WADY POSTAWY CIAŁA

KLASYFIKACJA, CHARAKTERYSTYKA ORAZ OGÓLNE ZAŁOŻENIA POSTĘPOWANIA KOREKCYJNEGO

Wadą postawy nazywamy zmiany w wyprostowanej, swobodnej pozycji ciała, które zdecydowanie różnią się od ukształtowań typowych dla danej płci, wieku, budowy konstytucjonalnej. Zalicza się je do zaburzeń statyki ciała.

Przyczyny wad są różnorodne – o pochodzeniu zarówno zewnętrznym (środowiskowym), jak i wewnątrzustrojowym. Do drugich z wymienionych należą predyspozycje wrodzone wyrażające się osłabieniem stabilizatorów układu ruchu, zaburzeniami czynności chrząstek wzrostowych, zaburzeniami równowagi mięśniowej.

Natomiast do przyczyn zewnętrznych należy zaliczyć nieprawidłowe warunki i tryb życia np. długotrwałe siedzenie i leżenie w nieprawidłowych pozycjach. Skutki nie korygowanych wad postawy, poza względami estetyki, mogą być bardzo niekorzystne dla organizmu człowieka, ponieważ zmniejszają sprawność nie tylko narządu ruchu, lecz także krążenia i oddychania oraz sprzyjają przeciążeniom doprowadzającym do szybszych zmian zwyrodnieniowych. Dlatego też należy im zapobiegać, a jeżeli już zaistniały – skutecznie korygować.

Plecy okrągłe

Jest to wada kręgosłupa w jego odcinku piersiowym. W warunkach prawidłowych odcinek piersiowy wygięty jest ku tyłowi tworząc tzw. fizjologiczną kifozę piersiową. W przypadku okrągłych pleców wygięcie to jest pogłębione – powstaje hiperkifoza piersiowa. Charakterystyczne dla sylwetki dziecka jest to, że głowa i barki są wysunięte do przodu, klatka piersiowa jest spłaszczona i zapadnięta, łopatki są odstające. Potocznie mówi się o takim dziecku, że się garbi. W okrągłych plecach osłabione zostają mięśnie grzbietu tj. mięsień prostownik grzbietu i mięśnie ściągające łopatki (mięsień czworoboczny, równoległoboczny i najszerszy grzbietu). Natomiast mięśniami nadmiernie napiętymi i przykurczonymi są mięśnie piersiowe i zębate przednie. Wada ta może mieć charakter przejściowy. Przyczynami są często zmęczenie dziecka, które pozostaje w czasie dnia zbyt długo w pozycji siedzącej, słaby wzrok, chęć ukrycia przez dziewczynki rozwijających się piersi, nadmierna w stosunku do rówieśników wysokość ciała. Przy plecach okrągłych wzmacniamy mięśnie grzbietu, natomiast rozciągamy mięśnie piersiowe oraz zębate przednie.

Zalecenia: pływanie stylem grzbietowym, oglądanie programu telewizyjnego z laseczką trzymaną na odcinku piersiowym kręgosłupa przez ok. 20-30 min., słuchanie radia lub muzyki w pozycji leżenia tyłem z ramionami odwiedzionymi w bok i ugiętych w stawach łokciowych oraz z nogami ugiętymi w stawach biodrowych i kolanowych, w czasie siedzenia, zwłaszcza dłuższego, należy mieć dobre podparcie na odcinek lędźwiowy i dolny piersiowy kręgosłupa, biurko lub stolik winno mieć odpowiednią wysokość tak, aby nie dochodziło do nadmiernego pochylenia do przodu.

Przeciwwskazania: skłony w przód, podpory przodem o ramionach wyprostowanych, krążenia ramion w przód, jazda na rowerze z niską kierownicą, siady skrzyżne z wyciągniętymi ramionami w przód, unikania innych pozycji powodujących zaokrąglanie pleców i uwypuklenia odcinka piersiowego kręgosłupa.

