DZIAŁ CZWARTY cz. 2

UCZESTNICY PROCESU

Brakuje wyłączenia sędziego!

Sygnalizacja uchybień

Organy procesowe w ramach zadań profilaktycznych sygnalizują spostrzeżone w procesie karnym poważne uchybienia w czynnościach instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, szczególnie, gdy mogą one sprzyjać popełnianiu przestępstw.

O uchybieniach takich sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia organ powołany do nadzoru nad daną jednostką, a w razie potrzeby organ kontroli.

Policja powiadamia prokuratora o ujawnionych przez siebie uchybieniach.

• Zawiadamiając o uchybieniu, sąd lub prokurator może zażądać nadesłania w wyznaczonym terminie wyjaśnień i podania środków podjętych w celu zapobieżenia takim uchybieniom w przyszłości.

• W razie nieudzielenia wyjaśnień w wyznaczonym terminie można nałożyć na kierownika organu zobowiązanego do wyjaśnień karę pieniężną w wysokości do 10 000 złotych.

• Na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu to-czy się postępowanie.

Krajowa Rada Sądownictwa

Powołana została w 1989r

KRS stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Do najważniejszych ej zadań należą:

• rozpatrywanie i ocenianie zaopiniowanych przez zgromadzenie sędziów kandydatów na stanowiska sędziów SN, sądów administracyjnych, sądów powszechnych i sądów wojskowych

• przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o ich powołanie

• występowanie do TK z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Kadencja – 4 lata

Skład:

• I Prezes SN,

• Prezes NSA,

• MS,

• osoba wskazana przez Prezydenta RP,

• 2 członków wybranych przez sędziów SN,

• 2 przez ZO NSA,

• 2 sędziów apelacyjnych,

• 8 okręgowych

• 1 sędzia sądów wojskowych

• 4 posłów,

• 2 senatorów.

Ponadpaństwowe organy wymiaru sprawiedliwości

KSERO!

Strony procesowe

Pojęcie, rodzaje i cechy stron procesowych

Pojęcie i rodzaje stron procesowych

Stronami procesowymi są podmioty stosunku spornego

(a nie karnomaterialnego! – def. Śliwińskiego, bo nie można wykluczyć toczenia się procesu mimo braku stosunku kanromaterialnego, więc braku naruszenia prawa karnego materialnego. AO zawiera bowiem dopiero twierdzenie o popełnieniu przestępstwa!

występujące w procesie karnym we własnym imieniu, mające interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swego przedstawiciela.

Strona czynna – podmiot występujący z określonym żądaniem, np. aktem oskarżenia lub z powództwem cywilnym, lub żądanie to popierający (np. oskarżyciel posiłkowy)

• do stron czynnych można zaliczyć oskarżycieli (publicznego, posiłkowego, prywatnego) i powoda cywilnego

Strona bierna – podmiot, przeciwko komu jest skierowane żądanie, przeciwko komu toczy się proces. Jest nim oskarżony. Pozwanym cywilnie w procesie karnym może być tylko oskarżony!

Strony zastępcze – podmioty, które na podstawie upoważnienia ustawowego wykonują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego przed zawiązaniem procesu karnego.

• np. w razie śmierci pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu jego prawa mogą wykonywać osoby najbliższe (małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, osoba przysposabiająca, przysposobiona, a w przypadku ich braku lub nieujawnieni – prokurator działając z urzędu

• gdy prawa pokrzywdzonego może wykonywać organ inspekcji i kontroli państwowej, jeżeli w zakresie swojego działania wystąpił o wszczęcie postępowania lub wykrył przestępstwa, które wyrządziły szkody w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej – gdy nie działa organ instytucji pokrzywdzonej

Strona nowa – osoby wymienione w art. 52 kpk, wstępujące w miejsce pokrzywdzonego zmarłego w czasie trwania procesu (występującego jako oskarżony posiłkowy art. 58, prywatny art.61, powód cywilny art. 63 § 3)

Strony szczególne:

• interwenient – podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi (art. 53 § 41 k.k.s.) Z chwilą zgłoszenia interwencji przysługują mu prawa strony w granicach interwencji.

• osobę zbiorową w ramach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Podmiotem zbiorowym jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, JST i ich związków. Jest nim też spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, JST lub ich związku, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji, przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną + zagraniczna jednostka organizacyjna

Podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej w warunkach określonych w ustawie.

Odpowiedzialność wtedy gdy popełnienie przestępstwa/przestępstwa skarbowego stwierdzone:

• prawomocnym wyrokiem skazującym,

• wyrokiem warunkowo umarzającym postępowanie,

• orzeczeniem o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

• prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania ze względu na okoliczności wyłączające ściganie sprawcy

Za czyny określone ustawą podmiotu zbiorowego orzeka się karę pieniężną w wysokości określonej w art. 7 tej ustawy. Wobec podmiotu zbiorowego orzeka się także przepadek.

Podmiot zbiorowy posiada zdolność procesową bierną. Ustawa NIE NAZYWA GO STRONĄ! Na podstawie przyznanych mu uprawnień można stwierdzić, ze jego sytuacja zbliżona jest do sytuacji oskarżonego!

Odpowiedzialność posiłkowa i podmioty odpowiedzialności posiłkowej

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej wg K.K.S – osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna mniemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze (art. 53 § 40 kks)

A) Odpowiedzialność posiłkowa – występuje wówczas (wg art., 24 k.k.s), gdy za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa można uczynić w całości lub w części odpowiedzialną posiłkowo osobę (prawna, fizyczną, …), jeżeli sprawcą jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa jakąkolwiek korzyść majątkową.

O pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej przez – POSTANOWIENIE! Odtąd pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej staje się stroną procesu.

• o zwrocie korzyści przez osobę odpowiedzialną posiłkowo (w całości lub części) na rzecz Skarbu Państwa orzeka sąd na wniosek prokuratora (art. 416 kpk)

B) Osoba odpowiedzialna posiłkowo w PRAWIE KARNYM jest podmiotem co do którego prokurator złożył wniosek o nałożenie na nią obowiązku zwrotu korzyści majątkowej jaką odniósł z przestępstwa Skarbowi Państwa. Wniosek taki wraz z uzasadnieniem winien być dołączony do aktu oskarżenia + żadanie powiadomienia podmiotu o terminie rozprawy

- podstawa – art. 52 kk
W wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, a podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.

- o zwrocie korzyści orzeka na wniosek PROK!

Art. 52 to wyjątek od reguły orzekania o odpowiedzialności za własny czyn, bo przewiduje odpowiedzialność za cudze zachowanie, jako odpowiedzialność posiłkową w sytuacji, gdy :

a) nastąpi skazanie za przestępstwo przynoszące korzyść podmiotowi z art. 52 k

b) popełnione przez sprawcę działającego w imieniu/interesie podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową

SĄD ZOBOWIĄZUJE PODMIOT DO ZWROTU CAŁOŚCI/CZĘŚCI na rzecz SP

• nie jest jednak stroną procesową – bowiem jej uprawnienia uregulowano w poszczególnych przepisach, obok uprawnień stron procesowych – jej pozycja jest zbliżona do strony procesowej:

• może uczestniczyć w rozprawie na której przesłuchiwana w charakterze świadka (chyba, że skorzysta z prawa do odmowy zeznań)

• może składać wnioski dowodowe

• bezpłatna pomoc tłumacza

• pomoc pełnomocnika

• może zadawać pytania, zabierać głos po zamknięciu przewodu sadowego

• złożyć wniosek o uzasadnienie wyroku na piśmie

• może wnieść apelację

Współuczestnictwo w procesie karnym

W procesie karnym można mówić o współuczestnictwie, kiedy w tej samej roli procesowej po stronie czynnej lub wiernej występuje kilka osób.

Współuczestnictwo po stronie biernej – w sprawie występuje kilku oskarżonych. Sytuacja taka jest możliwa w razie:

• łączności przedmiotowej

• łączności podmiotowo-przedmiotowej.

Aktem oskarżenia w jednej sprawie należy objąć wszystkich sprawców, których czyny pozostają w związku rzeczowym (współsprawca, pomocnik, podżegacz)

W procesie karnym po stronie biernej co do oskarżonego, nie ma współuczestnictwa koniecznego. Każdy kolejno wykryty współsprawca, podżegacz, pomocnik może być pociągany do odpowiedzialności karnej. Ściganie ma miejsce w jednym procesie lub w odrębnych procesach, jeżeli czyny, lub sprawcy czynów wyjdą na jaw w pewnych odstępach czasu.

