Bezpieczeństwo międzynarodowe po „zimnej wojnie” i kształtowanie nowego ładu międzynarodowego

Zagadnienia:

1. Proces zmiany międzynarodowego układu sił w Europie i na świecie.

2. Osłabienie czynnika militarnego w stosunkach międzynarodowych, zyskiwanie na znaczeniu geoekonomiki ponad geopolityką.

3. Kierunki ewolucji struktur międzynarodowych.

4. Międzynarodowy ład polityczny: procesy integracji i dezintegracji.

5. Ciągłość i zmiana w porządku międzynarodowym.

Proces zmiany międzynarodowego układu sił w Europie i na świecie

Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. zaobserwować można wiele procesów o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym zmieniających międzynarodowy układ sił w Europie. Zaliczyć do nich można:

• Transformacje ustrojowe w państwach Europy Środkowej,

• Zjednoczenie Niemiec,

• Rozwiązanie UW i RWPG,

• Rozpad Jugosławii,

• Odrodzenie niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii,

• Rozpad ZSRR i powołanie WNP,

• Rozpad Czecho-Słowacji.

Procesy te miały bezpośredni wpływ lub pośredni na zmiany oraz oddziaływały długofalowo bądź krótkotrwale

Czynniki wpływające na zmiany międzynarodowego układu sił w Europie i na świecie

• Strukturalna niewydolność systemu gospodarczego europejskich państw realnego socjalizmu;

• Kryzys autorytaryzmu;

• Pojawienie się coraz bardziej zorganizowanej opozycji politycznej;

• Wpływ procesu KBWE;

• Ideologiczna klęska radzieckiego komunizmu;

• „pieriestrojka” w polityce zagranicznej ZSRR;

• Wzrastający opór społeczny i determinacja w pragnieniu dokonywania przemian ustrojowych;

• Odrodzenie świadomości narodowej i przewartościowania w obrębie interesów państwowych;

• Uwarunkowania geopolityczne.

Wszystkie ww. przesłanki trzeba traktować kompleksowo. Będąc zbliżenie ukierunkowani wzmacniały się tworząc tzw. Mechanizm samonapędzający

Główne przesłanki zmiany międzynarodowego układu sił w Europie na przełomie lat 80. I 90. XX w.

1. Struktura niewydolności systemu gospodarczego europejskich państw realnego socjalizmu;

2. Kryzys autorytaryzmu

3. Pojawienie się coraz bardziej zorganizowanej opozycji;

4. Wpływ procesu KBWE;

5. Ideologiczna klęska radzieckiego komunizmu;

6. Pieriestrojka w polityce zagranicznej ZSRR - odejście od doktryny Breżniewa;

7. Wzrastający opór społeczny i determinacja w pragnieniu dokonywania zmian ustrojowych;

8. Odrodzenie świadomości ustrojowej i przewartościowania w obrębie interesów narodowych;

9. Uwarunkowania geopolityczne.

1
9 2

3

8 n 3
4

7 4

6 5

Doktryna Breżniewa

• Doktryna Breżniewa, znana także w literaturze pod nazwą „Doktryna o ograniczonej suwerenności” została ogłoszona przez ministra spraw zagranicznych ZSRR A. Gromykę na sesji zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1968 r. jako reakcja na próbę usamodzielnienia się Czechosłowacji. Jej nazwa pochodzi od nazwiska ówczesnego Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Leonida Breżniewa;

• Ideą doktryny była możliwość interwencji (nawet interwencji zbrojnej) innych państw socjalistycznych, w tym ZSRR, w wypadku gdyby zostały naruszone tzw. „podstawy ustroju socjalistycznego”, w którymś z państw członkowskich Układu Warszawskiego;

• Idea ta stała się swoistą „normą prawną” sankcjonującą całkowite uzależnienie państw socjalistycznych od ZSRR

• Zasada ta nie została uznana przez demokratyczne państwa zachodnie oraz niektóre państwa socjalistyczne niezależne od ZSRR (Chiny, Albanię i Jugosławie).

Główne rezultaty politycznych przeobrażeń w Europie na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w.

