Rodzina a rozwój dzieci i dorastających

RODZINA

*grupa społ. (mała lub pierwotna) -> socjologia

*środowisko społ. I wychowawcze jedn. -> psych. rozwojowa, psych. wychowawcza, pedagog.,

*zespół warunków środowiskowych i wychowawczych oddziaływujących na rozwój osobowości jedn.,

*prymarny kontekst rozwojowy jednostki -> psych. rozw. ekologiczne

jedn. jest zdolna uczyć się od osób, z którymi łączy ją więź społ.- emocj.

*Kontekt rozwoju jednostki

Prymarny - dziecko może przyjmować i obserwować wzory coraz bardziej złożone we współdziałaniu lub pod kierownictwem osób które posiadają wiedze i umiejętności jeszcze przez dziecko nie opanowane i z którymi dziecko ma ukszt. Pozytywne stosunki emoc.

Wtórny – po przekroczeniu przez jedn.okresu wczesnego dzieciństwa, rozwoj jedn. Odbywa się w znacznej mierze dzięki uczeniu się w kontaktach z ludzmi z którymi nie łączą ją bliskie pozytywne stos.

Rozwój indywidualny dokonuje się zawsze w interakcji z jedn. z otoczeniem. Otoczenie tworzy kontekst rozwoj.

Rodzina oddziałuje na rozwój jedn. dwojako;

1. przez stwarzanie warunków do kształtowanie się aktywności (nawyków i umiejętności) i postaw

2. przez przekazywanie wzorów interakcji osobowych.

Trwałość tego oddziaływania wiąże się :

*z oddziaływaniem przyswojonych właściwości na stosunki międzyosobowe w rodzinie,

*z przenoszeniem umiejętności, nawyków, postaw i wzorów interakcji na pozarodzinne środowiska aktywności

Osobowość rodziców jest ważnym czynnikiem oddziaływującym na rozwój dziecka w rodzinie: oddziałuje jako:

1. model – przez naśladownictwo, identyfikację,

2. nosiciel standardów i czynniki świadome tworzonych sytuacji i oddziaływań wychowawczych,

3. psychologiczny kontekst ideałów wychowawczych

* Ewaluacja rodzin:

1. r. generacyjna czyli r. pochodzenia

2. r. prokreacji – po zawarciu małżeństwa

3. r. rozszerzona - + teściowie, rodzice, dziadkowie

* W rodzinie zawsze występują:

a) reakcje (stosunek międzyosobowy) – to co się dzieje między jedn. w czasie

b) interakcja

ograniczona co do czasu trwania,’

*oznacza rodzaj kontaktu z 2 lub więcej osób, gdzie te osoby są dla siebie bodźcami

* w interakcji najważniejsze są: procesy wzajemnej percepcji partnerów, komunikacja interpersonalna, wymiana społecznych kar i nagród,

*interakcje osobowe w rodzinie są:

1. intensywne – dzięki częstości kont

2. trwałe – dzięki wspólnemu zamieszkaniu i współżyciu członków rodziny

RODZINA:

● jako środowisko aktywności jedn.

● jako środowisko rozwoju psychicznego jedn.

*dokonuje się on przez całe życie

*jest rozwojem indywidualnym

*człowiek podejmuje i wypełnia różne zadania rozwojowe (życiowe) [ Havighurst ]

● w niej jedn. zdobywa wszelkie życiowe doświadczenia:

*dośw. gatunkowe – przekazywane dziedzicznie

*dośw. indywidualne – pochodzące z aktywności własnej jedn.

*dośw. społeczne – pochodzące z obcowania z innymi ludźmi (socjalizacja i wychowanie)

● traktowana jako system, rozwija się wg własnych praw i zmierza do podtrzymania swej tożsamości. Zachodzące w

niej relacje, które są podłożem nieuchronnych konfliktów, które jednak służą rozwojowi rodziny jedn.