Współuczestnictwo konieczne – konieczność wstrzymania procesu przeciwko znanym współsprawcom, aż do ujawnienia innych osób – koncepcja absurdalna! Użyto konstrukcji w odniesieniu do pozwanych w procesie cywilnym! Art. 65 § 1 pkt. 5.

Współuczestnictwo po stronie czynnej – dotyczy pokrzywdzonego. Przepisy kpk nie wymagają by wszyscy pokrzywdzeni wystąpili jednocześnie w jednym procesie. Każdy z nich ma uprawnienie do wniesienia i popierania skargi – jeżeli jednak uczyni to jeden z nich – pozostali pokrzywdzeni tym samym czynem mogą przyłączyć się do toczącego się postępowania do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.

Późniejsze przyłączenie się pokrzywdzonego nie jest możliwe ani w czasie trwania procesu, ani po uprawomocnieniu się orzeczenia. Res iuducata

Zdolność procesowa

Zdolność procesowa – ogólne uprawnienie do stania się stroną stosunku spornego – stania się stroną procesową. Uprawnienie o charakterze abstrakcyjnym, nie związane jest z żadnym konkretnym procesem. Konstrukcja podobna do zdolności pr.w KC.

Po stronie czynnej zdolność procesową mają osoby fizyczne, bez względu na wiek. Małoletni również, jednak jego prawa wykonuje ustawowy przedstawiciel.

Nie jest istotny brak zdolności do osobistego dokonywania czynności procesowej. Może być np. osobą małoletnią

Zdolność procesowa może występować po:

• stronie czynnej – posiadają ją osoby fizyczne bez względu na wiek, także małoletni – (ale jego prawa wykonuje ustawowy przedstawiciel), osoby prawne, instytucje

• stronie biernej – posiadają ją osoby fizyczne, które ukończyły 13 lat (postępowanie w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13 nie ukończyły lat 17)

  • zdolność procesowa bierna osób prawnych (+ jednostek niemających osobowości prawnej) zachodzi w takim zakresie, w jakim występuje odpowiedzialność takich podmiotów:

1. w ramach odpowiedzialności posiłkowej

2. w ramach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Legitymacja procesowa

Legitymacja procesowa – tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. To odróżnia od legitymacji procesowej.

Np. do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego uprawniony jest prokurator, na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego.

Uprawnienie do wystąpienia w roli:

oskarżyciela prywatnego,
powoda cywilnego i
oskarżyciela posiłkowego

ma pokrzywdzony tym czynem, co do którego toczy się proces.

Osoba mająca zdolność procesową i legitymację procesową może nie mieć zdolności do działania w procesie – np. pokrzywdzony małoletni. W takim wypadku uprawnienia do osobistego działania w procesie będzie miał ustawowy przedstawiciel małoletniego lub pełnomocnik ustanowiony przez przedstawiciela ustawowego.

Obrońca oskarżonego posiada legitymację procesową, jeżeli jest adwokatem. Adwokat uzyskuje legitymację do działania w konkretnym procesie w charakterze obrońcy na skutek udzielenia mu upoważnienia przez oskarżonego.

Pełnomocnikiem może być tylko adwokat lub radca prawny (w odniesieniu do instyt. Państwowej, samorządowej/społecznej).

Pojęcie i rodzaje oskarżycieli

Oskarżycielem jest tylko taki podmiot procesowy, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej osoby za popełnienie określonego czynu karalnego i żądanie to w toku procesu popiera, albo popiera oskarżenie wniesione przez inny podmiot.

Wg kryterium podmiotowego można wyróżnić oskarżycieli:

• organ państwowy (prokurator, organ administracji)

• czynnik społeczny (np. oskarżyciel społeczny)

• pokrzywdzony (może wystąpić w procesie karnym w charakterze oskarżyciela prywatnego lub posiłkowego)

• każdy obywatel, bez względu na osobiste pokrzywdzenie (actio popularis) – polski proces karny nie przewiduje takiej możliwości

Wg kryterium stanowiska, jakie oskarżyciel zajmuje w procesie można wyróżnić:

• oskarżyciel główny – oskarżyciel typowy dla danego trybu ścigania przestępstw.

  • oskarżycielem głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego będzie prokurator

  • w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego – oskarżyciel prywatny

Prokurator swoim działaniem (o ile wymaga tego interes społeczny) eliminuje oskarżyciela prywatnego z konkretnego procesu przez ingerencję w sprawę prywatno-skargową) – STOSUNEK PORZEDNOŚCI/NADRZEDNOŚCI

oskarżyciele drugorzędni – oskarżyciel posiłkowy

Obowiązujący kpk przewiduje trzy kategorie oskarżycieli:

• oskarżyciel publiczny

• oskarżyciel prywatny

• oskarżyciel posiłkowy

Oskarżyciel publiczny

Oskarżyciel publiczny – organ państwa występujący w szczególnym charakterze - W ZASADZIE SPEŁNIA FUNKCJE PAŃSTWA. Powinien działać przede wszystkim w interesie społecznym!

W tym charakterze może dokonywać czynności w interesie ogółu, w tym w interesie oskarżonego, może i powinien wnosić o przeprowadzenie znanych mu dowodów korzystnych dla oskarżonego lub składać środki odwoławcze na korzyść oskarżonego, jeżeli wymagają tego okoliczności sprawy.

Oskarżyciele główni i drugorzędni też istnieje ten podział!

Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe:

• działające zamiast prokuratora

• występujące zamiast lub obok prokuratora

Nadrzędność prokuratora jako oskarżyciela publicznego:

• działalność prokuratora w roli oskarżyciela jest regułą (nie wymaga szczególnego ustawowego upoważnienia), natomiast kompetencje innych oskarżycieli muszą być wyraźnie w ustawie wymienione

• prokurator jest uprawniony do występowania w roli oskarżyciela we wszystkich sprawach natomiast pozostali oskarżyciele publiczni tylko w sprawach o te przestępstwa, które na mocy szczególnych przepisów zostały im powierzone

• prokurator swym działaniem z reguły wypiera z procesu inne organy uprawnione do wystąpienia w roli oskarżyciela publicznego – ma takie uprawnienie w stosunku do oskarżycieli publicznych, występujących w postępowaniu uproszczonycm.

Wg. Art. 45 §1 kpk + art. 32 ust. O prok –prokurator wykonuje uprawnienia oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami!

Prokurator może także włączyć się do postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

Uprawnienia asesora pełniącego obowiązki prokuratora – posiada uprawnienia prokuratora, z tym, że nie może on:

• brać udziału w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym

• dokonywać jakichkolwiek czynności przed SN

Inne organy które mogą działać zamiast prokuratora: - postępowanie uproszczone przed sądem 1 isntancji/ ograniczony zakres przestępstw!

ART. 325 d + rozporządzenie!

• organy Inspekcji Handlowej

• organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

• urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

• Prezes UKE

• organy Straży Granicznej

Na mocy odrębnych przepisów oskarżycielami publicznymi działającymi zamiast prokuratora są:

• Straż Leśna + podmioty, którym przysługują uprawnienia strażnika leśnego o ile przedmiotem jest ukradzione drewno z lasu, a które jest własnością SO/ może wnieść i popierać + zaskarżenie postanowienia o umorzeniu postępowania + udział w odwoławczym!

• dyrektorzy, funkcjonariusze parków narodowych oraz inni wymienieni funkcjonariusze gdy przedmiotem drewno z parku narodowego – mogą upoważnić do czynności oskarżycielskich funkcjonariuszy Straży Parku

• Strażnicy Służby Łowieckiej

Uprawnienia wymienionych organów do występowania jako oskarżyciele doznają ograniczeń działaniem prokuratora. Występują one zamiast prokuratora – jednak prokurator usuwa ich w takim zakresie, w jakim sam podejmuje czynności.

Organy działające zamiast lub obok prokuratora:

• oskarżycielem publicznym przed sądem, oprócz prokuratora jest organ, który wnosi i popiera oskarżenie zgodnie z kks!

