DZIAŁ IV cz. 1

Prokuratura zrobiona nie z podręcznika – brakuje powołania PG

Uczestnicy procesu karnego

Pojęcie uczestnika procesu

UCZESTNIK PROCESU - jest to podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli jaką wyznacza mu prawo karne procesowe. Jest nim TYLKO taki podmiot, którego rola w procesie jest określona – prawo nakłada na ten podmiot określone obowiązki lub przyznaje uprawnienia. Takimi podmiotami są z reguły te, które swym zachowaniem wpływają na przebieg procesu karnego:

1. 1. organy procesowe

   • prokurator

   • Policja i inne organy ścigania karnego

   • sądy (powszechne, wojskowe, SN)

1. strony procesowe

   • oskarżyciel publiczny

   • pokrzywdzony

   • oskarżyciel posiłkowy

   • oskarżyciel prywatny

   • powód cywilny

   • oskarżony

2. przedstawiciele procesowi stron

   • przedstawiciel ustawowy

   • obrońca

   • pełnomocnik

3. rzecznicy interesu społecznego

   • przedstawiciel społeczny

   • prokurator w procesie adhezyjnym

   • Rzecznik Praw Obywatelskich

4. pomocnicy procesowi

5. osobowe źródła dowodowe (świadkowie)

6. pozostali uczestnicy procesowi

Organy prowadzące procesowe

1. Organem procesowym jest organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w procesie karnym w oznaczonej roli.

   Organu państwowe można podzielić stosownie do roli w pełnionym procesie:

   1. organy kierujące procesem – podmioty prowadzące proces na określonym jego etapie; organ ten dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe

   2. organy współdziałające – organy, które występując w procesie współdziałają z organem kierującym procesem

      • np. w postępowaniu jurysdykcyjnym organem kierującym jest sąd lub prezes sądu, a współdziałającym m.in. prokurator.

   ETAPOWOŚĆ PROCESU KARNEGO: Proces karny ma budowę etapową. W jego toku może następować zmiana organu prowadzącego proces:

   1. w postępowaniu przygotowawczym organem kierującym może być:

      • organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie

      • organ nadzoru (prokurator)

   2. w postępowaniu rozpoznawczym (głównym)

      • organem kierującym będzie: sąd; poza siedzibą lub rozprawą – prezes sądu

      • organem współdziałającym - prokurator

   3. w postępowaniu wykonawczym będzie to np.

      • Sąd I Instancji, Sąd penitencjarny (2 k.k.w.)

   Organ kierujący procesem na danym etapie może być niezawisły, bądź nie – tzn. jest nim sąd, albo inny organ państwowy – ma to swoje skutki!

   1. REGUŁA: postępowanie rozpoznawcze prowadzi sąd ­– wniosek z zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości (Konstytucja).

   2. Postępowanie przygotowawcze: kto prowadzi?

organ ścigania karnego (pozasądowy)	sędzia (śledczy, dochodźczy)
ZALETY: Operatywność Wyposażenie techniczne Odmiany: Pełna autonomia pozasądowego organu Mniejsze/większe uprawnienia w zakresie dokonywania czynności ma sąd/sędzia śledczy (NIEMCY)	ZALETY: Niezawisłość Odmiany: Postępowanie w formie śledztwa prowadzi sędzia śledczy a dochodzenie – pozasądowy organ ścigania - FRANCJA

1. Co bierze się pod uwagę przy rozgraniczaniu uprawnień?

• Sprawność ścigania karnego (skuteczność walki z przestępczością)

• Gwarancje procesowe (szczególnie podejrzanego)

• Problem oddziaływania czynnościami dowodowymi na przyszłe postępowanie sądowe (chodzi o odczytywanie na rozprawie protokołów – wszystko zależy kto je sporządza!)

  1. W polskim systemie prawnym wygrał model podobny do NIEMIECKIEGO - organem prowadzącym postępowanie przygotowawcze w procesie karnym jest organ niesądowy – prokurator, lub inny organ ścigania, ale pod nadzorem prokuratora). Sąd może dokonywać kontroli niektórych decyzji (wyraźnie określonych w ustawach), lub WYDAJE niektóre decyzje (np. w sprawie tymczasowego aresztowania)

     Organem prowadzącym postępowanie rozpoznawcze jest sąd.

