27

ARCHITEKTURA ISLAMU

VI w. – powstanie islamu
XVw. – podbicie Konstantynopola przez Turków/Arabów

Przekształcona świątynię Hagia Sophia na meczet, dobudowano do niej cztery minarety
i studnię do ablucji (rytualnego obmycia).
Stała się ona wzorem dla ponad 100 obiektów na terenie samego Konstantynopola..
Stosowano te same zasady konstrukcyjne oraz podobne zasady formalne.

Błękitny Meczet – wybudowany w XV w., na wzór Hagi Sophii, którą miał przyćmić.

Minaret - wysoka, zwykle smukła wieża stawiana przy meczecie z nadwieszonym balkonem
lub galeryjką, z którego muezin mógł nawoływać wiernych na modlitwę, miała również za
zadanie komunikację z Allachem.

Arabeska – abstrakcyjne malowidło, element strukturalny lub mozaika bez elementów
antropomorficznych.

Rodzaje meczetów:

dziedzińcowy, z hypostylową salą modlitw (Kair, Kairuan, Kordowa) - liwany.

kopułowy (meczet turecki budowany na wzór Hagii Sophii - Stambuł, Edirne).

przebudowany z kościoła chrześcijańskiego ze zmianą kierunku (Damaszek).

hypostylowy z kopułkami (Bursa).

PRZYKŁADY MECZETÓW:

Złoty Meczet w Samarze

-

meczet pochodził z 944 roku

-

zniszczony w zamachu w 2006r.

28

Meczet Umajjadów w Damaszku

-

jedno z największych, najstarszych i najbardziej szanowanych sanktuariów
muzułmańskich, tak przez sunnitów, jak i przez szyitów.

-

Wzniesiony w latach 706-715

-

Miejsce przechowywania relikwii św. Jana Chrzciciela, czczonego w islamie pod
imieniem Jahja.

-

Duży prostokątny dziedziniec (arab. ‘sahn’) meczetu o wymiarach 120 × 40 m
otaczają z trzech stron arkady, a z czwartej pomieszczenie do modlitw

-

Sala modlitewna składa się z trzech naw poprzedzielanych rzędami kolumn i arkad –
te ostatnie to spolia, elementy pozyskane po rozebraniu katedry bizantyjskiej.

Arabowie zniszczyli urbanistykę Damaszku stworzona przez Rzymian.

Wielski Meczet w Samarze

-

Budowa ukończona w 847r.

-

hipostylowa sala z rzędami kolumn, na której
wspiera się wielki spiralny minaret.

-

Salę modlitw otaczał potężny mur wysokości 10
m, długości 240 m i szerokości 158 m.

29

Mihrab - nisza, zwykle na planie półokrągłym lub wielobocznym (niekiedy tylko ozdobna
płyta) w sali modlitw w meczecie. Wskazuje kierunek Mekki, w którym powinni modlić się
wierni. Zwykle jest bogato zdobiony.

Minbar, mimbar - kazalnica, która jest standardowym wyposażeniem meczetu, ustawiona na
prawo od mihrabu.

30

Meczet ibn Tulun w Kairze

-

Jeden z największych na świecie

-

Pochodzi z IX – XI w.

-

największy oraz najbardziej harmonijny monument muzułmański w Kairze

-

Posiada lekko gotyzujący łuk

-

Biforyjne (podwójnie dzielone) okna

Alhambra (arab. "czerwona wieża") - dawna twierdza mauretańskich kalifów, założenie
pałacowe, zbudowane w XIII-XV w Grenadzie:

-

okrągły dziedziniec wewnętrzny otoczony krużgankami → Patio de los Leones
(podwórze lwów) z wodotryskiem opartym na 12 lwach

-

podstawą wszystkich elementów (budynków, elewacji) był kwadrat i kolejno
tworzone prostokąty poprzez wykorzystanie długości przekątnej kwadratu jako boku
kolejnej figury.

-

okolumnowanie: na dole rzymsko-korynckie, na piętrze jońskie

-

bogactwo estetyczne

31

ARCHITEKTURA ROMAŃSKA

Wpływy bizantyjskie są widoczne w architekturze islamu i architekturze romańskiej.

Cechy charakterystyczne średniowiecznego miasta:

-

Brak projektu

-

Na początku powstawał mur i fosa, potem pozostała część miasta

-

Miasto mają chaotyczny układ

Akwizgran (ob. Aachen) – nowa stolica Cesarstwa Rzymskiego, którą przeniósł Karol
Wielki.

Kaplica pałacowa

-

jeden z najważniejszych zabytków sztuki karolińskiej

-

Historyczny kompleks tworzyła kaplica
i położony na północ pałac cesarski

-

Zbudowana ok. 788-800r.

-

Na wzór kościoła S. Vitale w Rawennie

-

Przykryty sklepieniem klasztornym ośmiobok
z szesnastobocznym obejściem sklepionym kolebkami
z lunetami

Florencja - San Miniato Al. Monte

Niewielki kościółek na wzgórzu cmentarnym.
Posiada pułapową konstrukcję, która jest wymieniana co
jakiś czas.

32

Wenecja

Kościół św. Marka w Wenecji:

-

Tambur z odpowiednim dociążeniem

-

Na planie greckiego krzyża

-

Kaplice dobudowane w XIII i XIV w.

-

Znakomita akustyka – koncerty Monteverdi’ego

33

Piza

Krzywa Wieża
Jej budowę rozpoczęto w 1173 jako dzwonnicy katedry,
jednakże ze względu na piaszczysty grunt zaczęła się
przechylać już w trakcie budowy.

Odchylona od pionu o 7m.

Katedra
Zbudowana w latach 1063-1118, następnie po pożarze w 1595
odbudowana w 1604 roku. Najcenniejsze zabytki to
południowe drzwi wykonane z brązu (1180) przez Bonannusa,
mozaika Chrystus w Majestacie (1302) w apsydzie i ambona (1302-1311) autorstwa
Giovanniego Pisano.

Elewacja → bizantyjska kolumna i pełny łuk
Eliptyczna kopuła

Baptysterium
W budowli można zidentyfikować kilka stylów architektonicznych, romański w bryle
budynku, gotycki w zdobiących elewacje pinaklach, renesans w półkolistych arkadach.
Projekt budynku wykonał Diotisalvi, natomiast budowę ukończyli Giovanni i Nicola Pisano.
Wewnątrz zwraca uwagę marmurowa chrzcielnica Guida Bigaralliego oraz ambona Nicoli
Pisano.

34

Kościół San Ambrogio w Mediolanie

Jest jednym z najstarszych kościołów w Mediolanie.

Trzy nawy z absydami poprzedzone czworokątnym
dziedzińcem, otoczonym krużgankami. Fasada jest niska
i zwarta. Wnętrze zostało zaprojektowane według
najbardziej rozwiniętych wówczas technik. Znajdziemy
tam sklepienie krzyżowo-żebrowe z łukami, które
zbiegają się w specjalnie do tego przeznaczonej strukturze

nośnej. Czworokątny dziedziniec z krużgankami, stojący przed bazyliką, miał swego czasu za zadanie
gromadzić katechumenów.
Bazylika posiada dwie dzwonnice. Prawa, zwana dzwonnicą mnichów, pochodzi z VIII w.
i ma wygląd surowy, charakterystyczny dla wież obronnych. Lewa natomiast, zwana dzwonnicą
kanoników, sięga swymi początkami r. 1144. Prawdopodobnie projektował ją ten sam architekt, który
projektował przebudowę bazyliki, ponieważ dzwonnica odzwierciedla te same pomysły
architektoniczne, co portyki dziedzińca.

Katedra w Wormacji

Katedra powstała na wyniosłym wzgórzu, na miejscu dawnego forum rzymskiego. Katedra otrzymała
kształt trójnawowej bazyliki z transeptem i wieżą na skrzyżowaniu naw. W dobie gotyku kościół
otrzymał kilka kaplic m.in. św. Anny i św. Jerzego. W XIV w. wzniesiono m.in. portal południowy.

35

Polska

Wąchock
Zespół kościelno–klasztorny cystersów z XII
w z romańskim kapitularzem przykrytym
sklepieniem

krzyżowo-żebrowym

jest

prawdziwą

mieszanką

stylów

architektonicznych.
Romański

kościół

klasztorny

pw.

Najświętszej Marii Panny i św. Floriana
z XIII w. zachowany jest w niezmienionym
kształcie

układu

cysterskiego.

Kościół

zbudowano z naprzemiennie ułożonych
ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego
i

jasnego

kunowskiego.

Ten

sposób

budowania pochodzi z północnych Włoch.
Kościół był wielokrotnie przebudowywany.
Pozostałością

po

epoce

gotyku

są

podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej
dobudówki po północnej stronie budowli.

Sulejów
Zespół klasztorny opactwa cysterskiego
w Sulejowie, jeden z najlepiej zachowanych
zespołów pocysterskich w Polsce.
Kościół św. Tomasza – trójnawowa bazylika
z transeptem. Jego budowa rozpoczęła się ok.
1177 roku, data konsekracji kościoła, rok
1232 przyjmowany jest jako zakończenie
budowy. Bryła kościoła zachowała się
w nienaruszonym układzie. Najciekawiej
prezentuje się romański portal i rozeta

36

Kraków – początki miasta (romanizm)

Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wzgórzu Wawelskim i był jednym
z ważniejszych grodów w plemiennym państwie Wiślan.
Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992
roku. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała
niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św.
Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa.

Oprócz katedry na wzgórzu istniały także inne zabudowania. Pierwsze odnalezione szczątki po
budowlach drewnianych pochodzą z IX wieku, a kamienne – z przełomu X i XI wieku. Z tego okresu
pochodzą pozostałości budowli, takich jak:

-

Rotunda Najświętszej Marii Panny, prawdopodobnie z przełomu X i XI wieku

-

Kościół B, którego najstarsze części pochodzą z X wieku

-

Kościół św. Gereona, prawdopodobnie kaplica pałacowa

-

Kościół św. Jerzego, przebudowywany w późniejszych okresach

-

Kościół św. Michała

-

Sala o 24 słupach, być może palatium książęce

-

budowla czworokątna z przełomu X i XI wieku, o nieznanym przeznaczeniu, być może
książęcy spichlerz lub grobowiec

-

stołp – wieża obronna i mieszkalna

Budowę drugiej katedry, tzw. hermanowskiej rozpoczęto pod koniec XI wieku, prawdopodobnie
właśnie z fundacji Władysława Hermana. Jej konsekracja nastąpiła w 1142 roku. O budowli tej
wiadomo zdecydowanie więcej, choćby ze względu na jej zachowany wizerunek na odcisku pieczęci
kapituły krakowskiej z XIII wieku. Także pozostałości są zdecydowanie lepiej zachowane – dolna
część Wieży Wikaryjskiej (Srebrnych Dzwonów) oraz w całości trójnawowa krypta św. Leonarda,
wsparta na 8 kolumnach. W 1118 roku pochowano tam biskupa Maurusa, z którego grobu wyjęto
m.in. patenę i kielich. Z tego okresu pochodzą także:

-

rotunda przy bastionie Władysława IV, z XII wieku, być może baptysterium

-

kościół przy Smoczej Jamie

-

rotunda przy baszcie Sandomierskiej, być może z 2 połowy XI wieku

W 1305 lub 1306 roku katedra spłonęła, ale nie w całości, w związku z czym w 1320 roku możliwa
była koronacja Władysława Łokietka. W tym samym roku, z inicjatywy króla, rozpoczęto budowę
nowej, trzeciej z kolei, która w swoim głównym zrębie istnieje do dziś. W 1364 została ona
konsekrowana. Jest to budowla trzynawowa z transeptem i ambitem, do której od początku budowy
i przez następne wieki dostawiano kaplice. Pierwsze powstawały przy prezbiterium – w 1322 została
konsekrowana kaplica św. Małgorzaty, dziś pełniąca funkcję zakrystii, a kilka lat później wzniesiono
kaplicę nazwaną później kaplicą Batorego.