PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE

WYKŁAD

1. Partia polityczna jako przedmiot zainteresowania politologii, socjologii, filozofii. Geneza partii politycznych. Pojęcie partii politycznej; podejście politologiczne; definicje ustawowe partii politycznych.

• Używając terminologii socjologicznej, partię można opisać jako grupę społeczną, dobrowolną, dużą, formalną, celową.

• Definicje partii zawierają elementy pozwalające na określenie specyfiki, najczęściej wskazując na obszar działania partii jakim jest polityka lub też wymieniając charakterystyczne funkcje, wypełniane przez te organizacje.

• Jedną z najczęściej cytowanych definicji pochodzących z pierwszego okresu rozważań nad partiami jest definicja sformułowana przez Edmunda Burke`a i głosząca, że partia jest całością złożoną z ludzi pragnących drogą wspólnych wysiłków realizować interes narodu, zgodnie z zasadą przez wszystkich akceptowaną.

• Definicje proponowane przez współczesnych badaczy znacznie mniej skoncentrowane są na problemie zasad i wartości. W wielu z nich podkreślane są te elementy charakterystyki partii, które wiążą się z ich konkretnymi działaniami i funkcjami w życiu politycznym.

• Bardzo wiele definicji eksponuje rolę partii jako łącznika pomiędzy rządem a społeczeństwem. Przykładem mogą być definicje Sigmunda Neumanna czy Kay Lawson.

• Neumann definiuje partię następująco: wyodrębniona organizacja aktywnych politycznie aktorów społecznych, którzy są zainteresowani kontrolowaniem władzy wykonawczej i którzy konkurują o poparcie społeczne z inną grupą lub grupami o odmiennych poglądach. Tak rozumiana [partia] jest to ważny pośrednik łączący siły społeczne i ideologie z oficjalnymi instytucjami rządowymi i wiążący je z działaniem politycznym w ramach szerszej wspólnoty politycznej.

• Kay Lawson definiuje partię jako organizację zrzeszającą jednostki, która poszukuje wyborczego i pozawyborczego wsparcia ze strony społeczeństwa (lub jego części) dla określonych przedstawicieli tej organizacji, po to, by mogli sprawować władzę polityczną związaną z konkretnymi stanowiskami rządowymi, twierdząc, że władza ta wykonywana jest dla społecznego dobra. Dla tej autorki funkcja łącznika między władzą a społeczeństwem jest specyficzna tylko dla partii i tylko przez nie wypełniana.

• Wiele definicji akcentuje z kolei działania partii w polityce, kładąc nacisk na takie ich funkcje jak uczestnictwo w wyborach czy sprawowanie władzy. Tutaj przykładem mogą być definicje sformułowane przez A. Downsa czy G. Sartoriego.

• Anthony Downs definiuje partię jako koalicję osób chcących legalnymi środkami zdobyć kontrolę nad aparatem władzy wykonawczej.

• Giovanni Sartori proponuje definicję, w której partia jest grupą biorącą udział w wyborach i zdolną do obsadzenia, w drodze wyborów, swoimi kandydatami urzędów publicznych.

• Jeżeli chodzi o pokrywanie się funkcji wypełnianych jednocześnie przez partie i inne organizacje, można zauważyć, że nieczęste ale znane są przypadki, kiedy w wyborach uczestniczą np. związki zawodowe, uważając, że problemy ich członków nie znajdują wystarczającej reprezentacji w działalności partii.

• Ciekawe podejście do problemu definiowania partii politycznych zaprezentował amerykański autor V. O. Key Jr.

• Wyróżnia kilka sfer lub płaszczyzn grupowej aktywności politycznej, z których każda może być samodzielnie określana terminem „partia” a jednocześnie termin ten można też odnieść do wszystkich tych sfer jednocześnie.

• Jak pisał Key: Wśród wyborców powstają grupy osób, uważające się za członków partii. […] W innym sensie termin partia odnosi się do grupy mniej lub bardziej profesjonalnych działaczy politycznych. […] Czasem partia oznacza grupę w rządzie. […] Czasem zaś odnosi się do całości, łączącej w jedno partię wśród wyborców, profesjonalną grupę polityczną, partię w legislaturze i partię w rządzie. […] W istocie to ogólne określenie może być uzasadnione bowiem wszystkie te grupy składające się na partię wchodzą ze sobą w mniej lub bardziej ścisłe interakcje a czasem tworzą jedność.