Plecy wklęsłe

Jest to wada kręgosłupa w jego odcinku lędźwiowym. Plecy wklęsłe posiadają zwiększone przodowygięcie kręgosłupa w wymienionym odcinku. Mówimy wtedy o powiększonej lordozie lędźwiowej.

Patrząc na dziecko z boku, w jego sylwetce oprócz powiększonej lordozy lędźwiowej można zaobserwować wysunięty ku przodowi wypukły, często obwisły brzuch. Klatka piersiowa i odcinek piersiowy kręgosłupa mogą być spłaszczone lub pozostawać bez zmian. Miednica nie jest osadzona prosto, ale pochylona do przodu, posiada zwiększone przodopochylenie. W przypadku występowania tej wady następuje osłabienie mięśni brzucha, mięśni pośladkowych wielkich oraz mięśni zginaczy stawu kolanowego. Natomiast nadmiernemu napięciu ulegają mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśnie zginacze stawu biodrowego. W postępowaniu korekcyjnym najpierw uczymy nawyku prawidłowej postawy ciała. Należy dziecku uświadomić, co jest wadliwe, a co prawidłowe w jego postawie. Następnie korygujemy poszczególne elementy układu kostno-mięśniowego: nogi, miednicę, brzuch, odcinek lędźwiowy i piersiowy kręgosłupa i głowę. W początkowym okresie należy dokonywać tych korekcji lokalnych w leżeniu tyłem, następnie w pozycji siedzącej przy ścianie ( z nogami ugiętymi, skrzyżowanymi i prostymi), następnie przy ścianie w pozycji stojącej. Należy nie dopuszczać do zaokrąglania pleców w momencie korekcji odcinka lędźwiowego. Wielkość lordozy lędźwiowej w przybliżeniu wyznacza płasko ułożona dłoń między ścianą lub podłogą, a odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa. Oprócz wyrabiania u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała, należy wzmacniać osłabione mięśnie brzucha i pośladkowe, a rozciągać napięte i przykurczone mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego.

Zalecenia: słuchanie radia lub muzyki w leżeniu tyłem na stole lub ławeczce z jedną nogą ugiętą w stawie kolanowym, a drugą opuszczoną poza i wyprostowaną w stawie kolanowym. Leżenie tyłem z ugiętymi kolanami ok. 10 min. z dwukilogramowym przedmiotem umieszczonym na brzuchu. Odrabianie lekcji siedząc na krześle, które posiada dobre podparcie dla odcinka lędźwiowego i piersiowego kręgosłupa. Poleca się również jazdę na rowerze, pływanie, narciarstwo i inne formy wszechstronnej aktywności ruchowej, które nie powodują pogłębiania lordozy lędźwiowej.

Przeciwwskazania: unikanie wszystkich pozycji i sytuacji, które zwiększają lordozę lędźwiową: leżenia przodem w ten sposób, że głowa oparta jest na dłoniach w podparciu łokciowym, ćwiczenia gimnastyki artystycznej i akrobatyki, ćwiczeń z zakresu gimnastyki podstawowej: podpór łukiem tyłem („mostek”), „kołyski”, leżenia przodem z podparciem głowy na łokciach, ćwiczeń kształtujących tułowia w płaszczyźnie strzałkowej w tył.

Plecy okrągło-wklęsłe

Wada ta ma miejsce przy równoczesnej pogłębionej kifozie piersiowej i lordozie lędźwiowej. W tym przypadku można mówić niejako o dwóch wadach kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej w tył i w przód, czyli okrągłych plecach i wklęsłych plecach. W kształtowaniu nawyku prawidłowej postawy największą trudność sprawia tendencja do pogłębiania się wygięcia kręgosłupa w odcinku sąsiednim do korygowanego. Korygując odcinek piersiowy kręgosłupa należy rygorystycznie przestrzegać ustalenia odcinka lędźwiowego najlepiej przez skulne ustawienie nóg. Natomiast korygując odcinek lędźwiowy kręgosłupa, należy przestrzegać tego, że nie można przy tym dopuścić do pogłębiania się kifozy piersiowej. Efekt ten można uzyskać poprzez odpowiednio ustalone ramiona. Postępowanie korekcyjne sprowadza się do:

