Wiek xix to wiek kiedy wytworzyła się klasyczna administracja. Można je traktować jako wzorzec , są to rozwiązania o charakterze klasycznym, istota administracji. Pierwsza administracja ściśle nowożytna, brakuje jednak kilku ważnych elementów, które dopiero się wytworzą. Wiek ten jest wiekem liberalizmu, a nie demokracji. Ma zagwarantować rządy najbogatszych, a demokracja ogółu. Wykształciły się w państwach burżuazyjnych. Państwo burżuazyjne to państwo w którym rządzi burżuazja, jest to państwo które istnieje po to aby zagwarantować interest burżuazji . Decyduje o tym kto jest w burżuazji decyduje majątek. Burżuazja to ogół społeczeństwa która zajmuje się handlem , itd. Ma charakter między stanowy. O byciu szlachcicem decyduje wielkość majątku. Państwo takie służy ludziom najbogatszym, odnosi się to sfery stosunkow społecznych. Państwo kapitalistyczne niejako synonim burżuazyjnego odnosi się do stosunków gospodarczych . Państwo kapitalistyczne to taki typ państwa który słuzy burżuazji. Państwo takie charakteryzuje się wolnością, w ujęciu gospodarczym polega to na stworzeniu wolnego rynku i wolnej konkurencji. Gwaracja wolności. W państwie feudalnym mieliśmy szereg ograniczeń w sferze handlu. Istniały m.in. gildie i cechy, przez co produkcja była reglamentowana. W sferze Hadlu dominowały cła, ale nie tylko pomiędzy państwami ale również cła wewnętrze pomiędzy obszarami danego państwa. Ingerencja państwa w sferze produkcji i handlu. Policystyka i merkantylizm miały na celu uzasadnienie ingerencji państwa w handel itp. Nakazywały stosowanie ceł. Te wątki i myśli ukształtowano w państwie feudalnym i były wprost sprzeczne z zasadami wolnego rynku i wolnej konkurencji w panstwie kapitalistycznym. Między XVIII i XIX wiekem mamy trzy różne procesy przemian. W sferze społecznej:

-następuje likwidacja państwa stanowego na rzecz państwa burżuazyjnego

W sferze gospodarczej następuje likwidacja państwa feudalnego na rzecz państwa kapitalistycznego.

W sferze politycznej (administracyjnej) następuje likwidacja państwa absolutnego na rzecz państwa konstytucyjnego. Jeżeli jednak chodzi o ustrój i organizację administracji to te klasyczne wzorce ukształtowały się zanim doszło do przemiany państwa absolutnego w państwo konstytucyjne. Wykrystalizowana administracja później wzbogaciła się o kilka dodatkowych elementów z konstytucjonalizmu, ale istota pozostała klasyczna i pomimo zmiany ustroju administracja nie doznała drastycznych zmian. Zamiany te umównie rozpoczęły się od Wybuchy Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W tamtym roku tylko Francja w drodze reform stała się państwem burżuazyjnym . Dopiero