     W postępowaniu wykonawczym organami wykonującymi orzeczenia są (art. 2 k.k.w.):

1. sąd pierwszej instancji,

2. sąd penitencjarny,

3. prezes sądu lub upoważniony sędzia,

4. sędzia penitencjarny,

5. dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego oraz komisja penitencjarna,

6. sądowy kurator zawodowy,

7. sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny,

8. urząd skarbowy,

9. odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego,

10. inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.

Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze

Ogólna charakterystyka

1. Coraz większe znaczenie zyskuje Policja jako organ prowadzący postępowanie przygotowawcze – prowadzi dochodzenie oraz śledztwo w całości lub w określonym zakresie/ wykonuje wskazane czynności w śledztwie.

W etapie przesądowym prokurator jest organem mogącym prowadzić lub prowadzącym śledztwo lub dochodzenie, albo nadzorującym śledztwo lub dochodzenie w zakresie, a jakim sam ich nie prowadzi.

• W postępowaniu sądowym korzysta z uprawnień strony procesowej, występując jako oskarżyciel publiczny

Prokurator

Modele prokuratury:

FRANCUSKI	Byłe państwa SOCJALISTYCZNE
Podporządkowanie władzy wykonawczej (względy organizacyjne) Zróżnicowanie zakresu kompetencji z częstym ograniczeniem ich zakresu do sfery ścigania przestępstw Organizacyjne powiązanie z sądami MS ma kompetencje NACZELNEGO PROKURATORA – ma prawo udzielania wytycznych	Wyodrębnienie, brak podporządkowania naczelnym organom administracji państwowej PG – powoływany był przez naczelny organ władzy państwowej (składanie okresowych sprawozdań temu organowi Organizacyjne ODDZIELENIE od sądów Prócz ścigania przestępstw PROK. Mógł wystąpić w innych postępowaniach – wzgląd na praworządność.

W POLSKIM SYSTEMIE – Prokuratora nie jest organem konstytucyjnym!

Organizacja prokuratury po 31.03.2010 r.

1. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

   Zasady organizacyjne prokuratury:

   1. jednolitość – wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury w Polsce stanowią jedna organizacyjną całość. Poszczególne jednostki występują w imieniu całej prokuratury.

   2. centralizm – wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury podlegają jednemu naczelnemu organowi – Prokuratorowi Generalnemu. Nie może funkcjonować kilka prokuratur…

   3. hierarchiczne podporządkowanie – jednostki organizacyjne prokuratury podlegają Prokuratorowi Generalnemu nie wprost, lecz za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego szczebla. Wewnątrz prokuratorzy podporządkowani są swoim przełożonym.

   4. jednoosobowe kierownictwo – całością organów prokuratury, jak i każda jednostką kieruje zawsze jedna osoba – kolegialne rozstrzyganie jest nieznane.

   5. kadencyjności: sprawowanie funkcji tylko przez pewien okres; dotyczy PG na 6 lat bez możliwości powtórzenia kadencji oraz prokuratorów funkcyjnych i ich zastępców – tylko powszechnych jednostek organizacyjnych!

   6. niezależność:

      • autonomia prokuratora w poszczególnych sprawach – art. 8 + wyjątki kiedy nie do końca niezależny art. 8a i 8b

      • hierarchiczne podporządkowanie prokuratorowi wyższego rzędu –

Art. 8a Prokurator bezpośrednio przełożony uprawniony jest do zmiany lub uchylenia decyzji prokuratora podległego. Zmiana lub uchylenie decyzji wymaga formy pisemnej i jest włączana do akt sprawy.

8b. 1. Prokurator przełożony może powierzyć podległym prokuratorom wykonywanie czynności należących do jego zakresu działania, chyba że ustawa zastrzega określoną czynność wyłącznie do jego właściwości.

2. Prokurator przełożony może przejmować sprawy prowadzone przez prokuratorów podległych i wykonywać ich czynności, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej

Zasady działania prokuratury:

1. zasada legalizmu – polega na obowiązku ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Organy państwowe nie mogą dokonywać wyboru pomiędzy ściganiem a nieściganiem sprawcy przestępstwa, kierując się względami celowościowymi

2. zasada bezstronności - organy procesowe są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników procesu

3. zasada działania z urzędu – (zasada oficjalności) ściganie przestępstw odbywa się niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu - ze względu na atak sprawcy na porządek prawny.