  • urzędy celne

  • urzędy skarbowe

  • inspektor kontroli skarbowej

  • Straż Graniczna

  • Policja

  • ABW

  • Żandarmeria Wojskowa

W sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe przez osoby wymienione w art. 53 § 36 kks (Żołnierz jest to osoba, która pełni czynną służbę wojskową; przepisy Kodeksu karnego skarbowego dotyczące żołnierzy stosuje się odpowiednio także do żołnierzy sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli ich przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe pozostają w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

W wypadku wstąpienia prokuratora do postępowania po wniesieniu aktu oskarżenia - ww. organy – nie tracą one uprawnień oskarżycielskich.

W postępowaniu przed sądami wojskowymi jedynym oskarżycielem publicznym w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe jest prokurator wojskowy.

WW. organy działają obok lub zamiast prokuratora – oznacza to, że w przypadkach, w których prokurator nie występuje – organy te stają się jedynym działającym oskarżycielem publicznym. Natomiast wystąpienie prokuratora w sprawie – nie pozbawia ich uprawnień oskarżycielskich – mogą występować OBOK prokuratora!

WYKROCZENIA!

Prokurator jako oskarżyciel publiczny w postępowaniach o wykroczenia . Zasadniczym jest POLICJA .

W każdej sprawie o wykroczenie może wnieść wniosek o ukaranie, przez co staje się oskarżycielem publicznym! Może tez przyłączyć się do sprawy wszczętej z takiego wniosku i staje się jedynym oskarżycielem publicznym!

CO OBOWIĄZUJE OSARŻYCIELI PUBLICZNYCH…

Dyrektywa bezstronności – obowiązuje oskarżycieli publicznych. Oskarżyciel publiczny reprezentuje państwo, które jest zainteresowane sprawiedliwym i zgodnym z prawem zakończeniem procesu. ART. 8 u. o prok.

Instytucja wyłączenia z procesu * bezpośrednio ZWIAZANIA Z Z DYREKTYWĄ BEZSTRONNOŚC – art. 47 kpk przepisy o wyłączeniu sędziego stosuje się odpowiednio do prokuratora innych oskarżycieli, osób prowadzących postępowanie przygotowawcze.

• Przepisy wypowiadają się o prokuratorze… a co z innymi oskarżycielami publicznymi? Uprawnione, ale nie zobowiązane do udziału w rozprawie…

• Prokurator – obowiązek udziału w postępowaniach ściganych z oskarżenia publicznego – chyba że ustawa stanowi co innego (np. w uproszczonym

Niestawiennictwo = rozprawa nie może się odbyć!

Możliwość odstąpienia oskarżyciela publicznego od oskarżenia: art. 14 § 2

Prokurator winien odstąpić od oskarżenia:

• gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskarżenia – art. 32 ust. 2 u. prok

• w czasie przewodu sądowego – w razie braku wystarczających dowodów winy –prokurator nie powinien ratować się odstąpieniem od oskarżenia, lecz wnosić o uniewinnienie (oskarżonemu należy się pełna rehabilitacja) – należyta interpretacja art. 14 § 2…

Art. 14 kpk

§ 1. Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela

lub innego uprawnionego podmiotu.

§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu.

Pokrzywdzony

Art. 49.

§ 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało

bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna,

choćby nie miała osobowości prawnej.

§ 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył

szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany

do jej pokrycia.

§ 3a. W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową,

o których mowa w art. 218–221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego,

organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego,

jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o

wszczęcie postępowania.

§ 4. W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji

państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej

instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły

o wszczęcie postępowania.

Pokrzywdzony - osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej.

Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

NIE JEST nim osoba, która naprawiła szkodę wyrządzoną przestępstwem i ma roszczenie regresowe w stosunku do sprawcy

OSOBA ZAWIADAMIAJĄCA O PRZESTĘPSTWIE – nie ma praw pokrzywdzonego, ale ma niektóre uprawnienia jak np.

art. 305 § 4 (O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa zawiadamia się

osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także podejrzanego – z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach)

art. 306 § 1 - Pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 § 4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom – na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt.

Art. 306 § 3Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

O pokrzywdzeniu decyduje z reguły bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia przestępstwem, dobra prawnego oznaczonej osoby. O tym, czyje dobro zostało naruszone – decyduje prawo karne materialne. W dyspozycji przepisu, może być osoba wskazana rodzajowo – np. małoletni… ale najczęściej może nim być KAŻDY!

By określić bezpośredniość zagrożenia/naruszenia dóbr ważne są czynność wykonawcze! Mogą polegać np. na zaborze cudzego mienia… Czasem bezpośrednim przedmiotem ochrony może być dobro społeczne.

Do legitymacji pokrzywdzonego nie jest konieczne stanowcze ustalenie bezpośredniego zagrożenia lub naruszenia. Wystarczy, że to naruszenie lub zagrożenie ma charakter hipotetyczny, to znaczy możliwy w świetle twierdzeń wskazanego lub istniejącego materiału dowodowego – czy rzeczywiście miało miejsce – stali SĄD! Do tego czasu do procesu powinna być dopuszczona osoba, co do której w swietle ustaleń można przyjąć, że jest pokrzywdzona przestępstwem! – rozstrzygająca powinna być kwalifikacja prawna dokonywana przez organ procesowy na każdym etapie (postanowienie o wszczęciu śl/doch, postanowienie o przedstawieniu zarzutów, AO… itd.)

Łączenie roli POKRZYWDZONEGO i ŚWIADKA! – art. 384 § 2 kpk - Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeżeli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności.

• Nie może jednak być BIEGŁYM bo biegłego powinien cechować obiektywizm!

W wyniku jednego przestępstwa pokrzywdzonym może być jedna lub więcej osób. Jeśli pokrzywdzonych z tego samego czynu jest więcej – każdy z nich korzysta samodzielnie z uprawnień przysługujących pokrzywdzonemu.

Jeżeli jeden pokrzywdzony wniesie i popiera oskarżenie prywatne – inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek – sąd wówczas przesłuchuje go jako pierwszego. Pokrzywdzony nie może natomiast występować w roli biegłego.

Rola pokrzywdzonego w procesie karnym: problem regulowany odmiennie w zależności od etapu!

• w stadium postępowania przygotowawczego – pokrzywdzony jest stroną art. 299 § 1 kpk –
  W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.

• w postępowaniu przed sądem – sam fakt pokrzywdzenia nie stwarza dla pokrzywdzonego pozycji prawnej strony procesowej. Prawa strony pokrzywdzony uzyskuje wówczas, gdy wystąpi w jednej z trzech ról procesowych:

  • oskarżyciela prywatnego

  • oskarżyciela posiłkowego

  • powoda cywilnego

MOŻE DOJŚĆ DO KUMULACJI RÓL np. oskarżyciel posiłkowy + powód cywilny – zależy od woli i inicjatywy pokrzywdzonego!

W przeciwnym wypadku pokrzywdzony nie będzie stroną procesową, ale otrzymuje pewne uprawnienia, jak te z:

Art. 342 §4 Zawarte w wyroku rozstrzygnięcie, o którym mowa w § 3, może być zaskarżone zażaleniem przez osoby wskazane w art. 323 § 2.

Art. 343 § 5 Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu. Pokrzywdzony może najpóźniej na tym posiedzeniu złożyć oświadczenie, o którym mowa w art. 54 § 1. Udział prokuratora, oskarżonego lub pokrzywdzonego w posiedzeniu jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

Art. 383 § 2 Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeżeli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności.

Art. 422 § 1 W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia wyroku strona, podmiot określony w art. 416, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony, wymienionego podmiotu oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy.

Art. 444 Od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, podmiotowi określonemu w art. 416, a pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, przysługuje apelacja, chyba że ustawa stanowi inaczej.

+ może być osobowym źródłem dowodowym mając jak i nie mając pozycji prawnej strony!

Pokrzywdzony może wykonywać swoje uprawnienia sam, a jeżeli to niemożliwe, to jego uprawnienia wykonuje przedstawiciel ustawowy! Może też posiadać PEŁNOMOCNIKA!

Wykonywanie praw pokrzywdzonego przez inny podmiot:

• w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ instytucji – prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy instytucji kontroli państwowej, KTÓRE W ZAKRESIE SWOJEGO DZIAŁANIA UJAWNIŁY przestępstwo lub WYSTAPIŁY O wszczęcie postępowania.

