CO TO JEST STRUKTURA SPOŁECZNA

Struktura społeczna¹ jest to czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą. Stanowi niezbędną formę istnienia i konieczny warunek normalnego funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Pozbawienie struktury prowadziłoby do dezorganizacji i upadku.

Struktura społeczna może być w różnym stopniu sformalizowana i zinstytucjonalizowana:

1. zamknięta i sztywna (np. społ. kastowe w Indiach, społ. feudalne w Europie)

2. otwarta i płynna (dzisiejsze społeczeństwa)

Zależy ona od pewnego rodzaju czynników działających na nią. Są to :

1. czynniki ustrojowe

2. czynniki ideologiczne

3. czynniki kulturowe

4. czynniki geograficzne

5. podłoże demograficzne

6. warunki ekonomiczne

Strukturę współczesnego społeczeństwa można podzielić na² :

1. Mikrostruktury – Jest to sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego, czyli takimi które z punktu widzenia socjologii są traktowane jako ostateczne i dalej nie rozkładalne. Są to małe grupy społeczne takie jak rodzina czy krąg przyjaciół.

2. Makrostruktury – Jest to tak jakby struktura drugiego rzędu, sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi, takimi które same są wyposażone w strukturę (np. struktura polityczna). Są to wielkie struktury społeczne jak klasa społeczna czy naród.

TYPY STRUKTURY SPOŁECZNEJ

Według Stanisława Ossowskiego³ strukturę społeczną można podzielić na trzy typy :

1. Funkcjonalną: poszczególne grupy kooperują ze sobą, każda z nich pełni określoną funkcję w społeczeństwie, dzięki czemu możliwe jest jego sprawne funkcjonowanie i rozwój. Przy takim typie struktury społecznej wszystkie grupy są równie ważne.

2. Gradacyjną: Społeczeństwo jest hierarchicznym układem grup ludzi wyróżnionych ze względu na stopień natężenia cech ich położenia społecznego: wykształcenia, dochodów, majątku, prestiżu. Grupy o zbliżonym stopniu natężenia określonej cechy lub cech stanowią warstwę społeczną

3. Dychotomiczną: Społeczeństwo jest podzielone dwuczłonowo, biegunowo na przeciwstawne grupy. Pojawia się konflikt wynikający z zależności jednostronnych opierających się na grupowych przywilejach i dyskryminacji.

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE.⁴

Istotną cechę społeczeństwa ludzkiego stanowi nierówność społeczna. Zawsze wokół tego tematu krystalizowały się bunty masowe, ruchy społeczne, rewolucje. W nierównościach społecznych najważniejsze są cechy społeczne człowieka to charakter grup, do których należy i charakter pozycji, jakie zajmuje. Żeby mówić o nierówności, wystąpić musi coś więcej niż tylko różnica. Wiązać się z tym musi nierówny dostęp do pewnych cenionych społecznie dóbr.

Dobra generujące nierówności społeczne są to dobra powszechnie upragnione, których zasób jest ograniczony. Najważniejsze trzy to bogactwo, władza i prestiż. Żeby zaspokoić uniwersalne wymogi życiowe takie jak pożywienie, ubrania, schronienia itp. potrzebne są dobra materialne. Pomagają one zdobyć różne wartości cenione przez ludzi – panowanie nad innymi czy sławę. Dobra materialne są ograniczone ponieważ nawet gdy ludzie zaspokajają swoje potrzeby materialne, zawsze na to miejsce wchodzą inne rzeczy których pragną, do których dążą. Drugim dobrem powszechnie cenionym jest władza, panowanie, wpływ na innych ludzi. Posiadanie władzy daje poczucie siły, przewagi, potęgi. Daje także poczucie bezpieczeństwa. Przynosi lepsze szanse dostępu do tych rzadkich dóbr materialnych, których pragną ludzie. Władza przynosi pełno korzyści. Im bardziej absolutna, tym łatwiej jest wymienialna na pieniądze. Trzecim cenionym dobrem materialnym jest prestiż, czyli szacunek, uznanie społeczne, sława. Ludzie wyrabiają mniemanie o sobie poprzez to jak widzą i co mówią o nich inni. Ludziom sprawia przyjemność kiedy inni ich chwalą, oklaskują, podwyższają tym sposobem swoją samoocenę. Reputacja przekłada się na szanse znalezienia sobie dobrej pracy i wyższe zarobki.

