Anna Suska Pedagogika PG V
Anna Szczepańczyk
„ Edukacja alternatywna w klasach I-III
-koncepcja kształcenia wyzwalającego Władysława Puśleckiego,
- wrocławska szkoła przyszłości Ryszarda Łukasiewicza,
- koncepcja kształcenia integralnego Marii Cakowskiej”.
Podstawowym warunkiem zaistnienia rzeczywistości przemian edukacyjnych są zmiany zachodzące w samym procesie dydaktyczno-wychowawczym oraz mentalności, prawach i podstawach i działaniach jego uczestników.
Działania podejmowane w ramach nauczania, uczenia się, kształcenia i wyzwalania są zorientowane na rozwój intelektualny, emocjonalny, psychomotoryczny i społeczny ucznia i to bez względu na stopień zdawania sobie sprawy z tego przez uczestników tych procesów. W praktyce edukacyjnej zdarza się niestety zbyt często, że szkoła manipuluje rozwojem ucznia a nawet blokuje ten rozwój, co jest sprzeczne z zasadą etyczności.
Podstawowym zadaniem szkoły jest wspieranie rozwoju ucznia, wymaga to stwarzania takich sytuacji edukacyjnych, które wg Rogersa- stwarzają sprzyjające warunki, by wyzwolić ciekawość, pozwolić jednostkom poszukiwań nowych kierunków, które dyktowane są przez ich zainteresowania, uwolnić zmysł dociekania, pozostawić swobodę dla pytań, poszukiwań, uznać, że wszystko jest w procesie zmienne.
Warunki sprzyjające rozwojowi osoby:
Cenienie w każdym człowieku człowieczeństwa, spełnianie względem wszystkich ludzi idei wolności, braterstwa, wzajemnej życzliwości i sprawiedliwości.
Centralne miejsce zajmuje osoba ucznia, osoba aktywna, wewnątrz sterowana i samorealizująca się.
Wyzwalanie jest „dorabianiem się osobowości(S. Hessen), własnej tożsamości, wolności.
Prawo do samookreślenia się:
Wolność od: Wolność do:
-przedmiotowego traktowania, - inności,
- manipulowania, - zadawania pytań i uzyskiwania odpowiedzi
- lęku , - dialogu
- przymusu, - negocjacji,
- kar, - inicjatywy, własnych poszukiwań
- tyranizacji - współdziałania, krytyki
Odpowiedzialność za siebie, swoje postępowanie i innych, „urabianie” „ formowanie” czy „zmienianie” prowadzi do blokady wolności i wyzwalania się,
Schemat kształcenia wyzwalającego:
PODMIOT
KLIMAT WOLNOŚCI
KONTEKST SYTUACYJNY
ZNACZENIE KONTEKSTOWE -------------ZACHOWANIE JEDNOSTKI
DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIE INFORMACYJNE
FUNKCJONOWANIE WIADOMOŚCI
PRZYSWAJANIE INFORMACJI
WYTWARZANIE INFORMACJI
STOSOWANIE INFORMACJI
Prekursorzy kształcenia wy walącego – korzenie sięgają pajdocentrycznych myśli pedagogicznych ujmujących zagadnienia szkoły, treści, metod wychowania, nauczania, metoda wychowania, nauczania wyłącznie za stanowiskiem dziecka jego właściwości psychicznych, indywidualnych i subiektywnych. Wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym rozwojem dziecka. Rosseau „ człowiek z natury jest dobry”, wychowywać to uczyć żyć naturalnie, a następnie żyć społecznie. Dziecku nie należy narzucać z góry ustalonych zasad, powinno ono swobodnie posługiwać się wszystkim tym, co dostępne przez naturę. Pestalozzi – człowieka kształtują nie tylko natura i społeczeństwo, ale także jego moc wewnętrzna, wolna wola, wiara w nieograniczony rozwój człowieka, nie odbywa się on mechanicznie.
Ellen Key- „Rodzice i wychowawcy- powinni stać się jakoby niewidzialną opatrznością dzięki której dzieci nabierają doświadczeń i zdolności wyciągania ze swych doświadczeń własnych wniosków.
M. Montessori prezentuje pogląd, iż przez skojarzenia wrażeń z procesami ruchowymi odbywa się kształcenie czynności umysłowych, że mechanizm skojarzeń pobudzi uczniów i prowadzi do samokształcenia. Nauczyciel nie powinien dziecku narzucać ani metod ani środków pracy. Może mu zaoferować to co dziecko robi, musi mieć zawsze określony cel.