• w razie śmierci pokrzywdzonego – jego prawa mogą wykonywać najbliżsi – małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo, przysposobiony, przysposabiający, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator. Jeżeli choć jeden jest – prok. ma obowiązek poinformować go o uprawnieniach!

• jeśli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub zdrowie – osoba, pod pieczą której pokrzywdzony pozostaje

Osoba, która w tym samym procesie występuje w charakterze oskarżonego, nie może korzystać z uprawnień pokrzywdzonego określonych w art. 53 i 62 kpk

• W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może

działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.

• Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia

przestępstwa.

WYJATEK: oskarżenia wzajemne w ramach art. 497 i 498 § 3

Oskarżyciel posiłkowy

Oskarżycielowi posiłkowemu przysługuje prawo do udziału w postępowaniu w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego w charakterze strony.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać w charakterze oskarżyciel posiłkowego:

• jako oskarżyciel posiłkowy uboczny – obok oskarżyciela publicznego, który wniósł oskarżenie – art. 54 kpk

• jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – zamiast oskarżyciela publicznego, gdy nie wniósł on aktu oskarżenia – art. 55 kpk

Oskarżyciel posiłkowy uboczny – gdy akt oskarżenia wniósł do sądu oskarżyciel publiczny – pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej jest uprawniony do złożenia oświadczenia (pisemnie lub ustnie), że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Oświadczenie to ma charakter konstytuujący – od tego momentu w procesie występuje oskarżyciel posiłkowy. – nie jest potrzebna decyzja sądu!

• sąd jednak bada, czy osoba składająca ww. oświadczenie jest do tego legitymowana i czy oświadczenie zostało złożone do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego ba rozprawie głównej.

• w razie niezachowania któregokolwiek w tych wymogów – oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowanie

• jeśli oskarżyciel publiczny odstąpi w toku procesu od oskarżenia – nie pozbawia to uprawnień oskarżyciela posiłkowego – w tej chwili staje się on jedynym oskarżycielem w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego

Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny –W sytuacji, gdy prokurator odmawia wszczęcia lub umarza postępowanie przygotowawcze kpk wprowadza możliwość działania pokrzywdzonego w charakterze oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (zamiast oskarżyciela publicznego).

UWAGA w RFN – wymuszenie skargi polegające na wprowadzeniu możliwości wniesienia zażalenia do sądu na postanowienie prokuratorea o odowie wszczęcia lub umorzeniu post. przygot. Sąd po zbadaniu sprawy , może nie uwzględnić założonego środka odwoławczego jeżeli jest bezzasadny, albo uchylić postanowienie prokuratora i nakazać mu wniesienie a.o – PORK. Jest związany takim poleceniem. – rzako wykorzystywany instrument.

• uregulowanie to (wyraz zasady legalizmu) ma zastosowanie tylko wówczas, gdy prokurator odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie przygotowawcze

  • na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przez prokuratora pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie. Sad może, po rozpoznaniu zażalenia – utrzymać w mocy zaskarżone postanowienia lub je uchylić + wskazuje okoliczności/czynności jakie nalezywyjaśnić.przeprowadzić.

  • jeśli sąd zaskarżone postanowienie utrzyma w mocy – odpada możliwość wniesienia skargi przez pokrzywdzonego

  • jeśli sąd uchyli zaskarżone postanowienie, a prokurator w dalszym ciągu wydaje ponowne postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego – pokrzywdzony może: (muszą mieć charakter jednorodny! Tzn. albo domowy, albo umorzenia)

1. postanowienie to zaskarżyć do sądu na ogólnej zasadzie (art. 306 § 1 kpk)

2. wnieść akt oskarżenia (o możliwości pokrzywdzony winien być pouczony) w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o ponownym postanowieniu (termin prekluzyjny – choć powinien mieć zawity, by umożliwić wniesienie A.O nawet po upływie tego terminu, jeżeli opóźnienie nie wykikało z okoliczności zależnych od pokrzywdzonego)

   • Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata (przymus adwokacki z zachowaniem warunków art. 332 i 333 § 1 kpk.). Jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa, społeczna – akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny.

   • w postępowaniu zainicjowanym skarga subsydiarną może brać udział prokurator (art. 55 § 4 kpk), jednak prokurator nie może ograniczać swym działaniem stanowiska oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego.

   • UWAGA – Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych wyst. W sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia „prawidłowego toku postepowania” – kryt. Niedookreślone, ponadto dlaczego pozbawiacć upr. Tylko niektórych??

   • Może też odmówić wzięcia udziału bo np. występuje już określona liczna oskarżycieli posiłkowych… - BRAK ZAŻALENIA! Niby może swoje stanowisko na piśmie przedstawić sądowi w ciągu 7 dni… od dary doręczenia postanowienia. Ale jakie stanowisko???

Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego:

• mają charakter samodzielny – są niezależne od uprawnień oskarżyciela publicznego np. jego wnioski nie musza się pokrywać z wnioskami osk. Publiczn.

• bierze udział w postepowaniu w spr. Ściganych z oskarżenia publicznego w char. STRONY!

• oskarżyciel posiłkowy nie może dokonywać czynności na korzyść oskarżonego, gdyż nie pełni on roli rzecznika interesu społecznego

• oskarżyciel posiłkowy może:

  • brać udział w rozprawie i w posiedzeniach

  • zadawać pytania i składać oświadczenia

  • składać wnioski

  • posiadać pełnomocnika

  • wnosić środki zaskarżenia

  • UWAGA – pokrzywdzony może TYLKO RAZ brać udział w procesie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

  • Może odstąpić od oskarżenia – drugi raz w tej samej roli nie może wystąpić

- w sytuacji gdy w sprawie nie bierze udziału osk. Publiczny a osk. Posiłkowy odstępuje od oskarżenia – sąd zawiadamia prokuratora, który może przystąpić do oskarżenia terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia – jeżeli tego nie zrobi postępowanie zostaje umorzone!

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie – dla zabezpieczenia toku postępowania (art. 56 § 1 kpk).

Sąd może zadecydować, że oskarżyciel posiłkowy nie może wystąpić w postępowaniu, gdyż bierze w nim udział określona przez sąd liczba oskarżycieli posiłkowych.

W postępowaniu może brać udział oskarżyciel publiczny, jednak będzie on korzystał z praw oskarżyciela publicznego jako rzecznik interesu społecznego, nie ograniczając praw oskarżyciela posiłkowego.

W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie – postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w miejsce zmarłego. Jeśli tego nie uczynią w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela posiłkowego – sąd umarza postępowanie.

Oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu wszczętym z oskarżenia prywatnego

Jeżeli prokurator:

• wstąpi do postępowania już wszczętego - pokrzywdzony korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego. Odstąpienie prokuratora od ingerencji powoduje, że pokrzywdzony powraca do roli oskarżonego prywatnego.

• wszczyna postępowanie w sprawie o przestępstwo prywatnoskargowe – pokrzywdzony może Az do czasu otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

• pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia – może w ciągi 14 dni (termin zawity) od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne – w przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie

Oskarżyciel prywatny

Podmiotem, który występuje po stronie czynnej w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego jest oskarżyciel prywatny. Od jego inicjatywy zależy wszczęcie postępowania w sprawie prywatnoskargowej oraz dalszy byt postępowania.

Oskarżycielem prywatnym – może być pokrzywdzony (osoba fizyczna, prawna …):

• który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, występując w sprawach z oskarżenia prywatnego po stronie czynnej

• którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo

Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym po wniesieniu skargi prywatnej (UPROSZCZONY a.o)

- mogą ją wnieść także :

a) ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego (małoletni/ubezwłasnowolniony)

b) Strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego.

Skarga – pisemna/ustna może być wniesiona do sadu za pośrednictwem Policji, któ®a skargę przyjmuje i w razie potrzeby zabezpiecza Dodowy, po czym przesyła do właściwego sądu.

Uproszczony A.o. może ograniczyć się do osoby oskarżonego + zarzucanego czynu + dowody na poparcie oskarżenia.

Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. Od inicjatywy oskarżyciela prywatnego zależy wszczęcie postępowania w sprawie prywatnoskargowej oraz dalszy jego byt.

Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej (uproszczony akt oskarżenia). Skargę prywatną mogą wnieść także ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego oraz strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego.