• Zmiany ustrojowe (likwidacja systemu tzw. Realnego socjalizmu) w krajach Europy Środkowej (Polsce, Węgrzech, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Albanii), a następnie w krajach Europy Wschodniej;

• Zjednoczenie Niemiec (w następstwie m.in. wcześniejszych zmian ustrojowych w NRD), w wyniku którego przestało istnieć jedno z państw europejskich – NRD;

• Rozpad starych (blokowych) powiązań między państwami środkowo- i wschodnioeuropejskimi (w wyniku rozwiązania UW i RWPG);

• Rozpad państw wielonarodowych w Europie Środkowej i Wschodniej: Jugosławii i ZSRR

• Powstanie nowych form współpracy regionalnej (ze szczególną rolą WNP, dającej przesłanki organizacji o charakterze konfederacji) oraz zawieranie coraz ściślejszych związków państw postsocjalistycznych z państwami i strukturami zachodnimi, a także z innymi organizacjami międzynarodowymi;

• Wyzwolenie procesu kompleksowych przemian: politycznych, gospodarczych, wojskowych i innych.

UWAGA:
W dniu 4 czerwca 1989 r., w pierwszej turze wyborów, zdecydowane zwycięstwo odnieśli kandydaci Solidarności, którzy zdobyli 160 spośród 161 mandatów w Sejmie oraz 92 spośród 100 w Senacie.

Ogniwa procesu zmiany międzynarodowego układu sił w Europie na przełomie 80-tych i 90-tych latach XX w.

Zmiany ustrojowe	Zjednoczenie niemiec	Rozwiązanie wschodnich struktur blokowych	Rozpad Jugosławii	Odrodzenie niepodległości Litwy, Łotwy i Estonii	Utworzenie WNP i kres ZSRR	Rozpad Czecho-Słowacji

Skutki politycznych przeobrażeń w Europie na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w.

• Następstwa rozpoczętego na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. procesu zmiany międzynarodowego układu sił w Europie są różnorodne i, zuwagi na trwanie jeszcze tego procesu trudno byłoby przedstawić ich zamkniętą listę.

• Zmiana międzynarodowego układu sił zdeterminowała szereg przeobrzażeń w Europie o charakterze:

1. Podmiotowym (ilościowym)

2. Instytucjonalno-funkcjonalnym (charakter powiązań międzynarodowych),

3. Przedmiotowym (sfery: polityczna, gospodarcza, militarna, kulturowa).

W każdym z tak zasadniczo wyodrębnionych wymiarów przeobrażeń zmiany mają znaczenie jakościowe

Przeobrażenie o charakterze podmiotowym

• Rozpad państw wielonarodowych (Jugosławii, ZSRR, Czecho-Słowacji) – przy tylko dwóch połączeniach państw – przystąpieniu NRD do RFN (co w praktyce spowodowało kres istnienia NRD) i utworzeniu federacji między Serbią i Czarnogórą (Federalna Republika Jugosławii, tzw. Nowa Jugosławia);

• Na obszarze obowiązywania Traktatu CFE – odnotować należy wzrost liczby państw europejskich z 35 do 49.

Przeobrażenia o charakterze instytucjonalno-funkcjonalnym

• Likwidacja UW i RWPG oraz rozszerzenia składu jedynej instytucji ogólnoeuropejskiej – KBWE/OBWE z 35 do 55 uczestników),

• Otwieranie się zachodnioeuropejskich struktur współpracy na państwa postsocjalistyczne:

- powiększenie składu Rady Europy z 23 do 39 uczestników (poza Andorą zastały przyjęte: Albania, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Ukraina i Węgry – stan na luty 1966 r.) – obecnie 47 państw,

- stowarzyszenie kilku państw postsocjalistycznych z UE.

• Włączenie w pracy organizacji zachodnich, jak np.: Zgromadzenia Północnoatlantyckiego NATO (14 państw postsocjalistycznych ze statusem delegata stowarzyszonego);

• Tworzenie nowych instytucji wzajemnej współpracy, jak Północnoatlantycka Rada Współpracy NATO, przekształcona maju 1997 r. w Rade Partnerstwa.

Przeobrażenia o charakterze przedmiotowym

• Zmiany dotyczą, najogólniej to ujmując, procesów transformacji systemowych i konsekwencji, jakie powodują ona dla stosunków międzynarodowych w wymiarze europejskim, a nawet szerszym (z uwagi choćby na stosunki USA – Rosja i miejsce, jakie zajmowała w nich Europa Środkowa);

• Dokonujące się w europejskich państwach postsocjalistycznych transformacje systemowe (reorientacja polityki wewnętrznej i zagranicznej na wszystkich płaszczyznach) zmierzały na ogół do pełnej integracji (reintegracji) ze wszystkimi strukturami zachodnioeuropejskimi;

• Procesy integracyjne, trwające także w państwach poradzieckich, również objęły kompleks ich polityki wewnętrznej i zagranicznej, lecz zachowały swą odrębność od transformacji europejskich państw postsocjalistycznych.