Prawo dziecka do bycia wolnym- wolna szkoła Summerhill –
Tylko źle wychowani rodzice i zadufani w sobie wierzą w skuteczność rygoryzmu-
-znieść autorytet,
- pozwolić dziecku być sobą,
- nie pomiatać nim,
- nie pouczać,
- nie praw kazań,
- nie umoralniaj go.
Carl Rogers – nauczyciel ma być facylitatorem – wspierać rozwój uczniów. Najważniejsza jest autentyczność, Akceptacja i Empatyczne zrozumienie.
Cenne wskazówki: Uczeń posiada nieograniczone możliwości rozwoju,
Nie blokuj ich, a je wspieraj,
Warunkiem rozwoju psychicznego ucznia jest jego wolność i indywidualność.
Aby zrozumieć ucznia, przyjmij jego punkt widzenia, Nie wymuszaj ślepego posłuszeństwa, Nie pouczaj, , zamiast pouczać – kształć ich, Akceptuj bezwarunkowo każdego ucznia, takim jakim jest.
Toleruj wypowiedzi uczniów i ich reakcje emocjonalne, miej zaufanie do uczniów, nie manipuluj.
Nie zgadzaj się na zło społeczne. Bądź dobrym słuchaczem w czasie rozmowy z uczniami.
Wykazuj empatyczne zrozumienie i wymagaj tego od swoich uczniów. Bądź w kontaktach z uczniami zawsze sobą(asertywny) czuj się swobodnie, wypowiadaj swoje opinie, nie bój się okazywać swoich uczuć. Stosuj indywidualne podejście do każdego ucznia. Przyjmij zasadę, że to, co robią uczniowie, uczy ich.
Zarówno nauczyciele, uczniowie i ich rodzice muszą być przekonani , że wprowadzane zmiany są lepsze od tego co tradycyjne. Zmiany są tylko wtedy pozytywnie oceniane, jeżeli uczestnicy procesu kształcenia ich chcą, wierzą w nie i oczekują, a nie wtedy, gdy się ich do nich nie zmusza. Dopiero wówczas , gdy ten warunek poprzedzający zmiany zostanie spełniony, można przystąpić do ich wprowadzania.
Zmianie bądź modyfikacji podlegają wszystkie podstawowe kategorie procesu dydaktycznego, takie jak cele, treści, metody, zasady, środki, formy organizacyjne i ocenianie pod kątem kształcenia wyzwalającego.
Cele kształcenia- znajdują się tu cele operacyjne spersonalizowane typu ucieszę się, gdy się przekonam pod koniec lekcji, że potrafię to a to. Do tego celu służą trzy strategie:
Strategia pierwsza – O jest najprostsza i polega na odpowiednim przekształceniu heterogennych celów operacyjnych(„uczeń potrafi to a to”) w spersonalizowane i oferowanie ich uczniom(stąd symbol O).
Strategia D – jej stosowanie wymaga spełnienia szeregu warunków, takich jak:
- pobudzanie jednostkowych doświadczeń uczniów w określonej dziedzinie,
- uprawomocnienie „głosów własnych” uczniów,
-dialog edukacyjny,
- teoretyzacja w dialogu.
Spełnianie tych warunków odracza moment dwupodmiotowego (stąd symbol strategii D) ustalania celów zajęcia.
Ostatnia strategia E, to dochodzenie do spersonalizowanych celów kształcenia, przy zastosowaniu tej strategii, wymaga również spełnienia określonych warunków wstępnych , takich jak:
- eksponowanie opisu egzystencjalnej sytuacji problemowej (symbol strategii od egzystencjalnych potrzeb uczniów) ,
- dialog sytuacyjno-problemowy(„głosy własne „ uczniów
- teoretyzacja w dialogu.
Stwierdzić należy iż spełnienie tych warunków otwiera emocjonalno-intelektualną podstawę uzewnętrzniania przez uczniów ich potrzeb edukacyjnych w dziedzinie poznawczej, emocjonalnej i psychomotorycznej. Potrzeby te są również celami kształcenia.
Ogół treści kształcenia podlega maksymalnemu powiązaniu z doświadczeniami oraz egzystencjalnymi i edukacyjnymi potrzebami uczniów, zawierają nie tylko to , co było, jest i będzie, ale przede wszystkim to, co jest możliwe, chciane i prawdopodobne.