4. zasada współpracy z innymi organami publicznymi i samorządowymi, organami spółdzielczymi i społecznymi – nakłada na prokuraturę obowiązek utrzymania z tymi podmiotami ścisłego kontaktu, szczególnie z organami gmin, Policji, kontroli państwowej (wszystkie organy i organizacje powinny być zainteresowane przestrzeganiem prawa)

5. zasada substytucji – prokurator wyższego rządu może zlecić czynność prokuratorowi podwładnemu. WYJĄTKI: wyklucza się delegowanie czynności, które w przepisach zastrzeżone dla prokuratora nadrzędnego np. tylko PG może wznowić zakończone postępowanie przygotowawcze, które zostało umorzone.

6. zasada dewolucji – każdy prokurator wyższego rządu może przejąć do osobistego wykonania każdą czynność, która wg obowiązujących przepisów należy do prokuratora niższego rzędu – brak wyjątków!

7. zasada indyferencji – dla skuteczności czynności procesowych nie ma znaczenia, który z prokuratorów jej dokonuje. Nie ważne są zmiany podmiotowe w trakcie ich trwania.

8. zasada jednoosobowego dokonywania czynności - brak instrumentu działania kolektywnego. Prokurator zawsze działa 1-osobowo.

Policja i inne organy ścigania

1. Organem centralnym jest Komendant Główny Policji, podległy właściwemu ministrowi ds. wewnętrznych.

• właściwy w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz

• właściwy do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego,

• podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.

• przełożony wszystkich funkcjonariuszy Policji, zwanych dalej "policjantami".

  1. Organami terenowymi są:

     1. komendanci wojewódzcy Policji

     2. komendanci powiatowi (miejscy) Policji

     3. komendanci komisariatów Policji

     Policja dokonuje czynności:

     1. dochodzeniowo-śledcze

     2. operacyjno-rozpoznawcze

     3. czynności administracyjno-porządkowe

     4. ponadto czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego, w zakresie określonym w ustawach.

     Niektóre uprawnienia funkcjonariuszy Policji:

     1. legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;

     2. zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw;

     3. zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego;

     4. zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;

     5. pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków:

1. w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego, w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe;

2. pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości;

   1. przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw;

   2. obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu z pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, policyjnych izb dziecka, pokoi przejściowych oraz tymczasowych pomieszczeń przejściowych;

   3. dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;

   4. obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na pod-stawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;

   5. żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa;

   6. zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa;

   7. (uchylony).

   1. Środki przymusu bezpośredniego – policjanci mogą stosować je w razie niepodporządkowania się wydanym poleceniom:

      1. fizyczne, techniczne i chemiczne – do obezwładnienia, konwojowania, zatrzymywania pojazdów;

      2. pałki służbowe;

      3. wodne środki obezwładniające;

      4. psy i konie;

      5. pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej;

Jeżeli wymienione środki przymusu bezpośredniego okażą się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej wyłącznie w celach z art. 17 ust. 1 u. Policji.

UWAGA: W postępowaniu rozpoznawczym Policja wykonuje niektóre czynności pomocnicze, jak np. doprowadzenie na rozprawę oskarżonego aresztowanego. Może też wystąpić jako oskarżyciel publiczny w postępowaniu sądowym w sprawach o wykroczenia.

Kontrola operacyjna

Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję, w celu zapobieżenia, wykrycia i ustalenia sprawców, uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego przestępstw umyślnych wymienionych w art. 19 ust. 1 u. Policji, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo będą nieprzydatne, sąd okręgowy może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną, na pisemny wniosek:
a) Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego
b) komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji

Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na:

1. kontrolowaniu treści korespondencji

2. kontrolowaniu przesyłek

3. stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalenie (szczególnie treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

   1. a także…

      W sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do:

• sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie

• ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa

mogą polegać na:

• dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także

• przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej.

• złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia ww. przedmiotów

Czynności te zarządza KGP lub komendant wojewódzki Policji na czas określony do 3 miesięcy z możliwością przedłużenia o kolejne 3 miesiące, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora, którego informuje o wynikach przeprowadzonych czynności.

UWAGA:

W celu:

• udokumentowania przestępstw, o których mowa w art. 19 ust. 1,

• ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach

• przejęcia przedmiotów przestępstwa

Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić niejawne nadzorowanie wytwarzania, przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami przestępstwa, jeżeli nie stworzy to zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego.

Policja może także uzyskiwać, gromadzić, sprawdzać i przetwarzać informacje o obywatelach, w tym także tajne i poufne oraz dane o osobach podejrzanych.

Komu w procesie również przysługują uprawnienia Policji? Art. 312 k.p.k.

1. organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Celnej oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego, w zakresie ich właściwości,

2. innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych, do których można zaliczyć:

• finansowe organy postępowania przygotowawczego – np. urząd skarbowy

• wszystkie organy będące oskarżycielami publicznymi działającymi zamiast prokuratora

• Żandarmeria Wojskowa

Sądy

Uwagi wstępne

1. W postępowaniu głównym organami rozstrzygającymi są sądy. Kierują procesem karnym i wydają decyzje procesowe w postaci orzeczeń. To jedyne podmioty uprawnione do rozstrzygania o przedmiocie procesu karnego. Razem z trybunałami tworzą oddzielny pion organów państwowych,

   Cechy charakterystyczne – niezawisłość, najwyższa społeczna ranga.

   System sądownictwa obejmuje:

   1. sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne) – to one z reguły orzekają w sprawach karnych

   2. sądy administracyjne

   3. sądy wojskowe – mogą rozstrzygać sprawy karne jako sądy szczególne

   4. Sąd Najwyższy – nadzór nad powszechnymi, wojskowymi w zakresie orzekania

Sądy powszechne

1. Sądy powszechne są zasadniczymi organami rozstrzygającymi – sprawy podlegające sądom są z reguły powierzane sądom powszechnym, o ile przepisy nie wskazują inaczej.

   Sądy rejonowe są powoływane dla jednej lub więcej jednostek podziału terytorialnego stopnia podstawowego w granicach tego samego województwa. W gminie może działać więcej niż jeden sąd rejonowy;

• Z reguły sądy pierwszej instancji

• Udzielają pomocy sądowej na żądanie innych sadów/organów (np. przesłuchanie świadków)

  1. Sądy okręgowe tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 sądów rejonowych

• Sądy I instancji w ramach właściwości rzeczowej

• Sądy II instancji w stosunku do orzeczeń sądów rejonowych

  1. Sądy apelacyjne tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 sądów okręgowych

• Sądy II instancji od orzeczeń/zarządzeń wydanych postępowaniu w I instancji przed SO

• Rozpoznają inne sprawy przekazane przez ustawę.

Nadzwyczajne środki odwoławcze – do SN!

Sądy tworzy i znosi – MS rozporządzeniem!

Sądy wojskowe

1. Sądy wojskowe są sądami szczególnymi. Należą do nich:

   1. sądy garnizonowe

   2. sądy okręgowe

Sąd Najwyższy

Organizacja SN

1. SN dzieli się na Izby:

   1. Cywilną

   2. Karną

   3. Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

   4. Wojskową

Na czele SN stoi I Prezes SN, powoływany przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję, spośród sędziów SN w stanie czynnym.

Pracami każdej izby kieruje jeden z prezesów tego sądu.

W SN czynne jest Biuro Studiów i Analiz, które wykonuje zadania związane z pełnieniem przez I PSN oraz SN funkcji związanych z pieczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych + ocena spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy.

Środki nadzoru SN nad orzecznictwem sądowy

Ogólna charakterystyka

1. Nadzór SN dotyczy wyłącznie orzekania. Jego celem jest zapewnienie merytorycznej słuszności, zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów innych organów poddanych kontroli SN. Jednolitość orzecznictwa osiąga się przez jednolitość stosowania prawa, a to z kolei przez dokonywanie wykładni prawa przepisów.

   Środku nadzoru judykacyjnego SN - podziały

   1. instancyjne i pozainstancyjne – w zależności od tego, czy nadzór ma miejsce w toku instancji, czy poza nim

      • instancyjne – związane są z rozpoznawaniem przez SN środków odwoławczych od nieprawomocnych orzeczeń i zarządzeń wojskowych sądów okręgowych

      • pozainstancyjne - w tym:

      • kasacja,

      • wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności co do wykładni prawa,

      • przekazanie do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych związanych z konkretną sprawą, wymagających zasadniczej wykładni ustawy,

      • wznowienie postępowania zakończonego przez SN lub sądem apelacyjnym

   2. korygujące i profilaktyczne – w zależności od tego, czy są to środki upoważniające do modyfikowania orzeczeń, czy nie

   3. konkretne i ogólne (abstrakcyjne) – w zależności od tego, czy mogą być stosowane w konkretnej toczącej się sprawie, czy są wykorzystywane bez związku z oznaczoną sprawą

Udzielanie wykładni przez SN

1. Przedstawienie zagadnienia prawnego lub wniosku o udzielenie wykładni przez SN ma na celu zapewnienie prawidłowej wykładni prawa w obrębie SN, jak i w sferze orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych. Jest to pozainstancyjny środek nadzoru sprawowany przez SN.

   Można wyróżnić:

   1. wykładnię udzielaną w konkretnej sprawie –

      • każdy sąd działający jako odwoławczy może przekazać do SN zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni do rozstrzygnięcia, odraczając rozpoznanie sprawy (art. 441 k.p.k.)

      • jeżeli SN, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy poweźmie wątpliwości co do wykładni prawa – może odroczyć sprawę i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów SN (art. 59 u. SN)

   2. wykładnię o charakterze abstrakcyjnym – jeżeli w orzecznictwie sądów (powszechnych/wojskowych) ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa – może być zgłoszony wniosek o ich rozstrzygnięcie przez SN w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim składzie

      • z wnioskiem takim może wystąpić: I Prezes SN, RzPO, Prok. Gen.

Jeżeli skład SN uzna, że przedstawione zagadnienie prawne wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności – wyjaśnienia – podejmuje uchwałę. Jeżeli NIE – odmawia jej podjęcie, albo umarza postępowanie – jeżeli uzna podjęcie uchwały za zbędne.

UWAGA:

Jeżeli skład 7 sędziów uzna, że

• znaczenie dla praktyki sądowej

• powaga występujących wątpliwości

to uzasadniają – mogą zagadnienie prawne/wniosek o podjecie uchwały (muszą być uzasadnione!! )przedstawić- składowi izby, skład izby -- składowi dwóch lub więcej izb/ pełnemu składowi SN

UWAGA: Jeżeli rozstrzygnięcie zagadnienia w konkretnej sprawie ma zapaść na posiedzeniu SN to Prezes SN zawiadamia obrońców oraz pełnomocników (adwokaci/radcy) o tym posiedzeniu + może zobowiązać ich do przedstawienia na piśmie przed posiedzeniem wniosków co do kierunku rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia.

1. Uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb, oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej.

   Uzyskanie przez uchwałę mocy zasady prawnej ma ten skutek, że odstąpienie od niej wymaga rozstrzygnięcia przez pełny skład izby.

   Kiedy skład jednej izby chce odstąpić od zasady uchwalonej przez inną izbę – uchwała obu izb.

   Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład SN.

Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego

• Sąd karny jest organem rozstrzygającym sytuacje konfliktowe, które wynikają z naruszenia prawa karnego materialnego i ponoszenia za to odpowiedzialności karnej.

• W procesie decyzyjnym czyni ustalenia faktyczne i stosuje prawo – swoboda decyzji + brak związania rozstrzygnięciem i opinią co do wykładni innego organu/sądu

• Ograniczenia swobody tylko na zasadzie wyjątków!

OGÓLNA REGUŁA SAMODZIELNOŚCI JURYSDYKCYJNEJ SĄDU KARNEGO

Art. 8 § 1 k.p.k. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie wszelkie zagadnienia faktyczne i prawne i nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub innego organu – korzysta w tym zakresie ze swobody decyzyjnej.

• Wg SN sąd karny nie jest związany orzeczeniem sądu/prokuratora ani ustaleniami faktycznymi lub treścią orzeczenia w sprawie jednego ze współuczestników przestępstwa, rozpoznawanej odrębnie, gdy następnie rozpoznaje sprawę innego współuczestnika = mają znaczenie dowodowe, więc podlegają swobodnej ocenie!

Ograniczenia ogólnej reguły samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego:

1. art. 8 § 2 kpk – problem prejudycjalności – rozstrzygnięcie innego sądu jest wiążące dla sądu rozstrzygającego sprawę karną, w tym – 2 WYPADKI!

   • wypadki, w których treść orzeczenia w sprawie karnej zależy od rozstrzygnięcia określonej kwestii przez inny organ (np. orzeczenia TK) – brak w k.p.k, jest w Konstytucji – art. 193

„Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”

Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą!

• sąd karny jest związany rozstrzygnięciami innego sądu, które wg prawomocnie wydanego rozstrzygnięcia kształtuje prawo lub stosunek prawny (np. orzeczenie o rozwodzie – orzeczenie konstytutywne!)

INNE:

• orzeczenia sądów administracyjnych są wiążące, o ile kształtują prawo lub stosunek prawny np. WSA uwzględniając skargę na bezczynność organów

• niekiedy wiążące będą także decyzje administracyjne kształtujące prawo lub stosunek prawny – np. pozwolenie na broń ma znaczenie dla ustalenia dyspozycji określonego przepisu prawa materialnego – oskarżenie o nielegalne posiadanie broni

• cząstkowe: art. 541 w zw. z art. 540 § 1

• sytuacje szczególne, kiedy sąd nie może samodzielnie ustalić określonych okoliczności faktycznych, które zostały już rozstrzygnięte prawomocnym orzeczeniem sądu karnego - np. kiedy ustawową przesłanką decyzji jest istnienie prawomocnego orzeczenia o określonej treści np. art. 64 § 1 i 2 k.k., art. 569 §1 k.p.k.

• w razie wydania uchwały przez SN w konkretnej sprawie w związku z przedstawieniem zagadnienia budzącego wątpliwości, która jest w danej sprawie wiążąca

• przy ponownym rozpatrzeniu sprawy sąd wiążą wskazania co do dalszego postępowania ale i również zapatrywania prawne sądu odwoławczego (442§3 k.p.k.)

Właściwość sądu

Uwagi wstępne

1. Właściwość sądu jest ustalana na podstawie kryteriów decydują o kompetencji sądu do rozpoznania sprawy. Podlega rozpoznaniu zaraz po stwierdzeniu, że sprawa w ogóle nadaje się do rozpatrzenia przez polski karny sąd powszechny (może też występować w ramach sądów wojskowych).

   Za pomocą właściwości sądów dąży się do imiennego wskazania sądu uprawnionego i zobowiązanego do rozpoznania konkretnej sprawy. W ramach właściwości możemy wyodrębnić:

   1. właściwość ogólną – która obejmuje właściwość:

      • rzeczową,

      • miejscową,

      • funkcjonalną

   2. właściwość szczególna, w tym:

      • właściwość z łączności spraw,

      • właściwość z przekazania sprawy

   Sąd jest z urzędu zobowiązany do badania swej właściwości. W razie stwierdzenia swej niewłaściwości sąd uznaje się za niewłaściwy i przekazuje sprawę sądowi właściwemu lub innemu organowi.

   O swej niewłaściwości sąd orzeka postanowieniem (na które przysługuje zażalenie). Z powodu niewłaściwości sprawa nie podlega umorzeniu.

   Naruszenie właściwości rzeczowej sądu okręgowego przez sąd rejonowy stanowi bezwzględną przyczynę uchylenie orzeczenia (art., 439§1 pkt 4 k.p.k.).

   W razie stwierdzenia swej niewłaściwości miejscowej:

   1. przed rozprawą – sąd uznaje się za niewłaściwy i przekazuje sprawę

   2. na rozprawie – sąd może uznać się za niewłaściwy i przekazać sprawę sądowi właściwemu tylko wówczas, gdy powstanie konieczność odroczenia rozprawy z innego powodu

NIE PRZEKAZUJE jeżeli sprzeciwia się sprzeciwia się to ekonomii procesowej! – rozpoznanie sprawy przez sąd niewłaściwy miejscowo nie stanowi istotnego uchybienia procesowego.

Właściwość rzeczowa

1. Właściwość rzeczowa polega na ustaleniu sądu (organu odpowiedniego szczebla), który ma rozpoznać sprawę w I instancji.

   W sądach powszechnych jest to ustalenie, czy w I instancji sprawę ma rozpoznać sąd niższego rzędu, jakim jest sąd rejonowy, czy sąd okręgowy (właściwość pionowa)

   REGUŁA:

   Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych, które z mocy ustawy przekazane zostały do właściwości innego sądu (okręgowego)

   Można wyróżnić właściwość rzeczową sądu okręgowego:

   1. stałą – która obejmuje kategorie przestępstw wyraźnie w ustawie wyliczone (przestępstwa o większym ładunku społecznej szkodliwości czynu, skomplikowane prawnie i faktycznie). Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:

1) zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych,

2) występki określone w KK, a wymienione w art. 25 kpk

3) występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu

okręgowego

1. Ruchomą – sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi I instancji sprawę, o każde przestępstwo, ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy (art. 25§2 kpk)

Właściwość miejscowa

1. Właściwość miejscowa pozwala na ustalenie imiennego sądu uprawnionego i zobowiązanego do rozpoznania oznaczonej sprawy.

   Kryterium I stopnia – dla określenia tej właściwości jest miejsce popełnienia przestępstwa. Miejscowo właściwy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.

   • miejscem popełnienia przestępstwa jest miejsce , gdzie sprawca działał, lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu nastąpił, lub wg zamiaru sprawcy miał nastąpić

   Każdy z tych składników ma równą wartość (teoria równowartości). Jeżeli wg tych kryteriów przestępstwo zostało popełnione w dwóch lub więcej okręgach sądów o właściwości decyduje reguła wyprzedzenia – właściwy jest sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

   Jeżeli przestępstwo popełniona na pokładzie polskiego statu wodnego/powietrznego, kiedy kryteria związane z miejscem popełnienia przestępstwa nie mogą mieć zastosowania – właściwy sąd portu macierzystego statku (art. 31§2 kpk)

   Kryteria II stopnia (pomocnicze) – stosuje się wówczas, gdy nie można ustalić właściwości miejscowej na podstawie kryterium I stopnia. W takim wypadku właściwym będzie sąd, w którego okręgu najpierw :

   1. ujawniono przestępstwo

   2. ujęto oskarżonego

   3. oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał

   *Obowiązuje teoria równowartości.

*W razie zbiegu tych kryteriów decyduje reguła wyprzedzenia.

*dot. też przestępstw popełnionych za granicą!

Jeśli nie da się ustalić właściwości miejscowej na podstawie ww. kryteriów – ma zastosowanie kryterium III stopnia – sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieścia miasta stołecznego Warszawy.

Właściwość funkcjonalna

1. Właściwość funkcjonalna jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji sądu. Obejmuje właściwość rzeczową oraz inne czynności dokonywane przez sąd z upoważnienia ustawowego”

   1. właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje:

      • orzekanie w I instancji

      • rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora

      • udzielanie pomocy sądowej

   2. właściwość funkcjonalna sądu okręgowego:

      • orzekanie w I instancji

      • orzekanie w II instancji w sprawach, które w I instancji rozpoznają sądy rejonowe

      • orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne ukaranie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

      • orzekanie o wznowieniu, jeżeli dot. post. zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu rejonowego.

      • Inne czynności określone w ustawie

   3. właściwość funkcjonalnej sądu apelacyjnego:

      • rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wykonawczych w I instancji w sądzie okręgowym

      • orzekanie w innych sprawach

Właściwość z łączności spraw

1. Właściwość z łączności spraw – właściwość szczególna ze względu na złożoność sprawy. Uzasadnia ją ekonomika procesowa i to, że łączne rozpoznanie sprawy stwarza warunki do wszechstronniejszego zbadania sprawy.

   Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów. Złożoność sprawy może być wynikiem:

   1. łączności podmiotowej – która występuje wówczas, gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej samej osoby.

      • całą sprawę rozpoznaje jeden sąd – ten, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze, jeżeli sprawy wg zwyczajnych kryteriów właściwości należą do sądów tego samego rzędu.

      • jeżeli przestępstwa należą do właściwości sądów różnego rzędu – całą sprawą kieruje sąd wyższego rzędu

   2. łączności przedmiotowej – gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami, np. przestępstwa sprawcy głównego, pomocnika i podżegacza

      • sądem właściwym dla rozpoznania sprawy jest sąd właściwy dla sprawcy głównego

   3. łączności przedmiotowo-podmiotowej – sprawę rozpoznaje się na podstawie kryteriów określonych dla łączności podmiotowej i przedmiotowej

Właściwość z łączności spraw ma charakter obligatoryjny, natomiast wyłączenie pojedynczej sprawy i jej odrębne rozpoznania (taka możliwość, gdy okoliczności utrudniające łączne rozpoznanie sprawy) wymaga wydania postanowienia.

Właściwość z przekazania sprawy

1. Właściwość z przekazania sprawy stanowi wyjątek od właściwości miejscowej. Polega na przekazaniu sprawy innemu sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy. 4 REGULACJE:

1. Art. 36 kpk: Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego

• Sąd właściwy może wówczas zwrócić się do sądu nad nim przełożonego o przekazanie sprawy.

• Postanowienie sądu wyższego rzędu jest wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do rozpoznania.

  1. Art. 37 kpk:. Sąd Najwyższy może z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.

• Z inicjatywą o przekazanie sprawy może wystąpić właściwy sąd – TYLKO WYJĄTKOWE PRZYPADKI, gdy ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości, cały sąd jest nieodpowiedni do rozpoznania sprawy

  1. Art. 43. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

     1. 4. Art. 11a przep. wpr. kpk: Jeśli rozpoznanie sprawy w sądzie miejscowo właściwym nie jest możliwe w terminie zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia karalności określonego w art. 101 kk, sąd apelacyjny na wniosek właściwego sądu może przekazać taką innemu sądowi równorzędnemu – wzbudza z astrzeżenia!

Spory o właściwość sądu

1. Spory o właściwość mogą zachodzić wyłącznie między sądami równorzędnymi. Sporów między sądami różnego rzędu być nie może, gdyż rozstrzygnięcie sądu wyższego rzędu o przekazaniu sprawy sądowi niższego rzędu, jest dla tego ostatniego wiążące.

   A) Spór pozytywny – zachodzi, gdy dwa sądy dążą do rozpoznania tej samej sprawy.

   B) Spór negatywny – zachodzi, gdy dwa sądy równorzędne stwierdzają brak podstaw dla swojej właściwości.

   Spór o właściwość powstaje na skutek przekazania sprawy przez jeden sąd drugiemu równorzędnemu sądowi.

   Ten sąd, któremu sprawę przekazano – może ją rozpoznać, lub wszcząć spór, jeżeli ustali, że nie jest właściwy do jej rozpoznania. Wszczynając spór, sąd ten przekazuje sprawę sądowi nad nim przełożonemu, który powinien rozstrzygnąć wszczęty spór.

Orzeczenie sądu wyższego rzędu jest ostateczne.

W czasie sporu, każdy z sądów powinien przedsiębrać czynności niecierpiące zwłoki!

Składy orzekające sądu

1. W zakresie składów orzekających obowiązują:

   1. zasada kolegialności

   2. zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

   Sądy orzekają w następujących składach:

   1. na rozprawie w sądzie rejonowym i okręgowym orzeka skład jednoosobowy (jeden sędzia zawodowy), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej

      • sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego

      • w sprawach o zbrodnie – sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników

      • w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności – sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników

      • sąd I instancji, jeśli tak postanowi, ze względu na szczególną zawiłość sprawy – może rozpoznawać sprawę w składzie trzech sędziów

   2. na posiedzeniach:

      • sąd rejonowy oraz okręgowy – orzeka w składzie jednego sędziego

      • sąd apelacyjny i SN – w składzie trzech sędziów

   3. na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej – sąd orzeka w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (np. jeżeli w I inst. Sprawa rozpoznana w składzie jednoosobowym w postępowaniu uproszczonym Prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie takiej sprawy w składzie 1 sędziego.

      • od wyroku wymierzającego karę dożywotniego pozbawienia wolności – sąd rozpoznaje apelację lub kasację w składzie pięciu sędziów

ODMIENNE UNORMOWANIA

Sąd rejonowy i okręgowy

1. sąd I inst. uwzględniając zażalenie, przychyla się w całości do żądań oskarżonego i orzeka w tym przedmiocie w tym samym składzie imiennym, w którym wydał zaskarżone postanowienie (art. 463§1 kpk)

2. sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie w takim samym składzie, w jakim sąd wyrokował – w miarę możliwości w taki skład powinien wchodzić sędzia i ławnik, którzy brali udział w wydaniu wyroku

SN – podstawowy skład to 3 sędziów zawodowych

Wyjątki:

1. 7 sędziów:

*gdy kasacja od orzeczenie SN, chyba że orzeczenie wydane w składzie jednoosobowym

* gdy rozpoznanie kwestii przekazanych przez zwykły skład składowi powiększonemu tego sądu

*w razie przedstawienia wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa zgłoszonego przez 1PSN, PG, RPO

2) cała izba, izby połączone, pełny skład:
* gdy wymaga tego znaczenie zagadnienia dla praktyki lub powaga występujących wątpliwości
*gdy potrzeba odstąpienia od zasady prawnej wpisanej do księgi zasad prawnych

3) jednoosobowy

* np. w sytuacjach określonych w 534 kpk