dwa lata później Francja była konstytucyjna kiedy to w 1791 uchwaliła konstytucję. Dwa państwa wcześniej zreformowały się na kapitalistyczne. WB w 1640-1660. Był to specyficzny model państwa kapitalistycznego. Zupełnie modelem odrębnym państwem które poprzedziło Francje to USA. Deklaracja niepodległości z 1767 i konstytucja z 1786, dzięki temu ukształtowało się państwo konstytucyjne i federacyjne jeszcze przed wybuchem rewolucji we Francji. Jednak to Francja jest uznawana przez protoplastę gdyż to jej działania spowodowały wybuch przemian w innych państwach kontynentu. Działalność Napoleona spowodowała m.in. uzależnienie państ podbitych od Francji. W państwach tych znosił stosunki feudalne a w sferze politycznej stworzył ustrój który służył intersom burżuazji, nadawał tym państwom konstytucję, ale w rzeczywistości konstytucje te nie realizowały bądź robiły to w ograniczony sposób (realizowanie zasad konstytucjonalizmu). Rozpowszechniał idee konstytucjonalizmu ale robił to w sposób fikcyjny, m.in. przez uzależnienie innych monarchów od Francji. Jeśli chodzi o sferę administracji : Napoleon to osoba odpowiedzialna za stworzenie spójnego systemu administracyjnego który rozpowszechnił się prawie w całej Europie (bez WB), rozpowszechnił się on nie tylko dlatego że napoleon podbijał te państwa ale również dlatego że ten ustroj został uznany za najskuteczniejszy w ówczesnych czasach tzn. także te państwa które nie zostały uzależnione od Francji przejeły większość rozwiązań z francuskiego rozwoju administracyjnego np. Rosja nie została podbita a szereg reform administracyjnych zostało przeprowadzonych. Pomimo upadku napoleona to system administracyjny się utrzymał ale uległ pewnym modyfikacjom. Różniły się głównie w szczegółach. O tym czy dane rozwiązanie odbiegało od wzorca francuskiego decydowała tradycja. W drugiej połowie XVIII wieku przodującymi państwami w sferze administracji dominowały Prusy i Austria. Potem nastąpił mix rozwiązań tradycyjnych z wzorcem francuskim . Nie zrobiono tego dlatego że tradycja uwzględniala specyfikę lokalną , dlatego zupełne odrzucenie własnych rozwiązań było ryzykowne. Wiek XIX to wiek klasycznej administracji świadczy o tym istnienie systemu biurokratycznego. Ów system został stworzony według wzorca francuskiego rozpowszechnionego przez Napoleona, ale Napoleon nie stworzył swojego systemu z niczego, zrobił to obserwując system istniejące w państwach absolutnych, ale przetworzył je twórczo . Stworzył bardziej logiczny i spójny model bez sprzeczności, bardziej jednolity, opierający się na jednolitych zasadach, model narzucony odgórnie nie odwołujący się co do zasady tradycji.