Zasady kształcenia- Oprócz klasycznych zasad nauczania, uwzględnia się ogólne normy uczenia się i motywowania oraz specyficzne zasady wynikające bezpośrednio z koncepcji kształcenia wyzwalającego.
Ogranicza się metody podające na rzecz metod eksponujących, pracy badawczej, dialogu edukacyjnego i działań praktycznych uczniów. Metody pracy mogą zaproponować sami uczniowie lub oferuje im nauczyciel.
Bardzo ważne zadanie spełniają środki dydaktyczne, aby aktywizowały ucznia, musi on mieć do nich swobodny dostęp, możliwość wyboru, korzystania z nich tak długo, jak długo podtrzymują jego zainteresowanie.
Uczniowie sami decydują, w jakiej formie organizacyjnej chcą wykonywać określone zadania,
Dopuszcza się możliwość wykonywania zadań w zróżnicowanych formach.
Wrocławska Szkoła Przyszłości Ryszarda Łukasiewicza.
Edukacja jest procesem nie dokończonym i trwającym do ostatnich dni życia człowieka, w znaczeniu gatunkowym, społecznym i jednostkowym – wzajemnie połączone. Spojrzenie systemowe na edukację oznacza postrzeganie jej w kategoriach związków i integracji, jakie dokonują się w procesie ciągłej, dynamicznej samoorganizacji człowieka jako jednostki, jako gatunku i jako układu społecznego. W szukaniu opcji systemowej dla edukacji szczególnie pociągający jest ten fenomen samoorganizacji, który dotyczy dynamicznego przebiegu samo transcendencji , czyli zdolności do twórczego wychodzenia poza fizyczne i umysłowe ograniczenia w takich procesach jak: uczenie się, rozwój i ewolucja.
Wybór drogi alternatywnej oznacza projektowanie. Na użytek edukacji Ryszarda Łukasiewicz zaproponował przyjęcie zasadniczych opcji, które w rozmaitych ujęciach akcentują twórczość i wyobraźnię. Należą do nich:
- uczenie się z wyobraźni, a nie tylko z doświadczenia,
- figuratywne, a nie tylko linearne aktualizowanie możliwości,
- podmiotowe wybieranie i realizowanie celów, a nie tylko uleganie adaptacji,
- wyzwalanie różnorodnych celów, prospołecznych i spontanicznych kooperacji, a nie tylko zaprogramowanych,
- odkrywanie sensów twórczego życia, a nie tylko ustabilizowanego,
- odmienianie świata zastanego,
- tworzenie wymiarów nieznanego, a nie tylko poznanego.
Wszystkie te opcje przełamując paradygmat poznawczy plasują się w tak zwanym paradygmacie wyobraźni, opartym na globalnym obrazie świata i podmiotowym ujęciu człowieka.
Projektować okazje edukacyjne, to inaczej PROWOKOWAĆ –OFERAOWAĆ -WYBIERAĆ,(poza zostaje sterowanie, urabianie, manipulowanie – nie ma to nic wspólnego z edukacją humanistyczną).
Edukacja z punktu widzenia poczynań praktycznych jest procesem celowego tworzenia, organizowania i reorganizowania OKAZJI dla urzeczywistnienia się życia ludzkiego w jego treściach humanistycznych.
Podstawą jest uznanie szkoły za instytucję zorganizowanego maksymalizowania okazji do rozwoju i kształcenia dzieci i młodzieży.
Proces edukacyjny jest mniej lub bardziej uporządkowanym procesem wzbogacania doświadczeń wychowanka. Nie wydziela się w nim procesów nauczania i wychowania, nie rozczłonkowuje się go też na takie elementy, jak: nabywanie wiadomości, umiejętności, kształtowanie postaw, zainteresowań itp. Inaczej określa się zakres doświadczeń, podając przede wszystkim ich treść, czyli zbiór obiektów(rzeczy, zjawisk, itd.), których dotyczy doświadczenie oraz określając rodzaj aktywności podmiotu doświadczającego (ucznia, grupy uczniów). W procesie edukacji wyróżnia się proces przyswajania wiedzy oraz procesy, w których młody człowiek opracowuje własne doświadczenie.
W związku z tym treści edukacyjne nie dotyczą wyłącznie i bezpośrednio ani obiektów poznania (rzeczy, zjawisk,) ani właściwości poznającego przedmiotu(wiadomości, umiejętności, zainteresowania, postawy) Dotyczą natomiast bezpośrednio związków, jakie łączą człowieka z obiektem doświadczalnym. Inaczej mówiąc, proces edukacyjny byłby przede wszystkim procesem wzbogacania własnych doświadczeń w porządku relacyjnym i procesualnym.