• Ostatecznie Key rozróżnił trzy płaszczyzny składające się na partię :

• partia wśród wyborców,

• partia w rządzie,

• partia jako organizacja.

• Perspektywa zaproponowana przez tego autora jest znacznie bardziej rozpowszechniona na gruncie nauki amerykańskiej, m.in. dlatego, że partie amerykańskie stanowią w istocie stosunkowo luźne połączenie tych trzech płaszczyzn. Partie europejskie są znacznie bardziej zwarte i spójne.

• Dwaj inni autorzy, Peter Mair i Richard Katz, wyróżnili w partii trzy sfery, określając je jako :

• party in public office, (partia obsadzająca urzędy publiczne) – pod określeniem „urzędy publiczne” należy rozumieć przede wszystkim centralne organy państwa, takie jak rząd czy parlament.

• party on the ground, (partia „u podstaw”) – odnosi się zarówno do członków, jak i luźniej związanych z partią jej zwolenników i wyborców.

• party in central office, (partia jako struktura biurokratyczna) – dotyczy struktur organizacyjnych samej partii.

• Tym, co wydaje się bardzo trafne w tych podejściach jest analityczne spojrzenie na partię jako całość, łączącą różne sfery aktywności politycznej. Spojrzenie to nie pomija istotnej sfery organizacyjnej partii. Większy nacisk położony jest na fakt złożonej i wielowymiarowej struktury partii niż na funkcje, które wypełnia.

• Należy mieć na uwadze, że oba sposoby definiowania partii – funkcjonalny i strukturalny – nie wykluczają się wzajemnie.

Definicja encyklopedyczna

• partia to dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

• Etymologicznie słowo „partia” wywodzi się od łacińskich –pars - część i partie – dzielić.

Definicja ustawowa

USTAWA z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, Art. 1.1.

Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Definicje partii politycznych:

1. definicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element pozwalający na odróżnienie partii od innej organizacji. Może to być np.:

1. program lub doktryna – partia jest to zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową (def. E. Burke),

2. struktura wewnętrzna – partia jest wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej (def. M. Duvergera),

1. definicje podrzędnie złożone określają partię jako organizację o określonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy. Autorem tego typu definicji N. A. McDonald: partia jest to grupa ludzi skupiona wokół określonego interesu, który starają się oni popierać i którego znaczenie uogólniają w ideach,

2. definicje nadrzędnie złożone najlepiej określają charakter i istotę partii politycznych jako organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej do zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi.

Historia powstania partii

Pierwsze podziały polityczne, a tym samym powstanie pierwszych politycznych opcji, jest związane z rewolucją francuską. To właśnie w rewolucyjnej Francji ukształtowały się pojęcia, które na dobre zagościły w politycznym języku. Mowa tutaj o podziale sceny politycznej na ugrupowania lewicy, prawicy i centrum. Nazwy zostały przyjęte od miejsc zasiadania we francuskim parlamencie partii. Lewicę (a więc zasiadających po lewej stronie) reprezentowali przeciwnicy monarchii – rewolucjoniści. Na prawicy zasiedli zwolennicy króla i dynastii Burbonów, którzy nie chcieli żadnych zmian w istniejącym systemie politycznym. Pośrodku, czyli w centrum, zasiadła rzesza osób niezdecydowanych (tzw. bagno). Pierwsze partie polityczne powstały w Wielkiej Brytanii. Dwie najważniejsze koterie arystokratyczne, a wiec wigów i torysów, można uważać za ówczesne „partie polityczne”. Dopiero w XIX wieku przekształciły się w Partię Konserwatywną (stronnictwo torysów) i Partię Liberalną (stronnictwo wigów). Istnieje kilka teorii mówiących o tym jak powstały partie polityczne. Najpopularniejszą z nich jest teoria przedstawiona przez Maxa Webera. Zgodnie z jego koncepcją partie polityczne powstały w wyniku przekształcania się arystokratycznych koterii w kluby polityczne i w końcu w XIX wieku – w partie masowe.

