Rodzina jako środowisko wychowania
Definicja rodziny
Trzeba, ponieważ:
Występuje duża różnorodność rodzin w obrębie różnych kultur ludzkich
W ostatnim czasie następują duże zmiany form rodziny nawet w obrębie naszej kultury
Definicja rodziny
spróbujmy więc……
Amerykanin George Peter Murdock przedstawił w 1949 r. definicję rodziny, która ukierunkowała na długie lata myślenie socjologów o rodzinie. Murdock użył jako pierwszy określenia „rodzina nuklearna”.
Rodzina nuklearna – to jednostka terytorialna (tzn. zlokalizowana w domu), składająca się z żony, męża oraz ich potomstwa. To grupa społeczna chrakteryzująca się wspólnym zamieszkiwaniem, współpracą ekonomiczną i podziałem pracy oraz reprodukcją.
…Obejmuje dwójkę dorosłych płci przeciwnej prowadzących aprobowane społecznie życie seksualne oraz jedno bądź więcej dzieci własnych lub adoptowanych.
Definicja rodziny
Taka rodzina pełni cztery podstawowe dla każdego społeczeństwa funkcje:
seksualną, reprodukcyjną, ekonomiczną i wychowawczą.
Dlaczego nuklearna?
Naukowcy badający społeczeństwo w połowie XX wieku koncentrowali się na tym, że społeczeństwo składa się z rodzin, stanowią one „cegiełki” w budowli jaką jest społeczeństwo, lub „komórki” w organiźmie.
Stąd często spotykana w naszym języku analogia – „rodzina jako podstawowa komórka społeczna”
Nukleus - jądro
Dlaczego rodzina jest ważna?
Talcott Parsons w swej ważnej pracy o rodzinie (1955 r.) wskazuje ważność rodziny nuklaernej dla współczesnego społeczeństwa. Korzyści są w postaci: zachowania porządku społecznego, wstępnego socjalizowania dzieci i stabilizacji ludzkich osobowości.
Dlaczego rodzina jest ważna?
Inna funkcja to „zarządzanie napięciami” – rodzina nuklearna zaspokaja ludzkie potrzeby intymne i emocjonalne, których żadna inna instytucja społeczeństwa współczesnego zaspokoić nie może.
Funkcję tę pełni kobieta (żona) – a mianowicie w największym stopniu zajmuje się sferą emocjonalną całej rodziny.
Dlaczego rodzina jest ważna?
Mężczyzna (mąż) to łącznik między rodziną, a światem zewnętrznym. W większym stopniu odpowiada też za sferę norm społecznych w procesie socjalizacji.
Dlaczego rodzina jest ważna? – czyli funkcje rodziny
Rodzina pełni dla całości społeczeństwa szereg ról - czy mówiąc inaczej realizuje pewne zadania. Socjologowie nazywają je funkcjami rodziny. Wspomina o niektórych z nich już przytaczana wcześniej definicja Murdocka. Ale można funkcji rodziny wyodrębnić więcej:
Funkcje rodziny
Jan Szczepański wymienia sześć funkcji rodziny:
1 Funkcja prokreacyjna
2 Funkcja ekonomiczna
3 Funkcja socjalizacji i wychowania
4 Zaspokajania potrzeb emocjonalnych
5 Kontroli zachowań członków
6 Nadawania pozycji społecznej
Funkcje rodziny
Tomasz Szlendak poszerza tę listę do 10-ciu funkcji, wymieniając:
Funkcję reprodukcyjną
Funkcję socjalizacyjną
Funkcję opiekuńczą
Funkcję emocjonalną
Funkcję seksualną
Funkcję ekonomiczną
Funkcję stratyfikacyjną
Funkcję identyfikacyjną
Funkcję integracyjno-kontrolną
Funkcję rekreacyjno-towarzyską
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
1 Funkcja reprodukcyjna
Rodzina podtrzymuje biologiczną ciągłość społeczeństwa, jest bowiem najmniejszą grupą społeczną, która rekrutuje swych członków poprze rozród i przyczynia się tym samym do podtrzymania trwałości innych, szerszych od niej ludzkich zbiorowości.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
2. Funkcja socjalizacyjna
Najogólniej: rodzina zapewnia ciągłość kultury, jest pierwszym miejscem, w którym jednostka zapoznaje się z kulturowym dziedzictwem społeczeństwa: językiem, wartościami, normami, obyczajami, standardami moralności.
Funkcja socjalizacyjna
Można też spojrzeć na tę funkcję bardziej szczegółowo i rozpatrywać ja w kilku sferach:
a) biologiczno-popędowej
b) społeczno-kulturowej
c) świadomościowo-moralnej
Funkcja socjalizacyjna
Sfera biologiczno-popędowa to opieka, stwarzania właściwych warunków do rozwoju, ochrona przed szkodliwymi wpływami otoczenia (jest to bliskie temu co w innym ujęciu można nazwać funkcją opiekuńczą)
Funkcja socjalizacyjna
Sfera społeczno-kulturowa to tradycja, transmisja wartości, przekaz międzypokoleniowy.
Funkcja socjalizacyjna
Sfera świadomościowo-moralna to normy postępowania, reguły życia społecznego, wzory osobowe i kulturowe.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
3. Funkcja opiekuńcza
Rodzina zabezpiecza dzieci w związku z ich niesamodzielnością oraz innych swoich członków w przypadkach nieradzenia sobie przez nich z przeciwnościami losu lub niemożności zaspokojenia potrzeb.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
4. Funkcja emocjonalna
Rodzina dostarcza rodzicom oraz ich dzieciom emocjonalnego wsparcia, zaspokaja także potzrebę miłości.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
5. Funkcja seksualna
Rodzina jest instytucją regulującą stosunki seksualne między ludźmi dorosłymi – konkretnie spełnia tę funkcję małżeństwo
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
6. Funkcja ekonomiczna
Rodzina jest instytucją zapewniającą swoim członkom rozmaite zasoby materialne, a jej członkowie mają wyznaczony odpowiedni zakres działań gospodarczych, związany z wiekiem i płcią.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
7. Funkcja stratyfikacyjna
Rodzina wyznacza odpowiedni status społecznyswoim członkom i przyczynia się do utrwalania systemu stratyfikacyjnego w społeczeństwie (podziału na klasy, warstwy, stany, kasty), odgrywa rolę konserwującą społeczeństwo.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
8. Funkcja identyfikacyjna
Rodzina określa miejsce jednostki w społeczeństwie, stanowi dla niej punkt startu życiowego, a zatem również decyduje o jej statusie przypisanym, o możliwościach jednostki i podstawowych barierach, jakie przypuszczalnie – z uwagi na fakt urodzenia w tej, a nie innej rodzinie – napotka na życiowej drodze. Jednostka jest identyfikowana z własną rodziną pochodzenia przez innych.
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
9. Funkcja integracyjno-kontrolna
Rodzina kontroluje działania jej członków poprzez organizację ich życia w myśl ustalonych w ramach danego społeczeństwa, a egzekwowanych przez domowników reguł postępowania oraz dyscyplinuje ich. Rolę integracyjną pełnią min. cykliczne święta rodzinne i ustalony rytm dnia (czas i miejsce posiłków).
Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny
10. Funkcja rekreacyjno-towarzyska
Rodzina jest instytucją, która zagospodarowuje swoim członkom czas wolny, organizując rozrywkę i wypoczynek, a także wprowadza dzieci w świat powiązań towarzyskich, poprzez organizację, dawanie przestrzeni, finansowanie i kontrolę kontaktów z innymi ludźmi.
Przemiany rodziny
Ale wszystkie te funkcje w rozmaitym stopniu realizowane były/są przez rodzinę w zależności od okresu historycznego.
Przemiany rodziny łączą się ze zmianami społecznymi. Te zmiany odsuwają od rodziny podejmowanie decyzji oraz kontrolę społeczną i przenoszą je na jednostki i inne instytucje społeczne.
Przemiany rodziny
Wg Waite’a najważniejsze zmiany społeczne współcześnie odpowiedzialne za przemiany rodziny to:
wzrost znaczenia gospodarki rynkowej
zwiększanie się zarobków
przyrost produkcji
urbanizacja
zmiany w strukturze edukacji
zmiany w ideologii ukierunkowane na większą indywidualizację
A jakie są skutki tych zmian społecznych dla rodziny?
Max Horkheimer wymienia osiem przemian jakie zaszły w obrazie rodziny współczesnej ostatniego ćwierćwiecza
Zmniejszanie się rodziny, ewolucja od wielopokoleniowej, zamieszkującej razem do jednopokoleniowej, nuklearnej, częstsze decyzje o nieposiadaniu dzieci (model DINKS) lub odroczeniu posiadania potomstwa
DINKS (double income, no kids) – podwójny dochód bez dzieci
2) Późniejsze zawieranie małżeństw – związane z pewną hierarchizacją wartości – dążeniem do zdobycia wykształcenia przez młodych, niezależności finansowej w wyniku pozyskania dobrej pracy
3) Zmiana roli kobiety/matki – w wyniku rosnących tendencji do zdobywania wykształcenia, kwalifikacji zawodowych przez kobiety, a następnie profesjonalizacji ich karier kobiety krócej przebywają na urlopach wychowawczych, mają większy udział w utrzymaniu domu, a zatem i glos w sprawach decydujących o życiu wszystkich członków rodziny
4) Kryzys autorytetu ojca – związany z jego psychicznym wyłączeniem z życia rodziny spowodowanym wielogodzinną pracą, realizacją obowiązków zawodowych poza stałym miejscem zamieszkania, brakiem emocjonalnego kontaktu z dziećmi.
