DOWODY
W każdym postępowaniu administracyjnym – w tym również w postępowaniu przed organami administracji publicznej w należących do właściwości tych organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych – uregulowanym przepisami ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (np. w postępowaniu o wydanie pozwolenia na budowę czy w postępowaniu o zarejestrowanie samochodu) obowiązuje podstawowa zasada: w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli (art. 7 K.p.a.).
Uszczegółowieniem przytoczonej wyżej zasady są dalsze przepisy K.p.a., w tym zwłaszcza art. 77 § 1 K.p.a., zgodnie z którym to organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy oraz art. 75 § 1 K.p.a. – stanowiący, że jako dowód w postępowaniu administracyjnym należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być:
dokumenty,
zeznania świadków,
opinie biegłych, oraz
oględziny.
Z art. 7 i 77 § 1 K.p.a. wynika zatem, że obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego ciąży na organie prowadzącym postępowanie administracyjne. „Nie znaczy to jednak, że strona jest zwolniona od współudziału w realizacji tego obowiązku, zwłaszcza iż nieudowodnienie określonej czynności faktycznej może prowadzić do rezultatów niekorzystnych dla strony. Jednakże na gruncie przepisów K.p.a. nie do przyjęcia jest takie rozumienie koncepcji prowadzenia postępowania dowodowego, przy którym organ administracji przyjmuje całkowicie bierną postawę, ograniczając się jedynie do oceny, czy strona udowodniła fakty stanowiące podstawę jej żądania, czy nie, i przerzucając w konsekwencji obowiązek wyjaśnienia sprawy na stronę” (fragment uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 X 1984 r. II SA 1205/84, ONSA 1984, z. 2, poz. 98).
Wyrazem uprawnienia strony do samodzielnego zgłaszania dowodów w toku postępowania administracyjnego jest przepis art. 78 § 1 K.p.a., zgodnie z którym żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić tylko takiego żądania strony, które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów (a więc do chwili wydania decyzji administracyjnej przez organ administracji publicznej II instancji) lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy.
W powyższym kontekście, dla skutecznej ochrony własnych interesów warto znać podstawowe zasady postępowania dowodowego w procedurze administracyjnej.
Jak wspomniano już wyżej, dowodami w postępowaniu administracyjnym są w szczególności: dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny – teraz przyjrzymy się im bliżej.
Dokumenty Dokumentem jest każde pismo utrwalające wolę sporządzającego je, bez względu na jego treść i formę. Dowód z dokumentów jest najczęściej stosowanym dowodem w postępowaniu administracyjnym.
Wyróżnić należy dwa podstawowe rodzaje dokumentów:
urzędowy – czyli taki, który został sporządzony w przepisowej formie, przez powołany do tego organ państwowy lub inny w zakresie jego kompetencji (np. akt notarialny czy książeczka wojskowa); dokument urzędowy stanowi dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 76 § 1 K.p.a.), oraz
prywatny – dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie w nim zawarte.
Dokument urzędowy korzysta z domniemania prawdziwości, jednakże jest dopuszczalne przeprowadzanie przeciwdowodu przeciwko treści dokumentu (np. na okoliczność jego sfałszowania), wszelkimi środkami dowodowymi w tym np. zeznaniami świadków (art. 76 § 3 K.p.a.).
Co prawda Kodeks postępowania administracyjnego nie zawiera osobnych przepisów o dokumentach prywatnych, jednakże teza, że dokument prywatny stanowi w postępowaniu administracyjnym, nie inaczej niż w postępowaniu cywilnym, jedynie „dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie” przyjęła się powszechnie w nauce prawa (tak chociażby Janowicz Zbigniew [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Ustawa o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Komentarz, Warszawa 1996, Wydawnictwa Prawnicze PWN). Moc dowodową takiego dokumentu można zatem przyrównać do zeznania świadka i podlega on swobodnej ocenie organu administracyjnego.
Świadkowie Dowód z zeznań świadków należy w postępowaniu administracyjnym, obok dowodu z dokumentów, do najczęściej stosowanych środków dowodowych, choć nie jest jednak tak pewny. Zawodność zeznań świadków wynika w pierwszym rzędzie z subiektywności ich spostrzeżeń, a także z zawodności pamięci.