Etapy powstawania partii politycznych

Koterie arystokratyczne

Koterie były ugrupowaniami opartymi na rodach arystokratycznych. Powstały na przełomie XVII i XVIII wieku w Europie. Charakteryzował ich brak ściśle określonych zasad działania i brak formalnej organizacji. Można powiedzieć, że istniał pewien program polityczny, oczywiście nie w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Celem takiej „partii” było zapewnienie wpływów dosyć wąskiej grupie osób, powiązanych rodzinnymi związkami. Pierwsze koterie powstały w Anglii w II połowie XVII wieku. Mowa tutaj o wigach i torysach. Obie opcje polityczne miały bardzo różne programy. Odmienny był ich stosunek do władzy królewskiej, do angielskiego parlamentu i jego roli. Różniły ich także kwestie wyznaniowe. Te dwie angielskie koterie nie były zjawiskiem trwałym na scenie politycznej. Bowiem w XVIII wieku partia torysów uległa rozpadowi. Miała się dopiero odrodzić sto lat później. Podobny los spotkał i wigów. W Polsce, arystokratyczne koterie powstały w XVIII wieku. Należała do nich rodzina Czartoryskich, obóz hetmański oraz królewski. Koterie powstały przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja.

Partie klubowe

Pierwsze tego typu partie zaczęły już powstawać w I połowie XVIII wieku, jednak ich rozwój przypadł na przełom XVIII i XIX wieku. Bodźcem do ich powstania był wybuch rewolucji francuskiej. To właśnie partie klubowe, zasiadały w ówczesnym parlamencie. Partie, które powstały podczas rewolucji brały udział w walce klasowej pomiędzy burżuazją a ziemiaństwem. Charakterystyczną cechą tego etapu rozwoju partii politycznej było powstanie pewnych organizacyjnych elementów. Co równie istotne – zrodziła się ideologia, która połączyła członków danej partii klubowej. Mając określony program partia ta zaczęła dążyć do jego realizacji. Swojej działalności nie ograniczały one tylko i wyłącznie do parlamentarnego forum, zdarzało się często iż partie te zrzeszały ludzi zupełnie wcześniej nie powiązanych, których celem stała się realizacja określonych politycznych zamierzeń. Klasycznym przykładem partii klubowych mogą być jakobini i żyrondyści. Z polskich klubów politycznych można wymienić Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej, powstałe 2 maja 1791 roku. Celem tego ugrupowania było przeprowadzenie uchwalenia Konstytucji 3 Maja oraz dbanie o nienaruszalność jej zasad i postanowień. Jego założycielami byli m. in. Hugo Kołłątaj, ks. Adam Czartoryski i ks. Józef Poniatowski.

PARTIA KADROWA- lata 90-ta

• centralną rolę odgrywają specjaliści (menadżerowie) oraz liderzy partyjni,

• organizacja bez żadnych praw czy zobowiązań,

• apelują do szerokiego elektoratu poprzez wzorce techniczne, prezentowanie oferty zgodnie z oczekiwaniami oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menadżerskich organizacji,

• dominują liderów partyjnych i ich konsultantów,

• zjawisko medializacji apelu wyborczego,

• źródłem finansowania są jedynie fundusze publiczne (dotacje rządowe),

• partia kładzie nacisk na szczególni techniczne „zaperacjonalizowanie”- kwestie programowe- partie efektywnych menadżerów,

• model awansu- selekcjonowanie odpowiednich grup,

Partie masowe

Rozszerzanie się prawa wyborczego z czasem doprowadziło do przekształcenia partii klubowych w partie masowe. Przyjmuje się, że pierwsze partie tego typu zaczęły powstawać w II połowie XIX wieku, a ich bujny rozwój przypadł na wiek XX. Partie masowe to w większości partie które dziś obserwujemy na scenie politycznej. Charakteryzuje je uporządkowana struktura oraz duża liczba osób będących ich członkami. Działaniami takiej partii kieruje wybrana grupa osób, tzw. władze partii. Przynależność do partii jest sformalizowana. Istnieją na przykład prawa na podstawie których można kogoś wykluczyć, bądź do partii przyjąć. Partia masowa realizuje określony program polityczny, wynikający z ideologii. Uczestniczy także czynnie w życiu politycznym, w rządzeniu państwem. Umożliwiają jej to przewidziane prawem określone procedury wyboru. Na terenie Europy, szczególnie tej kontynentalnej, impuls do tworzenia partii masowych dały partie socjaldemokratyczne. Robotnicy początkowo zrzeszali się w związki zawodowe i stowarzyszenia. Ich celem była walka o prawa wyborcze i poprawę bytu. Pod wpływem sukcesów przez nie odniesionych powstały partie masowe, które oparły swoje programy polityczne o konkretną ideologię. W połowie XIX wieku zrodziły się partie liberalne, konserwatywne, chadeckie czy komunistyczne. Także na ziemiach polskich, wówczas będących pod zaborami, na przełomie XIX i XX wieku powstają pierwsze partie polityczne już te o masowym charakterze.

Partie masowe powstały w wyniku transformacji partii kadrowych, które były organizacjami opartymi na luźnych powiązaniach istniejącymi miedzy konkretnymi politykami, którzy reprezentowali podobny sposób myślenia. Transformacja dokonała się w wyniku upowszechnienia prawa wyborczego oraz procesu stabilizacji masowego elektoratu. Partie lewicowe będące poza parlamentem walczyły o powszechne prawo wyborcze i w tym celu zmobilizowały swoich zwolenników. Dbając o masowego wyborcę, rozbudowywały swoje struktury terytorialne. Partie prawicowe, które zasiadały w parlamentach, musiały przystosować się do zmieniających się warunków. W konsekwencji proces reorganizacji partii prawicowych postępował w kierunku adaptacji formuły partii masowej oraz większego otwarcia na masowego wyborcę. Nastąpiła więc transformacja partii kadrowej w partię masową, która była organizacją o rozbudowanej strukturze wewnętrznej (jednostki terytorialne) oraz finansowaną głównie ze składek członkowskich. Cechy partii masowej:

1. Organizacja oparta jest na zasadzie masowego członkostwa, dysponująca silnymi powiązaniami pionowymi - struktura organizacyjna partii, od ogniw szczebla lokalnego przez szczeble pośrednie do ścisłego kierownictwa partii. Apeluje do elektoratu poprzez wykorzystanie ideologii.

2. Centralną rolę odgrywa aparat partyjny. Partyjna biurokracja wypełnia zadania polityczno-administracyjne, odpowiada za rekrutowanie kadr, określa zasady awansu wewnątrzpartyjnego.

3. Dominują liderzy wylenieni na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur. Centralną rolę odgrywa model kierownictwa kolegialnego polegający na współpracy ludzi odpowiedzialnych za poszczególne sektory aktywności.

4. Podstawowym źródłem finansowania są składki członkowskie oraz dotacje przekazywane przez organizacje powiązane z partią.

5. Partia kładzie nacisk na ideologię (partia "wyznawców").

6. Model awansu - przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury.

Powstanie partii wyborczych jest wynikiem ewolucji systemów partyjnych Europy Zachodniej. Partie wyborcze przypominają "agencje wyborcze" i upodobniły się do partii amerykańskich. Cechy charakterystyczne dla modelu partii wyborczej równią się zasadniczo od cech charakterystycznych dla modelu partii masowej.

1. Rozwój historyczny partii politycznych, ekonomiczne, historyczne, społeczne uwarunkowania tworzenia partii politycznych. Zasadnicze etapy rozwoju partii politycznych. Klasyfikacje partii politycznych. Partie kadrowe i masowe, systemowe i systemowe. Funkcje partii politycznych.

• Przedstawione wcześniej najważniejsze definicje partii wiążą powstanie partii politycznej z parlamentem. Właśnie w tym świetle widzi genezę partii Max Weber. Autor ten przeciwstawił historyczna ewolucje partii, wyróżniając kolejne etapy powstawania tego rodzaju organizacji:

• koterie arystokratyczna- koteria arystokratyczna ograniczała się wyłącznie do parlamentu, jej skład był płynny, podstawa współpracy parlamentarzystów w dużej mierze były indywidualne interesy.

• klub polityczny - etap rozwoju klubowego charakteryzuje się już polaczeniem aktywności grup parlamentarnych z otoczeniem pozaparlamentarnym, znacząca role w określaniu charakteru tej struktury zaczęła odgrywać ideologia.