W wyniku tego pojawiają się trudności w przekazywaniu wzorów męskości czy elementów roli ojca/męża
5) Egalitaryzacja mechanizmów władzy i kontroli związana z równym udziałem w utrzymaniu domu kobiety i mężczyzny, jak i podobne zjawisko dotyczące relacji rodzice- dzieci
6) Schyłek kultu przodków i zmniejszająca się rola dziadków w wychowaniu dzieci częściowo związana jest z kulturowymi zmianami dotyczącymi kierunku przekazu międzypokoleniowego, rosnącą orientacją na teraźniejszość.
Świat społeczny pokolenia dziadków - jednoznaczny moralnie, kreowany przez jednostkę, oparty na prostocie relacji międzyludzkich, konsekwencji myślenia i działania, wpływie każdego człowieka na własne życie – a więc nieprzystający do obecnego
7) Rozluźnienie więzi – rodzina stopniowo przestaje być podstawowym źródłem wartości i grupą odniesienia, a także ostoją bezpieczeństwa psychicznego, rzadziej dochodzi do wspólnych spotkań, debat w kwestiach problemowych, rodzice i dzieci mniej o sobie wiedzą, a zatem gorzej niż dawniej realizowana jest funkcja zaspokajania potrzeb emocjonalnych
8) Konwencjonalizacja formy – rodzina w tradycyjnym tego sowa znaczeniu traci swą społeczną wartość, przestaje być jedynym modelem współżycia między ludźmi
Z. Tyszka wyróżnia trzy stadia przemian rodziny powiązane z trzema formami społeczeństw: preindustrialnym, industrialnym i postindustrialnym.
Rodzina epoki preindustrialnej
Rodzina epoki preindustrialnej to tradycyjna rodzina patriarchalna podporządkowana władzy ojca. Posiada warsztat produkcyjny kierowany przez głowę domu – męża. Role rodzinne i produkcyjne pozostają ściśle powiązane, interes rodziny jest nadrzędny w stosunku do potrzeb jednostek.
W niższych warstwach społecznych żony pracowały razem ze swoimi mężami, w wyższych – wspierają mężów w zarządzaniu majątkiem.
Dzieci pracowały od najmłodszych lat na rzecz rodziny, opieka nad dziećmi była powierzchowna i często powierzano ją starszym córkom.
Fundamentalną cechą porządku społecznego było przypisanie własności oraz zarządzania – mężczyźnie. Kobiecie zamężnej – podporządkowane mężowi uczestnictwo w różnych pracach.
Praca w domu i opieka nad dziećmi są przypisane kobiecie, posiadanie władzy i specjalizacji zawodowej – mężczyźnie.
Rodzina epoki industrialnej. Kształtuje się model rodziny zredukowanej do dwóch pokoleń (rodziców i dzieci) mieszkających w osobnym mieszkaniu i prowadzących własne gospodarstwo domowe. Najczęściej jest to rodzina nieprodukcyjna, w której zawodowo oprócz męża pracuje poza domem także żona.
Rodzina epoki industrialnej
Dużego znaczenia nabierają więzi osobowe. Zanika dystans między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi. Rośnie znaczenie indywidualnych potrzeb, wymiany emocjonalnej i wartość interakcji.
Jednocześnie rodzina staje się mniej stabilna, bardziej podatna na rozpad, gdyż więzi osobowe są mniej trwałe w porównaniu z więziami rzeczowymi, które poprzednio ją konstytuowały.
Rodzina epoki postindustrialnej doświadcza konsekwencji wynikających ze wzrostu zatrudnienia kobiet (wynikającego z potrzeb ekonomicznych oraz dążeń do samorealizacji). Zmieniają się relacje małżeńskie – egalitaryzm życia małżeńskiego i rodzinnego.
Bardziej symetryczny podział pracy – wzrost oczekiwań co do podejmowania przez kobiety pracy poza domem, większe włączanie się mężczyzn w życie rodziny. Pojawia się w związku z tym pojęcie małżeństwa partnerskiego.
Rodzina epoki postindustrialnej
Koniec lat 70-tych XX wieku charakteryzuje się gwałtownym pojawieniem się zamężnych kobiet na rynku pracy, a także ich stosunkowo szybkim powrotem do pracy po urodzeniu dziecka. Macierzyństwo stało się raczej fazą w życiu kobiety, a nie stylem życia.
Przedmiot socjologii wychowania i jej podstawowe pojęcia 2
Przedmiot socjologii wychowania
Przedmiotem socjologii wychowanie są procesy społeczne zachodzące w instytucjach wychowawczych i tych sytuacjach społecznych, które pełnią funkcje wychowawcze i socjalizacyjne.
Celem socjologii wychowania jest analiza wpływów i czynności wychowawczych w środowiskach, grupach i instytucjach o tym charakterze, a także efektów tych wpływów i działań.
(S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie)
1) Antropologia kultury dostarcza narzędzi pozwalających zajrzeć głębiej pod powierzchnię zjawisk zachodzących w klasie szkolnej i w innych środowiskach wychowawczych.
Definicja: Dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury
2) Psychologia społeczna – bada relacje między uczestnikami interakcji pod kątem ich wpływu na indywidualność jednostki jako członka grupy, na jej funkcjonowanie dynamikę.
Definicja: dziedzina nauki z pogranicza psychologii i socjologii badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę jednostki.
3) Socjologia i pedagogika wyłoniły się z filozofii, która jako nauka teoretyczna zajmowała się/zajmuje się istotą procesu wychowania, związku duchowego mistrza i ucznia.
4) Zarówno socjologia wychowania jak i pedagogika społeczna zajmują się środowiskiem wychowawczym i jego wpływem na jednostkę, procesami uspołeczniania człowieka….
SW – z perspektywy opisowej, wskazując prawidłowości i zależności między zjawiskami
PS – koncentruje się na przekształcaniu środowisk, by lepiej zaspokajały potrzeby ludzi.
Różnicę ról socjologa i pedagoga można opisać np. tak:
Socjolog skupia się bardziej na badaniu i opisywaniu różnic edukacyjnych między dziećmi.
Pedagog społeczny – stara się różnicom przeciwdziałać i je wyrównywać.
Podstawowe pojęcia socjologii wychowania
Środowisko wychowawcze, Socjalizacja, Wychowanie, Nauczanie
Środowisko wychowawcze
Środowisko wychowawcze to całokształt wpływów oddziałujących na jednostkę – celowo organizowanych i spontanicznych, powodujących określone przeżycia i postępowanie. (K. Sośnicki)
F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska wychowawczego trzy następujące elementy:
osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice, bohaterowie dzieciństwa)
grupy społeczne (społeczność sąsiedzka, rówieśnicy, klasa szkolna)
instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)
Socjalizacja
Socjalizacja – część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymywania się i wykonywania określonych ról społecznych (J. Szczepański).
Socjalizacja pierwotna, wtórna, krytyczna
Powszechnie rozróżnia się dwie fazy procesu socjalizacji – socjalizację pierwotną i wtórną, współcześni badacze edukacji dodają jeszcze kategorię socjalizacji krytycznej.
Socjalizacja pierwotna
W trakcie trwania socjalizacji pierwotnej uczymy się porozumiewać za pomocą języka, dokonuje się przekaz podstawowych norm społecznych i interioryzacja elementów tradycji kulturowej.
Socjalizacja wtórna
Na etapie socjalizacji wtórnej wraz z poszerzającym się kręgiem interakcji społecznych pojawiają się nowe wartości, niektóre sprzeczne z już przyswojonymi. Przede wszystkim jednak uczymy się ról społecznych, stajemy się członkami różnych grup, poznajemy system sankcji społecznych, reakcje na nasze zachowania. Uczymy się dokonywać wyborów i ponosić konsekwencje własnych działań.
Socjalizacja krytyczna
Socjalizacja krytyczna pojawia się u progu dorosłości, przybierając formę kontestacji wartości i wzorów życia prezentowanych przez otoczenie i selektywnego wyboru niektórych spośród nich. Socjalizacja krytyczna nie jest odrębną fazą socjalizacji – pojawia się w trakcie socjalizacji wtórnej.
Mechanizmem, który stymuluje przebieg socjalizacji krytycznej jest konflikt między tym co zastane, a tym co nowe. Prowadzi do podwyższenia poziomu indywidualności jednostki. Umożliwia dystansowanie się od oferty otoczenia i ról jakie oferuje społeczeństwo.
W wyniku socjalizacji krytycznej zyskujemy autonomię działania, wchodzą w etap tzw. moralności postkonwencjonalnej.
Psychologiczne i socjologiczne teorie socjalizacji
Analizy procesu socjalizacji dokonują dwie główne grupy teorii naukowych:
Teorie psychologiczne – w których główne zróżnicowania procesu socjalizacji wynikają z płci
i
Teorie socjologiczne – w których głównym kryterium zróżnicowania są role uczniów przyjmowane w szkole
Psychologiczne teorie socjalizacji
W obrębie teorii psychologicznych można wyodrębnić cztery główne stanowiska:
- Stanowisko antropologiczne
- Stanowisko poznawczo-osobowościowe
- Stanowisko psychoanalityczne
- Stanowisko behawiorystyczne
Stanowisko antropologiczne
Przyczyną różnic w zachowaniach czy cechach osobowości chłopców i dziewczynek jest sposób, w jaki dana społeczność utrwaliła wzorce zachowań społecznych dotyczących reprodukcji i produkcji.