● centralna pozycja matki w rodzinie sprawia, że właściwości indywidualne matek – pozytywne i negatywne

szczególnie łatwo przenoszą się na dzieci

● Wpływ rodziny w kształtowaniu się dziecka:

CIĄŻA – OKRES PRENATALNY

● Jeżeli panuje właściwa atmosfera emocjonalna wokół dziecka poczętego i przeżycia matki są pozytywne wtedy

dziecko prawidłowo się rozwija i jego życie nie jest zagrożone.

● Wszelkie stany napięcia przed urodzeniem się dziecka mogą powodować późniejsze problemy po urodzeniu się np.

Skłonność do płaczu, irytacji, pobudliwości, kolkę, trudności w spaniu, oddychaniu, zaburzenia w kontaktach społ.

i zachowaniu oraz przedłużone reakcje na stres.

● Kształtowanie się przywiązania rodziców do dziecka:

*troska o zdrowie dziecka i matki (dieta, bez używek, odpoczynek, lekarz)

*nastawienie na komunikację z dzieckiem (uczenie się co sygnalizują np. jego ruchy [głośne i w myślach], pozytywne myślenie o nim, dotykanie brzucha, pisanie „listów” do dziecka, słuchanie muzyki z nim)

*zapewnienie matce dobrego samopoczucia (pozytywne myślenie, odpowiednie nastawieni ludzie, optymizm, spokój)

*wzmocnienie więzi małżeńskiej (wspólne rozmowy, wspólne spędzanie czasu, uczuciowość, wspólna odpowiedzialność za dziecko)

WCZESNE DZIECIŃSTWO

a) 0-1 wiek niemowlęcy,

● 2-3 doba umiejętność naśladowania opiekuna w mimice: radość, smutek, we wczesnym okresie rozwoju rodzice są

odpowiedzialni za włączenie dziecka w interakcje, dostarczenie kontekstu i wsparcia dla komunikacyjnego

zachowania dziecka.

● rozwój ról związanych z płcią (zaczynając od kolorów ubranek na dziewczynki/chłopcy, gry , zabawy)

● przywiązanie = emocjonalna więź małego dziecka i opiekuna

- jest pierwszą ścisła reakcją z inną osobą

- wpływa na późniejsze reakcje z innymi:

*przyjacielskie nastawienie wobec innych

*stopień niezależności społecznej

*temperament

*zaangażowanie emocjonalne wobec innych

● Zachowania sprzyjające przywiązaniu (RODZIC –DZIECKO)

trzymanie na rękach dotykanie uśmiechanie się utrzymanie kontaktu wzrokowe

● Wskaźniki przywiązania:

1. odruch uśmiechania się (0-.ż)

- reakcja uśmiechu

noworodek reaguje w ten sposób na bodźce zewn. (np. dotyk) i wewnętrzne (np. bańka gazu w żołądku)

2. uśmiech społeczny (2-.ż. )

prawdziwy uśmiech, bo wywołuje go np. obecność matki, dźwięk itp.

3. reakcja witania ( 2-.ż)

dziecko grucha, śmieje się, ma szeroko otwarte oczy -> czyli reakcja witania

+ silne ruchy rąk i nóg -> ożywienie

4. selektywny uśmiech społeczny (5-.ż. -> całe życie)

dziecko śmieje się gdy tylko kogoś zna (matka, rodzina)

5. lęk przed obcymi (od 6m.ż.)

dziecko porównuje rysy twarzy obcych z rysami np. matki i dlatego występuje zahamowanie wzgl. obcych.

6. lęk przed rozstaniem (od g m..ż.)

rozdzielenie z opiekunem zwykle prowadzi do zdecydowanego protestu i rozpaczy niemowlęcia

nauka rozróżniania uczuć w kontaktach z dorosłymi.

nauka języka przez matkę,

eksploracja otoczenia, gdy jest zachęcone przez matkę

b) 2-3r.ż. wiek poniemowlęcy

w 2 r.ż. dziecko pragnie przebywać z dorosłymi znanymi, które wzbudzają w nim pozytywne przeżycia

chętnie uczestniczy w codziennych czynnościach

jeżeli w wieku 5 miesięcy było zachęcane do zabawy a nie ograniczone, to teraz dziecko posiada wyższy poziom

zabawy symbolicznej. Dziecko naśladuje w dużym stopniu matkę.

rozwój uczuć (2-3 r.ż.): zazdrość, duma, wstyd, wina, zakłopotanie

dziecięcy natywizm: przeciwstawianie się prośbom i poleceniom osób dorosłych ( przekora).