• partie masowa - wyłaniania się partii masowej – charakteryzuje m.in. sformalizowana organizacja, prężnie działające struktury pozaparlamentarne, oparte na masowej mobilizacji ludzi wstępujących do partii, jako jej członkowie. Ugrupowania te maja wyrazista ideologie.

• Inny autor Maurice Duverger uważa, ze współczesna partia pojawiła się w momencie, kiedy grupa parlamentarzystów połączona została więziami instytucjonalnymi z komitetem wyborczym mobilizującym poparcie wyborców. Powstanie partii politycznych Duverger łączy nie tylko z parlamentem, ale również z wyborami kształtującymi jego skład. Kierując sie tym poglądem powstanie pierwszych partii politycznych należałoby, zatem usytuować w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku wtedy, bowiem parlamenty i wybory stopniowo rozszerzane na wszystkie grupy społeczne, weszły na stale do praktyki politycznej państw europejskich. Ważnym elementem koncepcji Duvergera odnoszącej się do genezy partii politycznych jest stwierdzenie, ze wyłanianie się partii z parlamentu odnosi się raczej do sytuacji, kiedy w kraju nie ma jeszcze rozwiniętego systemu partii. Przy powstawaniu następnych reguła jest ich geneza pozaparlamentarna. Najistotniejsze w dokonanym rozróżnieniu na partie o genezie wewnątrz- lub pozaparlamentarnej, to konsekwencje, jakie proces ten ma dla kształtu partii. Po pierwsze, zdaniem tego autora, partie pozaparlamentarne są znacznie bardziej zcentralizowane, bardziej spójne wewnętrznie i bardziej zdyscyplinowane. Po drugie znacznie mniejsza role odgrywa w nich frakcja parlamentarna a także aktywność nakierowana na zdobycie miejsca parlamencie jest jedna z wieku form działania i jest znacznie mniej istotna niż dla partii, które powstały w parlamencie.

• Jeszcze jedna wizje odnosząca się do genezy partii przedstawili dwaj autorzy amerykańscy, Joseph LaPalombara i Myron Weiner. Stwierdzili, ze partia to zjawisko pochodzące z dziewiętnastego wieku. Kluczowa role w ich poglądach odgrywa fakt ze organizacja partyjna obejmuje duże grupy ludzi, włączanych w politykę na skutek rozszerzenia prawa wyborczego. Funkcjonujące w parlamencie grupy, które nie poszukują poparcia wyborczego są raczej klikami, frakcjami notabli czy klubami politycznymi, nie zaś partiami. Autorzy w swojej analizie wychodzą poza parlament i reformy państwa wyborczego. Zwracają uwagę, ze ta droga powstania partii jest wyraźnie związaną z Europa, natomiast nie jest do końca prawdziwa w odniesieniu do krajów poza tym kontynentem gdzie partie powstawały zanim powstały parlamenty lub tez jak w niektórych krajach kolonialnych masowe ruchy, będące zaczątkiem późniejszych partii działały poza parlamentem nawet, jeżeli jakąś forma przedstawicielstwa została z woli władz kolonialnych ustanowiona. Zwracają uwagę na dwie kwestie:

• procesy politycznych prześladowań, które określają mianem kryzysów

• procesy modernizacji

• istotny sens tej koncepcji polega na tym ze tego rodzaju przesilenia polityczne wiążące się z powstawaniem partii politycznych a także procesu modernizacji rozszerzają perspektywę badawcza.

• Do kryzysów (przesileń) stanowiących kontekst powstania partii omawiani autorzy zaliczają szczególnie trzy:

• kryzys legitymacji (wiąże się z wyzwaniem stawianym dotychczasowym struktura władzy),

• partycypacji (polega na mobilizacji politycznej grup nieaktywnych w tej sferze)

• i integracji (wiąże się z przekształcaniem struktur państwowych, ich rozpadem lub wprost przeciwnie powstawaniem nowych.