Takie ujęcie daje możliwość odejścia w szkole od preferowania wiedzy typu encyklopedycznego na rzecz wiedzy o ludzkim doświadczeniu. Pozwala, w sposób naturalny, uczniowi integrować swoją wiedzę wokół doświadczeń własnych, kolegów i rodziny również pokoleń i ludzkości.
Podstawowe założenia projektu Wrocławskiej Szkoły Przyszłości:
- koncepcja edukacji elastycznej,
- tendencje kierunkowe osobowości otwartej,
- zorganizowanie maksymalizowanie okazji do rozwoju i kształcenia się,
- Człowiek- społeczeństwo -przyroda- wytwory,
-Organizacja czasu-
Okres adaptacyjny 4-7 ,
Edukacja wczesnoszkolna 7-10,
Okres edukacji systematycznej 10-13,
Okres edukacji systematyczno- aplikacyjnej 13-18,
-metoda pracy- projektowanie okazji edukacyjnych,
- organizacja procesu edukacyjnego- hierarchia zadań o działaniowym przekazie wiedzy,
- organizacja uczestników procesu edukacyjnego- grupy pierwotne, grupy zadaniowe i zadaniowo- kooperacyjne,
- założenia organizacyjne – od 4 roku życia od matury, bez systemu klasowo- lekcyjnego i nauczania przedmiotowego, średnio 1 nauczyciel na 10 dzieci. Wrocławska Szkoła Przyszłości (WSP) jest najstarszą taką inicjatywą w Polsce. W jej skład wchodzi przedszkole, zerówka i szkoła podstawowa. Od początku liderem przedsięwzięcia jest prof. zw. dr hab. Ryszard Łukaszewicz z programem szkoły autorskiej.
Wrocławska Szkoła Przyszłości szczyci się innowacyjnymi metodami działania nastawionymi na praktyczne, niekonwencjonalne zastosowania.
Szkołę traktujemy przede wszystkim jako:
wielką okazję próbowania świata i siebie;
drogę odkrywania ekologicznego porządku życia;
energię przemieniania wyobraźni w wizje lepszego świata.
Wrocławska Szkoła Przyszłości w swych założeniach zrywa z funkcją "służenia do": w grupie "maluchów" przygotowuje się dzieci do przejścia do "średniaków", potem do "starszaków", do "zerówki" do szkoły podstawowej itd. Profesor Łukaszewicz stawia pytanie: "A kiedy po prostu żyjemy, kiedy jest czas radości po nic?" Eliminuje się tu, towarzyszące większości dzieci w czasie pobytu w szkole, poczucie bycia przegranym: nie wygrałem w konkursie plastycznym, recytatorskim, w zbiórce makulatury, w zawodach sportowych itd. Wtedy dziecko zaczyna szukać miejsca dla swojej realizacji, miejsca rekompensaty doznanych niepowodzeń poza szkołą, poza domem, w grupach nieformalnych.
W szkole wrocławskiej stosowane metody to: wspomaganie, inspirowanie, kierowanie. Im młodsze dziecko, tym większy udział wspomagania spontaniczności i wrażliwości, a mniejszy kierowania. Im starsze dziecko, tym większa rola kierowania. Natomiast wyeliminowane są takie metody, jak sterowanie, urabianie i manipulowanie.
Jedną z ważnych form pracy w WSP są projektowane okazje edukacyjne, w których tworzy się możliwości do działania, planuje warunki startowe, natomiast nie zawsze zakłada się końcowy rezultat. Naukę traktuje się tutaj jako stawianie pytań i stwarzanie możliwości poszukiwania odpowiedzi, a nie podawanie gotowych rozwiązań w każdej sprawie.
Okazje edukacyjne to pole do działania dzieci w warunkach zarówno szkolnych, jak i pozaszkolnych, to uczenie zorientowane na doświadczenia przez czynny kontakt z otoczeniem. Tutaj nie ma podziału na lekcje, przedmioty, gdyż, jak mówi prof. R. Łukaszewicz, "w życiu nie ma przedmiotów". Nauka odbywa się niejako przy okazji konkretnych działań, a motywacją dla poczynań dzieci są: chęć poznania, zainteresowania i naturalna ciekawość świata bądź potrzeba dokonania, a nie nakaz, lęk przed oceną czy chęć zwycięstwa w kolejnym konkursie, rozbudzającym nie zawsze zdrowe współzawodnictwo. Dziecko ma poczucie sensu tego, co robi, przez doświadczanie związku między własnym wysiłkiem wkładanym w działania a uzyskiwanym efektem.