Jeśli pokrzywdzonych tym samym czynem jest więcej – pozostali pokrzywdzeni mogą aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania (zachodzi współuczestnictwo procesowe – ale nie jest konieczne, bo może toczyć się z udziałem tylko jednego pokrzywdzonego!

Z oskarżenia prywatnego są ścigane przestępstwa, co do których taki tryb ścigania ustala kk lub ustawy szczególne (np. zniesławienie, zniewaga, naruszenie nietykalności).

Sytuacje, kiedy przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z urzędu:

• w razie ingerencji prokuratora – jeśli wymaga tego interes społeczny – np. chuligański wybryk, ale ustawa nie definiuje tego pojęcia

• w postępowaniu z nieletnimi

• w postępowaniu karnym w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych

Ingerencja prokuratora – może nastąpić w ramach art. 60 kpk (jeśli wymaga tego interes społeczny – np. chuligański wybryk, ale ustawa nie definiuje tego pojęcia)

• skutek ingerencji – odtąd postępowanie toczy się z urzędu

• wówczas pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne staje się staje się oskarżycielem posiłkowym

• istnienie interesu społecznego zależy od oceny prokuratora (i nie podlega ona kontroli sądu)

• ingerencja prokuratora może być wyraźnie oświadczona lub dorozumiana, np. przez wniesienie apelacji od wyroku wydanego w postępowaniu prywatnoskargowym

• ingerencja prokuratora może przybrać postać:

  • wszczęcia postępowania – gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi.

1. pokrzywdzony może brać udział w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego na zasadach ogólnych

2. w razie odstąpienia prokuratora od ścigania – oskarżyciel posiłkowy powraca do roli oskarżyciela prywatnego

   • wstąpienia do postępowania już wszczętego – gdy pokrzywdzony wniósł już skargę i ja popierał lub gdy w toczącym się z urzędu postępowaniu zajdzie potrzeba zmiany kwalifikacji na przestępstwo prywatnoskargowe.

1. oskarżyciel prywatny zyskuje z mocy ustawy pozycje oskarżyciela posiłkowego

2. w razie odstąpienia prokuratora od ścigania, które zostało przez niego zapoczątkowane – zawiadamia się o tym pokrzywdzonego, który może w terminie zawitym 14 dni złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne. W przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie.

3. Jeżeli odstępuje po uprzednim wstąpieniu – oskarżyciel posiłkowy staje się na powrót oskarżycielem prywatnym.

   • Ingerencja prokuratora trwa tak długi, jak długo istnieje interes społeczny. W razie stwierdzenia braku interesu społecznego – prokurator odstępuje od oskarżenia

Powód cywilny

Powód cywilny – jest stroną czynna w zakresie roszczenia cywilnego, wynikającego z popełnionego przestępstwa dochodzonego w procesie karnym.

Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwa powództwa cywilnego w procesie karnym (proces adhezyjny)

Oskarżony

Oskarżony – w ścisłym znaczeniu osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W szerszym znaczeniu oskarżonym jest również podejrzany, a niekiedy obejmuje się tym pojęciem również skazanego.

• podejrzany – osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego

• skazany – w postępowaniu wykonawczym - oskarżony, co do którego zapadł prawomocny wyrok skazujący

Osoba podejrzana – osoba, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo (gdy nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów) – nie należy mylić tego pojęcia z nazwą podejrzany.

Postawienie określonej osoby w stan oskarżenia nie jest równoznaczne ze stanowczym stwierdzeniem jej winy.

Oskarżony korzysta z licznych uprawnień, których celem jest umożliwienie bronienia się przed oskarżeniem, zwłaszcza niesłusznym oraz wyeksponowanie okoliczności dla niego korzystnych

Przed pierwszym przesłuchaniem należy oskarżonego zaznajomić o jego uprawnieniach i obowiązkach i konsekwencjach:

Uprawnienia oskarżonego – mieszczą się w ramach prawa do obrony:

• prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych, także tych odbywanych przed sędzią delegowanym lub w ramach pomocy sądowej

• prawo do składania wyjaśnień

• prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania

• prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia

• prawo do korzystania z pomocy obrońcy

• prawo do końcowego zaznajomienia z aktami postępowania

• prawo żądania, aby przesłuchano go z udziałem ustanowionego obrońcy

Obowiązki i konsekwencje:

• brak obowiązku dowodzenia swej niewinności

• brak obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść

  • np. nie wolno go przymuszać do sporządzania prób pisma dla celów dowodowych

  • oskarżony winien jednak poddać się zabiegom określonym w art. 74 par. 2 kpk, takim jak oględziny lekarskie, pobranie odcisków, fotografowanie, okazanie w celach rozpoznawczych innym osobom,

  • powinien poddać się badanim psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonywaniem zabiegów na ciele jak pobranie krwi, włosów i innych wydzielin (z wyj. zabiegów chirurgicznych)

  • powinien poddać się pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków

• obowiązek stawiennictwa na wezwanie organów procesowych

  • nieusprawiedliwione stawiennictwo może spowodować zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie a nawet tymczasowe aresztowanie

• obowiązek zawiadomienia organów o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni

• obowiązek wskazania adresu do doręczeń w kraju

  • konsekwencje zmiany adresu

Prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych:

Udział oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (np. w postępowaniu uproszczonym art. 479 par. 1 kpk, w postępowaniu w przedmiocie wydania wyroku łącznego art. 573 par. 2 kpk)

Jeżeli obecność oskarżonego jest obowiązkowa – powinien być wezwany na rozprawę i pozostać do dyspozycji sądu. W razie obowiązkowej obecności oskarżonego rozprawa nie może się odbyć bez jego udziału, niezależnie od tego, czy jego nieobecność jest usprawiedliwiona, czy nie. Wyjątkowo, gdy oskarżony złożył już wyjaśnienia opuścił salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może rpwadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo nieobecności oskarżonego – wyroku tu nie traktuje się jako zoacznego.

Oskarżony może jednak być wydalony z sali rozpraw na pewien czas w sytuacjach:

• gdy, pomimo upomnienia przewodniczącego nadal zakłóca porządek rozprawy lub godzi w powagę sądu (art. 375 kpk)

• gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego, zeznania świadka, biegłego (art. 390 kpk)

Zezwalając oskarżonemu na powrót, przewodniczący niezwłocznie informuje go o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności oraz umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w tym czasie dowodów.

Ponadto, wyjątkowo, gdy oskarżony który złożył już wyjaśnienia – opuścił salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego – sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo jego nieobecności.

Jeżeli sąd uzna, ze obecność oskarżonego jest niezbędna a, zarządza jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie – na to postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

W sytuacji gdy oskarżony, po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej, nie stawi się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia jeżeli sąd uzna obecność oskarżonego za niezbędną – zarządza jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

Gdy na rozprawę nie stawił się współoskarżony, który usprawiedliwił swe niestawiennictwo – sąd może prowadzić rozprawę w zakresie nie dotyczącym bezpośrednio oskarżonego, jeżeli nie ograniczy to jego prawa do obrony

Uregulowania usprawniające proces, pozwalające na odbycie rozprawy bez udziału oskarżonego:

• jeśli oskarżony wprawi się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu (ogólna kategoria niezdolności – okaleczenia, połknięcia przedmiotów itp, albo wprawienie się w stan odurzenia nawet jak się już wtawi!!), w którym jego udział jest obowiązkowy – sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet, jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień.

  • przed wydaniem postanowienia sąd ma obowiązek zapoznania się ze świadectwem lekarza, który taki stan stwierdził lub przesłuchać go w charakterze biegłego. Można tez zbadac za pomocą urządzenia, które nie naruszy integralności jego ciała.

• jeżeli oskarżony, powiadomiony o terminie rozprawy oświadczy, że nie weźmie w niej udziału lub uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia – sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba, że uzna obecność oskarżonego za niezbędną.

  • w tej sytuacji sąd może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego

  • jeżeli O. nie złożył jeszcze wyjaśnień przed sądem – zaleca się przesłuchanie go przez sędziego wyznaczonego ze składu , albo uznać, że wystarczy odczytanie jego poprzednio złożonych wyjaśnień.

  • Jeżeli rozprawę przerwano/odroczono, wyznaczając nowy termin – sąd musi powiadomić Osk. Jeżeli się stawi, trzeba go poinformować o czynnościach, które odbyły się podczas jego nieobecności + umożliwienie mu złożenia wyjaśnień.