Ważne jest jak członkowie społeczności dzielą zadania życiowe – np. zdobywanie pożywienia, opieka nad dziećmi. Podział ten zależy od klimatu, tego kto sprawuje władzę itp.
Stanowisko poznawczo-osobowościowe
Badania ukazują przewagę kobiet nad mężczyznami w sferze inteligencji werbalnej, a mężczyźni przeważają w sferze myślenia obrazowo-przestrzennego.
Mężczyźni uznawani są za bardziej agresywnych – co wynika z siedmiokrotnie wyższego poziomu wydzielania testosteronu, ale i społecznego przyzwolenia na bycie silnym, dominującym.
Stanowisko psychoanalityczne
Kluczowe dla nabycia tożsamości płciowej jest superego, którego rozwój przypada na 6-ty rok życia.
(Superego w teorii Z. Freuda stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji).
Źródłem superego jest identyfikacja z rodzicem płci przeciwnej. U chłopców zerwanie emocjonalnego związku z matką ma charakter szokowy, u dziewcząt ma powolny prze bieg, czego efektem jest słabszy rozwój superego i większa podatność na emocje.
Stanowisko behawiorystyczne
Rodzice przejawiają zdecydowane reakcje wobec przejawów agresji u dziewcząt i częściej stosują kary fizyczne wobec chłopców. Identyfikacja z matką lub ojcem zależy (inaczej niż w przypadku stanowiska psychoanalitycznego) od okazywanego synowi czy córce zainteresowania, troski czy też władzy reprezentowanej przez jednego z rodziców.
Stanowisko strukturalno-funkcjonalne
W teoriach socjologicznych za kluczowy czynnik socjalizacji uznawana jest rola społeczna związana z funkcjonowaniem dziecka w szkole.
Stanowisko s-f zakłada, że istotą socjalizacji jest przystosowanie do określonych wymogów, norm i reguł odnoszących się do funkcjonowania w roli ucznia.
Szkoła to swoista miniatura społeczeństwa, a jednocześnie instytucja, która pośredniczy w przechodzeniu od bycia członkiem rodziny (partykularyzm) do bycia członkiem społeczeństwa (uniwersalizm).
Dobrze funkcjonujący w swej roli uczeń jest odtwórcą i naśladowcą nauczyciela, a jednocześnie jest na tyle silnie zintegrowany z grupą (rówieśnikami), by nauczyć dopasowywać swoje potrzeby do oczekiwań innych.
Szkoła poprzez internalizację uniwersalistycznych norm i wartości promuje postawy konformistyczne - uczy funkcjonowania w dorosłym społeczeństwie.
Stanowisko interakcyjne
Istotą socjalizacyjnego działania szkoły jest proces komunikacji, którego podstawą jest wspólny system symboli – język.
Przystosowanie do wymagań szkoły, a w konsekwencji do społeczeństwa (jak w stanowisku s-f) zastąpione jest tu aktywnym przyjmowaniem wyobrażeń o sobie i świecie, przebiegającym w toku porozumiewania się z innymi.
Ma więc miejsce proces autokreacji (a nie naśladownictwa), w którym chodzi o podkreślanie i promowanie indywidualności ucznia.
Tworzenie tożsamości uczniowskiej opiera się na równowadze między procesami normalizacji i indywidualizacji.
Konieczny jest pewien poziom przystosowania do norm szkolnego życia ale i pewien poziom napięcia w roli ucznia objawiający się oporem edukacyjnym.
Podstawą tworzenia obrazu samego siebie jest etykieta złego lub dobrego ucznia, która (co odkrywają uczniowie) nie zależy tylko od własnych wysiłków intelektualnych, ale i od bycia właściwie postrzeganymi przez nauczycieli.
WYCHOWANIE
Zarówno socjalizacja jak i wychowanie dotyczą osobowości jednostki i prowadzą do zmian w jej obrębie. Zmiany te mogą być pozytywne bądź negatywne, mogą mieć charakter trwały lub tymczasowy.
Różnica między socjalizacja a wychowaniem polega na tym, że w przypadku wychowania zmiany są zawsze trwałe i społecznie pożądane.
Socjalizacja, a wychowanie
Wychowanie z założenia ma charakter intencjonalny, jest świadome i celowe, socjalizacja natomiast jest nieświadoma i nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych założeń czy planu postępowania.
Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez udziału woli wychowanka i osób z grona jego otoczenia, opiera się na naśladownictwie, interioryzacji całokształtu cech otoczenia społecznego.
nauczanie
Nauczanie – planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przezywania wartości i działań praktycznych. (Nowy słownik pedagogiczny)
Pojęcia wychowania i nauczania są więc bliskie sobie.
Rozróżnienie pojęć wychowania i nauczania
Rozróżniając: kształtowanie dyspozycji kierunkowych (poglądy, motywy działań, ideały i wartości) nazywamy wychowaniem.
Kształtowanie dyspozycji instrumentalnych (umiejętności, nawyki, zainteresowania) nazywamy nauczaniem.
Socjologia wychowania
wykład 3
etapy życia rodziny,
style życia rodzin,
style wychowawcze w rodzinach
Etapy rozwoju rodziny
Zmiany rodziny – jej składu, liczebności i funkcji zachodzą w pewnej sekwencji etapów – można wyróżnić ich osiem (wg amerykańskich autorów Duvall, Hill).
1 wkroczenie w dorosłość
Młodzi ludzie wyprowadzają się z domów swoich rodziców i żyją na własny rachunek. Wchodzą w stały związek i próbują wspólnego życia
2 małżeństwo/zamieszkanie razem
Najpierw następuje rytuał przejścia – ślub i przygotowanie do niego. Następnie budowa nowego systemu społ. poprzez związanie ze sobą dwóch rodzin. Przebudowanie wszystkich relacji. Para zajmuje się organizacja domu rodzinnego i urządzeniem mieszkania.
3 pojawienie się pierwszego dziecka
W czasie ciąży para (i szersza rodzina) przygotowuje się do przyjęcia nowego członka. Wraz z porodem następuje reorganizacja finansów rodziny oraz przebudowa stosunków i ról społecznych. Pojawiają się role matki i ojca, babci i dziadka…..
Pojawiają się także pierwsze poważne trudności i spięcia związane z brakiem środków i czasu oraz konflikty na tle podziału pracy. Niektóre kobiety dotyka depresja poporodowa (baby blues) i kłopoty związane z poczuciem ubezwłasnowolnienia
4 rodzina z małym dzieckiem /małymi dziećmi
Włączenie się babć w opiekę nad dziećmi przy jednoczesnym pozostawaniu matek w domach, często do osiągnięcia przez dziecko trzeciego roku życia (przedszkole).
Obecnie matki najczęściej na tym etapie powracają do kariery zawodowej.
kształtują się i stabilizują role rodzinne. Zazwyczaj podział ról przyjmuje klasyczny kształt- za opiekę nad dziećmi odpowiadają kobiety, a za zarabianie pieniędzy mężczyźni. Relacje na tym etapie zazwyczaj koncentrują się na dzieciach i związanych z nimi problemach.
5 rodzina z dziećmi dorastającymi
Przesuwają się granice rodziny, staje się ona coraz bardziej elastyczna i rozciągliwa. Dzieci wchodzą w rozmaite związki społeczne, a do tego pojawia się konieczność opieki nad dziadkami. Życie małżonków koncentruje się na tym etapie na problemach związanych z pracą. W tym momencie cyklu najczęściej pojawia się kryzys wieku średniego, czasem związane z nim rozwody
6 wypuszczenie w świat dzieci
Dzieci za sprawą studiów, albo podjętej pracy wyprowadzają się z domu rodzinnego. Następuje przesunięcie relacji ze związku rodzic-dziecko ponownie na relację mąż-żona/partner-partnerka. Czasami rodzinę dotyka na tym etapie syndrom opuszczonego gniazda. 7 akceptacja zmiany ról pokoleniowych
Dzieci wchodzą w związki partnerskie, a potem biorą ślub i budują własne rodziny. Pojawiają się na świecie wnuki, co powoduje, że dotychczasowi rodzice zmuszeni są wejść w role dziadków.
8 rozpad rodziny
Następuje za sprawą śmierci jednego z partnerów, najczęściej – z przyczyn biologicznych – męża. Oczywiście więzi rodzinne z dziećmi wdowy lub wdowca trwają nadal. Czasem następuje związek z kolejnym partnerem.
Zaburzenia cyklu życia rodziny
Różne okoliczności wpływają na to, że typowy cykl stadiów życia rodziny ulegać może zaburzeniu
Zaburzenia cyklu życia rodziny – gniazdowniki
Gniazdowniki to ludzi dorośli, którzy z jakichś względów nie chcą „wyfrunąć z gniazda” – czyli opuścić domu rodzinnego i założyć własnej rodziny.
W Europie istnieje dysproporcja w zakresie sposobu wchodzenia w dorosłość pomiędzy krajami Europy południowej, a krajami Europy północnej Od lat 80-tych XX wieku widać powiększanie się tej dysproporcji.