Mechanizmy powstawania partii politycznych (współcześnie)

• Przedstawione koncepcje genezy partii politycznych odnoszą się przede wszystkim do sytuacji powstania partii w nowoczesnym systemie politycznym po raz pierwszy. Obecnie takie sytuacje raczej się już nie zdążają. Jeżeli powstają nowe partie to albo dzieje się to w kontekście ustabilizowanego systemu politycznego i partyjnego i polega na podziale w obrębie istniejących partii, bądź tez wiąże się ze znaczącymi przemianami we wspomnianych systemach.

Mechanizmy powstawania partii politycznych w procesach demokratyzacji

• Rozważanie kwestii partii w związku z demokratyzacja można rozpocząć od wypowiedzi na pytanie o role, jaka te struktury odgrywają w procesach zmian ustrojowych. Zdania są tutaj podzielone. Niektórzy autorzy uważają, za partie odgrywają role wręcz dominująca inni z kolei sadza, ze o ile rola partii w samym procesie demokratyzacji może być różna, o tyle z pewnością partie dominują w procesie konsolidacji demokracji. Nie istnieje jednoznaczna odpowiedz na pytanie czy partie odegrały w procesach przemian ustrojowych role decydująca czy nie. Zależy to od konkretnych przypadków. Można z pewnością powiedzieć, ze w każdym z tych procesów partie spełniały podobne funkcje: w większości przypadków były uczestnikami pierwszych wolnych wyborów. W parlamentach inicjowały szereg reform składających się na proces demokratyzacji. Były jednym z kanałów rekrutacji elit politycznych. Obsadzały główne kierunki jej działań zgodnie ze swoja linia propagandowa. Dlatego nawet, jeżeli nie były decydującymi, to były ważnymi uczestnikami tych procesów.

Różnorakie mechanizmy powstawania partii politycznych (w procesach demokratyzacji)

• Odnowienie działalności partii politycznych po drugiej wojnie światowej w Niemczech, Włoszech i Austrii w dużej mierze polegało na odtworzeniu się nurtów politycznych funkcjonujących w tych krajach w przypadku partii socjalistycznych czy komunistycznych. Partie powróciły do działalności przedwojennej w niezmienionej postaci – np. niemiecka SPD). Tzw. partie historyczne

• Czasem nowo powstające partie polityczne nawiązywały do niedawno działających ugrupowań o podobnym obliczu programowym. Najlepszym przykładem mogą być powojenne partie chadeckie, które powstając, jako ugrupowania nowe w mniejszym lub większym stopniu kontynuowały tradycje swoich przedwojennych poprzedniczek np. niemiecka CDU podkreślając fakt, ze jest partia nowa bazowała w pewnym stopniu na tradycjach partii centrum.

• Inny mechanizm mogliśmy obserwować w Europie południowej – Hiszpanii (lata 70). Powstawały tu zarówno partie nowe jak i „historyczne”. Ale można zauważyć istotne różnice: po pierwsze nastąpiło tu przekształcenie się byłych partii rządzących w warunkach braku demokracji i ich sojuszniczek, w partie o nowej tożsamości, bazującej jednak na zasobach strukturalnych i członkowskich swoich poprzedniczek. Po drugie pewna grupa partii nowopowstających wyłoniła się w procesie dekompozycji dużych, wielonurtowych, heterogenicznych struktur nazywanych ruchami społecznymi, organizacjami typu forum czy wielkimi koalicjami.

Jak fakt istnienia partii w przeszłości oddziałuje na powstanie nowych ugrupowań?

• Przeszłość może działać na korzyść partii jako bardzo dobra legitymacji wzmacniająca jej wiarygodność w nowych warunkach. Na tego rodzaju dobre skojarzenia liczyły partie w Europie środkowo – wschodniej – przede wszystkim były to partie socjaldemokratyczne, które podkreślając swoje historyczne korzenie, chciały wyraźnie odróżnić się od tych socjaldemokracji, które powstały po przekształceniu się byłych ugrupowań rządzących.

• Przeszłość może też być obciążeniem, zwłaszcza jeżeli stanie się źródłem konfliktów, między działaczami pamiętającymi czasy dawne i nowymi którzy wskazują na konieczność nieuchronnych zmian wiążących się z podjęciem działalności na nowo.

• Wyłanianie się partii z ruchów społecznych – proces ten także miał swoje uwarunkowania – tym razem charakterystyczne tylko dla przypadków demokratyzacji środkowo europejskich (ponieważ jedną z bardziej znaczących konsekwencji tego rodzaju genezy partii są problemy instytucjonalizacji.

