FINANSE

Pojęcie pieniądza. Mechanizm kreacji pieniądza

FORMY WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA

CECHY WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA

WSPÓŁCZENY PIENIĄDZ JEST:

Papierowy

Państwowy

Substancjonalny (zabezpieczony towarami i usługami)

Kredytowy (żyrowy)

MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA

ZAŁOŻENIA:

1. Bank centralny emituje i wypuszcza do obiegu 30,000 jp

2. Współczynnik zapotrzebowania na gotówkę (g) podmiotów niebankowych wynosi 50%.

3. Banki komercyjne udzielają podmiotom niebankowym kredytów w maksymalnej wysokości, tzn. wykorzystując całkowicie wolne rezerwy.

4. Banki komercyjne przyjmują wyłącznie depozyty bieżące (a vista, na każde żądanie).

5. Banki mają obowiązek odprowadzenia do banku centralnego rezerwę obowiązkową obliczoną wg stopy r=10%.

6. Bank komercyjne utrzymują w banku centralnym tylko rezerwy obowiązkowe.

MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA – PODSTAWOWOE POJĘCIA

Baza monetarna (Mo) – pieniądz banku centralnego, czyli gotówka (G) w obiegu (poza kasami banków) i rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych w banku centralnym (R).

M0=G+R

Podaż pieniądza (M1) – gotówka w obiegu (G) oraz depozyty podmiotów niebankowych w bankach komercyjnych (D). Podażą pieniądza objęto pieniądz dostarczany podmiotom niebankowym przez system bankowy.

M1=G+D

Rezerwa obowiązkowa (R) – część bazy monetarnej, którą bank komercyjne muszą odprowadzić do bank centralnego z tytułu posiadanych depozytów.

R=r×D

Współczynnik zapotrzebowania na gotówkę (g) – ilość pieniądza znajdującego się w obiegu w postaci gotówkowej w stosunku do pieniądza bezgotówkowego:

g=G/D

Mnożnik bazy monetarnej – relacja podaży pieniądza do bazy monetarnej:

m=M1/M0=(1+g)/(r+g)

MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA

FAZA 1

M1=G+D=10,000+20,000=30,000

Nie powstał dodatkowy pieniądz. Nastąpiła zamiana części pieniądza gotówkowego na pieniądz bezgotówkowy. Powstał w banku A tzw. wkład pierwotny.

FAZA 2

Bank A udzielił klientowi kredytu K=18,000, który klient częściowo zatrzymał w gotówce G=6,000, a resztę ulokował w banku B w postaci depozytu D=12,000 (wkład wtórny). W wyniku akcji kredytowej banku A podaż pieniądza zwiększyła się łącznie o 18,000.

M1=G+D=G+DA+DB= 16,000+20,000+12,000=48,000

ΔM= ΔG+ΔD=6,000+12,000=18,000

MAKSYMALNA PODAŻ PIENIĄDZA

Możliwości kreacji pieniądza przez banki komercyjne zostaną wyczerpane, gdy wolne rezerwy bazy monetarnej znajdujące się w kasach banków zostaną przekształcone w rezerwę obowiązkową i gotówkę w obiegu.

Maksymalną podaż pieniądza można wyznaczyć za pomocą mnożnika bazy monetarnej, który w przykładzie wynosi: m=(1+g)/((r+g)=(1+0.5)/(0.1+0.5)=2.5

M1(max)=m×Bm=2,5×30,000=75,000

Mnożnik bazy monetarnej (m) informuje o tym:

O ile maksymalnie może zwiększyć się podaż pieniądza (M1), jeżeli bank centralny zwiększy podaż pieniądza o jedną jednostkę pieniężną. W przykładzie jest to 2.5.