Zaburzenia cyklu życia rodziny - kryzys ćwierćwiecza
Przedłużająca się za sprawą studiów młodość i niemożność wkroczenia na rynek pracy określane są mianem kryzysu ćwierćwiecza. Cierpią nań osoby 25-letnie, które skończyły studia i zastanawiają się co ze sobą począć. Trudno im odnaleźć się w dorosłym życiu, znaleźć zarówno pracę jak i partnera.
Kryzys wieku średniego opisany przez badawczy w latach 80-tych XX w. przydarza się zazwyczaj pomiędzy 35-tym, a 50-tym rokiem życia – głównie mężczyznom.
Wiąże się z osiągnięciem pewnej stabilizacji materialnej, osiągnięciem starszego wieku przez dzieci, śmiercią rodziców.
Skutkuje czasem depresją, zdradą małżeńską.
Zaburzenia cyklu życia rodziny – syndrom opuszczonego gniazda
Zazwyczaj dotyczy kobiet, szczególnie niepracujących zawodowo. Ma miejsce z w momencie, gdy dorosłe dzieci wyprowadzają się z domu.
Osoby doświadczające kryzysu zastanawiają się co zrobić z resztą życia. Często zdarza się, że próbują przemodelować swoje życie idąc na studia lub do pracy.
Style życia rodziny
W socjologii współczesnej zwraca się uwagę na interesujące różnice między stylami życia rodzin pomiędzy klasa robotniczą, a klasa średnią.
Podwaliny pod tę refleksję położyły Elisabeth Bott, badająca rodziny robotnicze w Wielkiej Brytanii (1957) i Lillian Rubin badająca w latach 70-tych rodziny robotnicze w USA.
Wnioski z tych badań są podobne, co więcej znajdują dobre zastosowanie do rodzin w wielu innych krajach.
Rodziny robotnicze
Ważna cechą rodzin robotniczych jest konflikt między żonami i mężami. Jego podłożem są problemy ekonomiczne.
Pary, które tuż po ślubie wyprowadzają się do własnych domów napotykają problemy finansowe niewidzialne dla nich, kiedy byli nastolatkami i zamieszkiwali w domu rodzinnym.
Kłopoty nasilają się po przyjściu na świat pierwszego dziecka (rezygnacja z pracy). Typowe są wczesne narodziny dziecka w rodzinach robotniczych – częsta jest ciąża już w momencie zawierania małżeństwa. Powoduje to kłopoty ekonomiczne.
Konflikty są także spowodowane koncentrowaniem się przez młode matki na dziecku, co skutkuje odczuwanym przez młodych mężów odsuwaniem na „boczny tor”.
Żony wywierają jednocześnie na mężów presję ekonomiczną (niskie zarobki), co powoduje, że mężowie uciekają się do tradycyjnych metod utwierdzania swej dominacji – starć słownych i przemocy wobec żony i dzieci.
Konflikt między małżonkami jest rozwiązywany/łagodzony przez powrót do domu rodzinnego, bądź wsparcie ekonomiczne rodziców.
Kolejną cechą charakterystyczną rodziny robotniczej jest korzystanie ze wsparcia społecznego ze strony najbliższych krewnych.
Silne więzi społeczne i bliska współpraca między kobietami w ramach sąsiedztwa i rodziny pomagają w utrwalaniu tradycyjnego podziału ról płciowych.
Rygoryzm podziału na role domowe (W. Brytania) – kobieta w domu z dziećmi, mężczyzna w pracy, a po pracy w pubie jest widoczny najczęściej tam, gdzie istnieją bardzo rozbudowane sieci współpracy z innymi kobietami z sąsiedztwa i rodziny.
Natomiast elastyczność w pracach domowych (mężczyzna sprzątający i robiący zakupy) jest częstsza tam, gdzie kontakty są bardziej zindywidualizowane, słabsze.
Trzecia ważna cechą opisująca rodziny robotnicze jest separacja dwóch światów – męskiego i kobiecego.
Małżonkowie z rodziny robotniczej rzadko wychodzą z domu razem. Jeśli gdzieś się wybierają to najczęściej w odwiedziny do rodziny bądź najbliższych znajomych. Głównym sposobem spędzania czasu wolnego jest oglądanie telewizji. Wąski katalog rozrywek doskwiera głównie kobietom.
Mężczyźni z klasy robotniczej zdecydowanie częściej niż kobiety socjalizują się poza domem. Ciekawą cechą zaobserwowaną przez badaczy jest „obsesyjne” utrzymywanie domu w porządku i ogólnej czystości. Socjolog H. Domański interpretuje te wyniki badań następująco:
„Trzymanie się przez robotników sztywnych reguł jest sposobem na zachowanie godności. Niektóre kategorie robotników narzucają sobie fasadowe rygory, ponieważ nie mają innych możliwości przekonania siebie samych o własnej wartości i zdobyciu prestiżu”
Rodziny klasy średniej
Klasa średnia jest znacznie mniej rodzinocentryczna. Grupę odniesienia stanowią dla członków rodzin k.ś. - zwłaszcza dla mężczyzn – ludzie spotkani w pracy, nie zaś członkowie bliższej i dalszej rodziny. Rodziny te są znacznie bardziej otwarte niż w przypadku klasy robotniczej – co przejawia się częstszym kontaktem ze światem zewnętrznym. Wychowaniem dzieci częściej zajmuje się ojciec, ewentualnie wynajęta opiekunka.
Dzieci przychodzą na świat później niż w przypadku klasy robotniczej, gdyż nie ma tu związku między małżeństwem, a usamodzielnieniem się.
Rodzina zakładana jest stosunkowo późno, w efekcie czego rodzi się tutaj mniej dzieci niż w klasie robotniczej.
Dbałość o dom czy mieszkanie w klasie średniej charakteryzują zupełnie inne praktyki niż w przypadku klasy robotniczej. Dom/mieszkanie są symbolem statusu, ważne jest więc by były „dobrze położone”.Dom w mniejszym stopniu niż w przypadku klasy robotniczej pełni też funkcję „centrum życia”. Członkowie rodziny znacznie większą część dnia przebywają w przestrzeniach publicznych. Lepsza dostępność środków finansowych decyduje o braku lub mniejszym nasileniu kłopotów materialnych. W związku z tym nie ma tutaj tak nasilonych konfliktów o charakterze ekonomicznym.
Przepływ komunikatów i emocji między małżonkami i między rodzicami a dziećmi jest daleko łatwiejszy, płynniejszy i skuteczniejszy niż w rodzinach robotniczych. W efekcie rodziny takie w większym stopniu przebywają ze sobą „dla przyjemności”, a nie z konieczności lub z uwagi na konformistyczne uleganie wpływowi środowiska. Czas wolny, którego jest mniej niż w przypadku klasy robotniczej, rodziny klasy średniej starają się spędzać razem, zwłaszcza gdy dzieci są jeszcze małe. Wypoczynek jest bardziej aktywny (sport, korzystanie z instytucji kultury).
ReprodukcjStyle życia w rodzinie są oczywiście przedmiotem socjalizacji…….a struktury klasowej w rodzinie
W socjologii uznaje się rodzinę za miejsce, w którym przypisuje się jednostce jej społeczny status (funkcja stratyfikacyjna rodziny).
Dzieje się to za sprawą wdrażania dzieci w praktyki kulturowe i styl życia rodziców, związany z klasą społeczną, z której się wywodzą.
Techniki kontrolowania i style wychowawcze
Dzieje się to poprzez techniki kontrolowania dzieci i style wychowawcze.
Techniki sprawowania kontroli rodzicielskiej można sprowadzić do dwóch typów: nagród i kar.
. Szlendak wyróżnia nagrody społeczne i nagrody materialne. Nagrody społeczne obejmują wszelkie rodzicielskie zachowania, które uznawane są przez dzieci za przyjemne – poświęcanie uwagi, wspólna zabawa, zapewnianie o rodzicielskiej miłości.
Kary:
1) Jedną ze znaczących kar, jakich używają rodzice jest manipulacja rodzicielską miłością (deprywacja miłosna)
2) Kary cielesne
3) Zawstydzanie
Style wychowawcze
Diana Baumrind wyróżnia cztery podstawowe style wychowawcze:
Styl autorytatywny
Styl autorytarny
Styl permisywny
Styl odrzucająco-zaniedbujący
Styl autorytatywny
Dziecku wyznacza się wyraźne standardy odnośnie zachowania. Rodzice są asertywni (potrafią powiedzieć „nie”), a jednocześnie nie nazbyt restrykcyjni.
Wspierają dziecko, starają się wzmacniać jego zachowania nagrodami, kary stosują rzadko.
Efektem takiego wychowania ma być w zamierzeniu dziecko odpowiedzialne, zdolne do panowania nad swoimi pragnieniami i do współpracy z innymi.
D. Baumrind opowiada się za takim stylem jako optymalnym wzorcem do naśladowania.
W jej opinii najskuteczniej chroni on dzieci przed zgubnymi zachowaniami w rodzaju zażywania narkotyków
Styl autorytarny.
Rodzice są tu wymagający (aż do przesady). Lecz nie bywają wrażliwi na potrzeby dziecka.
Wymagają bezwzględnego posłuszeństwa, znacznie częściej karzą dzieci niż nagradzają. Dokładnie i skrupulatnie kontrolują wszelkie poczynania dzieci, nie pozwalając na inicjatywę czy wolność wyboru.
Styl permisywny.