zwiększenia ruchomości kręgosłupa

rozciągnięcia skróconych mięśni (klatki piersiowej oraz prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego)

wzmocnienia mięśni rozciągniętych (brzucha i prostownika grzbietu odcinka piersiowego)

Plecy płaskie

Wada ta charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Fakt ten powoduje upośledzenie funkcji amortyzacyjnej kręgosłupa. Poszczególne elementy kręgosłupa ulegają przeciążeniu i prowadzą do zmian zwyrodnieniowych. Plecy płaskie stwarzają zagrożenie powstawania bocznych skrzywień kręgosłupa. W wyniku przeprostu kręgosłupa pojemność i ruchomość klatki piersiowej zostają upośledzone. Plecy płaskie występują głównie w u dzieci wątłych ze słabo ukształtowanym gorsetem mięśniowym. Wada ta występuje również wśród dzieci i młodzieży, która zajmuje się intensywnymi ćwiczeniami zwłaszcza grzbietu w pozycjach nadmiernie wyciągniętych i przeprostnych. Zadaniem ćwiczeń korekcyjnych u dzieci z plecami płaskimi i słabym umięśnieniem jest ogólne, wszechstronne wzmocnienie mięśni posturalnych tj. mięśni grzbietu, brzucha oraz pośladkowych. W trakcie postępowania korekcyjnego nie należy unikać pozycji pogłębiających kifozę piersiową i lordozę lędźwiową. Niepożądanymi natomiast są ćwiczenia elongacyjne polegające na wydłużeniu kręgosłupa wzdłuż jego osi długiej oraz ćwiczenia w zwisach.

Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza)

Jest wadą kręgosłupa w jego płaszczyźnie czołowej. W większości przypadków pochodzenie bocznych skrzywień kręgosłupa jest nieznane. Fakt ten powoduje trudności w najskuteczniejszym leczeniu, tj. o charakterze przyczynowym. Boczne skrzywienia kręgosłupa o niewiadomym pochodzeniu zwane są często idiopatycznymi, występują praktycznie we wszystkich okresach rozwojowych dziecka. Najczęstszą postacią skoliozy jest lewostronne skrzywienie kręgosłupa w jego odcinku piersiowym (patrząc na sylwetkę dziecka z tyłu). Skutkiem tego skrzywienia jest zniekształcenie klatki piersiowej, a w konsekwencji tego następuje upośledzenie układu krążenia i oddychania oraz patologiczne zmiany w układzie ruchu. Występuje jednocześnie asymetria głowy, barków, łopatek miednicy.

Skolioza jest niekiedy zlokalizowana w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W odróżnieniu od poprzedniej mniej szpeci sylwetkę, ale powoduje bóle tego odcinka kręgosłupa. Niekiedy wśród dzieci można zaobserwować tzw. skoliozę dwułukową: lewostronną odcinka piersiowego i prawostronną odcinka lędźwiowego (patrząc na sylwetkę dziecka z tyłu).