Dana osoba zostaje świadkiem w znaczeniu procesowym z momentem otrzymania wezwania do stawienia się w danym miejscu i czasie i złożenia zeznań. Obowiązkiem świadka jest: stawiennictwo w miejscu i czasie wyznaczonym przez organ oraz złożenie zeznań zgodnie z prawdą. Należy w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu karnego „kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy (np. w postępowaniu administracyjnym) zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Ten sam artykuł w § 3 stanowi jednak, że: „Nie podlega karze, kto, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym”.
Świadkami w postępowaniu administracyjnym nie mogą być tylko osoby wymienione w art. 82 § 1 K.p.a., czyli:
osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń (np. osoby chore psychicznie),
osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą, jeżeli nie zostały w trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy,
duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.
Istnieje ogólna zasada, że świadek nie ma prawa do odmowy zeznań. Odmówić złożenia zeznań może tylko małżonek strony, wstępny (rodzic, dziadek itd.), zstępny (syn, wnuk itd.) i rodzeństwo strony oraz jej powinowaci pierwszego stopnia (teściowie), jak również osoba pozostająca ze stroną w stosunku przysposobienia (adopcji), opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Niezależnie od prawa do całkowitej odmowy składania zeznań niektórym świadkom przysługuje prawo odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie (art. 83 § 2 K.p.a.), jeżeli:
dotyczy jego samego lub jego bliskich, a równocześnie
odpowiedź mogłaby narazić te osoby na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo mogłaby być związana z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Zasadą jest składanie przez świadków zeznań w formie ustnej, z której to czynności organ sporządza jednak pisemny protokół.
Biegli Zgodnie z art. 84 K.p.a., gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii.
Ogólną cechą odnoszącą się do tego środka dowodowego jest możliwość przekazania organowi wiadomości specjalnych (eksperckich) niezbędnych dla ustalenia i oceny okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia danej sprawy. Wiadomości specjalne (eksperckie) to wiadomości, które ogólnie mówiąc nie są znane przeciętnemu członkowi społeczeństwa. Wiadomości specjalne zdobywa się w szczególności w drodze uzyskania wykształcenia w określonej dziedzinie lub przez wykonywanie oznaczonego zawodu pozwalającego na zdobycie doświadczenia w określonym zakresie, powyżej zwykłego poziomu w danym zawodzie.
Kodeks postępowania administracyjnego nie ustanawia jednak jakichkolwiek formalnych kryteriów kwalifikacji biegłego. Oznacza to, że biegłym w rozumieniu komentowanego przepisu może być zarówno osoba wpisana na przewidzianą przepisami prawa listę biegłych, jak i osoba spoza tej listy.
Opinia biegłego (ekspertyza), najczęściej sporządzana na piśmie (choć nie można wykluczyć ustnej formy takiej opinii), wyraża zapatrywanie albo pogląd sporządzającego ją, musi być odpowiednio precyzyjna i należycie umotywowana. Nadto winna być opracowana w sposób obiektywny, w zgodzie z zasadami praktyki i etyki zawodowej. Sam biegły nie może jednak zastępować organu administracji publicznej w ocenie faktów i dowodów. Biegli mają jedynie pomóc organowi w ustaleniu i ocenie okoliczności sprawy, zaś opinia – jak każdy inny dowód – podlega swobodnej ocenie tegoż organu.
Postawione biegłemu przez organ pytania winny wynikać z akt sprawy. Poza pytaniami organ jest zobowiązany do zakreślenia biegłemu terminu na opracowanie opinii proporcjonalnego do stopnia zawiłości/skomplikowania tematu. W razie potrzeby można wyznaczyć biegłemu terminy dodatkowe, w celu uzupełnienia opinii, głównie dla przeprowadzenia dodatkowych badań.
Użycie liczby mnogiej (biegłych) wskazuje na dopuszczalność korzystania z opinii nie tylko jednego, ale wielu biegłych, w zależności od uznania organu administracyjnego (tak również wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 maja 1999 r., IV SA 2316/97, LEX nr 48 641).
Biegły z urzędu lub na wniosek strony podlega wyłączeniu od udziału w sprawie, w szczególności wówczas gdy ma interes w określonym sposobie rozstrzygnięcia sprawy i nie pozostaje w niej bezstronnym.