Ile jednostek pieniądza bezgotówkowego mogą maksymalnie wykreować banki komercyjne z jednej jednostki pieniężnej bazy monetarnej. W przykładzie jest to 1.5.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SYSTEM BANKOWY

STRUKTURA I FUNKCJE

SYSTEM BANKOWY: POJĘCIE I STRUKTURA

składa się z instytucji, którymi są różnego typu banki funkcjonujące w poszczególnych segmentach rynku finansowego. Wykorzystują one w swej podstawowej działalności instrumenty finansowe pozwalające na realizację określonych czynności (operacji) zgodnie z przyjętymi zasadami, będącymi efektem regulacji prawnych (krajowych i międzynarodowych), a także tradycji ukształtowanej w wyniku kilkusetletniej działalności w warunkach gospodarki rynkowej.

W gospodarce rynkowej system bankowy najczęściej ma strukturę dwuszczeblową, na którą składają się:

• bank centralny

• banki komercyjne

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:

bank emisyjny - ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego. Monopol ten jest związany z emisją znaków pieniężnych, organizowaniem obiegu pieniężnego oraz regulowaniem podaży pieniądza.

bank państwa - jest najważniejszym organem państwa w tej w realizacji polityki monetarnej. Odpowiada za stabilizację pieniądza. W tej roli bank centralny realizuje też rachunki rządu, przeprowadza w jego imieniu operacje finansowe w kraju i za granicą, może udzielać rządowych pożyczek, dysponuje rezerwami złota i dewiz, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą oraz zaciąga i spłaca kredyty. zagraniczne.

bank banków - przechowuje na rachunkach rezerwy pieniężne innych banków oraz stanowi źródło rezerwy kredytowej dla tych banków, a więc wpływa na rozmiary akcji kredytowej banków komercyjnych oraz kreowania pieniądza bezgotówkowego.

NARODOWY BANK POLSKI:

Bankiem centralnym w Polsce jest Narodowy Bank Polski (NBP).

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania pieniędzy.

Do jego zadań należy również:

organizowanie rozliczeń pieniężnych;

prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami;

prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego;

opracowanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa;

wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

ORGANY NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO:

Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd.

Prezes NBP powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat, przewodniczy Zarządowi NBP, Radzie Polityki Pieniężnej, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w

ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada przede wszystkim:

• ustala wysokość stóp procentowych NBP;

• ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków;

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych;

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP;

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP;

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

POLITYKA PIENIĘŻNA – CEL I STRATEGIE

Stabilizowanie ogólnego poziomu cen, a więc ograniczanie wahań wewnętrznej wartości pieniądza. Jest to rozumiane jako obniżanie stopy inflacji, tj. ograniczanie spadku siły nabywczej pieniądza albo

jako utrzymanie niskiej dynamiki stopy inflacji.

RODZAJE STRATEGII POLITYKI PIENIĘŻNEJ:

kontroli podaży pieniądza

kontroli kursu walutowego

bezpośredniego celu inflacyjnego

mieszana.

Rada Polityki Pieniężnej opiera politykę pieniężną na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, że taka strategia jest skutecznym sposobem zapewnienia stabilności cen. Po sprowadzeniu inflacji do niskiego poziomu, począwszy od 2004 r. RPP przyjęła ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ± 1 punkt

procentowy.

POLITYKA PIENIĘŻNA – INSTRUMENTY:

PODESTAWOWYMI INSTRUMENTAMI POLITYKI PIENIĘŻNEJ SĄ:

stopa rezerwy obowiązkowej,

stopa kredytów refinansowych (lombardowego, redyskontowego),

operacje otwartego rynku.

Obok instrumentów oddziaływania ogólnego mogą funkcjonować instrumenty oddziaływania selektywnego (czysto administracyjne).

----------------------------------------------------------------------------------

Banki komercyjne

Przegląd operacji bankowych

Rodzaje banków komercyjnych w Polsce

Bank komercyjny - utworzona zgodnie z przepisami ustawy osoba prawna, która działa na podstawie zezwolenia, uprawniającego ją do świadczenia czynności bankowych,

które obciążają ryzykiem powierzone jej środki i to pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Polskie prawo bankowe nie dokonuje podziału banków na uniwersalne i specjalistyczne. Zakres i przedmiot działania banku określa każdorazowo treść wydanego zezwolenia na utworzenie banku:

Banki uniwersalne - uzyskana licencja bankowa może uprawniać do wykonywania wszystkich rodzajów czynności bankowych.

