Rozdział III
Charakterystyka normy prawnej
Rozdział przedstawia różnice między pojęciem normy prawnej a przepisu prawnego.
Akt normatywny składa się z przepisów prawnych., natomiast jako przepis prawny należy rozumieć elementarną jednostkę zdaniową występującą w formie artykułu, paragrafu, ustępu itp. Nie każdy przepis zawiera normę prawną. Za normę prawną należy uznać tylko takie zdania aktów normatywnych, które podmiotem, do których są skierowane wyznaczają uprawienia i obowiązki. Normy prawne są wydobywane interpretując przepisy.
Rozdział ten wyszczególnia rodzaje norm i przepisów prawnych. Normy prawne dzielimy na hipotetyczne i kategoryczne. Kategoryczna to norma prawna wyznaczająca pewną zasadę, której spełnienie wymagane jest bezwarunkowo(np. norm zakazująca zabójstwa). Hipotetyczna to norma, która wyznacza zasadę postępowania, wymaganą tylko w określonych warunkach (możliwość uchylenia się dłużnika na rzecz wierzyciela pod warunkiem, że upłynął okres pociągający za sobą przedawnienie wierzytelności).
Normy prawne oparte są na 3 kryteriach:
Treść(Pod względem treści istnieje podział na normy prawa materialnego i formalnego. Normy prawa materialnego regulują podstawowe stosunki prawne. Normy prawa formalnego określają realizację podstawowych stosunków wyznaczonych przez normy prawa materialnego)
Stopień konkretności (Przepisy prawne i zawarte w nich normy dzielimy na: konkretne, blankietowe i odsyłające.)
-przepis jest konkretny gdy dyspozycja wyraźnie określa sposób postępowania
-przepis blankietowy- brak wyraźnej dyspozycji oraz powierzenie ustalenie jej wskazanemu organowi państwowemu(np. przepisy o wykroczeniach w ruchu drogowym wyznaczenie wysokości kary za ich naruszenie powierzają odpowiednim organom państwowym)
-przepis odsyłający- brak sformułowanej dyspozycji normy prawnej. Zawarte formuły zdań odsyłające do dyspozycji zawartej w innym przepisie.
Zasięg obwiązywania dzielimy na ogólne i zindywidualizowane.
-przepis jest zindywidualizowany ze stanowiska podmiotowego, gdy adresat normy (podmiot stosunku prawnego) jest zindywidualizowany. Przepis zindywidualizowany odnosi się do konkretnego przypadku lub ściśle określnej osoby.
-przepis ogólny to taki, który odnosi się do wszystkich przypadków pewnego rodzaju, jakie mogą się zdarzyć.
Przepisy prawne i zawarte w nich normy dzielimy na :
-bezwzględnie obowiązujące (norma jest bezwzględnie obowiązująca, gdy jej dyspozycja jest zredagowana w sposób kategoryczny, tzn. że adresat nie ma możliwości innego zachowania się od tego, jakie podane jest w dyspozycji)
-względnie obowiązujące( norma jest względnie obowiązująca, gdy przewiduje dyspozycję, która ma zastosowanie, jeśli adresat normy nie dokonał innej czynności.
Normy prawne dzielimy na:
-ogólne (regulujące szeroki zakres spraw, stanowiące w dyspozycji ogólną regułę postępowania)
-szczegółowe (to taka która ustanawia wyjątki od reguły ogólnej)
Przepisy prawne obowiązujące na całym terytorium państwa dzielimy na:
Przepisy powszechne(uniwersalne)
Przepisy partykularne
Budowa normy prawnej:
1)koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej.
(W jej skład wchodzą trzy elementy: hipoteza, dyspozycja, sankcja)
Hipoteza normy prawnej- to cześć, która określa warunki, od zaistnienia których uzależnione jest zastosowanie dyspozycji. Hipoteza to opis okoliczności, w których adresatowi jest coś nakazane, zakazane lub dozwolone. Hipoteza należy do najbardziej rozbudowanej części normy prawnej. Wyznacza warunki podmiotowe i przedmiotowe pewnych stanów, wydarzeń określających adresata norm.
