„Kino nieme”
Rozdzial VII
EKSPRESJONIZM s. 408 – 424
„Gabinet doktora Caligari” reż. Robert Wiene – narodziny niemieckiego ekspresjonizmu.
Premiera: 26 lutego 1920r. Berlin – narodziny światowego kina artystycznego, adresowanego do elitarnej publiczności, a nie masowej. Takiej, która jest zorientowana w modzie i trendach, nastawiona nie na rozrywkę, a kontemplację sztuki.
Rahmenhandlung (rama narracyjna) – zapoczątkowana przez Dabinet dr Caligari. Główna opowieść stanowi ramę dla szeregu epizodów z nią bezpośrednio niezwiązanych.
Funkcje ramy narracyjnej:
Zaznaczenie, że akcja wewnątrzramowa jest minioną przeszłością
Odzwierciedlenie wewnątrz ramy rzeczywistości obramowującej i pozatekstowej
Zawarcie w obramowanej opowieści ideologicznej wykładni dzieła
Inne filmy niemieckie posiadające ramę:
„Zmęczona śmierć” (1921) reż. Fritz Lang
„Metropolis” (1926) reż. Fritz Lang
„Cienie” (1923) reż. Arthur Robison
„Gabinet figur woskowych” (1924) reż. Paul Leni
„Nosferatu symfonia grozy” (1922) reż. Friedrich Wilhelm Murnau
Niemiecki ekspresjonizm to „kino scenografów” (dekoratorzy Caligariego: Walter Rohrig, Walter Reimann i Herman Warm).
Cechy „Gabinetu doktora Caligari”:
Stworzony w atelier za pomocą nierealistycznych dekoracji(pełne zygzaków, krzywe, ostre kąty)
Kamera ani razu nie wychodzi w prawdziwy plener, jest statyczna
Nierealistyczne oświetlenie, brak światła naturalnego
Cienie namalowane na płótnie
Groteskowo wysokie stołki, kształt okien i ich wysokość, negowanie praw ciążenia
Nierealistyczne aktorstwo – aktorzy jak w transie lub półśnie
Inne filmy ekspresjonistyczne:
„Genuine” (1921) reż. Robert Wiene
„Od poranka do północy” (1920) reż. Karl-Heinz Martin
Gabinet figur woskowych” (1924) reż. Paul Leni
„Lalka” (1919) reż. Ernest Lubitsch
„Fantom” (1922) reż. Friedrich Wilhelm Murnau
Ekspresjonizm:
„ekspresjonizm sensu stricto” lub inaczej „ekspresjonizm caligaryczny”; „caligaryzm” – pojęcie stosowane wąsko; pierwszym filmem tak pojętego ekspresjonizmu był „Gabinet doktora Caligari” a ostatnim „Gabinet figur woskowych” lub „Metropolis”. Ramy czasowe: 1919 – 1924.
„ niemiecki ekspresjonizm filmowy” – stosowane szeroko, także na filmy fanatyczne, o niesamowitej tematyce, romantycznym rodowodzie, realistyczne w temacie, ale posługujące się ekspresyjnymi środkami stylistycznymi (cienie, zdjęcia w niskim kluczu). Pierwszym filmem byłby „Student z Pragi”, a ostatnim „Testament doktora Mabuse” reż. Fritz Lang. Ramy czasowe: 1913 – 1933.
Cechy filmów ekspresjonistycznych:
Kompozycja pojedynczego kadru (autonomiczny i kompozycyjnie zamknięty obraz)
Postaci żyją i poruszają się nie w jakimś wiarygodnym świecie, lecz pośród dziwacznej, teatralnej dekoracji, ograniczającej ruch
Stopienie aktorów ze scenografią, w skutek czego dochodzi do animizacji dekoracji, np. domy wydają cię mieć oczy, drzewa wyglądają jak złowrogie istoty
Postaci i sceneria mogą mieć taką samą fakturę, przez co aktorzy zlewają się z tłem, np. ich kostium ma takie same wzory jak rzeczywistość
„Ornament mas” w filmach Fritza Langa”: efektowanie skomponowane z ludzkich tłumów, abstrakcyjne układy sfilmowane w planach ogólnych, np. żywy most ze stojących po pas w wodzie rycerzy, trzymających tarcze nad głowami w „Nibelungach”).
Stimmung – aura, nastrój, niesamowita atmosfera, np. pokazywanie w filmach klatek schodowych, przestrzeni pośredniej, niebezpiecznej, gdzie może czaić się coś niespodziewanego.
GATUNKI KINA WEIMARSKIEGO s. 434 – 455
KAMMERSPIEL (dramat kameralny; film kameralny)
Pochodzenie:
Wywodzi się od teatru Kammerspiele otwartego w 1906 roku przez Maxa Reinhardta dla wystawiania kameralnych, intymnych sztuk dla niewielkiej widowni.
Z drugiej strony odzwierciedla strukturę samych Kammerspielfilme. Są to filmy z niewielką ilością postaci, rozgrywające się w ograniczonej przestrzeni (akcja w jednym, dwóch miejscach), w ograniczonym odcinku czasu. Mocno zbliżają się do zasady trzech jedności. Czołowy scenarzysta tego gatunku to Carl Mayer.