Zmienia się też rola nauczyciela z wykonawcy szczegółowych wskazówek metodycznych w aktywnego współtwórcę programu działań. Rozwój uczenia się przez dziecko jest dokumentowany, a nie oceniany.
Wspólną ideą wolnych szkół jest traktowanie szkoły jako miejsca życia dzieci, w którym stwarza się możliwość wszechstronnego rozwoju, zgodnego z indywidualnymi predyspozycjami i potrzebami. Potrzeba powstawania szkół alternatywnych wynika z uświadomienia przez dorosłych faktu, że dzisiejsza młodzież ma o wiele więcej problemów z życiem niż z nauką. Jak mówi H. von Hentig, twórca szkoły laboratoryjnej przy uniwersytecie w Bielefed: "Większość umiejętności potrzebnych później w życiu i wiedzę można nabyć w pracy, trudniej natomiast jest nabyć odpowiednią postawę wobec życia".
Koncepcja kształcenia integralnego Marii Cackowskiej-
Źródeł modelu nauczania wczesnoszkolnego poszukiwała profesor Maria Cackowska w systemie pedagogicznym Marii Montessori i Owidiusza Decrolly’ego. Koncepcja ta zawiera wiele pierwiastków zaczerpniętych z szkół alternatywnych.
Do głównych założeń tej koncepcji należy to iż nauczanie powinno być nastawione na pobudzanie działalności poznawczej dziecka oraz rozwijanie jego postaw twórczych przez skłanianie do podejmowania różnorodnej działalności, kształcenie powinno być nastawione na uczenie sposobów rozwiązywania różnorodnych problemów, które są uczniom bliskie i związane z ich najbliższym otoczeniem, a ich rozwiązanie możliwe przy wykorzystaniu nabytych doświadczeń.
W procesie dydaktyczno-wychowawczym należy łączyć trzy rodzaje aktywności , emocjonalną, intelektualną a także praktyczną. Należy zapewnić możliwość rozwoju każdemu dziecku, trzeba uwzględnić podmiotowość ucznia w stosunkach nauczyciel- uczeń, w systemie diagnozowania i oceniania jego osiągnięć szkolnych.
System wartości powinien być jasny, oparty na aktywności jednostki i normach moralnych grupy.
Profesor Maria Cackowska proponuje obniżenie progu dojrzałości szkolnej o rok, czyli rozpoczęcie nauczania początkowego już w wieku 6 lat. Według założeń tej koncepcji, praca w klasie 0-1 winna mieć charakter nauczania integralnego, gdzie treści zebrane są wokół trzech grup tematycznych: rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i problemów wysuwanych przez dzieci. Znajduje się tu duży walor „wychowania okolicznościowego”, a treści ujęte w przedziale miesiąca i tygodnia, Preferowane są zabawowe, aktywizujące formy pracy,
Dydaktyczna praca nauczyciela oparta na codziennym scenariuszu ma najczęściej charakter gier dydaktycznych lub zajęć badawczych, twórczych. Bardzo ważne jest stwarzanie warunków dla aktywności właściwej dla wieku uczniów- do zabawy, gdzie mają zastosowanie również wszystkie formy działalności plastycznej, technicznej, muzycznej i ruchowej.
W toku zabawowych czynności uczeń może wcielać się w role, jako aktor, najlepsze jednak takie role, które sam wybierze, nazwie .
Nauczyciel czuwa nad całym procesem, jest organizatorem, czuwa nad tym aby potrzeby i motywy działań uwzględniały ogólnospołeczne normy, analizowane i rozumiane przez wykonawców odgrywanych ról.
Organizowane w ten sposób treści kształcenia zaspokajają naturalną ciekawość, potrzebę uczestniczenia w otaczających dziecko zdarzeniach.
Bibliografia
Czesław Kupisiewicz „ Szkoła w XX wieku”
Irena Adamek „ Podstawy Edukacji wczesnoszkolnej”
Wydawnictwo Naukowe WSP „ Idee i strategie edukacji nauczycieli klas I-III”
Denek Kazimierz „ O nowy kształt edukacji”