Oprócz omówioną grupą tzw. skolioz idiopatycznych, boczne skrzywienia kręgosłupa powstają również na skutek przebycia następujących chorób: krzywica, niedowłady i porażenia (choroba Heinego-Medina), różnego rodzaju urazy kręgosłupa i żeber, choroby narządów wewnętrznych. Innym rodzajem bocznych skrzywień kręgosłupa są skoliozy statyczne. Są one następstwem zaburzeń statyki ciała ze względu na nieprawidłowe ukształtowanie kończyn dolnych na skutek np. złamania kończyny dolnej z jej skróceniem, przykurczu lub usztywnienia stawu kolanowego, zwichnięcia stawu biodrowego. W wyniku tych zaburzeń krótsza kończyna dolna powoduje na drodze kompensacji skośnie ustawienie miednicy i wygięcie kręgosłupa w jej stronę. Celem korekcji jest wyrównanie skrzywienia, usunięcie przykurczów więzadeł i mięśni zwłaszcza w obrębie kręgosłupa i obręczy miednicy, zrównoważenie sił układu mięśniowego, podniesienie ogólnej wydolności fizycznej i wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała. Dużą rolę spełniają ćwiczenia oddechowe. Przy wykonywaniu ćwiczeń należy dążyć do wyciągania się (elongacji) dziecka i napięcia mięśni posturalnych.

Zalecenia: umiarkowany bieg, dużo ruchu na świeżym powietrzu, zabawy na czworakach, jazda na rowerze i na nartach, pływanie z akcentem na styl klasyczny.

Przeciwwskazania: dłużne wysiłki w pozycji stojącej, długotrwałe nieprawidłowe pozycje (przy telewizorze lub w trakcie nauki), nadmiar skłonów w przód, przewroty i podpory łukiem tyłem, dźwiganie ciężkich przedmiotów, skoki.

Klatka piersiowa kurza

Wada ta charakteryzuje się wysunięciem mostka wraz z przyległymi częściami żeber znacznie do przodu, czym upodabnia się do klatki piersiowej ptaków. Wada ta ma miejsce zazwyczaj na tle zaburzeń procesów kostnienia i wadliwych przyczepów mięśniowych. Zazwyczaj nie występują zaburzenia na tle krążeniowo-oddechowym. Należy stosować ćwiczenia wzmacniające mięśnie powierzchowne i głębokie grzbietu, rozciągające klatkę piersiową, wzmacniające mięśnie skośne brzucha oraz ćwiczenia oddechowe.

Klatka piersiowa szewska i lejkowata

W przypadku tej pierwszej klatka piersiowa jest zapadnięta (wklęśnięta) w dolnej części mostka. W przypadku klatki piersiowej lejkowatej wklęśnięty jest cały mostek lejkowato, często niesymetrycznie. Wady te są następstwem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub też nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej elementów. Stosujemy ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia wzmacniające mięśnie powierzchowne i głębokie grzbietu odcinka piersiowego, ćwiczenia rozciągające mięśnie klatki piersiowej.

Wady kończyn dolnych

Kolana koślawe

Wadę tę zauważamy, jeśli dziecko w swobodnym staniu ma bardzo zbliżone do siebie kolana, natomiast stopy znajdują się w znacznym oddaleniu od siebie. Postępowanie korekcyjne winno polegać na odciążaniu stawów kolanowych we wszystkich możliwych sytuacjach, zmniejszaniu nadwagi, eliminowaniu zazwyczaj współistniejącego płaskostopia, pozycji stojącej rozkrocznej i siadu klęcznego o rozchylonych podudziach. Nauczamy poprawnego chodu.

Należy rozciągać mięśnie pasma biodrowo-piszczelowego i mięsień dwugłowy uda i wzmacniać mięsień półbłoniasty, półścięgnisty i krawiecki.

Kolana szpotawe

Wadę tę zauważamy, jeżeli dziecko w swobodnym staniu ma oddalone kolana od siebie, natomiast stopy są ustawione bardzo blisko siebie. Najczęstszą przyczyną tej wady jest przebyta krzywica lub nadmierne przeciążenie statyczne przy słabym układzie mięśniowym i kostno-więzadłowym. Wskazania i przeciwwskazania są odwrotne niż przy koślawości kolan.