• rozprawa bez udziału oskarżonego może odbyć się w postępowaniu uproszczonym, jeśli istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego (art. 479kpk)

Prawo do składania wyjaśnień

Oskarżony składa wyjaśnienia ustnie, w postępowaniu przygotowawczym można mu jednak umożliwić złożenie wyjaśnień pisemnie. W takim przypadku przesłuchujący musi jednak podjąć środki uniemożliwiające oskarżonemu porozumiewanie się z innymi osobami.

• oskarżony jest uprawniony, a nie zobowiązany do składania wyjaśnień, a składając wyjaśnienia nie jest zobowiązany do mówienia prawdy

• w postępowaniu przygotowawczym, na żądanie podejrzanego należy go przesłuchać z udziałem ustanowionego obrońcy

  • jednak niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania

• przed pierwszym przesłuchaniem należy podejrzanego pouczyć o przysługujących mu uprawnieniach:

• składania wyjaśnień

• odmowy składania wyjaśnień, odmowy odpowiedzi na pytania

• składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa/dochodzenia

• korzystania z pomocy obrońcy

• końcowego zaznajomienia się z aktami postępowania

• żądania, aby przesłuchano go z udziałem ustanowionego obrońcy

  • oraz o obowiązkach i wynikających z nich konsekwencjach:

• Brak obowiązku dowodzenia niewinności, nie można przymuszać do składania probek swojego pisma

• Brak obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść – ale powinien poddac się zabiegom z 74 §2

• Obowiązek stawiennictwa na wezwanie org. proc.

• Obowiązek zawiadamiania organu prow. post. o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu dłuższego niż 7 dni

• Obowiązek wskazania adresu do doręczeń w kraju

• Konsekwencjach zmiany adresu

Uprawnienia, które w toku procesu przysługują wyłącznie oskarżonemu:

• prawo żądania dostarczenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów z uzasadnieniem; o prawie taki trzeba go pouczyć

• podejrzany i jego obrońca mogą wnosić, aby prowadzący śledztwo powiadomił ich o terminie końcowego zaznajomienia się z materiałami postępowania, pouczając o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi i zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. Pouczeniue na piśmie!

• w czasie rozprawy głównej oskarżony ma prawo ostatniego głosu

• oskarżony ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim

Obrona formalna – prawo do posiadania obrońcy

O prawie do posiadania obrońcy oskarżony powinien być pouczony. Oskarżony może mieć nie więcej niż 3 obrońców jednocześnie w jednym procesie

Obrona może być:

• nieobowiązkowa – gdy oskarżony nie musi mieć obrońcy. Obrona nieobowiązkowa - jest zawsze z wyboru

• obowiązkowa – w sytuacjach, w których ustawa przewiduje taką konieczność. Obrona obowiązkowa może być:

  • z wyboru

  • z urzędu

Obrona z wyboru – realizowana jest poprzez wybrane sobie obrońcy przez oskarżonego. Jeżeli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony – wyboru obrońcy może dokonać jego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą pozostaje.

Obrona z urzędu – ma miejsce wówczas, gdy:

• jeżeli obrona jest obowiązkowa a oskarżony nie ma obrońcy, albo

• oskarżony nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymana siebie i rodziny

Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie

• W postępowaniu przygotowawczym prokurator udzielając zezwolenia na porozumiewanie się może w szczególnie uzasadnionym wypadku zastrzec, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona.

• Prokurator może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą.

• Zastrzeżenia te nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.

BADANIA LEKSARKIE – Oskarżony zobowiązany jest poddać się badaniom lekarskim i oględzinom – obowiązki polegające na znoszeniu przez oskarżonego wskazanych uciążliwości

1. Oględzinom zewnętrznym oraz innym badaniom, które nie są połączone z naruszeniem integralności ciała – można pobierać odciski, fotografować, okazać w celach rozpoznawczych

2. Badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonywaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych – pod warunkiem, ze dokonuje ich upr. Pracownik służby zdrowia, zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej.

3. Pobranie przez funkcjonariuszy Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

Badania osobopoznawcze oskarżonego – dziś duża rola!

• zbieranie danych osobie oskarżonego:

  • tożsamość oskarżonego, jego wiek, stosunki rodzinne, majątkowe, wykształcenie, zawód, źródła dochodu, dane o jego karalności

• przeprowadzenie wywiadu środowiskowego – może zarządzic organ prowadzący postepowanie

  • organ prowadzący postępowanie w razie potrzeby może zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez zawodowego kuratora sądowego, a obowiązkowo w sytuacjach:

  • w sprawach o zbrodnie

  • w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu

  • wywiadu środowiskowego nie można przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma stałego miejsca zamieszkania

  • osoby, które udzielały informacji kurator ujawnia tylko na żądanie sądu lub prokuratora – mogą być przesłuchane w charakterze świadka!

• badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub psychiatrów – o ile jest to podyktowane potrzebami konkretnego postepowania.

Inne nowe uprawnienia oskarżonego:

• inicjowanie skazania i wymierzenia mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego

• inicjowanie lub uczestniczenie w postępowaniu mediacyjnym

• współdziałanie w zakresie warunkowego umorzenia postępowania

• wyrażanie zgody na skazanie go bez przeprowadzania rozprawy

Przedstawiciele procesowi stron

Uwagi wstępne

Strony mogą działać same, albo przez swoich przedstawicieli. Jeśli strony nie posiadają zdolności do czynności w procesie – mogą działać wyłącznie przez swoich przedstawicieli

Istota przedstawicielstwa – podejmowanie czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej, ze skutkiem dla reprezentowanego.

W procesie karnym – obrońca może działać tylko na korzyść oskarżonego (szczególna postać przedstawicielstwa) – por. KC

Przedstawiciel musi posiadać umocowanie do działania. Jego czynności mogą być dokonywane tylko w granicach umocowania. Umocowanie przedstawiciela może płynąć:

• z ustawy

• z ustanowienia przez:

  • mocodawcę (udzielenie upoważnienia)

  • organ procesowy (pełnomocnik i obrońca z urzędu)

Wyróżnia się następujące grupy przedstawicieli stron:

• przedstawiciel ustawowy

• obrońca i pełnomocnik z urzędu lub z wyboru działającego na podstawie pełnomocnictwa

Przedstawiciel ustawowy

Przedstawiciel ustawowy może działać zarówno po stronie czynnej jak i biernej.

Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego – działa zamiast niego, gdy pokrzywdzony nie ma zdolności do działać w procesie.

• może występować wówczas, gdy pokrzywdzony nie może działać osobiście (ze względu na ustawę lub gdy jest to z natury rzeczy niemożliwe, np. gdy jest on osobą prawną) –tu przedstawicielem będzie organ uprawniony do działania w imieniu osoby prawnej. Przy spółdzielni – zarząd, a spóła – w zależności od rodzaju – jakiś podmiot uprawiony do działania w jej imieniu.

• przedstawiciel ustawowy może udzielać dalszego upoważnienia pełnomocnikom

• ustawa nie dopuszcza osobistego działania pokrzywdzonego, gdy jest on małoletni (nie ukończył 18 lat) lub jest osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie lub częściowo. W takiej sytuacji prawa pokrzywdzonego wykonuje:

  • przedstawiciel ustawowy, np. rodzice małoletniego, opiekun ubezwłasnowolnionego całkowicie, kurator ubezwłasnowolnionego częściowow

  • osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje – chodzi tu o faktyczne sprawowanie pieczy. W procesie ma taki sam status jak przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego.

• Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może dokonać wszelkich czynności procesowych w miejsce pokrzywdzonego, ze skutkiem prawnym dla pokrzywdzonego. Może także udzielić pełnomocnictwa w celu zastąpienia pokrzywdzonego przez pełnomocnika.

Przedstawiciel ustawowy oskarżonego – działa obok oskarżonego, na jego rzecz – wyłącznie na jego korzyść!.

• przedstawiciela po stronie biernej może posiadać oskarżony, który jest nieletni, nie ukończył 17 lat lub jest ubezwłasnowolniony.