Rodzice są wobec dzieci pobłażliwi i mało wymagający. Łagodzą wszelkie spięcia i konflikty z dziećmi, załatwiając wszelkie kwestie sporne po myśli dzieci.
Nie wymaga się tu od dzieci podejmowania własnych, dojrzałych decyzji, wymaga się jednak pewnej dozy odpowiedzialności.
Rodzice są bardziej kompanami dzieci niż ich wychowawcami.
Styl odrzucająco-zaniedbujący
– rodzice z jednej strony nie są wymagający, z drugiej – nie wspierają swoich dzieci. Nie kontrolują ich zachowań i nie dbają o wychowanie, pozostawiając samym sobie.
Uwarunkowania stylów wychowawczych
Styl wychowania dzieci nie zależy wyłącznie od samych rodziców – ich cech psychicznych, czy wykształcenia, ale także od środowiska zewnętrznego, w którym rodzina funkcjonuje, czyli: od kraju, kultury, tradycji wychowywania dzieci w danej grupie społecznej
Uwarunkowania stylów wychowawczych – przykład kultury chińskiej
Na przykład istnieje wyraźna różnica między stylem wychowywania dzieci kultywowanym przez rodziców chińskich i przez rodziców w krajach Zachodu.
Rodzice chińscy są bardziej autorytarni, bardziej restrykcyjni, bardziej kontrolują swoje dzieci, mniej wrażliwi i bardziej asertywni wobec dzieci.
Są bardzo skoncentrowani na kontroli emocji i zachowań u swego potomstwa. Nie starają się wytworzyć u dzieci ciekawości świata. Dzieci mają być przede wszystkim posłuszne i podporządkowane dorosłym, co powoduje, że częściej i ostrzej się je karze.
Miejsce rodziców w strukturze społecznej, a sposoby socjalizowania dzieci
Style wychowawcze mają znaczący wpływ na kształt społeczeństwa, a ponadto style się dziedziczy.
Zdarza się nader często, że nasiąknąwszy atmosferą domu, nawykami rodziców związanymi z wychowaniem dzieci wychowują własne potomstwo identycznie, jak rodzice wychowywali ich samych.
Tendencje w zakresie stylów wychowawczych – klasa społeczna
Większość badań pokazuje, że style wychowawcze preferowane przez uboższych rodziców bardziej niż style preferowane przez rodziców majętnych zbliżają się do autokratyzmu i sprawowania władzy rodzicielskiej silną ręką.
Stąd istniejąca w socjologii tendencja do przypisywania odmiennych stylów wychowawczych poszczególnym klasom społecznym.
Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci
Amerykański socjolog N. Kohn (badania z lat 60-tych i 70-tych) dowiódł że style wychowania dzieci w klasie robotniczej i średniej są odpowiedzialne za cechy psychiczne i charakterystyki społeczne przedstawicieli tych klas i wykazują silny związek z charakterem wykonywanej pracy zawodowej.
Rodzice z klasy robotniczej – pracując w zawodach, w których ważne jest wykonywanie poleceń, skupiają się na trenowaniu swoich dzieci w konformizmie, posłuszeństwie i wykonywaniu rozkazów.
Istotne są takie zachowania dzieci jak bycie dobrym uczniem, bycie grzecznym, posłusznym rodzicielskim nakazom, utrzymywanie czystości, uczciwość, przestrzeganie dobrych manier. Rodzice z klasy robotniczej promują w wychowaniu takie zachowania, które w ich mniemaniu pomogą im w przyszłej pracy. Trenowanie w byciu posłusznym pomoże w przyzwyczajeniu się do nadzoru i rutyny. Bycie schludnym i czystym decyduje często o ocenie pracowników w zawodach prostych i nieskomplikowanych. Styl wychowania w klasie robotniczej skupiony jest zatem na promowaniu postaw konformistycznych – jest to styl dyscyplinujący, często autorytarny. Efektem jest kształtowanie u dziecka osobowości konformistycznej.
Młodzież jako kategoria społeczna. Socjalizacja w grupach rówieśniczych
Wykład IV
Krótka historia młodości i młodzieży
Do XVIII w. w Europie nie było młodzieży !!!
….Oczywiście w sensie kulturowym, pojęciowym.
Miedzy 8-ym, a 10-tym rokiem życia dokonywała się przemiana dziecka w siłę roboczą. Większość dzieci dorastała w rodzinach robotniczych i chłopskich, w których nie istniała potrzeba szkolnego kształcenia ani zmiany zawodu.
Od okresu rewolucji przemysłowej pojawia się obowiązek chodzenia do szkoły, nawet wśród warstw niższych.
Tym niemniej jeszcze na początku XX w. ukończenie szkoły, podjęcie pracy w fabryce i zawarcie wczesnego małżeństwa następują tuż po sobie.
W połowie XX w. następuje punkt zwrotny w historii młodzieży. Przybierająca na sile tendencja do przedłużania nauki szkolnej doprowadziła do tego, że dzieci z większości środowisk, również robotniczych zaczęły korzystać z przywileju kształcenia ponadpodstawowego. Młodość zmieniła się z krótkiego epizodu w odrębną fazę życia.
Definicja młodzieży
Młodzież to społeczno-demograficzna kategoria osobników pozostająca w stadium przejściowym między okresem dzieciństwa, a dorosłością równoznaczną z osiągnięciem samodzielności społecznej i ekonomicznej (W. Adamski)
Cechy charakterystyczne młodzieży
Oprócz kryterium samodzielności ekonomicznej i społecznej najważniejszym wyróżnikiem jest kwestia emocjonalnego i moralnego rozwoju młodzieży.
Podkreśla się, że młodzież charakteryzuje:
pozostawanie w konflikcie ról dorosły-dziecko i brak ambiwalencji w obrazie świata – oceniany jest w kategoriach dychotomizujących rzeczywistość społeczną (białe-czarne)
Symptomy uzyskiwania dojrzałości
Symptomami uzyskiwania dojrzałości osobowościowej są (S. Chrobak):
uniezależnianie się od rodziny rozumiane jako czas budowania trwałych związków, poszukiwanie identyfikacji, mistrza, autorytetu w miejsce tymczasowych idoli, budowanie stałego systemu wartości i światopoglądu, wzrost umiejętności społecznych (równowaga między braniem a dawaniem, zdolność współodczuwania)
Trudności empiryczne w badaniu młodzieży
Dla nauk społecznych młodzież to także swoista kategoria badawcza. Swoista bo badając młodzież napotykamy na szczególne trudności:
trudność dotarcia do rzeczywistych poglądów, opinii młodzieży, ich płynność, zmienność, brak wykształconych opinii.
Socjologiczne teorie młodzieży – jak wyjaśnia się specyficzność postaw i zachowań młodzieży
Niektóre teorie zwracają min. uwagę na problemy młodzieży z budowaniem własnej, spójnej tożsamości.
Margaret Mead zwraca np. uwagę, że kultura w obecnym stadium rozwoju przestała dostarczać wzorów osobowych, dawać oparcie i zakorzenienie we własnym środowisku.
Zrodził się także (w teorii M. Mead – amerykańskiej antropolog kultury) we współczesnym społeczeństwie konflikt między pokoleniem starszym, a młodszymi członkami społeczeństwa.
Poprzez technicyzację, narastające tempo życia rodzą się destabilizacja i dezorientacja, narasta ilość nierozwiązywalnych konfliktów i napięć.
W efekcie młodzi reagują biernością i różnymi formami oporu – od aktywnego sprzeciwu, agitacji aż po zaprzeczenie sensu życia, reakcje ucieczki, zawieszenia.
Inny autor – E. Erikson (norweski psychoanalityk) podkreśla, że okres młodzieńczy to kluczowy okres w naszym życiu – wtedy kształtują się podstawowe dyspozycje do efektywnego działania w świecie społecznym, uczymy się przełamywać trudności i pokonywać kryzysy.
Szczególnie istotne jest w okresie młodzieńczym budowanie tożsamości w oparciu o kontakty z innymi. Niebezpieczeństwem jest dystansowanie się od otoczenia,, unikanie bliskości, nadmierna koncentracja na samym sobie, prowadząca do społecznej izolacji.
Budowanie tożsamości – według Eriksona jest zadaniem trudnym ze względu na konieczność uporania się przez młodzież z doświadczanym poczuciem rozbieżności między dojrzałością biologiczna i społeczną.
Kategoria pokolenia
Niemiecki socjolog młodzieży Karl Mannheim wypracował koncepcję pokolenia.
Pokolenie – suma wszystkich należących do kulturowego kręgu osób w mniej więcej równym wieku, które na podstawie wspólnej sytuacji społeczno-historycznej wykazują podobieństwo postaw, motywacji czy systemów wartości.
Pokolenie jest elementem tworzącym kulturę, czynnikiem decydującym o kształcie społeczeństwa.
Takie samo ulokowanie w przestrzeni społecznej powoduje, że jednostki podobnie myślą, przeżywają rzeczywistość. Charakterystyczne jest tu współistnienie wydarzeń społeczno-historycznych, świadomość przynależności do podobnej grupy.
Socjologiczna kategoria grupy rówieśniczej
Tworzenie teoretycznych podstaw służących analizie grupowego życia dzieci i młodzieży rozpoczął na gruncie socjologii Charles H. Cooley. Sformułował on pojęcie grupy pierwotnej na określenie grup mających istotne znaczenie dla funkcjonowania jednostek.