Banki specjalistyczne - banki hipoteczne oraz banki inwestycyjne.

Banki inwestycyjne – są to banki, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Dzięki ich pomocy inwestorzy nie korzystają z pośrednictwa banków depozytowych przy lokowaniu środków na rynku papierów wartościowych.

Banki hipoteczne – zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielenie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości pozyskują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia i nieruchomości. Akcje tych banków znajdują się głównie w posiadaniu banków uniwersalnych.

Oprócz banków komercyjnych mogą funkcjonować także parabanki, czyli podmioty uprawnione do wykonywania wybranych czynności bankowych, np. SKOKI.

Rodzaje operacji bankowych:

operacje bierne lub pasywne (depozytowe);

operacje czynne lub aktywne (kredytowe);

operacje rozliczeniowe lub pośredniczące (obsługa obrotu płatniczego);

inne operacje (różne).

Operacje pasywne polegają na pozyskiwaniu środków finansowych od klientów banku. W tym celu bank wykonuje takie czynności bankowe, jak np. przyjmowanie depozytów czy emitowanie bankowych papierów wartościowych.

Operacje aktywne polegają na wykorzystywaniu przez bank zgromadzonych środków finansowych własnych i obcych w celu finansowania potrzeb kredytobiorców lub obciążaniu tych środków ryzykiem wynikającym z udostępniania ich innym podmiotom. Cechą operacji aktywnych jest działanie banku na własny rachunek i ryzyko. Do operacji aktywnych zaliczane są m.in. następujące czynności bankowe:

• udzielanie kredytów;

• udzielanie gwarancji bankowych;

• udzielanie poręczeń;

• udzielanie pożyczek pieniężnych.

Operacje rozliczeniowe polegają na realizacji zleceń płatniczych klientów. W tym celu bank wykonuje takie czynności jak przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych.

Operacje różne obejmują, dozwolone prawem bankowym czynności bankowe i usługi dla klientów, jak np. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, udostępnianie skrytek sejfowych, świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych.

Czynności bankowe w polskim prawie bankowym

Obowiązujące w Polsce prawo bankowe nie zawiera definicji czynności bankowych, natomiast formułuje katalog czynności, które uznaje za czynności bankowe. Katalog ten ma w zasadzie charakter

zamknięty i obejmuje dwie grupy czynności:

czynności bankowe, których wykonywanie zastrzeżono wyłącznie dla banków i określa się je mianem czynności bankowych sensu stricto; uprzywilejowanie tej grupy polega na możliwości

wystawienia bankowych tytułów egzekucyjnych; należą do nich takie tradycyjne czynności, jak: przyjmowanie wkładów pieniężnych, udzielanie kredytów i gwarancji bankowych, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych oraz emitowanie bankowych papierów wartościowych;

czynności bankowe sensu largo czyli czynności, które stają się czynnościami bankowymi z mocy prawa, o ile są wykonywane przez banki; do tej grupy należą m.in.: udzielanie pożyczek pieniężnych,

nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, operacje czekowe i wekslowe, udzielanie poręczeń.

Jedynym wyjątkiem od ww. kryterium podmiotu wykonującego czynności jest uznanie za czynności bankowe wydawania kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu przez

podmioty niebankowe, ale na zlecenie banku .

Obowiązki banków komercyjnych w Polsce:

Obowiązujące w Polsce prawo bankowe formułuje wobec banków sześć podstawowych obowiązków:

obowiązek utrzymania płynności płatniczej;

obowiązek zachowania szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków pieniężnych;

obowiązek zachowania tajemnicy bankowej;

obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu działalności banku dla prania pieniędzy;

obowiązek równego traktowania przez bank wszystkich kontrahentów;

obowiązek publicznego ogłaszania stosowanych przez bank stawek oprocentowania depozytów, kredytów i pożyczek bankowych, stawek prowizji i wysokości opłat pobieranych za usługi bankowe.