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO (od 4-6 lat) = WIEK PRZEDSZKOLNY

* przywiązanie które powstało wcześniej jest podstawą rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka

* rozwój mowy, wypowiadania się

* nabycie zdolności zaradczych – manipulacja innymi poprzez swoje zachowanie np. przytulanie

* rodzice zachęcają dzieci do wyrażania po9zytywnych emocji, a hamowania negatywnych (smutek , mniej

wybuchów złości)

* rodzice wskazują jakie to są kulturalne zachowania -> ułatwia to dziecku pozytywne relacje interpersonalne

* rozwój społeczny -> socjalizacja – opanowanie przez jednostkę wiedzy o swojej grupie (np. rodzinie) oraz

wiedzy o rolach społecznych, a także do opanowania przyjętych w tej gr. standardów i wartości.

*zabawa np. w mamę, lekarza – dziecko poznaje w ten sposób role społeczne, ale dziecko woli się bawić z

rówieśnikami – bo czuje, że relacje są równoważne

*rozwój empatii i zachowań prospołecznych poprzez:

1. modelowanie – dorośli są przykładem

2. indukcje – wyjaśnienie przez dorosłego, które odwołuje się do dziecięcej ambicji np. chęć stania się dorosłym i

troski o innych.

* pobudzenie przez dorosłego do aktywności fizycznej

* opieka rodzicielska

PÓŹNE DZIECIŃSTWO = MŁODSZY WIEK SZKOLNY 7-10/12 lat

● dziecko jest w szkole; jest już mniej bezpośredni wpływ rodziców

● pojawiają się rówieśnicy, którzy są także ważni w życiu młodego człowieka ale rodzina cały czas jest na równi z

nimi.

● dziecko osiąga dojrzałość szkolną = czyli potrafi rozstać się z matka ,

kontrolować swoje emocje (lęk, złość itd.)

● zyskanie poczucia kompetencji poza domem (ocena nauczyciela)

nabycie kompetencji: komunikacyjnych, naukowych, emocjonalnych

● dzieci potrzebują korzystnej atmosfery domowej szczególnie podczas lat szkolnych

- pozytywna atmosfera rodzinnego domu niesie za sobą zwykle konsekwentnie stosowaną dyscyplinę, zachętę

do nabycia przez dziecko społecznych i emocjonalnych kompetencji, uwzględnia też potrzeby rozwojowe

dziecka

● duża ilość niekontrolowanych nieraz prze rodziców godzin spędzonych przed TV:

*powoduje agresję

*utrwala stereotypy związane z płcią np. prezenter mówi a dziewczyna to na ozdobę

*ale też edukuje

ADOLESCENCJA 10/12 – 20 r.ż.

● kształtowanie własnej tożsamości

● pozycja między dzieciństwem a dorosłością; charakteryzują ją:

1. nieśmiałość, wrażliwość, agresja

2. konflikt między wartościami a stylami życia

3. wynikające z tego afektywne napięcie

4. skłonność do radykalizmu, rygoryzmu, ekstremizmu

● dążenie jednostki do kierowania sobą

WCZESNA ADOLESCENCJA / ŚREDNIA ADOLESCENCJA / PÓŻNA ADOLESCENCJA

● wykazano wpływ czynników wychowania rodzinnego na pojawienie się pierwszej miesiączki – jej wcześniejsze

wystąpienie ma związek z kontaktami rodzinnymi nieobecnością ojca w rodzinie

● rodzice przestają być wzorami do naśladowania -> przekora względem nich, akceptacja bezrefleksyjna

● bliższa więź łączy dorastających z matkami

● następuje zmiana więzi a nie jej zerwanie (między dorastającym a rodzicami) – (oni nie są już dzieckiem ale

jeszcze nie dorosłymi. Rodzice są nadal modelami – więź uczuciowa zachowana.