• Zasygnalizuję jedynie fakt swoistej konkurencji jakie ruchy społeczne stworzyły partiom w organizowaniu działań politycznych w pierwszym okresie przekształceń ustrojowych (partie jako takie nie cieszyły się w tym okresie akceptacją społeczną – kojarzono je raczej z rządowymi strukturami byłego reżimu niż z demokracją i możliwościami uczestnictwa politycznego; natomiast ruchy zyskiwały sobie sympatie m.in. silnym akcentowaniem swojego niepartyjnego charakteru)

• W odniesieniu do partii nowopowstających należy wspomnieć jeszcze o jednym ważnym czynniku warunkującym ich działanie – ich wewnątrzparlamentraną genezę (m.in. wzięte z pierwszych partii politycznych w procesach demokratyzacji w Europie Środkowej zostały utworzone przez elity parlamentarne).

• Jedną z najważniejszych konsekwencji tego sposobu wyłaniania się partii jest niewielka identyfikacja z tak uformowanymi partiami dużych grup społecznych. Partie wywodzące się z elit politycznych i z nimi kojarzone nie są zdolne do pobudzenia masowej mobilizacji i identyfikacji. Nie sprzyjała temu także słabość ich struktur, zwłaszcza na poziomie lokalnym.

Podział partii wg różnych kryteriów

Duverger:

1. Partie kadrowe – tworzone przez elitarne grupy aktywistów, powstawały w XIX w. Europie i Ameryce (ograniczenie praw wyborczych), partie te odzwierciedlały konflikt między arystokracją i właścicielami ziemskimi a dynamicznie rozwijającą się burżuazją i nowymi grupami zawodowymi. Partie kadrowe miały charakter lokalny, tworzyły układ powiązań nieformalnych i interpersonalnych. W warunkach istnienia cenzusów wyborczych politycy partii kadrowych powiązani byli ściśle z osobami o podobnym statusie społecznym i majątkowym, będąc rzecznikami ich interesów. Luźne struktury organizacyjne nie zhierarchizowane. Frakcje parlamentarne partii kadrowych kontrolowały m.in. ministrów;

2. Partie masowe – posiadały bardziej rozwinięte struktury organizacyjne, odwoływały się do określonych wizji programowych wyprowadzanych z ideologii, reprezentowały poszczególne części społeczeństwa. Najbardziej dynamiczny okres ich tworzenia wiązany jest z procesem rozszerzenia praw wyborczych. Zrzeszały miliony członków, apelowały do szerokich mas społ. i aktywnie zabiegały o ich poparcie. Partie socjalistyczne były pierwszymi partiami masowymi. Partie komunistyczne które powstały w wyniku rozłamów w partiach socjalistycznych, wprowadziły specyficzne innowacje organizacyjne: np. powołanie małych organizacji podstawowych w miejscach pracy, wysoki stopień centralizacji. Partie faszystowskie dokonały syntezy modelu socjalistycznego i komunistycznego doprowadzając do perfekcji militarny typ organizacji wewnętrznej. Po II wojnie światowej kolejne przekształcenie partii masowych, w poszukiwaniu szerszego poparcia społ. rezygnowały one z klasowych identyfikacji na rzecz pojemniejszych programów;

Kirchheimer, wyróżnił:

1. Partie „catch-all“ (partie, które chcą złapać każdego) – tutaj mniejszą role odgrywają masy członkowskie, wzrasta rola ekspertów z różnych dziedzin. Partie te swój apel wyborczy adresują do różnych grup społecznych odwołując się raczej do opinii elektoratu w różnych kwestiach niż do jego interesów. W platformie wyborczej tych partii argumenty ideologiczne ustępują zwykle starannie wykreowanemu przez sztaby fachowców wizerunkowi partii politycznej, który ma danych warunkach maksymalizować jej szanse wyborcze. W partiach tego typu mniejszą rolę odgrywa finansowanie ze składek członkowskich, natomiast coraz większe znaczenie ma materialne wsparcie od „zewnętrznych” grup interesu oraz dotacje z budżetu państwa;