OPERACJE KREDYTOWE

Kredyt bankowy – oddanie do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych, które kredytobiorca wykorzystuje na ustalony cel i zwraca wykorzystane kwoty wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty.

Banki udzielają kredytu podmiotom, które:

posiadają zdolność kredytową,

przedstawią odpowiednie zabezpieczenia prawne.

Zdolność kredytowa - zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.

Kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Zabezpieczenia osobiste – odpowiedzialność za zobowiązania obejmuje cały majątek podatnika obecny i przyszły. Przykład: weksel „in blanco”, poręczenie, gwarancja bankowa.

Zabezpieczenia rzeczowe – odpowiedzialność za zobowiązania ograniczona jest do wartości rynkowej przedmiotu zabezpieczenia. Przykład: hipoteka, zastaw ogólny, bankowy zastaw

rejestrowy.

HARMONOGRAMY KREDYTOWE

METODA RÓWNYCH RAT KAPITAŁOWYCH

METODA RÓWNYCH RAT PŁATNOŚCI

Przykład:

Kwota kredytu S0 = 18 000,00 zł

Roczna nominalna stopa procentowa r = 12,00%

Okres spłaty N = 0,5 roku

Częstotliwość spłat m = 12 (miesięczna)

St-1 – kapitał do spłaty na początek okresu płatności,

Kt – rata kapitałowa, która w met. równych rat płatności wynosi Kt=At-Ot

Ot - odsetki Ot= St-1*r/m

At - rata płatności At= Kt + Ot

St - kapitał do spłaty na koniec okresu płatności St = St-1 – Kt

SKŁADOWE KOSZTU KREDYTU:

Odsetki

Prowizja

Ubezpieczenie (nie jest obowiązkowe, ale często występuje przy kredytach z uproszczonymi procedurami rozpatrywania wniosków kredytowych).

Inne opłaty, np.

przygotowawcza,

za rozpatrzenie wniosku,

związane z ustanowieniem zabezpieczeń.

Rodzaje kredytów – wybrane klasyfikacje

W rachunku bieżącym oraz w rachunku kredytowym

W walucie krajowej (PLN) - w walutach obcych (w tym: denominowane w walutach obcych)

Ze stałą stopą procentową – ze zmienną stopą procentową

Dla osób prywatnych (osób fizycznych niewykonujących działalności gospodarczej):

kredyty konsumpcyjne,

kredyty mieszkaniowe (hipoteczne),

pożyczki pieniężne

Dla przedsiębiorstw:

Na utrzymanie płynności: obrotowe, dyskontowe

Inwestycyjne

BANKOWE ROZLICZENIA PIENIĘŻNE:

Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy.

Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji.

Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówkowym lub przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela.

Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się w szczególności:

• poleceniem przelewu,

• poleceniem zapłaty,

• czekiem rozrachunkowym,

• kartą płatniczą.

ROZLICZENIA BEZGOTÓWKOWE:

Polecenie przelewu - udzielona bankowi dyspozycja przez dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję

dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego.

Polecenie przelewu zostanie zrealizowane, jeżeli:

będzie poprawnie wypełnione, czyli będzie zawierało niezbędne elementy określone we wzorze, tj. nazwę dłużnika i wierzyciela, numery rachunków, kwotę, tytuł, datę realizacji, podpis,

na rachunku będzie co najmniej kwota środków określona w zleceniu,

Nie zostanie odwołane przez wierzyciela, który to może zrobić do momentu realizacji zlecenia przez bank.

Polecenie zapłaty - udzielona bankowi dyspozycja przez wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty.

Dłużnik może odwołać pojedyncze polecenie zapłaty, w banku prowadzącym jego rachunek, w terminie:

• 30 dni kalendarzowych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna niewykonująca działalności gospodarczej,

• 5 dni roboczych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego – w przypadku pozostałych dłużników.