Oględziny Organ administracji publicznej może w razie potrzeby przeprowadzić oględziny. Jeżeli przedmiot oględzin znajduje się u osób trzecich, osoby te są obowiązane na wezwanie organu do okazania przedmiotu oględzin.
Oględziny polegają na bezpośrednim zbadaniu jakiegoś przedmiotu lub osoby w celu dokonania spostrzeżeń co do jego (jej) właściwości lub stanu. Oględziny mogą być przeprowadzane z udziałem biegłych, jeżeli dokonanie spostrzeżeń w toku oględzin wymaga wiadomości specjalnych. Przebieg zaś oględzin przeprowadzanych przy udziale przedstawiciela organu administracji publicznej powinien być utrwalony w protokole (art. 67 § 2 pkt 3 K.p.a.).
Warto w tym miejscu wskazać, że strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem (art. 79 ust. 1 K.p.a.). Przytoczony przepis jest przejawem ogólniejszej zasady z art. 10 K.p.a., zgodnie z którym organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Zawiadomienie winno być dokonane na piśmie dla celów dowodowych.
Co więcej, strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.
Zachowanie wymogów z art. 79 K.p.a., niezależnie od wagi i treści przeprowadzonego dowodu, jest bezwzględnym obowiązkiem organu administracji publicznej. Niedopełnienie tego obowiązku stanowi naruszenie przepisów o postępowaniu administracyjnym mającym wpływ na wynik sprawy, a zatem może stanowić podstawę podważenia zapadłej w sprawie decyzji administracyjnej (tak wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lutego 1986 r., II SA 2015/85, ONSA 1986, nr 1, poz. 13).
Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne do rozstrzygnięcia sprawy, i tylko w takim właśnie przypadku, organ administracji publicznej dla ich wyjaśnienia może przesłuchać stronę. Do przesłuchania stron stosuje się przepisy dotyczące świadków, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu (art. 86 K.p.a.).
Posiłkowy charakter przesłuchania stron jest uzasadniony głównie brakiem obiektywizmu (zaangażowaniem) strony zainteresowanej wynikiem konkretnego postępowania. Strona z natury rzadko jest przecież bezstronna we własnej sprawie.
ŚRODKI PRAWNE
Pojęcie i rodzaje środków prawnych w postępowaniu administracyjnym.
Środki prawne-jest to prawna możliwość zaskarżenia decyzji bądź innych aktów administracyjnych przez stronę w celu ich uchylenia, unieważnienia lub zmiany.
Klasyfikacja środków prawnych:
a) zwyczajne-skierowane przeciwko decyzjom i postanowieniom nieostatecznym; nieprawomocnym,
b) nadzwyczajne-wnosi się w razie zajścia szczególnych warunków; okoliczności,
a) samoistne-wnoszone niezależnie od innych czynności procesowych,
b) niesamoistne-nie występują samodzielnie, wnoszone przy okazji innych czynności procesowych,
a) formalne-wnoszone tylko przez podmioty korzystające z legitymacji skargowej w określonym trybie i terminie,
b) nieformalne-nie wymagają zachowania terminu ani trybu,
a) doskonałe-dają prawo żądania rozpatrzenia skargi i wydania orzeczenia,
b)niedoskonałe-ich rozpatrzenia zależy od woli organy, w kpa nie ma takich,
a) rozpatrywane przez organy administracyjne,
b)rozpatrywane przez sądy.
W kpa wymienione są następujące środki prawne:
odwołanie, zażalenie,
żądanie stwierdzenia nieważności; zmiany; uchylenia decyzji,
skarga do NSA,
żądanie wznowienia postępowania,
wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze.
Odwołanie od decyzji.
Odwołanie jest środkiem prawnym zwyczajnym, samoistnym, doskonałym, formalnym. Powstanie prawa do wniesienia odwołania jest skutkiem doręczenia stronie decyzji wydanej przez organ I instancji. Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji, przepisy szczególne mogą przewidywać inne terminy. Prawo wniesienia odwołania przysługuje każdej stronie, bez względu na zachowanie w postępowaniu I instancji. Odwołanie nie wymaga uzasadnienia. Organem odwoławczym II instancji jest organ wyższego stopnia. Odwołanie nie przysługuje od decyzji wydanej przez samorządowe kolegium odwoławcze oraz ministra, w takich przypadkach jest możliwy wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Istnieje wyjątek, od decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wydanej w sprawie nadania bądź odebrania cudzoziemcowi statusu uchodźcy można złożyć odwołanie do Kolegium do Spraw Uchodźców.