Socjologiczna kategoria grupy rówieśniczej - Cooley
W tym rozumieniu grupa pierwotna charakteryzuje się silną więzią emocjonalną, przewagą kontaktów „twarzą w twarz”, w miarę jednolitym systemem aksjonormatywnym oraz zasadą odrębności, czyli subiektywnym bądź zobiektywizowanym poczuciem tożsamości grupowej.
Podstawowym walorem grup pierwotnych jest to, że spełniają one podstawowe potrzeby dla funkcjonowania jednostek.
Socjologiczna kategoria grupy rówieśniczej
F. Elkin, G. Handel (w książce The child and society) wymieniają cechy konstytutywne dla definiowania grupy rówieśniczej:
1) Składa się z członków o podobnym statusie wiekowym i podobnej pozycji w stosunku do władzy dorosłych.
2) Członkowie grupy rówieśniczej różnią się między sobą stopniem prestiżu i władzy.
3) Grupa rówieśnicza skupia się na swoich własnych zainteresowaniach, podczas gdy władza osób dorosłych polega na przekazie norm i wartości według tradycyjnych reguł, ze świadomością tego, że dorastająca osoba musi nauczyć się funkcjonować w społeczeństwie dorosłych. Grupa rówieśnicza pozbawiona jest takiej odpowiedzialności.
4) Długotrwałe wpływy socjalizacyjne płynące ze strony grupy rówieśniczej pozostają w dużej mierze niezmienione.
Dzieci uczestniczące w grupach rówieśniczych nie robią tego w celu przygotowania się do dorosłego życia w społeczeństwie jednak doświadczenie jakie nabywają podczas kontaktu z grupami rówieśniczymi ma takie same znaczenie dla procesu socjalizacji
grupy rówieśników jako grupy odniesienia – R. Merton
Zdaniem R. Mertona : „W ujęciu ogólnym teoria grup odniesienia ma na celu usystematyzowanie przyczyn i skutków procesów dokonywania ocen, między innymi ocen samego siebie, przy czym wartości czy wzory innych jednostek i grup uważa się w niej za układ odniesienia do porównań”.
Zatem grupa odniesienia będąca podstawą do porównań dostarcza kryteriów oceny własnej sytuacji, co wyraża się określonym stanem emocjonalnym – od pozytywnego do negatywnego. W tym rozumieniu grupa rówieśnicza określa i wpływa na tworzenie i walencję postaw wobec najważniejszych problemów nurtujących młodego człowieka. Grupa rówieśnicza jest, ze swej definicji, grupą odniesienia normatywnego i porównawczego.
Pierwsza z wymienionych funkcji dotyczy sytuacji, w której grupa ma możliwość stosowania nagród za postępowanie zgodne lub kar w przypadku zachowania niezgodnego z obowiązującymi wymogami. W drugim przypadku funkcja porównawcza polega na dostarczeniu standardu, względem którego jednostka może oceniać siebie i innych.
Rola grup rówieśniczych w dorastaniu młodzieży – B. Misztal
Jedną z najbardziej kompletnych analiz dotyczących roli grup rówieśniczych w dorastaniu młodzieży zaprezentował B. Misztal w książce Grupy rówieśnicze młodzieży. Autor definiuje tutaj grupę rówieśników jako zbiorowość, której członków łączą więzi pierwotne i bezpośrednie, w której dominuje wspólnota zamieszkania, do której przynależność jest uzależniona od chęci przebywania jednostki w wybranej grupie rówieśników. Ponad to grupy rówieśnicze cechuje spontaniczny charakter powstawania oraz czas ich trwania. Kontakty w ramach takich grup zamierają w momencie osiągnięcia przez tworzących ją osobników pełnego statusu społecznego . Tak określane grupy rówieśnicze spełniają w trakcie życia jednostki szereg funkcji istotnych dla jej społecznego rozwoju.
Znaczenie grup rówieśniczych wg Misztala
a) stanowią silny, rzeczywisty układ odniesienia normatywnego;
b) zaspokajają potrzebę przynależności i społecznego uczestnictwa;
c) stanowią doniosły czynnik socjalizacji jednostki, która wprowadzają stopniowo do wykonywania poszczególnych dorosłych ról;
d) pośredniczą w zakresie przyswajania przez młode pokolenie:
–– schematów społecznej struktury i nierówności
–– norm i wartości regulujących zasady współżycia społecznego;
dopuszczalnych odchyleń od wzorów zachowania uznanych za normalne – –
e) są czynnikiem kontroli społecznej, egzekwując realizację przekazywanych treści i usuwając jednostki nie przestrzegające przyjętych zasad i form
Szkoła i klasa szkolna jako środowisko wychowawcze
Wykład V
Elementy środowiska wychowawczego - szkoła
F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska wychowawczego trzy następujące elementy:
- osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice, bohaterowie dzieciństwa)
- grupy społeczne (społeczność sąsiedzka, rówieśnicy, klasa szkolna)
- instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)
Pojęcie instytucji
Pojęcie instytucji w szerszym sensie wiąże się w refleksji socjologicznej z rozwojem społecznym – historycznie instytucje rozwinęły się i nabrały obecnego znaczenia w raz z pojawieniem się nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Wcześniej prawie całe życie człowieka toczyło się we tradycyjnej wspólnocie.
W toku rozwoju społecznego różne zadania społeczne zostały oddzielone od reszty życia codziennego (np. opieka nad starymi i chorymi, nauczanie, wywóz śmieci, finansowe zabezpieczenie u schyłku życia). Instytucje więc odciążają człowieka i dają mu bezpieczeństwo… Ale też jednostka odbiera je jako coś co istnieje obiektywnie i jest nieuchronne. Każdy musi nauczyć obchodzić się z nimi, jeśli tego nie czyni zostają zastosowane środki przymusu.
Instytucje zatem nie tylko odciążają, ale i również mogą być brzemieniem, wywierać presję, wiążą się z nimi zorganizowane formy kontroli społecznej.
Dla ludzi, którzy w instytucji pracują (personel) lub są przez nią obsługiwani (klienci) wynika z tego, że nie mogą oni w swobodny sposób wybierać form komunikowania się i działania, lecz z racji zadań, które mają być wypełniane, oczekiwań wobec danej roli i hierarchii władzy – wybór tych form jest ograniczony.
Treść komunikowania się w instytucjach jest ustalona z góry, określona funkcjonalnie i zazwyczaj hierarchicznie: lekarz i pielęgniarka, robotnik i inżynier, nauczyciel i uczeń mają wykonywać określone zadania i przy tym spełnić wzajemne oczekiwania co do wykonywanej przez siebie roli.
We wszystkich instytucjach ludzie komunikują się ze sobą i współpracują wywierając przy tym na siebie wpływ i w ten sposób zmieniając swą osobowość. Tym samym wszelkie instytucje są również obszarem dla procesów socjalizacji.
Dwa spojrzenia na socjalizację szkolną
We współczesnej socjologii dominują dwa odrębne podejścia teoretyczne opisujące socjalizację szkolną:
- teoria strukturalno-funkcjonalna i interakcjonizm.
Socjalizacja szkolna ze strukturalno-funkcjonalnego punktu widzenia
Te podejście do badania życia społecznego można odnaleźć już w pierwszych pracach z zakresu socjologii – u Maxa Webera i Emila Durkheima i antropologii (Malinowski i Radcliffe-Brown).
W latach 40-tych i 50-tych XX w. rozbudował je do szczegółowej teorii socjologicznej Talcott Parsons
Można wyróżnić trzy podstawowe pojęcia w socjologii funkcjonalistycznej:
1 System
2 Struktura
3 Funkcja
Co to jest system społeczny?
Społeczeństwo składa się z wielu milionów działających jednostek. System powstaje wówczas, gdy na tle wspólnej kultury w kompleksie instytucji i organizacji dąży się do połączenia różnorodności i odrębności z najniższej płaszczyzny w „niezbędną jedność i całość”
Społeczeństwo – zarówno w skali makro jak i mikro należy rozpatrywać jako całość – funkcjonalną jedność.
Wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, iż zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości. Wszelkie części systemu są analizowane pod kątem funkcji, które pełnią w systemie.
Funkcje szkoły
Zasadniczo podstawową funkcją szkoły jest przeprowadzenie człowieka z etapu dzieciństwa ku dorosłości. Istotą tego procesu jest stopniowe zastępowanie rodziny szerzej pojętym społeczeństwem.
Patrząc bardziej konkretnie można wskazać pięć funkcji jakie pełni szkoła.
1 Funkcja dydaktyczna
2 Funkcja wychowawcza
3 Funkcja opiekuńcza
4 Funkcja selekcyjna
5 Funkcja wyrównywania szans (egalitaryzacja)
ad 1 Funkcja dydaktyczna określa istotę działania szkoły, którą jest przekazywanie wiedzy, rozwój zdolności i zainteresowań ucznia.
ad2 Funkcja wychowawcza polega na przekazywaniu norm, wartości i zasad współżycia społecznego w podobny sposób jak to się dzieje w rodzinie, tyle że na bardziej ogólnej, uniwersalnej płaszczyźnie.
ad3 Funkcja opiekuńcza polega na zapewnieniu dziecku w wieku szkolnym opieki ze strony nauczyciela oraz na stworzeniu szansy na właściwe, wartościowe spędzenie czasu pozalekcyjnego.
ad4 Funkcja selekcyjna realizowana jest głównie w drodze egzaminów – od sprawdzianu kończącego gimnazjum, poprzez maturę, ewentualnie (do niedawna) egzamin wstępny na studia. Ale funkcja selekcyjna realizuje się też poprzez atmosferę klasy szkolnej – klimat rywalizacji czy współpracy między uczniami oraz komunikaty zwrotne o postępach lub ich braku jakie płyną ze strony nauczycieli.