Warunki realizacji polecenia zapłaty:

• posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty,

• udzielenia przez dłużnika wierzycielowi zgody do obciążania rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań,

• zawarcia pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela,

• maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie przekracza równowartości (a) 1 000 euro - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna niewykonująca działalności gospodarczej, (b) 50 000 euro - w przypadku pozostałych dłużników.

Karta płatnicza - karta identyfikującą wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez

bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu.

Rodzaje kart płatniczych:

kredytowe,

debetowe,

typu „charge”,

przedpłacane,

internetowe.

Charakterystyka kart płatniczych

Karta kredytowa – informuje, że jej posiadaczowi został przyznany odnawialny limit kredytowy, do którego wysokości może on wykonywać operacje za pomocą karty. Na koniec okresu rozliczeniowego generowany jest wyciąg zawierający saldo zadłużenia oraz informację o terminie wpłaty. Jeżeli nastąpi spłata całego zadłużenia odsetki nie są naliczane, w przypadku spłaty niższej kwoty (nie niższej od minimalnej kreślonej przez bank) następuje naliczenie odsetek, które są uwzględnione w kolejnym wyciągu. Dla kart kredytowych stosuje się z reguły wyższe oprocentowanie niż w przypadku innych kredytów.

Karta debetowa – związana z rachunkiem bieżącym (oszczędnościowo-rozliczeniowym), upoważnia do dokonywania operacji do wysokości dostępnego salda na rachunku (z uwzględnieniem limitu zadłużenia).

Karta „charge” – jest połączeniem wybranych cech karty kredytowej i debetowej. Operacje dokonywane za jej pomocą są rejestrowane na odrębnym subkoncie. Na koniec okresu rozliczeniowego wystawiany jest wyciąg informujący o saldzie operacji. Jego kwota jest w oznaczonym na wyciągu terminie potrącana z rachunku bieżącego.

Karta przedpłacana – ogranicza możliwość dokonywania operacji do kwoty środków uprzednio wpłaconych na powiązany z nią rachunek debetowy (bez limitu zadłużenia).

Karta internetowa – umożliwia wykonywanie operacji za wyłącznie za pośrednictwem internetu. Często nie posiada wszystkich elementów zwykłej karty, np. paska magnetycznego, co uniemożliwia jej stosowanie poza internetem.

Uczestnicy rozliczeń za pomocą kart płatniczych

posiadacz karty,

Akceptant – placówka handlowa lub usługowa; ponosi w największym stopniu koszty funkcjonowania kartowego systemu rozliczeniowego,

emitent karty płatniczej - przede wszystkim banki, które uzyskują z tego tytułu korzyści w postaci prowizji, odsetek od udzielanych kredytów w ramach umowy o karty kredytowe, a w wypadku rozliczeń międzynarodowych - powstające różnice kursowe, ale są zobowiązane przyłączyć się do krajowej lub międzynarodowej organizacji płatniczej. Bank krajowy emituje wówczas własne karty ze znakiem

firmowym (logo) organizacji międzynarodowej lub krajowej.

organizacja rozliczeniowa, np. Polcard, VISA, EUROPAY, American Express i Dinners Ciub.

CHARAKTERYSTYKA CZEKU:

Czek - dokument (papier wartościowy) wystawiony w formie ściśle określonej przez prawo czekowe, w którym wystawca poleca bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej okazicielowi bądź wyznaczonej osobie.

Elementy składowe czeku:

• Słowo „czek” w samym tekście dokumentu, w języku w jakim czek jest wystawiony.

• Bezwarunkowe polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;

• Nazwę podmiotu, który ma zapłacić (trasata); dla czeków wystawionych i płatnych w Polsce może nim być tylko bank.

• Oznaczenie miejsca płatności czeku.

• Oznaczenie miejsca i daty wystawienia czeku

• Podpis wystawcy czeku.