Dyspozycja- określa wymagamy sposób zachowania się adresata, czyli sama zasadę postępowania. Jest to najważniejsza część normy prawnej.
Sankcja- określa pewną dolegliwość, jaką ustawodawca przewiduje w sytuacji, w której adresat nie zachowa się w sposób wyznaczony w dyspozycji.
2)koncepcja więcej niż trójczłonowej budowy normy prawnej
Sankcja może zastosowanie, gdy zaistnieją nowe okoliczności w stosunku do tych, które byłyby określone w hipotezie, warunkujące zastosowanie dyspozycji, czyli konieczne jest zaistnienie drugiej hipotezy.
3)koncepcja norm sprzężonych
Koncepcje tą stworzyli Polscy teoretycy prawa, głównie Jerzy Lande. Pracodawca redaguje normę prawną a pomocą dwu norm sprzężonych w jedną całość. Na normy sprzężone składają się: norma sankcjonowana i norma sankcjonująca. Każda z nich składa się z hipotezy i dyspozycji.
- norma sankcjonowana składa się z hipotezy określającej warunki zachowania się adresata i dyspozycję, której treść zawiera nakaz , zakaz czyli regułę postępowania adresata normy.
-norma sankcjonująca także składa się z hipotezy i dyspozycji. Hipotezą normy sankcjonującej jest fakt zachowania się adresata w sposób sprzeczny z nakazem bądź zakazem zawartym w dyspozycji nomy sankcjonowanej, mimo spełnionych warunków wymienionych w jej hipotezie.
Rodzaje sankcji:
-sankcja represyjna zwana sankcją karną, stosowana jest za dokonanie czynów zabronionych. Celem sankcji może być odwet za naruszenie porządku prawnego, ale również poprawa przestępcy w celu zapobieżenia przed popełnieniem nowych przestępstw oraz odstraszenie potencjalnych przestępców
-sankcja egzekucji polega na przymusowym wykonaniu przez adresata zachowania się przewidzianego w dyspozycji. Może ona polegać na zmuszeniu adresata do dokonania niedopełnionego czynu, przywrócenia do stanu poprzedniego (np. zwrot zagarniętego mienia), wymuszenie określonego zachowania się(np. zmuszenie świadka do stawienia się w sądzie)
-sankcja nieważności polega na uznaniu czynności dokonanej niezgodnie z nakazem dyspozycji za nieważną, czyli pozbawioną skutków prawnych. Nieważność ta może dotyczyć czynności od samego początku jej zaistnienia bądź od orzeczenia wydanego przez kompetentny organ.
Rodzaje norm ze względu na sankcje:
-Leges imperfactae – ustawy niedoskonałe są gdy stanowią normy, za naruszenie których nie przewidziana jest żadna sankcja prawna
-Leges perfactae – ustawy doskonałe są gdy za ich przekroczeni grozi sankcja nieważności
-Leges plusquam perfectae- ustawy więcej niż doskonałe są gdy za naruszenie dyspozycji grozi sankcja nieważności oraz sankcja karna
-Leges minus quam perfectae- ustawy mniej niż doskonałe są gdy przewiduje się sankcję karną za popełnienie czynności sprzecznej z nakazem zawartym w dyspozycji, ale nie przewidują sankcji nieważności
Rozdział IV
Stosunki prawne
Stosunek prawny- rodzaj zależności i powiązań wyznaczonych w normę prawną pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Jest jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji między przynajmniej dwoma osobami, w których zachowania jednaj strony (działanie lub zaniechanie) wywołują reakcję innej strony i podlegają kontroli norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych, itp.).
Koncepcje stosunków prawnych:
1)Koncepcja monistyczna zakłada, że stosunki prawne zachodzą tylko w jednej płaszczyźnie. Koncepcja ta występuje w dwóch odmianach:
a) koncepcja normatywistyczna głosi, że stosunek prawny zachodzi tylko w płaszczyźnie wyznaczony przez dyspozycję normy prawnej, w którym jeden podmiot jest uprawniony, a drugi względem niego zobowiązany
b) koncepcja realistyczna zwana realną. Głosi, że stosunki prawne zachodzą w świecie empirycznym, doświadczalnym
2) Koncepcja dualistyczna (zaproponowali ją Kazimierz Opałek, Jerzy Lande i Jerzy Wróblewski)
Jej zwolennicy głoszą, że stosunki prawne zachodzą jednocześnie w dwóch płaszczyznach. Charakter ogólny wyznaczony jest przez pracodawcę w dyspozycji normy prawnej, abstrahujący od konkretnych przypadków. Stosunek prawny konkretny polega na zastosowaniu uprawnień i obowiązków- wyznaczonych ogólnie w dyspozycji normy prawnej- od konkretnych podmiotów znajdujących się w konkretnych przypadkach. Elementy koncepcji dualistycznej: podmiot; przedmiot; modalności, czyli uprawnienia i obowiązki; oraz fakty czyli zdarzenia prawne.
Podmiot stosunku prawnego: osoba fizyczna i osoba prawna
Zgodnie z zasadą podwójnego charakteru stosunku prawnego, do zaistnienia stosunku prawnego konieczne są przynajmniej dwa podmioty, z których jeden jest podmiotem uprawnienia, a drugi podmiotem obowiązku. W wyjątkowych sytuacjach istnieją uprawnienia absolutne, gdy podmiotem obowiązku są wszyscy.
Osoba fizyczna – prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się po osiągnięciu pełnoletności, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie.
Zdolności osoby jako podmiotu stosunku prawnego:
1)Zdolność prawna podmiotu stosunku prawnego jest to możność nabywania uprawnień i obowiązków. Ograniczenie zdolności prawnej może nastąpić z trzech przyczyn:
-braku odpowiedniego wieku (brak pełnoletności)
-z powodu ubezwłasnowolnienia w razie udowodnienia choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego(na mocy prawomocnego wyroku)
- z powodu utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych, praw rodzicielskich lub opiekuńczych na mocy prawomocnego wyroku sądu karnego
2)Zdolność do czynności prawnych oznacza, że człowiek może we własnym imieniu, na skutek „czynności prawnych” nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W prawie wyróżnia się pełną i ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada osoba fizyczna, która jest pełnoletnia, czyli ukończyła 18 rok życia. Także osoba niepełnoletnia, która zawarła małżeństwo przed uzyskaniem pełnoletności. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 rok życia oraz osoby ubezwłasnowolnione. W ich imieniu czynności dokonują ich przedstawiciele prawni (rodzice, opiekunowie, kuratorzy wyznaczeni przez sąd). Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności prawnej całkowicie lub w określonym zakresie jest nieważna. Rodzaje zdolności do czynności prawnych: ogólną i specjalną. Ogólną zdolność nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Zdolność specjalną uzyskuje osoba osoba niepełnoletnia, gdy prawo stawia łagodniejsze warunki co do wieku.
3)Zdolność do działań prawnych polega na możliwości nabywania praw i zaciągania zobowiązań przez osoby fizyczne przez czyny dozwolone i niedozwolone oraz ponoszenia odpowiedzialności prawnej za ich dokonanie
Osoba prawna nie jest człowiekiem, chociaż ludzie pełniąc funkcję organów osób prawnych działają jako osoby prawne. Osoba prawna jest więc jednostką organizacyjną wyposażoną przez prawo w osobowość prawną czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz zdolność nabywania tych praw i obowiązków w drodze samodzielnego składania oświadczeń woli. Przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielni, spółki akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością, stowarzyszenie czy fundacje.
Tryb powstawania osób prawnych
Tryb erekcyjny, który ma miejsce, gdy osoba powstaje w drodze aktu erekcji wydanego przez organ władzy ustawodawczej bądź dekret kompetentnego organu administracyjnego.
W trybie erekcyjno-ustawowym powstają w Polsce uniwersytety i inne szkoły wyższe.
Tryb rejestracyjny- osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli, którymi są osoby fizyczne lub osoby prawne- a zdolność prawną uzyskuje w momencie wpisu do rejestru dokonanego przez kompetentny organ państwowy. W trybie tym powstają zrzeszenia(stowarzyszenia) i fundacje.
Tryb notyfikacyjny(meldunkowy)- polega na utworzeniu osoby prawnej przez założycieli przez złożenie w tej sprawie oświadczenia wobec notariusza, a władze państwowe zostają powiadomione o jej utworzeniu i dokonują wpisu do rejestru. W Niemczech w trybie tym powstają stowarzyszenia prywatne.
Przedmiot stosunku prawnego
Można go sklasyfikować w oparciu o 3 koncepcje:
1)koncepcja tradycyjna głosi, że przedmiotem stosunków prawnych są tylko rzeczy, przez które należy rozumieć dobra materialne(np. dom) i niematerialne(np. prawa autorskie)
2) koncepcja nowsza: przedmiotem stosunku prawnego są działania, czyli zachowania się ludzi wobec rzeczy, do których podmioty stosunków są zobowiązane lub uprawnione
3) koncepcja pośrednia(mieszana):przedmiotem stosunków prawnych nie są tylko rzeczy, czyli dobra materialne i niematerialne, ale również zachowanie się ludzi wobec siebie ze względu na te rzeczy. Działania ludzi:
-pozytywne, np. oddanie strzału do człowieka, które spowodowało jego śmierć
-negatywne, np. niepodanie choremu lekarstwa przez pielęgniarkę, w skutek czego nastąpiła śmierć
-znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego, np. areszt
Uprawnienie i obowiązek , czyli modalność stosunku prawnego
Uprawnienie- ma miejsce, wówczas gdy dyspozycja wyznacza podmiotowi stosunku prawnego możność zachowania się w określony sposób , ale sposób postępowania pozostawia mu do wyboru.
Obowiązek-dyspozycja normy prawnej wyznacza adresatowi konieczność jednego i tylko jednego sposobu zachowania się względem drugiego podmiotu a w razie odmiennego zachowania się przewiduje zastosowanie względem niego sankcji.
Zdarzenia prawne
Zdarzeniami prawnymi nazywamy takie wydarzenie faktyczne, z których zaistnieniem norma prawna łączy określone skutki prawne, czyli powstanie, zmianę lub wygaśnięcie konkretnego stosunku prawnego.
Rodzaje zdarzeń prawych:
1)wydarzenia świata zewnętrznego niezależne od ludzkiej woli, z których zaistnieniem prawo wiąże określone skutki prawne
2)wydarzenia zależne od ludzkiej woli, czyli działania ludzkie, które mogę mieć następujące postacie:
a)czyny, czyli takie działania ludzkie , z którymi norma wiąże skutki prawne niezależnie od tego, czy zostały podjęte w celu spowodowania skutków prawnych Prawo dzieli czyny na dozwolone i niedozwolone.
b)czynności świadome zmierzające do wywołania skutków prawnych. Wśród tej grupy wydarzeń prawnych wyróżniamy następujące postacie:
-czynności prawne, czyli takie działania, których istotnym elementem jest oświadczenie woli zmierzające do spowodowania skutków prawnych. Wśród czynności prawnych wyróżniamy: jednostronne, dwustronne lub wielostronne
-orzeczenie sądowe, mające charakter konstytutywny. Rodzaje orzeczeń sądowych:
Orzeczenie deklaratoryjne, stwierdzające zaistnienie określonych skutków prawnych
Orzeczenie konstytutywne, które opierając się na obowiązujących normach, powodują wygaśnięcie istniejącego stosunku prawnego i powstanie nowego stosunku prawnego,
-konstytutywne akty administracyjne
Swoiste akty prawne:
-domniemanie prawne:
Ludzkie
prawne
-fikcja prawna- ustawodawca nakazuje uznać jakiś fakt za istniejący, chociaż wiadomo, że taki fakt w rzeczywistości nie istnieje, a nawet nie mógł zaistnieć
Rozdział V
Źródła prawa
Rodzaje źródeł prawa:
Ze względu na sposób wyróżnia się:
- zwyczaj prawny- jest to najstarsze źródło prawa. Jego specyfika polega na żywiołowym powstawaniu, oddolnie w drodze praktyki społecznej, a dopiero wtórnie zostaje usankcjonowany przez organy władzy państwowej. Dawniej zwyczaj odnosił ważną rolę . Współcześnie został wyparty przez różne formy prawa stanowiącego, ale ma jeszcze znaczenie w społeczeństwach ustabilizowanych, w których dominuje system prawa common law (w Anglii). Nie ma zastosowania w prawie karnym
-akty normatywne- czynnikiem tworzącym są wyspecjalizowane organy władzy ustawodawczej, które postępują z zachowaniem wymogów dotyczących procedury i odpowiedniej formy.
-umowy- stanowi odmianę prawa stanionego, w którego tworzeniu biorą udział przynajmniej dwa podmioty wyposażone w zdolność tworzenia prawa (umowy dwustronne) lub więcej takich podmiotów (umowy wielostronne). Umowę publicznoprawną charakteryzują następujące elementy:
wielość podmiotów tworzących prawo
równorzędność tych podmiotów
zasad wzajemności
-precedens sądowy- jest odmianą zwyczaju. Rolę podmiotu tworzącego prawo spełnia sąd, czyli organ stosujący prawo. Taka forma tworzenie prawa występuje w anglosaskim systemie prawa. Polega na tym , iż sąd najwyższy tworzy ogólną regułę dla sytuacji faktycznej, dla której nie ma podstaw w prawie stanowionym i zgodnie z nią wydaje konkretne rostrzygnięcie.
-opinie prawników- w średniowieczu wybitni prawnicy tworzyli opinie, z którymi powszechnie liczono się w praktyce oraz którym przypisywano moc prawa. Współcześnie opinie prawników nie mają mocy obowiązującej, ale ich komentarze oddziałują na osoby stosujące prawo.
System źródeł prawa
Każde państwo posiada swój system, przez który należy rozumieć całokształt obowiązujących w danym państwie źródeł prawa, odpowiednio uporządkowanych. W kontynentalnym systemie prawa podstawowym źródłem są akty normatywne. Źródła te mają taką sama moc obowiązującą, ale różnią się od siebie: mocą prawną, podmiotem i przedmiotem oraz trybem stanowienia.
1)Podmiotem aktu normatywnego jest państwo(organy powołane do stanowienia prawa w danym kraju)
2)Przedmiotem aktu normatywnego jest dziedzina stosunków społecznych, które mogą być regulowane przez dany akt.
3) Tryb stanowienia i publikowania aktu normatywnego określa procedurę, wg której akt normatywny dochodzi do skutku
Budowa aktów normatywnych:
nazwa, która wskazuje na rodzaj aktów normatywnych
data ustanowienia lub uchwalenia danego aktu
tytuł określający przedmiot regulowanych stosunków społecznych
preambuła, czyli uroczysty wstęp, który zawiera deklarację ustawodawcy o motywach wydania danego aktu. W preambułę opatrzone są: Konstytucja RP z 1997, Konkordat między Stolicą Apostolską i Polską z 1993 r.
część ogólna, w której są formułowane przepisy zawierające normy wspólne dla części szczegółowej
Cześć szczegółowa – zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, określającą dyspozycję lub sankcję
Przepisy końcowe, na które składają się: postanowienia przejściowe, derogacyjne, określające termin wejścia w życie danego aktu normatywnego
Podpis osoby pełniącej funkcję organu, który zgodnie z konstytucją danego państwa jest kompetentny do promulgacji danego typu aktu normatywnego, np. wg Konstytucji RP wymagany jest podpis prezydenta lub prezydenta i przepiera rządu, podpis ministra itp.
Zbiory źródeł prawa:
Nowelizacja aktu normatywnego polega na wprowadzeniu do niego zmian, czyli uzupełnianiu jego tekstu o nowe fragmenty, skreśleniu niektórych fragmentów lub zastąpieniu już istniejących nowymi przepisami.
Inkorporacja polega na zebraniu w całość przepisów prawnych jakiejś dziedziny stosunków(np. prawa cywilnego), które były już wielokrotnie nowelizowane i publikowane, oraz uporządkowaniu ich wg przyjętych kryteriów.
Kodyfikacja polega na tym, że z szeregu aktów normatywnych dotyczących danej dziedziny stosunków(np. prawa pracy) tworzy się jedną ustawę, zwaną kodeksem.
System źródeł prawa polskiego:
System źródeł prawa obowiązującego w III Rzeczypospolitej jest uporządkowany zgodnie z zasadami określonymi w trzecim rozdziale Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja ta wprowadza podział źródeł prawa ze wzg na zasięg obowiązywania na:
Źródła prawa powszechnie obowiązującego o zasięgu krajowym
Źródła prawa miejscowego
W systemie źródeł prawa III Rzeczypospolitej można wyróżnić akty normatywne pochodzące od:
1)organów władzy ustawodawczej
2)organów władzy wykonawczej
3)terenowych organów administracji rządowej
4)organów samorządu terytorialnego
I.Akty normatywne pochodzące od organów władzy ustawodawczej. Organami tej władzy są: Sejm, Senat oraz Zgromadzenie Narodowe (połączone izby-Sejm i Senat). Aktami normatywnymi pochodzącymi od tych organów są zgodnie z hierarchią:
a) Konstytucja RP. Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe
b) Umowy międzynarodowe i ustawy ratyfikowane
c)Ustawy zwykłe
d)Uchwały Sejmu i Senatu
e) Uchwały Sejmu i Senatu
II. Akty normatywne pochodzące od najwyższych organów władzy wykonawczej. Organami tej władzy są:
-Prezydent RP może stanowić:
Rozporządzenia z mocą ustawy w razie zaistnienia stanu wojennego
Rozporządzenia na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (art.142 Konstytucji)
Zarządzania
Postepowania oraz akty urzędowe służące realizacji kompetencji konstytucyjnych i ustawowych.
-Rada Ministrów stanowi akty w postaci rozporządzeń i uchwał
-Premier i ministrowie mogą stanowić rozporządzenia i zarządzenia na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie.
III. Akty normatywne pochodzące od terenowych organów administracji rządowej. Terenowym organem administracji rządowej jest wojewoda. Wojewoda może stanowić prawo miejscowe obowiązujące na terenie danego województwa
IV. Akty normatywne pochodzące od organów samorządu terytorialnego. Podstawową jednostką sam.teryt. jest gmina. Organy gminy mogą stanowić prawo miejscowe w postaci przepisów gminnych(miejskich). Rada gminy może stanowić uchwały i przepisy porządkowe
Rozdział VI
System prawa
System prawa
Termin ten odnosimy do pewnego zespołu norm, uporządkowanych według określonych kryteriów kulturowych, ideologicznych bądź techniki tworzenia prawa. Przez system prawa w ścisłym tego słowa znaczeniu należy rozumieć konkretny system prawa, czyli całokształt norm prawnych obowiązujących w konkretnym państwie w określonym przedziale czasowym.