Należy podkreślić, że to właśnie nauczyciele interpretując osiągnięcia i niepowodzenia uczniów dokonują „etykietowania świadomości” uczniów – tzn. podgrzewają lub wychładzają aspiracje edukacyjne uczniów.
ad5 Funkcja wyrównywania szans zakłada, że szkoła zapewni wszystkim dzieciom optymalne warunki rozwoju, obejmując szczególna opieką te, które z różnych przyczyn – zdrowotnych, biopsychicznych czy środowiskowych nie radzą sobie z realizacją obowiązku szkolnego.
System – struktura - funkcja
Funkcja – to dynamiczny aspekt systemu, a struktura – statyczny.
Strukturę społeczną należy rozumieć jako układ stosunków społecznych pomiędzy osobami i organizacjami występujący w społeczeństwie
albo
Struktura społeczna - jest określana jako układ wzajemnie powiązanych ze sobą zależnościami elementów składowych każdego społeczeństwa.
Od systemu do roli społecznej
Ten układ względnie stabilnych stosunków jest wytwarzany i podtrzymywany głównie przez instytucje.
Przy czym w działaniu ludzkim każdorazowo dochodzi do głosu tylko część potrzeb i sprawności, pozostałe przejawiają się w działaniu na innych obszarach.
(czyli inne w zakładzie pracy, inne w rodzinie, inne na dyskotece, inne w relacjach z sąsiadami)
Taki wycinek przedstawiający podstawową jednostkę systemu stosunków społecznych nazywany jest rolą społeczną.
Role społeczne
Rola społeczna jest normatywnym oczekiwaniem ze strony innych osób wobec danej osoby (pełniącej jakąś rolę). W danej sytuacji społecznej działają więc np. dwie osoby zajmujące pewne pozycje (np. nauczyciel i uczeń). Działają one w swoich rolach czyli kierują się społecznymi oczekiwaniami.
Oczekiwania co do ról społecznych nie powstają indywidualnie i dowolnie, lecz są powiązane z funkcjonalnością danego podsystemu (szkoły).
Spełnienie tych oczekiwań prowadzi do uznania i nagrody, ich zignorowanie – do odrzucenia i ukarania przez partnera interakcji, a nawet do zinstytucjonalizowanych sankcji.
Jak szkoła socjalizuje?
Uwzględniając te założenia teoretyczne, charakterystyczne dla socjologii strukturalno-funkcjonalnej, szkołę możemy nazwać podsystemem całościowego systemu społecznego (społeczeństwa).
W jaki sposób szkoła przyczynia się do integrowania dorastających osób i przez to do stabilizacji systemu społecznego? – takie pytanie staje się (w tym kontekście) najważniejszym pytaniem o szkołę .
Wkroczenie dziecka w system jego formalnego wychowywania jest jego najważniejszym krokiem poza pierwotne powiązania z rodziną.
Szkoła jest w jego doświadczeniach pierwszą instancją socjalizacji, która instytucjonalizuje różnicowanie statusu na bazie niebiologicznej.
Ponadto chodzi tutaj nie o przypisany, a o zdobyty status, na który można sobie zasłużyć przez spełnianie zadań stawianych przez nauczyciela.
……..Tak więc szkoła socjalizuje poprzez nabywanie statusu społecznego w środowisku zasadniczo różnym od rodzinnego.
Klasa szkolna jest zasadniczo innym, nowym światem, który musi poznać i do którego musi się przyzwyczaić – widać to także na przykładzie różnicy między rolą matki, a rolą nauczycielki.
Na reorganizację systemu osobowości ucznia wywierają wpływ te cechy nauczycielki, które odróżniają ją od roli matki.
Kolejnym punktem jest to, że dziecko ma z reguły nową nauczycielkę przy każdorazowym przechodzeniu do wyższej klasy. Jest więc przyzwyczajone do faktu, że nauczycielki, inaczej niż matki, w pewnym sensie są wymienialne. Rok szkolny jest na tyle długi, że kształtuje się ważny stosunek do konkretnej nauczycielki, ale
zbyt krótki na wykrystalizowanie się stosunku o charakterze partykularystycznym. Bardziej niż w przypadku stosunku rodzice-dziecko, w szkole dziecko musi internalizować swój stosunek do roli nauczycielki zamiast do jej indywidualnej osobowości.
Jak szkoła socjalizuje? – uwaga: konkluzja
Konkluzja: szkoła jest systemem sformalizowanych ról, gdzie liczą się wartości uniwersalistyczne.
Ukazuje to różnica między matką a nauczycielką – wchodząc w relację z nauczycielką dziecko poznaje role społeczne (bo zmieniająca się, np. corocznie nauczycielka jest bardziej „rolą” niż osobą – jak matka).
Dziecko wcześniej wrastające w partykularystyczne wartości rodziny, w szkole internalizuje uniwersalistyczne wartości społeczne.
To znaczy poznając zmieniający się system ról w klasie szkolnej dziecko przejmuje te wzory wartości, które są jednakowe dla wszystkich ról w sferze publicznej.
T. Parsons w swej analizie podkreśla jeszcze, że nauczyciel musi postępować według uogólnionych, jednakowych dla wszystkich uczniów kryteriów – nie ma prawa ukrywać różnicy między dobrymi i złymi uczniami tylko dlatego, że „dla małego Jasia byłoby zbyt przykrym przeżyciem, że nie należy do lepszej grupy”
Jak szkoła socjalizuje?
Proces socjalizacji od pierwszego dnia w szkole związany jest z względnie systematycznym i nieustannym ocenianiem osiągnięć: nauczyciel wystawiają stopnie i świadectwa, chwalą i ganią, nagradzają i karzą.
Proces ten prowadzi do wewnętrznego zróżnicowania klasy na lepszych i słabszych uczniów.
W ten sposób dzieci uczą się w jaki sposób zdobywa się status w grupie i broni go.
Kultura narodowa i tożsamość narodowa jako wartości w procesie wychowawczym
Tożsamość
Pojęcie tożsamości jest pojęciem dość młodym – spopularyzował je w latach 50-tych XX w. E. Erikson.
Tożsamość człowieka formuje się dzięki jego specyficznej zdolności do kategoryzowania i klasyfikowania siebie lub określania się poprzez opozycję do innych społecznych kategorii.
Tożsamość społeczna jednostki (wg E. Nowickiej) – sposób określania samego siebie przez przynależność do różnych grup społecznych.
Zmiany kształtu tożsamości społecznej
Społeczna tożsamość człowieka ulega pewnym szerszym zmianom – da się zauważyć (wg S. Ossowskiego) przechodzenie od grup o więzi substancjalnej (niezależnej od decyzji i świadomości jednostki – tj. więzi podobieństwa, wspólnego pochodzenia i zamieszkania) do grup połączonych więzami konwencjonalnymi (będących efektem świadomych wyborów – więzi polityczne, kulturowe i psychiczne).
Znaczenie tożsamości społecznej człowieka
W socjologii podkreśla się istotne znaczenie tożsamości społecznej współczesnego człowieka. Pełni ona funkcję integrującą członków danej zbiorowości oraz podtrzymującą system społeczny.
Dlaczego potrzebujemy tożsamości zbiorowej?
Z drugiej strony zagrożeniem dla człowieka jest brak tożsamości zbiorowej, czy jej kryzys, wykorzenienie. Grozi on utratą poczucia własnej wartości. Sprzyja też manipulowaniu jednostką. Często uważa się, że zakorzenienie w konkretnej zbiorowości chroni przed manipulacją, poprzez utrwalony system wartości grupy i utrwalone wzory zachowań.
Tożsamość narodowa w zmieniającym się świecie
Współczesne procesy globalizacji i wzmożona osmoza kulturowa powodują rozpad tradycyjnych i względnie stałych wzorców utożsamiania i przynależności. Ich miejsce zajmują często identyfikacje przypadkowe i słabo ugruntowane w środowisku zewnętrznym. Wzmacnia to potrzebę refleksji nad tożsamością narodową.
Dystans do wspólnoty narodowej i jego źródła
Ale też ta refleksja jest w pewnym sensie trudna. Mówienie dzisiaj o narodzie, ojczyźnie, kulturze narodowej, polskości wielu Polaków drażni.
Socjologowie sygnalizują, że współczesnych Polaków, zwłaszcza młodych, cechuje zatrważająco niska ocena własnego narodu. Można wskazać na co najmniej trzy źródła tego niepokojącego zjawiska. (J. Salij)
Podejrzliwość wobec wszelkich wspólnot
Podejrzliwość wobec wszelkich wspólnot (narodu, rodziny, wspólnot religijnych), oraz zajmowanie wobec nich postaw rewindykacyjnych i roszczeniowych.
J. Salij nazywa to błędem indywidualizmu. Polega on na przeciwstawianiu wspólnoty jednostce, a to prowadzi do braku zrozumienia dla dobra wspólnego. Człowiekowi zaczyna się wydawać, że wolno mu nie przejmować się wspólnotą i jej potrzebami.