● rodzice są wyodrębniania jako bardziej godni zaufania, a inni dorośli traktowani są różnorodnie, zależnie od ich

roli wobec dorastającego i posiadanego autorytetu

/Rodzice maltretujących dzieci:

● w wieku około 1 r.ż. maltretowane dzieci oraz zaniedbywane wykazują na ogół opóźnienia w rozwoju

społecznym i poznawczym. Podobne zależności występują w późniejszych okresach rozwojowych.

/W przypadku dzieci agresywnych:

● gdy dzieci są niegrzeczne, to rodzice częściej stosują słownych sposobów utrzymania dyscypliny i stosują

kary fizyczne

modelowanie – przykład postępowania

rzeczywiste promowanie agresji

* proces zniewalania rodzinnego - stosowana w niektórych rodzinach, metoda wzajemnego kontrolowania

się poprzez agresję i inne środki przymusu (besztanie, kłótnie, krzyki, reakcje wrogie i negatywne)

/ Niepełna rodzina

* dzieci (chłopcy, dziewczynki) - w takiej rodzinie wykazują mniejszą stereotypowość zachowań związanych z płcią niż u dzieci wychowywanych w pełnych rodzinach

*dzieci matek pracujących – też wykazują mniej zachowań stereotypowych zw. z płcią

/Rodzice , którzy są ciepli, przyjacielscy i skuteczni w swoich kontaktach z innymi -> mają dzieci , które są ciepłe, przyjacielskie i skuteczne w kontaktach z innymi.

.

Rodzina jako instytucja, wspólnota, grupa społeczna

Funkcje rodziny:

● prokreacyjna

● zapewnia byt materialny

● zapewnia bezpieczeństwo i miłość

● proces socjalizacji

● zapewnia wykształcenie

● rozrywka, wspólne spędzanie czasu

RODZINA:

● jednostka uczy się od osób, z którymi łączy je więź społeczno –emocjonalna przez naśladowanie i obserwację na

● ma swoją specyfikę także dla dorastających i dorosłych jej członków

● samotność ma złe skutki- samobójstwa, depresje

● zmiany osobowości zachodzą zawsze w interakcji z innymi osobami zwłaszcza rodziną

● zaspokaja potrzeby i powstają na jej tle więzi społeczno emocjonalne między jej członkami (wzorce w stosunkach

z innymi)

● rola uczenia się uruchomiona w rodzinie jest niezmiernie ważna w socjalizacji, rozwoju i formułowaniu się

osobowości

● stanowi grupę społeczną, której członkowie powiązani są między sobą w sposób szczególnie intymny i mają

charakter emocjonalny

● członkowie rodziny są dla siebie nawzajem układem odniesienia, źródłem wzorców zachowań, aktywności

społecznej

● transmituje kulturę przez wymianę swoich doświadczeń

● na terenie rodziny człowiek zdobywa doświadczenia które są podstawowym materiałem do rozwoju psychicznego

● przyjmuje wzory uczuciowych ustosunkowań, ocen wartości odgrywające rolę standardów w procesie

wartościowania osób, treści

● uczy się sposobów pełnienia ról społecznych oraz opanowuje zasady postępowania

● oddziaływuje świadomie wychowawczo zwłaszcza na dzieci i młodzież

● osobowość rodziców ma znaczny wpływ na rozwój dzieci

● rodzina i jednostka są od siebie niezależne a jednocześnie ściśle ze sobą powiązane

● związek między rodziną a rozwojem ma charakter interakcyjny

● rodzina i jednostka są pod wpływem większych grup społecznych : środowiska , przedszkola ,szkoły

● jest grupą o strukturze wielopokoleniowej gdzie w miarę dorastania zmieniają się role

● ważna akceptacja nowych ról

● ważny styl komunikowania się (taki sam w stosunku do innych)