System prawa powinien spełniać 3 postulaty:
Hierarchicznie zbudowany
Konkretny system prawa powinien być mieszany, czyli statyczno-dynamiczny. W konsekwencji przyjęcie założenia, iż system prawa jest statyczny jest postulat niesprzeczności systemu prawa, czyli że między normami wchodzącymi w jego skład musi być powiązanie treściowe w tym sensie, że normy niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z normami hierarchicznie wyższymi
Związki między normami pod względem treści polegają na:
-powiązaniach logicznych między normami, zwanych regułami inferencyjnymi
-istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej dla wszystkich norm należących do danego systemu prawa.
W dostatecznym stopniu niesprzeczny, czyli że normy wchodzące w jego skład nie powinny się wykluczać pod względem logicznym, aksjologicznym lub parakseologicznym
Zupełność systemu prawa- zasada ta została wysunięta przez pozytywistów, którzy przyjęli założenie, iż organ stosujący prawo nie może wymówić się brakiem normy prawnej, na podstawie której należy wydać rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie. W przypadku przyjęcia założenia, że ustawodawca powinien uregulować sprawę, a nie uregulował jej , wówczas mówimy o zaistnieniu luki w prawie
Wyróżnia się dwa typy systemów prawa:
1)system prawa ustawowego, zwany kontynentalnym. Charakteryzują go trzy elementy:
Hierarchiczne uporządkowanie norm, wśród których najwyższą pozycję zajmują normy zawarte w ustawie zasadniczej, czyli w konstytucji
Abstrakcyjność i ogólność norm tworzonych przez organy ustawodawcze
Organy stosujące prawo (np. sądy) w zasadzie nie tworzą prawa
2)system prawa zwyczajowego/precedensowego- common law, zwany anglosaskim. Charakteryzuje się:
1) Podstawową formą tworzenia prawa jest decyzja sądowa, czyli sądy tworzą prawo
2) w decyzji sądowej wyróżnia się zasadę ogólną, będącą podstawą rozstrzygnięcia i jej zastosowanie
3)zasada precedensu obowiązuje w odniesieniu do zasady ogólnej, czyli że zasada ta staje się regułą postępowania, na podstawie, której sądy będą rozstrzygać konkretne sprawy w przyszłości.
Podział prawa przyjęty powszechnie w państwach demokratycznych:
-publiczne jest prawem dotyczącym interesu państwa. Reguluje stosunki między takimi podmiotami, których obydwa lub przynajmniej jeden z nich jest organem państwowym.
-prywatne jest to, które dotyczy interesu jednostek. Prawo prywatne reguluje stosunki między osobami fizycznymi.
Podział prawa na gałęzie. Podstawą podziału są poniższe kryteria:
Kryterium przedmiotowe
Kryterium podmiotowe
Kryterium sposobu regulacji prawnej. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:
-prawo cywilne
-prawo administracyjne
-prawo karne
-prawo konstytucyjne
Podział systemu prawa III Rzeczypospolitej:
Prawo konstytucyjne- źródłem tego działu jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
Prawo cywilne. Najważniejsze działy:
-prawo rzeczowe
-prawo zobowiązań
-prawo spadkowe
-prawo autorskie, wekslowe, czekowe i prawo międzynarodowe prywatne. Podstawowym źródłem praw cywilnego jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964r.
Prawo administracyjne
Prawo procesowe. Wyróżnia się następujące rodzaje prawa postępowań:
-prawo postępowania cywilnego
-prawo postępowania karnego
-prawo postępowania administracyjnego
-prawo finansowe. Podstawowym źródłem prawa bankowego jest ustawa z 27 sierpnia 1997 r Prawo bankowe.
-prawo rodzinne i opiekuńcze. Podstawowym źródłem jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r.
-prawo handlowe. Podstawowym źródłem jest kodeks spółek handlowych z 2000 r
-prawo pracy. Podstawowym źródłem jest Kodeks pracy z dnia 26 kwietnia 1974r.
-prawo upadłościowe i układowe.
Odrębny charakter mają dwie gałęzie prawa międzynarodowego: międzynarodowe prawo prywatne i międzynarodowe prawo publiczne.