Czek jest zawsze płatny za okazaniem, musi mieć pokrycie od daty jego wystawienia do momentu zapłaty lub upływu czasu ustalonego prawem jako termin ważności czeku. W państwach, które podpisały konwencje genewskie dotyczące jednolitego prawa czekowego, terminy te kształtują się następująco:

• dla czeków wystawionych i płaconych w tym samym kraju kontynentu europejskiego —10 dni,

• dla czeków płatnych w innym kraju kontynentu europejskiego lub kraju basenu Morza Śródziemnego — 20 dni,

• dla czeków płatnych w krajach zamorskich — 70 dni.

Dniem początkowym tych terminów jest dzień następny po dniu wskazanym na czeku jako data wystawienia. W okresie biegu tych terminów czek powinien być przedstawiony do

zapłaty, a wystawca powinien utrzymywać w banku fundusz na jego spłatę (pokrycie).

Po upływie terminu czek może być ze skutkiem prawnym odwołany przez wystawcę; traci wtedy przymioty dokumentu płatniczego i przestaje być wartością dewizową. Wystawca może jednak nie skorzystać ze swego uprawnienia, wtedy jego czek nabiera statusu czeku nierozeznanego. Jako

ostateczny termin takiej „wymienialności" uznaje się okres sześciu miesięcy od końca terminu ważności.

Wybrane rodzaje czeków

Czek na okaziciela - płatny do rąk każdego posiadacza, który przedstawi czek do zapłaty

Czek imienny – wystawiony na konkretną osobę.

Czek gotówkowy - (kasowy, zwykły) to dokument skierowany do banku (trasata), zawierający polecenie wypłacenia określonej kwoty gotówką.

Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję, udzieloną trasatowi przez wystawcę czeku, do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania tą kwoty rachunku odbiorcy czeku, może więc być użyty wyłącznie do przeprowadzenia rozliczeń bezgotówkowych.

Czek potwierdzony - zawiera potwierdzenie przez trasata, że dany czek ma pokrycie. Potwierdzenie to jest dokonywane na wniosek wystawcy czeku i bank rezerwuje wtedy na rachunku

wystawcy odpowiednią kwotę na pokrycie czeku.

POJĘCIE WESKLA:

Weksel jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo, zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor.

Cechy zobowiązania wekslowego:

Zobowiązanie wekslowe jest samoistne, tj. oderwane od przyczyny, która spowodowała powstanie tego zobowiązania. Weksel umożliwia przenoszenie przez posiadacza dokumentu

prawa w nim zawartych na inne osoby.

Zobowiązanie wekslowe wiąże się z solidarną odpowiedzialnością osób podpisanych na wekslu za jego uregulowanie w terminie.

W przypadku odmowy zapłaty weksla w terminie jego posiadacz ma prawo skorzystać ze stosunkowo uproszczonego i szybkiego trybu egzekwowania należności, czyli tzw. rygoru wekslowego.

RODZAJE WEKSLI:

Weksel własny (sola, suchy lub prosty) jest bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz innej osoby, zwanej remitentem.

Weksel trasowany (ciągniony, trata) zawiera polecenie wystawcy (trasanta) zapłacenia określonej kwoty, wydane innej osobie (trasatowi), na rzecz osoby trzeciej (remitenta).

Jeżeli remitent zgłosi się do trasata przed terminem płatności, aby potwierdził zgodę na wykonanie polecenia trasanta, to wówczas trasat uznający to polecenie staje się akceptantem, a sam weksel nosi miano akceptowanego.

Głównym dłużnikiem weksla własnego jest jego wystawca. Taka sama jest rola wystawcy weksla trasowanego, ale tylko do momentu akceptacji, kiedy to głównym dłużnikiem staje się akceptant.

Wiarygodność weksla może być dodatkowo wzmocniona poprzez poręczenie (awal). Poręczyciel (awalista) w momencie odmowy zapłaty weksla przejmuje odpowiedzialność za jego zapłatę. Na dowód poręczenia awalista podpisuje się na przedniej stronie weksla, zazwyczaj obok wystawcy. Poręczyciel może również gwarantować wypłacalność innego dłużnika wekslowego, na któreg wyraźnie wskaże.