II część

Nowe rozwizania to sądownictwo administracyjne, samorząd terytorialny, istotą systemu administracyjnego stała się zasada odpowiedzialności władzy wykonawczej przed paralamentem ,ale należy pamiętać o odpowiedzialności prezydenta przed parlamentem. Te zasady weszły w skład i znacząco zmieniły skład tego systemu. Później administrację Anglii również zmieniono, aczkolwiek uznano ze ten model również należy zmodyfikować przez co administracja angielskia upodobniła się do systemu kontynentalnego. USA się nie zmieniło i kształtował się niezależnie od kontynentu europejskiego. W krajach ameryki łacińskiej również następowały zmiany. Problem jest z datą końcową. Zazwyczaj mówi się o pierwszej wojny światowej, ale administracja po wojnie się za bardzo nie zmienila. Dlatego lepszą datą są lata 60 i 70.

Ustrojowe podstawy kształtowania się administracji.

-Autokratyzm

-Liberalizm polityczny.

Istotną cechą wspólną zarówno w absolutyzmie i państwie napoleona zaliczymy autokratyzm. Jest to system rządów prowadzony przez grupkę ludzi którzy posiadają nieograniczoną władzą będąc poza kontrolą społeczną. Na zachodzie Europy szybciej rozwijał się konstytucjonalizm niż na wschodzi europy. Szybciej powstawały państwa konstytucyjne które stanowią przeciwieństwo państwa autokratycznego. Podstawową cechą konstytucji jest poddanie kontroli społeczną władzy wykonawczej. Opiera się on na zasadzie podziału władz, ale władze te mają również się wzajemnie kontrolować czyli mają mieć względem siebie określone kompetencje przez co konkretne władze względem siebie się uzależniają. Władza jest poddawana kontroli władzy ustawodawczej przez mechanizm kontroli konstytucyjnej i parlamentarnej. Po upadku Napoleona wydano kartę konstytucyjną, pomimo silnej władzy monarszej można uznać ją za konstytucyjną. Po upadku napoleona Francja stała się konstytucja. Na wschodzie gdzie mamy Niemcy Austro Węgry i Rosja dłużej utrzymaly się u siebie system autokratyczny. Państwo socjalistyczne to również rodzaj państwa autokratycznego. Dwie części Europy różnią się od siebie ustrojem zarówno politycznym jak i gospodarczym. Europa Zachodnia charakteryzuje się drogą rewolucją drogą do kapitalizmu natomiast wschód korzysta z drogi ewolucyjnej i to reformy są dokonywane odgórnie czyli to monarcha określa jaką i gdzie reformą przeprowadzić. Trzeba nadać chłopom wolność osobistą, trzeba nadać chłopom ziemię na własność. Jest to między innymi przyczyna końca feudalizmu bo chłop nie musi płacić renty feudalnej. Najważniejszy był fakt że chłop nie był już przytwierdzony do ziemii dzięki czemu mógł ruszyć do miasta gdzie było serce kapitalizmu. Czyli zasada poddaństwa była wprost wymierzona w burżuazję. Dla nas najbardziej interesującym państwem nie autokratycznym jest . Republika to państwo w którym władza jest poddana kontroli społecznej ale XVIII wieczne republki to nie są państwa które kierują się podziałem władzy. Pierwszym takim państwem jest Anglia ale również w swojej specyficznej formie. W Rzeczypospolitej nigdy nie mieliśmy do czynienia z rządami autokratycznymi chyba że rządy te zostały nam z góry narzucone. Państwem nieautokratycznym są Niderlandy , Wenecja. II cechą wspólną wydaje się być to że państwa te kierują się tradycją. Coś co jest republiką nie oznacza że jest monarchią stanową, czerpie tylko wzorce. Najczęściej współrządziły trzy stany. Polska była specyficzna gdyż współrządziła z monarchą tylko szlachtą co więcej poźniej zaczynała dominować co było bardzo niebezpieczne . Ważne jest to że w tych państwach pomimo braku autokracji również przeprowadzono reformy podobne do reform francuskich (?) Przyszly system wywodzący się z autokracji ma charakter uniwersalny ponieważ można go wprowadzić do państw mających inny rodowód.

Warto pamiętać o tych państwach ponieważ będzie tam łatwiej wprowadzić zmiany i nie trzeba tego robić w formie rewolucji. Przemiany zmodyfikowanej formy monarchii stanowej nie trzeba przeprowadzać w drodze rewolucji tylko wystarczy racjonalna ewolucja. Przemiany te państwa stanowego w nowożytne obserwujemy w czasach Stanislawowskich. W jego czasach następuje szereg reform czego zwieńczeniem było wydanie konstytucji. Było to dowodem że polska weszla na drogę zmian aby stać się państwem nowożytnym.

Podsumowując:

Jako reżim autokratyczny wzorem była Francja. Francja napoleońska jest państwem autokratycznym nie jest jednak państwem absolutnym . Państwo absolutne to państwo w którym władza jest legitymizowana natomiast napoleon przez wszystkich innych monarchów traktowany jest jak uzurpator, mimo że nadał swojemu państwu konstytucję co więcej zagwarantował w niej zasadę podzialu władz. Stworzył parlament posiadający władzę ustawodawczę, zrobił to jednak na pozór gdyż tak to zrobił że on sprawował nieograniczoną wladzę. (odesłanie do Maciejewskiego). Część tych rozwiązań pochodzi z rewolucji francuskich( Francja w okresie rewolucji i w czasach reżimu autorytarnego czy coś takiego ) .

Liberalizm polityczny:

Dwie odmiany polityczny i gospodarczy. Oba rodzaje nie wiązą jednak się jednak ze sobą ściśle. Idee liberalizmu politycznego mogą istnieć bez gospodarczego i odwrotnie. Jest to tylko zbieżność co do nazwy i wartości ale wątki są różne. Podstawową wartością jest wolność. Różne są sposoby zagwarantowania tej wolności. Czasami mogą być wspólne ale z zasady są różne. Z łac. Libertas. Mogą egzystować niezależnie od siebie. Znacznie większe znaczenie dla wykształtowia administracji miał liberalizmy polityczny. Liberalizmy polityczny może uważać za synonim konstytucjonalizmu, konstytucjonalizm jest najważniejszym elementem liberalizmu politycznego, ukształtowała się pod koniec XVIII i jej największym zwolennikiem był Monteskiusz i jego ideą był zagwarantowanie jednostce wolności politycznej. Monteskiusz uznał że wolność polityczna nie może istnieć w systemie rządów autokratycznych. Drugą gwarancją wolności politycznej jest stworzenie systemu praw i wolności obywatelskich oraz prawnego systemu zabezpieczeń tych praw i wolności obywatelskich. Chodzi o to aby była wolność polityczna nie można naruszać praw i wolności obywatelskich. W nadzwyczajnych sytuacjach można na ścisle określony odcinek czasu zawiesić te prawa. Chodzi tu o takie fundamentalne wartości jak wolność słowa, myśli, wyznania, druku, nietykalność osobista, majątkowa. Te wolności możemy nazwać podstawowymi i je przede wszystkim trzeba zabezpieczyć , ale jest również szereg innych wolności ale nie maja tak fundamentalnego znaczenia. Aby zagwarantować to trzeba zlikwidować państwo absolutne i feudalne. Liberalizm polityczny jest anty absolutystyczny ponieważ wprowadza podział władz.(oprócz podziału również kontrola wzajemna tych władz). Zaprzeczeniem państwa feudalnego jest zagwarantowanie wolności jednostki. Państwo kierujące się liberalizmem wszyscy są równi wobec prawa.( czyli brak poddaństwa). Liberalizm polityczny równości wobec prawa nie myślał wobec pełnej równości wobec prawa tak jak w obecnych czasach. Zakład tylko likwidacje podziału społeczeństwa na stany w tym sensie był wymierzony w państwo feudalne. Równość wobec prawa ma charakter ograniczony. Liberalizm polityczny tym różni się od współczesnej demokracji że nie rozciąga się na równość praw politycznych(m.in. prawa wyborcze). Generalnie współcześnie kierujemy się równością wobec prawa i równości wyborów, koniec XiX w. to kierowanie się inną zasadą. Tylko nieliczni mieli prawa wyborcze do parlamentu, nie wyodrębnił się samorząd terytorialny. Liebralizm polityczny wykształca się w państwach burżuazyjnych i jest lansowany przez burżuazję i przez to ma gwarantowac burżuazji władzy a najprostszym sposobem jest ograniczenie powszechności prawa wyborczego poprzez wprowadzenie cenzusu, przede wszystkim cenzusu majątkowego. Do wyborów jest dopuszczona ta warstwa społeczna która posiada określony majątek. (podatki , własności ziemskie). Gwarantuje prawa wyborcze ludziom najbogatszym tym samym gwarantuje wybor najbogatszych do władz. Jeżeli ktoś ma odpowiedni majątek i może być wybieranym i zostać wybranym to już są to osoby równe wobec prawa. Nierówność dotyczy tych co mają prawa wyborcze i tych co nie mają tego prawa. Niekiedy cenzus płci. (tylko mężczyźnie ) Powszechne prawa wyborczego najczęściej 4 przymiotnikowe. Charakter demokratyczny które zawsze miało ten charakter były to USA. Urzeczywistnie idei Monteskiusza nastąpiło w 1831roku w konstytucji Belgii.(pełne urzeczywistnienie). Zastosowania z Belgii stanowiły wzór dla późniejszych zmian w innych państwach. Jest to przykład konstytucji liberalnej ale nie demokratyczną. W Europie już w wieku XVIII stworzono konstytucję demokratyczną tzw. Jakobińska która jednak nie weszła w życie przez reżim. Pierwszą konstytucją o charakterze demokratycznym będzie konstytucja drugiej republiki francuskiej 1848-1852. Wówczas w 1848 wprowadzono demokratyczne prawa wyborcze.(cenzus płci był). 1848 data utworzenia drugiej republiki. Powstawała na bazie rewolucji europejskich (wiosna ludów). Dla upowszechnienia się liberalizmu i demokratyczności rok 1848 jest rokiem przełomowym. W licznych państwach wprowadza się nawet w autokratycznych konstytucję o charakterze liberalnym a w niektórych nawet demokratyczne. Trwa to tylko rok. Kilkanaście lat później jednak powrócono do tego w drodze ewolucyjnej . Dłużej przed tym nie można się było bronić.

Liberalizm gospodarczy: