55. Dekadentyzm i symbolizm w malarstwie i rzeźbie około 1900.
- symbolizm nie był stylem, lecz nurtem,
- termin „symbolizm” upowszechnił się po ogłoszeniu Manifestu symbolizmu przez Jeana Moreasa- francuskiego poetę pochodzenia greckiego. Postulował w nim istnienie poezji, która zamiast nazywać czy opisywać rzeczywistość miałaby przez rytm, dobór słów itp. pobudzać wyobraźnię człowieka,
- odbiór dzieła sztuki byłby zaś uzmysłowieniem sobie niewyobrażalnych idei, którym ów obraz miał odpowiadać,
- o symbolizmie w sztukach plastycznych jako pierwsi pisali krytycy Felix Feneon, Remy de Gourmont i Albert Aurier,
- Albert Aurier opublikował artykuł Symbolizm w malarstwie w którym twierdził, że celem malarstwa nie może być dokładne odwzorowanie rzeczywistości, lecz „wyrażanie idei przez tłumaczenie ich na specjalny język”, podawał przykład Gauguina,
- symbolizm przeciwstawia się naturalizmowi, postuluje nadrzędną wartość wyobraźni,
- Nietzsche w „Narodzinach tragedii” pisze o podziale na kulturę apollińską i dionizyjską, malarze symboliści nawiązuje do dionizyjskiego, wiążącego się z erotyzmem i mistycyzmem,
- tendencja symbolizmu przewija się w sztukach plastycznych przez cały 19 wiek,
- wyróżnia się 3 główne fazy symbolizmu:
1. początek 19 wieku- antyteza dogmatów mieszczańskiego racjonalizmu estetycznego, moralnego i religijnego,
2. 2 poł 19 wieku- sprzeciw wobec realizmu, pozytywizmu i późnego mieszczańskiego romantyzmu
3. 19/20 wiek- antyteza naturalizmu, historyzmu i naukowości myślenia
- symbolizm użył impresjonistyczną żywość koloru, którą doprowadził do ostrości i intensywności, kolor pełnił funkcje dekoracyjne i symboliczne,
- symbolizm zakładał, że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować.
- po raz pierwszy w historii kultury nowy prąd miał korzenie muzyczne, wielką rolę odegrała wizja „totalnego” dzieła sztuki sformułowana w pismach i wyrażona w dramatach muzycznych Richarda Wagnera.
- programowym postulatem symbolistów stała się „korespondencja sztuk”,
- malarstwo symbolistyczne wywodzi się od twórczości Gustave'a Moreau, Arnolda Böcklina i prerafaelitów.
- głosił prymat wyobraźni w sztuce,
- jego dzieła przejawiają silny związek z literaturą
- zajmował się malarstwem olejnym i ściennym,
- uzyskuje wrażenie spokoju, uciszenia,
- używał również alegorii
- należy do pokolenia impresjonistów,
- w dziełach jego artysty ujawnia się sfera podświadomości, marzeń
Arnold Bocklin
- czerpał tematy z mitologii i literatury,
Przedstawiciele polscy:
Dekadentyzm
- przekonanie o schyłku cywilizacji łacińskiej, upadku tradycyjnych wartości, kulturowym przesycie,
- wzmożone zainteresowanie religią i teologią katolicką oraz religią i filozofią Wschodu, okultyzmem,
- poczucie schyłkowości etapu rozwoju kulturowego łączono z koniecznością przemian artystycznych, umożliwiających wyrażenie nowych, wysublimowanych idei,
Przykłady z Muzeum Narodowego w Krakowie:
Witold Wojtkiewicz
- jeden z przedstawicieli symbolizmu i wczesnego ekspresjonizmu, bywa również uznawany za prekursora surrealizmu.
- jego kompozycje przesiąkają pesymizmem i przygnębieniem.
- Tadeusz Boy-Żeleński pisał, iż malarstwo Wojtkiewicza jest „niepodobne do niczego”.
- malarz ukazuje swój własny, wewnętrzny świat sennych wizji, i obrazów baśniowych w których biorą udział przerażające manekiny i kalekie lalki.
Fantazja, 1906
- Pozornie jest to typowa młodopolska kompozycja w rozjaśnionych barwach przedstawiająca postać na tle, ale jest to postać zasmuconego starca o makabrycznej, przypominającej trupią czaszkę, głowie, ubranego w krakowski gorset założony na powłóczystą szatę.
Kompozycja- maski
- grupa osób ubranych w długie szaty i ukrywających swoje twarze za maskami, dodatkowo po ich prawej stronie znajdują się marionetki teatralne.
- Wojtkiewicz ukazuje nam w swoim malarstwie świat na pograniczu rzeczywistości i sztuki teatralnej i cyrkowej.
- malarz pragnął przez swoje malarstwo wniknąć w naszą psychikę i ukazać dramat człowieka wyobcowanego, ograniczonego konwenansami obyczajów współczesnego świata właśnie przez to wyalienowanie jednostki pod maskami ludzkich twarzy,
- obraz często porówywany jest z malarstwem Edwarda Muncha,
Medytacje (Popielec)
- obraz uznawany za ostatnie dzieło artysty, należący z cyklu „Ceremonie” ilustrującego tajemnicze obrzędy i rytuały.
- ceremonia Medytacji rozgrywająca się u stóp barokowego ołtarza, bierze w niej udział strojnie ubranej kobiety o rysach młodopolskiej muzy i skrywanej miłości Wojtkiewicza- Maryny Pareńskiej.
- Kobieta ta dzieli płótno na dwie kontrastujące ze sobą grupy- kobiet ubranych na czarno i na biało.
- Płótno można interpretować dwojako- albo jako medytacje nad kolejami życia, albo jako nawiązanie do Popielca, jak wskazuje drugi człon tytułu- czyli dnia oddzielającego radosny karnawał od Wielkiego Postu.
Wojciech Weiss
- dekadenckie nastroje, katastroficzne wizje życia naznaczonego smutkiem, tragedią, poczuciem beznadziejności i bezsilności.
Demon
- obraz pełen psychologicznego napięcia, ukazujący ludzki dramat rozgrywający się w kawiarni.
- rozpacz kobiety pochylonej w płaczu nad stolikiem i cynizmem przyglądającego się jej mężczyzny, spokojnie siedzącego z papieroskiem i szklaneczką absyntu, bawiącego się do tego krzesłem i wydającego się całkiem nieźle bawić jej widokiem.
- Tytułowy „Demon” posiada rysy Stanisława Przybyszewskiego, co stanowi klucz do interpretacji obrazu. W 1898 roku Weiss poznał pisarza i publicystę Stanisława Przybyszewskiego, żarliwego wyznawcę filozofii Schopenhauera, Nietzschego, Bergsona czy Freuda. Malarz przejął od przyjaciela Przybyszewskiego jego poglądy, które przelewał na płótna.
- Demon nawiązuje do filozoficznego ujęcia problematyki płci, która to zgodnie deprecjonowała kobietę i usprawiedliwiała niesymetryczność stosunków między kobietą a mężczyzną.
Melancholik
- Obraz ten przedstawia niezwykle przystojnego malarza Antoniego Procajłowicza ujętego w bliskim i ciasno skadrowanym ujęciu.
- Inny tytuł obrazu to „Totenmesse”, ponieważ płótno to łączy się z poematem Stanisława Przybyszewskiego o tym właśnie tytule. Totenmesse opisuje neurotycznego mężczyznę poddanego eksperymentowi psychologicznemu. Ma on zbadać możliwość zagłębienia się człowieka we własne, nieświadome wnętrze i doświadczenia Absolutu, a według Przybyszewskiego to przeżycie może stymulować tylko pierwsza elementarna siła sprawcza, jaką jest popęd erotyczny. I ten właśnie popęd erotyczny został przedstawiony przez Weissa za pomocą specyficznego ułożenia dłoni modela.
- ciekawy jest mlecz w butonierce melancholika, ponieważ mlecze symbolizują witalność i energię, której modelowi zdecydowanie brakuje.
Władysław Podkowiński
Marsz żałobny
- ostatnie, nieukończone dzieło Podkowińskiego, jednego z pierwszych polskich impresjonistów i symbolistów końca 19 wieku.
- Jest to przedśmiertelny krzyk rozpaczy artysty, jego skarga wobec przemijalności życia.
- Poprzez dramatyczne napięcie i silne emocje obraz ten jest przyrównywany do „Krzyku” Muncha.
- Płótno to jest nokturnem osadzonym w przerażającym pejzażu z niebem przesłoniętym chmurami, zza których ledwo prześwituje księżyc.
- W jego słabym blasku majaczą ciemne zarysy koron drzew i chmary ptaków.
- Po lewej strony kroczy tajemniczy orszak z otwartą trumną, w której spoczywa kobieta.
- Niemal w centrum znajduje się wyraźnie rozświetlona postać mężczyzny w dramatycznym geście. Jak się dobrze przyjrzymy to zauważymy, że nad całością dominują zawieszone w przestrzeni dzwony.
- W obrazie Podkowińskiego wrażenia płynące z form malarskich przenikają się z muzyką i poezją, mamy tu doczynienia z tzw. korespondencją sztuk.
- Podkowiński twierdził, iż zainspirował go wiersz Kornela Ujejskiego Marsz żałobny, a z drugiej strony Ujejski zainspirowany był fragmentem jednej z sonat Chopina, stąd obraz Podkowińskiego często nazywany jest „Marszem żałobnym Chopina”.
Gustaw Gwozdecki
Głowa chłopca
- kompozycja ukazuje głowę młodego mężczyzny z pustymi oczodołami wyłaniającą się z bezdennej ciemności.
- Owa otchłań, zarówno tła jak i oczu, ma symbolizować niebyt, chaos, stan sprzed aktu stworzenia Wszechświata.
- jeśli oczy są zwierciadłem duszy, puste oczodoły oznaczają niewiarę w jej istnienie.
- Obraz ten jest kolejnym z serii dekadenckiego przeświadczenia o bezsensie istnienia i zmierzania ku końcowi, dodatkowo wzmacnia to tytuł „Apokalipsa”, który podkreśla, że świat dąży ku zagładzie, po której ponownie nastąpi nicość.
Dekadentyzm i symbolizm w rzeźbie około 1900
- nacisk na środki czysto formalne,
- deformacja natury, stylizacja
Auguste Rodin
- W swoich pracach łączył elementy symbolizmu i impresjonizmu.
- Rodina przyjęło się uważać za przedstawiciela impresjonizmu w rzeźbie i ma to swoje podstawy w sposobie w jaki formował swoje rzeźby – pewna szkicowość i pobrużdżona, zmarszczona czy pofałdowana powierzchnia jego prac sprawia, że światło i cień tworzą na niej wibrującą strukturę.
- jednak charakterystyka jego twórczości wykracza poza impresjonizm. Artysta zaadaptował na potrzeby rzeźby formalne, stylistyczne jakości impresjonizmu, lecz przywiązywał przeciwnie niż impresjoniści dużą wagę do literackich, mitycznych treści swoich przedstawień. W tym sensie był kontynuatorem francuskiego romantyzmu, przekształcając tę tradycję w nowoczesną formę.
- Rodin ulegał różnym wpływom: naturalizmu (Wiek spiżu), historyzmu (odwoływanie się do sztuki greckiej, Michała Anioła, Donatella i Berniniego).
Michała Anioła oglądał w Rzymie, szczególne wrażenie wywarli na niego „Jeńcy”,
- Rodin uczył się z natury „Jedynym moim dążeniem jest być wiernym sługą natury”,
- charakterystyczna dla Rodina jest wielowątkowość rzeźb,
- dla Rodina proces twórczy stanowił specyficzne zjawisko fizyczne, jedność duchowo-plastyczna,
- sprzeciwiał się literackości w rzeźbie,
- problem ruchu w rzeźbach Rodina:
Rodin często łączył kilka faz ruchu w jednej rzeźbie
Jan Chrzciciel
- skrótowo ukazany motyw kroczenia, ruch ma charakter zarówno biologiczny ja i symboliczny,
Tors bez rąk i głowy, 1888
- duże przeciwstawienie fazy ruchu,
Ręce Boga
Brama Piekieł 1880-1917
- zamówienie jako portal wejściowy do Musee des Arts Decoratifs,
- wpływy Dantego i Baudelaire’a,
Mieszczanie z Calais
- pomnik dla miasta Calais,
- temat z kronik mówiący o oblężeniu miasta w 1347 roku przez Anglików- Edward III obiecał ustąpić, jeśli 6 najwybitniejszych mieszczan odda się w jego ręce w samych koszulach z uprzężami na szyi, następnie skazał ich na śmieć, ale królowa oddała im wolność,
- dzieło przedstawia osobiste reakcje mężczyzn,
Pomnik Balzaka
- zamówiony przez Societe des Gens de Lettres,
- szereg szkiców wstępnych, ostatatecznie ciało ukryte w fałdach szlafroka, przypomina pień drzewa,
- forma w procesie kształtowania się bryły,
Człowiek ze złamanym nosem, 1864
- już we wczesnym dziele da się zauważyć osobistą wizję plastyczną Rodina,
Rzeźby w formie embrionalnej:
Krogulec i gołąb,
Pado i Francesca,
Camille Claudel
- studiowała w Akademii Colarossiego.
- około 1884 r. zaczęła rzeźbić w pracowni Rodina. Została jego kochanką, mówiło się nawet, że to Rodin wzoruje się na pracach Claudel.
- rzeźby Claudel były niezmiernie dynamiczne, wykonane na ogół w kamieniu i brązie.
Walc (1893)
Wiek dojrzały (1900)
Fala z 1897 roku
- świadoma próba zerwania ze stylem Rodina
La Petite Châtelaine (marmur)
Paul Claudel à trente-sept ans (brąz)
George Minne
- jego symboliczne dzieła mają charakter mistyczny, nasycone są melancholią, wyrażają ciszę i skupienie,
- geometryzacja, abstrakcyjny wyraz całości,
- silna stylizacja, rytmiczne powtarzanie elementów formy
Studnia z Pięciu chłopcami, Essen
Piety
Syn marnotrawny
Gustave Moreau
- pozostawił po sobie 12 rzeźb, modelował figurki z wosku w sposób przyspieszony, sumaryczny
- również zajmował się rzeźbą, tworząc ją na podstawie ukończonych obrazów z myślą o rzeźbie w brązie,
Gustave Vineland
- norweski uczeń Rodina,
Max Kilinger
Pomnik Beethova
- rzeźba wyrażająca koncepcje jubilerskie, technika bliska chryzolefantynie,
- postać na kształt starożytnych bogów + orzeł,
Konstanty Laszczka
- w pierwszej fazie twórczości zajmował się aktem i tematem literackim w rzeźbie,
- około 1897 roku związał się z symbolizmem,
- około 1900 roku głównym przedmiotem jego zainteresowań był akt,
- w XX wieku pojawił się w jego twórczości motyw nagiej, leżącej kobiety,
- obok aktu specjalnością rzeźbiarza były popiersia portretowe, które oscylują między impresjonizmem a secesją,
Zima
Opuszczony
Skończona pieśń
Strzyga
W nieskończoność
Wiara
Krzyk
Nostalgia
Demon
Popiersie portretowe Wyczółkowskiego
Popiersie portretowe Wyspiańskiego
Wacław Szymanowski
- studiował w Paryżu, na stałe osiadł w Krakowie,
- w 1903 roku zorganizował w warszawskiej Zachęcie wielką wystawę swych rzeźb
Akademicka, koryncka kolumna z postacią Mickiewicza dla Lwowa,
Improwizacje Mickiewicza,
Macierzystwo
Ciężar
Pomnik Słowackiego dla Lwowa
Pochód na Wawel, 1911, rzeźba wystawiona we Wiedniu
Bolesław Biegas
Wszechświat
- stanowi uplastycznienie wobrażeń artysty o kosmogonii i doskonałej harmonii uniwersum.