Stopa płaska (płaskostopie)

Jest to wada kończyn dolnych polegająca na obniżeniu łuków wysklepiających stopę. W prawidłowych warunkach stopa opiera się o podłoże trzema punktami: piętą, głową pierwszej i głową piątej kości śródstopia. Pomiędzy wymienionymi elementami przebiegają trzy główne łuki stopy: podłużny przyśrodkowy, podłużny boczny i poprzeczny przedni. Obniżenie tych łuków prowadzi do płaskostopia (ryc.) Pod względem lokalizacji spłaszczenia stopy rozróżniamy:

stopy płaskie podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości,

stopy płaskie poprzecznie z koślawością lub bez koślawości palucha,

stopy płasko-koślawe ze zniesieniem obu łuków (ryc.)

Postępowanie korekcyjne sprowadza się do przywrócenia prawidłowych warunków anatomicznych stopy (rozciągania mięśnia trójgłowego łydki, wzmacniania mięśni krótkich i długich stopy, zginaczy palców) oraz wyrobienia odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawiania i obciążenia stóp zarówno w odciążeniu jak i w obciążeniu ciężarem ciała.

Zalecenia: pływanie, kąpiele w ciepłej wodzie z dodatkiem soli, chodzenie boso po nierównym i urozmaiconym terenie (las, łąka, piasek, żwir), prawidłowe obuwie, higiena nóg.

Przeciwwskazania: długotrwałe stanie, marsz z dużym obciążeniem, dźwiganie ciężarów, skoki i zeskoki na twarde podłoże, stanie w dużym rozkroku, siad klęczny z podudziami rozsuniętymi na zewnątrz, gra w piłkę nożną, jazda na nartach techniką oporową, jazda na łyżwach.

Paluch koślawy

Wada ta powstaje na skutek opadnięcia sklepienia poprzecznego stopy, przywiedzenia, podniesienia i zrotowania na zewnątrz pierwszej kości śródstopia oraz odwiedzenia palucha ku bokowi. (ryc.)

Paluch koślawy zazwyczaj leczy się ortopedycznie. Działanie korekcyjne jest w zasadzie ograniczone i sprowadza się przede wszystkim do redresji. Polega ona na zakładaniu peloty na paluch i utrzymywaniu jej w trakcie snu. Należy unikać ciasnych skarpet, wąskiego obuwia oraz obuwia na wysokim obcasie, przeciążania stóp.

Stopa wydrążona

Powstaje na skutek nadmiernego wysklepienia stopy. Łuk podłużny stopy jest powiększony, a więc skrócony. Nadmiernie wysklepionej stopie towarzyszy zazwyczaj „szponowate” ustawienie palców. Wada ta jest najbardziej zauważalna u dzieci pomiędzy 14 rokiem życia. Powstaje na skutek wrodzonych zaburzeń w dolnej części rdzenia kręgowego. Leczenie polega głównie na stosowaniu wkładek ortopedycznych i specjalnego obuwia w przypadku niewielkich zniekształceń. Zniekształcenia dużego stopnia kwalifikuje się do leczenia operacyjnego. W początkowym stadium wady można stosować ćwiczenia czynne jak: zgięcia grzbietowe stóp przy zgiętym paluchu i ruchy odwodzenia przedniego odcinka stopy przy zgiętym paluchu. Ćwiczenia te dają pożądane rezultaty tylko w przypadku nieznacznie zaznaczonej wady po wcześniejszym rozluźnieniu stopy poprzez masaż lub kąpiele solankowe.

LITERATURA:

Malina Halina: Wady kończyn dolnych – postępowanie korekcyjne. Kraków 1996

Kasperczyk Tadeusz: Wady postawy ciała – diagnostyka i leczenie. Kraków 1998

Kutzner-Kozińska Maria, Wlaźnik Kazimiera: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10-letnich. Warszawa 1988

Kołodziej Jerzy, Kołodziej Krzysztof, Momola Irena: Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole. Rzeszów 1994

opracował:

mgr Mirosław Terlecki

nauczyciel wychowania fizycznego

i gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej

w Szkole Podstawowej w Juszczynie

luty 2001