• ustawowy przedstawiciel oskarżonego może podejmować wszelkie czynności procesowe, w tym wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski, ustanawiać obrońcę:

  • obok oskarżonego

  • i wyłącznie na jego korzyść

• czynności dokonane przez przedstawiciela ustawowego oskarżonego, dokonane na jego niekorzyść są niedopuszczalne

UWAGA: Do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności – obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia oskarżonego!

Obrońca

Obrońca – podmiot, którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu przez udzielenie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść

W procesie karnym obrońcą może być jedynie adwokat, wpisany na listę adwokatów, w niektórych przypadkach aplikant adwokacki.

W literaturze istnieją różne poglądy co do charakteru obrońcy w procesie karnym:

• obrońca jako pełnomocnik procesowy oskarżonego

• obrońca jako przedstawiciel strony, działający na mocy upoważnienia, w interesie oskarżonego – stanowisko bardziej przekonujące – obrońca działa tu jak przedstawiciel, na mocy upoważnienia, w interesie oskarżonego, na jego korzyść…

Obrona nieobowiązkowa – oskarżony nie musi mieć obrońcy, ale może skorzystać z jego pomocy wg własnego uznania.

Obrona obligatoryjna - w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

• jest nieletni,

• jest głuchy, niemy lub niewidomy,

• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

• gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

  • w ww. wypadkach, udział obrońcy jest obowiązkowy w całym postępowaniu, w tym w postępowaniu przygotowawczym, w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

  • gdy w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy. Prezes sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy.

• ponadto oskarżony musi mieć obrońcę:

  • w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. – ze względu na wagę spraw, które rozpoznawane są przez sądy okręgowe w I instancji

  • w takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.

  • A co z udziałem w postępowaniu przygotowawczym, gdy sąd uzna, że to niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę? – chyba może…

W postępowaniu karnym przeciwko żołnierzowi w czynnej służbie zawodowej/ kandydatowi na żołnierza zawodowego, w sprawach o przestępstwa podlegające orzecznictwu sądów wojskowych – udział obrońcy w rozprawie jest obowiązkowy przed wszystkimi sądami wojskowymi

• przeciwko innemu oskarżonemu udział obrońcy jest obowiązkowy przed wojskowym sądem okręgowym w sprawach o przestępstwa podlegające, w postępowaniu przed sądami powszechnymi, właściwości sądu okręgowego oraz określone w art. 339 § 3 (dezercja za granicę)) i art. 345 § 3 i 4 (czynna napaść) Kodeksu karnego

Naruszenie przepisów o obronie obowiązkowej – stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia.

Obrona z urzędu – ma miejsce wówczas, gdy:

• jest obowiązkowa, a oskarżony nie wybrał sobie obrońcy

• oskarżony nie mający obrońcy z wyboru żąda, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów obrony

Obrońcę wyznacza prezes tego sądu, do którego właściwości należy sprawa (prezes sądu wyznacza obrońcę także wówczas, gdy proces karny znajduje się na etapie przygotowawczym).

• zawiązanie stosunku obrończego w wypadku obrony z urzędu następuje w drodze zarządzenia prezesa sądu

Obrona z urzędu ma charakter akcesoryjny – co oznacza, że wyznaczenie obrońcy z urzędu może mieć miejsce tylko wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru.

Gdy oskarżony ma obrońcę z urzędu, a udzieli upoważnienia z wyboru innemu adwokatowi – to obrońca z urzędu traci tytuł do działania. Obrońcę z urzędu odwołuje prezes sądu w drodze zarządzenia.

Obowiązki dokonywania czynności przez obrońcę z urzędu są ograniczone do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po tym czasie może on dokonywać czynności, ale nie jest do tego zobowiązany.

Obrona z wyboru – ma miejsce wówczas gdy:

• oskarżony sam udzielił adwokatowi upoważnienia do obrony

  • upoważnienia takiego może też udzielić przedstawiciel ustawowy oskarżonego lub osoba, pod której pieczą pozostaje oskarżony

  • do czasu wybrania obrońcy prze z oskarżonego pozbawionego wolnośc – może ustanowić obrońcę inna osoba

Nawiązanie stosunku więc przez:

- udzielenie upoważnienia określonemu adwokatowi – tu obrona z wyobru = jeeli adwokat wykonuje zawód w kancelarii czy zespole adwokatów, albo spółce – to upoważnienie pociąga za sobą zawiązanie umowy zlecenia o świadczenie pomocy ze strony adwokata wybranego prze oskarżono.

- zarządzenie prezesa sądu o wyznaczeniu obrońcy z urzędu – to zarządzenie zasępuje umowę zlecenia

- jeżeli sam nie może prowadzić, może udzielić substytucji innemu adwokatowi.

Uwaga, jeżeli ma obrońce z wuboru, i jedno albo drugie wypowie stosunek obrończy – prezes sądu wyznacza obrońce z urzedu, chyb, ze osk. Powołał obrońcę z wyboru – w razie potrzeby – odroczenie, przerwa..

Jeżeli ma obrońcę z urzędu, a ten w uzasadnionym wniosku (albo oskarżonego). Wyznaczając nowego – sąd jednocześnie podejmuje decyzję, czy dotychczasowy obrońca może bez uszczerbku dla prawa oskarżonego do obrony, pełnić swe obowiązki do czasu podjęcia obrony przez nowego obrońcę

Obrona z wyboru może mieć miejsce w sytuacji, gdy:

• jest obowiązkowa

• nie jest obowiązkowa

Obrońca z wyboru jest uprawniony i zobowiązany do dokonywana czynności procesowych także po uprawomocnieniu się orzeczenia, np. do złożenia kasacji, wniosku o uzupełnienie wyroku, wniosku o wznowienie postępowania.

Obrońca z urzedu dokonuje czynności do czasu prawomocnego zakończenia postępowania – potem może, ale nie musi dokonywać czynności. Jeżeli czynność ma być wykonana poza Siedziną miejsca zamieszkania obrońcy z urzedu, prezes sądu przd którym ma być dokonana czynność, a w przygotowawczym – prezes sądu rejonowego – wyznacza dla dokonania tej czynności na wniosek dotychczasowego obrońcy, innego spośród miejscowych adwokatów.

Obrońca z urzedu wyznaczony w postępowaniu kasacyjnym lub o wznowienie, powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie postępowania lub poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji lub złożenia wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli zostaną wniesione – obrońca taki jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu

Wykonawcze – udział obrońcy tylko jeżeli skazany go na tym etapie ustanowił!

Adwokat może podjąć obronę kilku oskarżonych, byleby ich interesy nie pozostawały w sprzeczności – np. w razie wzajemnego pomawiania się oskarżonych.

Udział w czynnościach obrońcy nie wyklucza osobistego działania oskarżonego. Obrońca nie działa zamiast oskarżonego. Nie może za niego składać wyjaśnień, przyznawać się lub nie przyznawać się do winy.

• obrońca jednak jest uprawniony do składania wniosków, zadawania pytań, zaskarżania decyzjo procesowych, przedsiębrania innych czynności związanych z jego rolą (z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla oskarżonego)

• obrońca ma obowiązek podejmowania tylko takich czynności, które są korzystne dla oskarżonego – w tym zakresie obrońca nie jest związany poleceniami oskarżonego (ocena wg intencji a nie skutku).

Zaniedbywanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść szkody oskarżonemu – jeśli więc obrońca uchybi terminowi – to ten fakt upoważnia do przywrócenia uchybionego terminu.

• Jeżeli oskarżony niezadowolony z działań obrońcy – może wycofać udzielone mu upoważnienie, pozbawiając go legitymacji do działania w procesie.

Obrońca jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko, czego się dowiedział w związku z udzieleniem pomocy prawnej.

• adwokat może zostać przesłuchany w charakterze świadka tylko wyjątkowo – np. w zakresie odtworzenia zaginionych lub zniszczonych akt

Adwokat-obrońca korzysta z immunitetu adwokackiego – zapewniającego mu w zakresie wykonywania zawodu korzystanie z wolności słowa i pisma.

W razie rażącego naruszenia przez obrońcę lub pełnomocnika ich obowiązków procesowych – sąd lub prokurator zawiadamiają o tym właściwą radę adwokacką + zobowiązanie tych organów do wysłania w ciagu 30 dni informacji o podjetych działaniach. – Jezli nie wyślą, to na dziekana można nałożyć karę do 10 tys. – zażalenie do sądu rejonowego w którym toczy się postepowanie.