Lęk przed nacjonalizmem
Innym źródłem współczesnego dystansowania się ludzi wobec więzi ze wspólnotą i kulturą narodową jest lęk przed nacjonalizmem. Różnego rodzaju nacjonalizmy zalały nowożytną Europę oceanami zacietrzewienia i nienawiści, spowodowały bezmiar krzywd, przelały tak wiele niewinnej krwi, że mentalność współczesna boi się samego nawet pojęcia „naród”.
Przejmowanie nieżyczliwych stereotypów
Współcześni Polacy, chyba jak nigdy przedtem, zaczynają przypisywać sobie wszystkie możliwe słabości i przywary, jakie znajdują się w nieżyczliwych stereotypach funkcjonujących na nasz temat w innych społeczeństwach. Być może jesteśmy pierwszym pokoleniem Polaków, dla którego znacznej części najbardziej nawet niewybredne stereotypy antypolskie są źródłem wiedzy o samych sobie.
Negatywny obraz własnej grupy
Dość specyficznym dla Polaków ostatnich dwudziestu lat wydaje się skrajnie krytyczny stosunek do własnego społeczeństwa i jego instytucji. Ta postawa widoczna jest w pewnych charakterystycznych zwrotach językowych podkreślających bardzo negatywną kondycję zbiorowości.
„w tym chorym kraju”
„to takie typowo polskie” (w odniesieniu do różnych zjawisk negatywnych)
W dużej mierze ta postawa została ugruntowana przez dominujące nurty dyskursu publicznego w naszym kraju.
Przeciętny Polak jest przekonany, że jego parlament jest najgłupszy, najbardziej kłótliwy, egoistyczny i skonfliktowany na świecie (co obiektywnie nie ma nic wspólnego z prawdą). Przeceniamy także podziały społeczne w Polsce, sądząc, że tylko my Polacy jesteśmy tak bardzo skłóceni. (znacznie bardziej spolaryzowani politycznie i kulturowo są tymczasem np. Włosi, Hiszpanie etc.)
Wielu Polaków uważa głupotę (co by nie znaczyło to pojęcie w wymiarze publicznym) za jakąś cechę narodową Polaków. Wynika to z dość natrętnej socjalizacji prowadzonej przez różne środowiska opiniotwórcze.
W sensie pedagogicznym takie zjawisko polegające na pomniejszaniu wartości grupy jest bardzo niebezpieczne zarówno dla jednostki jak i zbiorowości. Najkrócej mówiąc skutkuje kompleksami i brakiem poczucia własnej wartości.
Kultura narodowa
Kultura narodowa (A. Kłoskowska) – stanowi szeroki i złożony układ sposobów działania, norm, wartości i symboli, wierzeń i dzieł symbolicznych, który przez jakąś zbiorowość społeczną uważany jest za własny, jej w szczególności przysługujący, wyrosły z jej tradycji i historycznych doświadczeń oraz obowiązujący w jej obrębie.
Składniki kultury narodowej
Jakie elementy kultury narodowej konstytuują tożsamość narodową Polaków?
L. Dyczewski wymienia tzw. wartości centralne dla kultury polskiej i wytwory kulturowe.
Wartości centralne to takie, co do których panuje powszechny konsensus i które są podstawą organizacji systemu społecznego oraz tożsamości kulturowej.
Wartości centralne
L. Dyczewski wymienia 14 wartości centralnych kultury polskiej, wśród nich min.:
1) rodzina, rodzinność, dom,
2) wewnętrzna wolność, osobista godność, honor, indywidualizm,
3) zdolność przebaczania, brak mściwości i okrucieństwa,
4) umiłowanie wolności, patriotyzm
i inne…..
Wytwory kulturowe charakterystyczne dla centrum kultury polskiej Wg L. Dyczewskiego są to:
- Język polski ze wszystkimi swoimi dialektami
- Godło – orzeł biały w koronie, flaga biało-czerwona
-Wydarzenia: chrzest polski, bitwa pod Grunwaldem, unia polsko-litewska, walka o trwanie i substancję narodową podczas zaborów i okupacji hitlerowskiej i sowieckiej, bezprzemocowa walka z systemem komunistycznym po II wojnie światowej – Solidarność
Miejsca kultu religijnego i pamięci narodowej – Jasna Góra, Ostra Brama, Wawel, Zamek Królewski, Cmentarz Orląt
Epopeje narodowe Mickiewicza i Sienkiewicza
Twórczość najbardziej znaczących artystów – Matejki, Chopina, Wyspiańskiego
Najbardziej znane postacie i bohaterowie narodowi – Kościuszko, Piłsudski, Kolbe, Jana Paweł II
Obrzędy i zwyczaje tzw. Roku polskiego – Boże Narodzenia, Wielkanoc, Święto Zmarłych
Koncepcje narodu w socjologii
Czy jest naród? Co konstytuuje wspólnoty narodowe? J. Turowski wymienia trzy zasadnicze koncepcje narodu w znaczące w okresie dawniejszym bądź współczesnym: naturalistyczną, politologiczna i kulturową.
Koncepcja naturalistyczna – naród jest traktowany jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie
Koncepcja politologiczny – naród jest wspólnotą polityczną
Koncepcja kulturowa – naród jako społeczność, która w toku rozwoju historycznego tworzy własną kulturę (język, obyczaje, sztuka, nauka, działalność gospodarcza, tradycje etc.)
Socjologiczna definicja narodu
Naród (wg J. Turowskiego) – powstała w toku rozwoju historycznego wspólnota ludzi, którzy obiektywnie i w swej świadomości uznają dany język za swój język ojczysty, uznają określone terytorium za swoją ziemię ojczystą, są przekonani o wspólnocie swego pochodzenia, tworzą własna kulturę i posiadają lub dążą do posiadania uznawanej za swoją organizacji politycznej (państwa).
Kategoria narodu we współczesnej refleksji socjologicznej
Do lat 80-tych XX wieku wielu naukowców sądziło, że kategorie narodu, etniczności będą stopniowo traciły na znaczeniu w ponowoczesnym społeczeństwie. Tymczasem kilka ostatnie dekady zmieniły to przekonanie. W Europie po upadku Związku Radzieckiego, następnie po rozpadzie Jugosławii etniczne i narodowe identyfikacje przybrały na sile. Tożsamość narodowa zaznacza się silnie w wielu regionach świata, ale najlepiej widać ten proces w Europie Środowej i Wschodniej (Ukraina, rozpad Czechosłowacji.
W Polsce już wydarzenia związane z powstaniem Solidarności w 1980 r. bardzo silnie wykazały niezwykłą istotność identyfikacji narodowej
Kolejnym bardzo silnym symptomem renesansu kategorii narodu i więzi narodowych były śmierć Jana Pawła II, a szczególnie katastrofa smoleńska.
Pedagogika wstydu w polskiej refleksji
Jednocześnie wielu autorów zwraca uwagę na dominację w głównym nurcie przestrzeni publicznej po 1990 r. takiej wizji historii Polski, w której akcentuje się wyłącznie negatywne karty polskich dziejów. Polskość jest więc przedstawiana wyłącznie w kontekście krytycznym – jeśli traktować to jako celową socjotechnikę – to jej skutkiem ma być wstyd Polaków za własną historię. Tę narrację historyczną na temat dziejów określa się mianem Pedagogiki wstydu
Tożsamość, a opozycja swoi - obcy
Następstwem kształtowania się tożsamości poprzez samokategoryzacje i porównania jest podkreślanie przez jednostkę dostrzeżonych podobieństw miedzy sobą a członkami własnej grupy i uwypuklenie odmienności wobec członków grup zewnętrznych.
Proces formowania tożsamości na poziomie grupy oznacza nie tylko formułowanie ideałów, lecz również kontrideałó formułujemy nie tylko wzory, które należy naśladować, lecz również modele, które stanowią negatywny punkt odniesienia. Dlatego w procesie budowania tożsamości społecznej grupy obce pełnią istotną rolę.
stereotypy
Ważną rolę w procesach poznawczych pełnią wreszcie w tym miejscu stereotypy.
Stereotyp to pewien rodzaj obrazu, który poprzedza użycie rozumu, jest formą percepcji i narzuca określony charakter danym naszych zmysłów, zanim jeszcze dojdą one do intelektu. Tak sens pojęcia stereotypu oddał jego twórca – Walter Lippmann.
Współcześnie rolę definicji stereotypu nieco lepiej może oddać zdanie H. Kubiaka:
Stereotypy – to utrwalone w wiadomości społecznej wyobrażenia (symboliczne reprezentacje) o rzeczywistości: gorące emocjonalnie skrótowe przedstawienia rzeczywistej złożoności świata.
Oczywiście (wbrew stereotypowi na temat stereotypów) mogą być stereotypy negatywne i pozytywne, a nie tylko negatywne.
Stereotyp – uprzedzenie - dyskryminacja
Błędem jest (dokonywane często „z rozpędu”, poprzez uproszczenie) utożsamianie stereotypu z uprzedzeniem lub dyskryminacją.
Uprzedzenie to nieuzasadniona negatywna postawa wobec grupy i jej członków.
Dyskryminacja to nieuzasadnione negatywne zachowanie wobec członków danej grupy – np. polegające na odmawianiu im jakichś uprawnień.
Stereotypy
Przyglądając się tożsamości narodowej Polaków warto posłużyć się naszymi stereotypami na temat obcych – naszych sąsiadów (wg badań CBOS)