Filmy z tego gatunku, w których scenarzystą był Carl Mayer:
„Schody kuchenne” (1921) reż. Lupu Pick
„Duch ziemi” (1923) reż. Lupu Pick
„Portier z hotelu Atlantic” (1924) reż. F.W Murnau
Cechy gatunku Kammerspiel:
Postaci o cechach reprezentatywnych da pewnej klasy osób, czy też związanych z funkcją rodzinną, społeczną, zawodową i dramaturgiczną.
W niektórych filmach (np. „Schody kuchenne”) postaci nie mają imion, gdyż ważne jest tylko to, że to dziewczyna, narzeczona, sąsiedzi, itd.
Brak happy endu, rozwiązania tragiczne. Jeśli już było pomyślne, to nie niwelowało mrocznej aury.
„Portier z hotelu Atlantic” reż. Murnau – jeden z ostatnich i najwybitniejszych Kammerspiele, posiada narzucony przez producenta happy end. Film okazał się być przebojem, podbijając rynek amerykański, Fox po jego sukcesie ściągnął Murnaua do Hollywood.
STRASSENFILME (zafascynowane ulicą, wielkomiejską gorączką, ruchem), np. „Asfalt”; „Miłość Joanny Ney”.
FILM HISTORYCZNY
„Nibelungi” (1924) reż. Fritz Lang – słynny film historyczny, adaptacja Pieśni o Nibelungach. Podzielona na dwie oddzielne fabularne części: „Zygfryd” i „Zemsta Krymhildy”. Film ten to manifestacja niemieckiego nacjonalizmu. Jest on zarówno kulminacją jak i łabędzim śpiewem filmu historycznego.
Filmy historyczne:
„Danton” (1920) reż. Dymitr Buchowiecki
„Otello” (1922) reż. Dymitr Buchowiecki
Piotr Wielki” (1923) reż. Dymitr Buchowiecki
„Lady Hamilton” (1921) reż. Richard Oswald
SPEKTAKL HISORYCZNY: „Madame DuBarry” (1919) reż. Ernst Lubitsch
KOSTIUMOWE FILMY EGZOTYCZNE
Osadzone w nieokreślonej przeszłości, egzotycznej scenerii, o sensacyjno-melodramatycznej fabule.
Kostiumowe filmy egzotyczne:
„Veritas vincit” (1918) reż. Joe May – zainaugurował tenże gatunek.
„Indyjski grobowiec” (1921) reż. Joe May
„Oczy mumii” (1918)
„Żona faraona” (1922)
SENSACYJNY FILM O SUPERPRZESTEPCACH
Wprowadził tenże gatunek Fritz Lang niedokończonym serialem „Pająki” (1919)
FANTASTYCZNO – NAUKOWE
Pierwszy film z tego gatunku to „Algol” (1920) Hansa Werckmeistera.
Kolejnym, znacznie nowocześniejszym jest „Metropolis” (1926) Fritza Langa.
MELODRAMAT
Filmy:
„Tragedia ulicznej dziewczyny” (1927) reż. Bruno Rahn
„Variete” (1925) reż. Ewald Andre Dupont
BERGFILME (filmy górskie)
Filmy z tego gatunku zachwycają kadrami przedstawiającymi majestat ośnieżonych gór, zdumiewają dynamiką jazd kamery prowadzonej przez operatorów – narciarzy. Mistrzowsko operują suspensem, trzymając ciągle w napięciu.
Filmy:
„Cuda narciarskich szusów” (1919) reż. Arnold Fanck
„ Święta góra” (1926) reż. Arnold Fanck
KOMEDIA
Cechy komedii Ernsta Lubitscha:
Cyniczny dowcip
Podteksty skandaliczne i dosadne (sugerują nie tylko orientację postaci, ale też upodobania niezgodne z pozycją społeczną)
Są doskonałym Zeitspiegel – zwierciadłem epoki: parodiują modę na ekspresjonizm, ukazują wyzwolony świat, w którym kobiety stylizują się na „chłopczycę”, a na parkiecie króluje fokstrot.
Filmy:
Lubitsch:
„Nie chcę być mężczyzną” (1918)
„Lalka” (1919)
„Księżniczka ostryg” (1919)
F.W Murnau:
„Finanse wielkiego księcia” (1924)
„Ostatni miliarder” (1934)
SITTENFILME/AUFKLARUNGSFILME (edukujące seksualnie)
Miały one przybliżać negatywne obyczaje, moralnie i zdrowotnie zjawiska, o zazwyczaj seksualnym charakterze i kryminalnych aspektach, jak np. choroby weneryczne, prostytucja, domy publiczne, aborcje, homoseksualizm, narkomania, alkoholizm.
Filmy:
„Niech się stanie światłość!” (1917) reż. Richard Oswald
„Inaczej niż inni” (1919) reż. Richard Oswald
„Opium” (1919) reż. Robert Reinert
„Alkohol” (1919) reż. E.A. Dupont
„Ze wspomnień ginekologa” (1922) reż. Gerhard Lamprecht i Lupus Pick
„Dusze dzieci oskarżają was” (1927) reż. Kurt Bernhardt
PELNOMETRAZOWY ANIMOWANY FILM FABULARNY
„Przygody księcia Achmeda” (1926) reż. Lotta Reiniger – historia zaczerpnięta z „Księgi 1001 nocy” o szkatułkowej kompozycji, opowiedziana metodą animacji wycinanych sylwetek i delikatnych finezyjnych kształtach.