Jeżeli oskarżyciel publiczny lub prowadzący postępowanie rażąco naruszy obowiązki – info do przełożonego – zobowiązanie do nadesłania terminie nie mniej niż 14 dni o podjętych działaniach + info do PG jeżeli uchybienie prok. Jeżeli osk. Publiczny to nie prok – to do przełożonego tego oskarżyciela.

Przymus adwokacji – w ściśle określonych wypadkach ustawa wymaga, by czynność spełniona była przez adwokata., np.

• art. 446 par. 1 kpk – apelacja od wyroku sądu okręgowego, która nie pochodzi od prokuratora lub pełnomocnika (wg art. 88 kpk) winna być sporządzona i podpisana przez adwokata

• podobnie – kasacja, wniosek o wznowienie postępowania

• skarga subsydiarna składana przez pokrzywdzonego – winna być podpisana prze adwokata

Pełnomocnik

Z pomocy pełnomocnika może korzystać strona inna niż oskarzony

• pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym

• oskarżyciel prywatny, oskarżyciel posiłkowy i powód cywilny w postępowaniu sądowym

• osoba nie będąca stroną, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu

• osoba, której prawa zostały naruszone okresloną czynnością

Procedura karna nie przewiduje pełnomocnictwa obowiązkowego. Pełnomocnikiem może być:

• radca prawny – gdy chodzi o instytucje państwowe, samorządowe i społeczne

• adwokat

Cechy pełnomocnika, odróżniające go od obrońcy:

• działa tylko po stronie czynnej

• jest związany (w przeciwieństwie do obrońcy) instrukcją mocodawcy

• nie jest ograniczony do działania wyłącznie na korzyść mocodawcy

• może w ramach umocowania powziąć i wyrazić wolę, która jest uważana za wolę mocodawcy, a zatem może zastępować w tym zakresie mocodawcę

• Mocodawca może ustanowić nie więcej niż 3 pełnomocników

• ustanowienie pełnomocnika, jeśli to wynika z treści pełnomocnictwa, odnosi się do całego postępowania – łącznie z czynnościami po uprawomocnieniu się orzeczenia

• Udział w postępowaniu pełnomocnika nie wyłącza udziału w nim mocodawcy, jednakże pełnomocnik w swoim działaniu zastępuje mocodawcę

• w kwestiach nieuregulowanych przepisami kpk, dotyczącymi pełnomocnika – stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym

• w procesie karnym może występować pełnomocnictwo procesowe ogólne i pełnomocnictwo do niektórych tylko czynności procesowych.

Do pełnomocnika odpowiednio przepisy kpc z uwzględnieniem specyfiki postępowania karnego + gdy brak uregulowania – kpk.

Pełnomocnictwo procesowe obejmuje (wg art. 91 kpc) umocowanie z mocy samego prawa do:

• wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych

• wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji

• udzielania dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu

• zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w udzielonym pełnomocnictwie

• odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej

Rzecznicy interesu społecznego

Uwagi wstępne

Rzecznicy interesu społecznego nie należą do stron procesowych ani do ich przedstawicieli.

Ich zadaniem jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istnienie takiego interesu stwarza legitymację do działania w procesie. Podmioty te nie działają w imieniu lub na korzyść określonej strony procesowej.

Rzecznikiem interesu społecznego może być instytucja państwowa lub społeczna i działa w imieniu tej instytucji.

Działając w procesie – uzyskuje najczęściej uprawnienia strony procesowej, ale w swym działaniu jest od strony niezależny, występując obok niej lub w jej miejsce – nie można go utożsamiać ze stroną procesową.

Przedstawiciel społeczny

Przedstawiciel społeczny może występować dopiero w postępowaniu przed sądem. Nie może działać w postępowaniu przygotowawczym.

Nie musi się opowiedzieć po żadnej ze stron…

Przedstawiciel organizacji społecznej może zgłosić swój udział w postępowaniu sądowym w I instancji do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.

Może to uczynić wtedy, gdy zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.

Przedstawiciel powinien przedstawić odpowiednie pisemne upoważnienie. Sąd bada, czy organizacja jest upoważniona do zgłaszania swojego przedstawiciela i czy zgłoszona osoba posiada odpowiednie upoważnienie. Po sprawdzeniu tych okoliczności podejmuje decyzję o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu do procesu zgłoszonego przedstawiciela, kierując się interesem wymiary sprawiedliwości.

Nie jest wykluczone wystąpienie w sprawie kilku przedstawicieli społecznych.

Może się wycofać, jeżeli organizacja uzna, że dalesze działania nie jest podyktowane interesem społecznym, lub waznym interesem indywidualnym – raczej wiążące dla sądu, bo nie można przymuszać.

Co może:

-składać wnioski dowodowe i oświadczenia na piśmie

-zabierać głos w ramach przemówień stron

- wypowiadać się

Nie może – zaskarżać orzeczeń

Prokurator w procesie adhezyjnym

Prokurator może także działać w nurcie dotyczącym odpowiedzialności cywilnej za popełnione przestępstwo, w ramach procesu adhezyjnego. Prokurator może w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywilnego, wnieść pozew cywilny na rzecz pokrzywdzonych lub stron zastępczych albo popierać wytoczone przez te osoby powództwo.

Legitymację do jego działania stanowi interes społeczny, a zatem prokurator występuje tutaj jako rzecznik interesu społecznego. Działa na korzyść pokrzywdzonego!

Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w Konstytucji RP i innych przepisach prawa.

Może, po skierowaniu do niego wniosku, podjąć sprawę, a jeżeli to zrobi to może samodzielnie prowadzić postepowanie wyjaśniające, gdzie może żadać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, prokuratora, inne organy ścigania.

Po zbadaniu sprawy, RPO może:

• żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu – nie wiadomo, czy prok. Zobowiązany jest tutaj wszcząć postępowanie przygotowawcze. Raczej nie jest związany… ale RPO może zaskarżyć zażaleniem odmowę wszycia!

• żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi

• wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia, kończącego postępowanie sądowe

Ponadto RPO w związku z rozpatrywanymi sprawami może:

• występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej

• z wnioskiem do SN o podjęcie uchwały, mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności wykładni prawa.

Pomocnicy procesowi

Pomocnicy procesowi – osoby, które swym działaniem pomagają organom w przeprowadzeniu lub utrwaleniu przebiegu czynności procesowych.

Pomocnikiem takim będzie np.: tłumacz, protokolant, kurator sądowy przeprowadzający wywiad środowiskowy, stenograf, specjalista

Organ procesowy powołuje tłumacza, jeśli zajdzie potrzeba przesłuchania:

• głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma

• osoby nie władającej językiem polskim

• a także gdy zajdzie potrzeba przełożenia na język polski pisma, sporządzonego w języku obcym (lub odwrotnie) albo zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu

Protokolantem rozprawy może być aplikant lub pracownik sekretariatu. Protokół z rozprawy może być spisany przez asesora o ile nie należy on do składu sądzącego. Protokół z pozostałych czynności może również sporządzić osoba przeprowadzająca czynność lub przybrana w charakterze protokolanta, od której odbiera się przyrzeczenie.

Protokół z rozprawy podpisują: przewodniczący i protokolant.

Specjalista – może być powołany, gdy konieczne jest wykonanie czynności technicznych, a w szczególności takich jak wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwaleń śladów.

To nie BIEGŁY – nie wydaje opinii na podstawie swej wiedzy i przeprowadzonych badań..

Specjalistą może być funkcjonariusz organów procesowych albo inna osoba. W tym drugim przypadku składa on przyrzeczenie o treści określonej w kpk.

Specjalistą nie może być organ prowadzący postępowanie ani te osoby, które nie mogą być biegłymi.

Stosuje się do nich przepisy dot. biegłych z wyłączenie 206 §1.

Może być przesłuchany w charakterze świadka.

Osobowe źródła dowodowe

• Osobowe źródła dowodowe – uczestnicy procesu karnego dostarczający środków dowodowych. Ponieważ są tylko uczestnikami procesowymi – nie przysługują im prawa, z których mogą korzystać strony procesowe.

• Uprawnienia:

  • prawo do zaskarżania decyzji o zastosowania środka przymusu

  • prawo zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem – dotyczy świadka

  • prawo do odpowiedniego wynagrodzenia – dotyczy biegłego

Pozostali uczestnicy procesowi