Ze względu na charakter zobowiązania:

Weksle kupieckie i handlowe, które są wystawiane z tytułu zobowiązań powstałych w wyniku dostaw towarów lub świadczonych usług.

Weksle finansowe wydawane w zamian za pożyczki.

Weksle gwarancyjne stanowiące zabezpieczenie roszczeń w razie nienależytego wykonania określonej umowy.

WEKSEL „IN BLANCO” - jest to weksel niewypełniony, zaopatrzony jedynie w podpis osoby składającej gwarancję lub kaucję. Może być on następnie wypełniony przez posiadacza zgodnie z porozumieniem, tj. wówczas, gdy roszczenie powstanie i na sumę wynikającą ze wzajemnego porozumienia. Jeżeli weksel in blanco zostanie wypełniony niezgodnie z porozumieniem, to zobowiązany może rościć sobie pretensje z tego tytułu w stosunku do osoby, której weksel złożył jako gwarancję lub kaucję. Zarzut, że weksel wypełniony został niezgodnie z porozumieniem nie może

być podnoszony w stosunku do następnych posiadaczy, chyba że działali w złej wierze lub dopuścili się rażącego niedbalstwa, tj. wiedzieli lub powinni wiedzieć, że weksel zawiera treść odmienną od porozumienia.

FUNKCJE WEKSLA:

Funkcja kredytowa – występuje w transakcji kupna-sprzedaży i polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu, tzw. kupieckiego. Funkcja ta występuje również przy zaciąganiu pożyczek pieniężnych wzmacniając gwarancję ich spłaty.

Funkcja obiegowa – wynika z tego, że weksel może być przez posiadacza przeniesiony na inną osobę, której również taka możliwość przysługuje. Weksel może być więc wykorzystywany jako surogat środka płatniczego, regulując nimi zobowiązania wobec kontrahentów lub odstępując dokument za gotówkę przed terminem płatności.

Funkcja płatnicza – polega na możliwości regulowania przy pomocy weksla zobowiązań. Jednak zobowiązanie wygasa dopiero po zapłacie należności wynikającej z weksla. W związku z tym w stosunku do pieniądza spełnia tą funkcję w ograniczonym zakresie.

Funkcja gwarancyjna – polega na zabezpieczaniu przy pomocy weksla roszczeń, jakie mogą występować w trakcie wykonywania umowy wskutek jej naruszenia przez wystawcę weksla. Często

jest ona realizowana przy pomocy tzw. weksla in blanco.

INDOSOWANIE WEKSLA:

Przenoszenie uprawnień wynikających z weksla na inne osoby w istotny sposób wpływa na duże znaczenie tego dokumentu w obrocie gospodarczym. Dzięki temu bowiem weksel nabiera charakteru papieru wartościowego o obiegowym charakterze, będącego w ograniczonym zakresie surogatem pieniądza.

Przeniesienie uprawnień z weksla wynikających na inną osobę nosi nazwę indosu.

Przy indosie współdziałają dwie strony, tj. odstępujący weksel, zwany indosantem lub żyrantem będący dotychczasowym prawnym posiadaczem dokumentu oraz jego nabywca, zwany indosatariuszem lub żyrantariuszem.

DYSKONTOWANIE WEKSLA:

Możliwość przenoszenia praw wynikających z weksla na inne osoby umożliwia zamianę weksla w banku przed upływem terminu płatności na gotówkę. Jest to forma uzyskiwania gotówki przez przedsiębiorstwa na finansowanie obrotów, występująca w dwóch wariantach, tj. jako:

udzielanie kredytów pod zabezpieczenie weksli przyjętych od klientów

nabycie wierzytelności wekslowej przez bank na własny rachunek.

Operacje takie, zwane dyskontem wekslowym, umożliwiają uzyskanie płynnej gotówki przez dotychczasowego posiadacza weksla już w momencie wyrażenia przez bank zgody na przejęcie dokumentu. Otrzymana kwota nie odpowiada sumie wekslowej, gdyż bank potrąca z góry, tj. w momencie przyjęcia dokumentu odsetki z tytułu dyskonta.