Czynności organu I instancji w postępowaniu odwoławczym.
Odwołanie kieruje się do organu administracji wyższego stopnia za pośrednictwem organu I instancji. W przypadku wpłynięcia odwołania organ administracji I instancji jest zobowiązany zawiadomić wszystkie strony, które otrzymały decyzję a nie wniosły odwołania od niej, ten obowiązek jest konsekwencją zasady czynnego udziału strony w postępowaniu. Jeżeli w postępowaniu brał udział prokurator lub organizacja społeczna należy zawiadomić o wniesieniu odwołania również te podmioty. Jeżeli decyzja nie została zaopatrzona w rygor natychmiastowej wykonalności organ I instancji ma obowiązek wstrzymania jej wykonania. Organ administracji I instancji jest związany wydaną przez siebie decyzją, istnieje jednak możliwość wycofania się z zajętego stanowiska. Warunkiem jest aby odwołanie wniosły wszystkie strony, lub te które nie wniosły wyraziły zgodę na uchylenie bądź zmianę decyzji zgodnie z żądaniem zawartym w odwołaniu. Organ administracji jest zobowiązany wysłać odwołanie organowi wyższego stopnia w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania, chyba że w tym czasie wyda nową decyzję, uwzględniającą w całości żądania stron.
Postępowanie odwoławcze przed organem II instancji.
Postępowanie odwoławcze w II instancji rozpoczyna się przez sprawdzenie czy podmiot, który złożył odwołanie jest do tego uprawniony i czy zachowany został termin. Podstawowym zadaniem organu II instancji jest ponowne rozstrzygnięcie sprawy jako całości. W przypadku kiedy skarżona decyzja jest zaopatrzona w rygor natychmiastowej wykonalności organ administracji II instancji może rozważyć czy wykonania takiej decyzji nie należy wstrzymać, zwłaszcza kiedy istnieje prawdopodobieństwo uchylenia jej. Organ odwoławczy może przeprowadzić postępowanie uzupełniające jeżeli uzna , że posiadany materiał jest niewystarczający do poznania prawdy obiektywnej. Czynności uzupełniające może przeprowadzić sam lub zlecić organowi I instancji.
Cofnięcie odwołania.
Strona może cofnąć odwołanie od decyzji przed wydaniem decyzji przez organ II instancji. Organ II instancji nie może uwzględnić cofnięcia odwołania od decyzji, która narusza prawo lub interes społeczny.
Zakaz reformationis in peius w postępowaniu administracyjnym.
Instytucja zakazu reformationis in peius opiera się na zasadzie, że organ odwoławczy nie może wydać decyzji na niekorzyść odwołującego się, chyba, że skarżona decyzja rażąco narusza prawo lub interes społeczny.
Orzeczenia organu odwoławczego.
Organ II instancji może wydać decyzję, w której: utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję, albo uchyla zaskarżoną decyzję w całości lub w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy, albo umarza postępowanie odwoławcze.
Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy może złożyć strona w przypadku kiedy decyzję wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze. Jest to odpowiednik odwołania w przypadku wydania decyzji przez inny organ administracyjny. Wyjątkiem jest decyzja wydana przez ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie nadania lub odebrania statusu uchodźcy. W takim przypadku przysługuje odwołanie do Kolegium do Spraw Uchodźców.
Zażalenie na postanowienie.
Zwyczajny, samoistny i formalny środek prawny, przysługuje tylko na niektóre postanowienia np. na postanowienia enumeratywne zawarte w kodeksie. Zażalenie przysługuje na postanowienie organu I instancji jak i II, podmiot uprawniony do wniesienia to strona, czasem świadek, biegły, ale tylko gdy dotyczy to ich praw bądź obowiązków. Termin wniesienia zażalenia to 7 dni od ogłoszenia ustnego lub doręczenia postanowienia. Zażalenie nie wstrzymuje wykonania postanowienia, może to uczynić wedle uznania organu, który je wydał lub organu wyższej instancji. Do postanowień bez możliwości zażalenia przysługuje odwołanie.
Odwołanie a zażalenie.
Zażalenie jest zwyczajnym, samoistnym oraz formalnym środkiem prawnym, który przysługuje na niektóre postanowienia. Zażalenie przysługuje na postanowienie kiedy kodeks tak stanowi. Odwołanie można złożyć w celu zaskarżenia każdej decyzji nie ostatecznej. Podmiotem uprawnionym na złożenie zażalenia może być strona jak również podmiot działający na prawach strony oraz w pewnych okolicznościach świadek, biegły czy osoba zobowiązana do wydania rzeczy w celu oględzin. Podmiotem uprawnionym do złożenia odwołania może być tylko strona. Termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni a odwołania 14 dni. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania decyzji, odwołanie wstrzymuje.
Przyczyny wznowienia postępowania.
Postępowanie może być wznowione z następujących przyczyn:
kiedy decyzja została wydana w oparciu o fałszywe dowody
decyzja została wydana w wyniku przestępstwa
strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu
wyszły na jaw nowe okoliczności faktyczne lub dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, istniejące w dniu wydania decyzji nieznane organowi w, który wydał decyzję
jeżeli pracownik lub organ, który wydał decyzję podlegał wyłączeniu od załatwienia sprawy.
kiedy decyzja została wydana bez wymaganego przez prawo stanowiska innego organu.
kiedy rozstrzygniecie przez sąd lub wydanie decyzji przez inny organ istotne dla rozstrzygnięcia sprawy jest inne jak przyjął organ, który rozstrzygał sprawę.
Kiedy orzeczenie sądu lub decyzja innego organu, na podstawie której wydano decyzję została uchylona lub zmieniona.
Kiedy orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego zdecydowano, że przepis na podstawie którego wydano decyzję jest niezgodny z Konstytucją, Ustawą, Umową Międzynarodową ratyfikowaną.
Organy właściwe w sprawach wznowienia postępowania.
Wszczęcie i przebieg wznowionego postępowania.
Orzeczenia we wznowionym postępowaniu.
Roszczenia odszkodowawcze w związku z naruszeniem art. 145 § 1.
W związku z naruszeniem art. 145, par 1 stronie służy roszczenie na podstawie prawa cywilnego. Właściwym jest odpowiedni sąd powszechny.
Przyczyny nieważności decyzji.
Przyczynami stwierdzenia nieważności decyzji są:
Decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości
Decyzja została wydana bez podstawy prawnej bądź z rażącym naruszeniem prawa.
Decyzja dotyczy sprawy rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną
Decyzja nie została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie
Decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter stały
Decyzja, która w razie jej wykonania wywołała by czyn zagrożony karą
Decyzja zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa
Wszczęcie postępowania w sprawie nieważności decyzji.
Wszczęcie postępowania w sprawie nieważności decyzji następuje z urzędu, na wniosek strony oraz sprzeciwu prokuratora. Z powodu 4 przyczyn tzn.: kiedy decyzja została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości, została skierowana do niewłaściwego adresata, była rozstrzygnięta inną decyzją ostateczną, zawiera wadę, powodującą jej nieważność z mocy prawa, stwierdzenie nieważności jest ograniczone w czasie. Nie można unieważnić takiej decyzji od której wydania upłynęło10 lat lub spowodowała ona nieodwracalne skutki prawne.
Orzeczenia wydawane w sprawienie ważności decyzji.
Organem właściwym do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia, a w przypadku decyzji wydanych przez Ministra i Samorządowe Kolegium Odwoławcze, ten organ. Orzeczenie jest wydawane w formie decyzji pozytywnej, bądź odmownej.
Roszczenia odszkodowawcze w związku z nieważnością decyzji.
W przypadku kiedy strona poniosła szkodę na skutek wydania nieważnej decyzji przysługuje jej roszczenie do organu, który wydał decyzję, jeżeli winny jest nie organ a strona biorąca udział w postępowaniu, do tej strony. O odszkodowaniu od organu administracji orzeka organ, który wydał decyzję o unieważnieniu. Jeżeli strona nie jest zadowolona może się odwołać w terminie 30 dni do sądu powszechnego. W przypadku odszkodowania od strony właściwym jest sąd powszechny. Termin na wniesienie pozwu wynosi 3 lata od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja unieważniająca