Te trzy dobra dzielą ludzi najbardziej, są najważniejsze przy generowaniu nierówności społecznych. Można je posiadać w większym lub mniejszym stopniu. Dzięki nim tworzą się hierarchie. Hierarchia bogactwa, od milionerów do bezdomnych, hierarchia władzy od cesarzy do niewolników, hierarchia prestiżu od idoli do żebraków. Dzięki temu można ludzi dzielić na bardzo bogatych i biednych. Można określać to w liczbowych przedziałach zarobków czym są warstwy statystyczne.

Poprzez nierówności społeczne w państwie powstają klasy i warstwy społeczne.

KLASY I WARSTWY SPOŁECZNE

Klasa społeczna⁵ : Jest to wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej(zwłaszcza w zakresie posiadania środków produkcyjnych, czyli kapitału ekonomicznego).

Wyróżnienie klas społecznych zawdzięczamy teoriom klas społecznych Karola Marksa i Maxa Webera.

Obecnie wyróżnia się:

1. klasa wyższa : stosunkowo mało liczna – to właściciele dużych przedsiębiorstw, wysoka kadra urzędnicza i zawodowa;

2. klasa średnia : najbardziej liczna, stanowiąca podstawę społeczeństwa – obejmuje średnich i drobnych przedsiębiorców, niższą kadrę zawodową, osoby pełniące tzw. wolne zawody, wykwalifikowanych robotników;

3. klasa niższa : liczebność jej jest zmienna – obejmuje niewykwalifikowanych pracowników, oraz osoby wykonujące niespecjalistyczne prace.

Warstwa społeczna⁶ : Są to kategorie i grupy społeczne powiązane realną więzią subiektywną i obiektywną, różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągania społecznie cenionych dóbr – bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji itp. oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typowa ideologią i obyczajami.

Warstwy społeczne wyróżniane są najczęściej na podstawie: dochodów, rodzaju aktywności gospodarczej, poziomu wykształcenia, poziomu kwalifikacji, warunków życia, zakresu sprawowanej władzy.

Więź społeczna – pojęcie socjologiczne, na określenie ogółu stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i zbiorowości społeczne i zapewniających ich trwanie.

Zdaniem klasyków socjologii, na różnych etapach rozwoju społeczeństw dominują różne rodzaje więzi społecznych. F. Tönnies podkreślał różnicę między wspólnotą i stowarzyszeniem. E. Durkheim rozróżniał pomiędzy solidarnością mechaniczną i organiczną. Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się jednak przede wszystkim w ramach polskiej socjologii (pojęcie to nie ma np. swojego odpowiednika w socjologii amerykańskiej). Więzi społecznej i jej ewolucji dużo uwagi poświęcali m.in. Ludwik Krzywicki i Stanisław Ossowski.

Więź społeczna może mieć charakter obiektywny, oparty np. na wspólnych warunkach życia danej zbiorowości czy podobnej sytuacji ekonomicznej, jak i subiektywny, oparty na poczuciu wspólnoty (taką zbiorowość określa się wówczas mianem kategorii społecznej). Więzi społeczne dzieli się też na:

1. naturalne (powstałe np. ze względu na społeczne warunki urodzenia), stanowione (narzucona przez społeczeństwo) i zrzeszeniowe (w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi)

2. osobowe i bezosobowe

3. małego, średniego i wielkiego zasięgu (ze względu na swój społeczny zasięg)

4. aktualne i potencjalne

BIBLIOGRAFIA:

1. Sztompka P. Socjologia, Analiza społeczeństwa, Wyd. Znak, Kraków 2002.

2. Ossowski S. O strukturze społecznej, Warszawa 1982

3. Struktura społeczna. Zróżnicowanie społeczne. Ruchowość społeczna. www.sgh.waw.pl 19.12.2010

---

1. Piotr Sztompka SOCJOLOGIA Analiza społeczeństwa 2002, s. 134-136↩

2. Tamże, s. 137↩

3. S. Ossowski, O strukturze społecznej 1982, s. 22-28↩

4. Piotr Sztompka SOCJOLOGIA Analiza społeczeństwa 2002, s. 331-336↩

5. Tamże, s. 338-345↩

6. Tamże, s. 338-339↩