R. Katz i P. Mair, wyróżnili kolejny element ewolucji w partii politycznych, ich zdaniem najistotniejszą zmianą, jaka nastąpiła we współczesnych systemach partyjnych, jest pojawienie się nieformalnych strategii kooperacyjnych pomiędzy partiami. W systemie partyjnym, niezależnie wyników wyborów, pewna grupa partii związanych z dominującym establishmentem politycznym chce zagwarantować sobie ciągły wpływ na władzę państwową. Zaciera się zatem różnica pomiędzy rządzącymi a opozycją;

Struktura socjalna wyróżnia:

1. Partie klasowe – to ugrupowanie reprezentujące głównie interesy określonych klas społecznych. Ze względu na jednolitą strukturę socjalną wyborców i członków ugrupowaniami klasowymi w XIX i pierwszej połowie XX w. były partie socjalistyczne, komunistyczne, a także liberalne. Wraz ze zmianami systemu politycznego i systemu ekonomicznego partie klasowe w demokracjach zachodnich traciły rację bytu. Struktura socjalna większości liczących się partii w nowoczesnych demokracjach jest zróżnicowana.;

2. Partie ludowa – to typ partii o otwartej platformie programowej, mobilizującej członków i wyborców z różnych warstw społ.. Jest to ugrupowanie duże, zdobywające znaczny procent głosów elektoratu i stanowiące główną podstawę do tworzenia zarówno rządu, jak i opozycji. Partie ludowe to partie centroprawicowe, partie chrześcijańsko-demokratyczne, jak np. CDU i CSU w RFN czy VP w Austrii, oraz centrolewicowe partie socjaldemokratyczne, np. SPD w RFN i SP w Austrii;

Kryterium członkostwa (M. Sobolewski):

1. Partie bezpośrednie – to takie, w których członkiem danej partii zostaje się przez przystąpienie do jednej z jej lokalnych komórek organizacyjnych. Zdecydowana większość istniejących obecnie partii to właśnie partie bezpośrednie;

2. Partie pośrednie – mają one postać federacji różnego rodzaju organizacji, np. związków zawodowych, stowarzyszeń społecznych, których członkowie stają się pośrednio członkami partii;

Kryterium poziomu statutowego uregulowania kwestii związanych z strukturami organizacyjnymi oraz procedurami podejmowania decyzji wewnątrzorganizacyjnych:

1. Partie o słabej artykulacji – są to ugrupowania, w których niemal nic z ich organizacji i procedur wewnętrznych nie jest dokładnie unormowane. Partie te swoją działalność w znacznej mierze opierają swoją działalność na zwyczajach i praktyce politycznej;

2. Partie o silnej artykulacji – ich cała wewnętrzna organizacja jest dokładnie i szczegółowo unormowana w statucie, wszystkie zaś okoliczności są z góry przewidziane i znajdują się dla nich odpowiednie regulacje;

3. Partie oparte na zasadzie wewnętrznej demokracji – (do powyższej klasyfikacji dodane przez B. Banaszak i A. Preisner) cechą charakterystyczną są tutaj nie tylko demokratyczne procedury wewnątrzpartyjne, ale również duży zakres autonomii organizacji terytorialnych i pozostawienie w gestii jednostek niższego szczebla ważnych decyzji personalnych;

4. Partie scentralizowane – (do powyższej klasyfikacji dodane przez B. Banaszak i A. Preisner) cała władza jest niepodzielnie skupiona w gestii instancji centralnej, procedury wewnątrzpartyjne są ściśle zhierarchizowane, zaś organizacje terytorialne są pozbawione samodzielności. Partie te to z reguły partie ‘wodzowskie’, w których przywódca partii posiada niekwestionowaną pozycję. Wola przywódcy wyznacza kierunki działalności partyjnej;

Weber, wyróżnił na podstawie wypełniania funkcji przez ugrupowania polityczne:

1. Partia patronażu – to ugrupowanie, którego głównym celem jest wybór jego przywódców na kierownicze stanowiska w aparacie państwowym, np. Partia Demokratyczna i Partia Republikańska w USA.

2. Partia światopoglądowa – to ugrupowanie którego polityka jest skierowana na artykulacje i realizację idei politycznych mieszczących się w określonym światopoglądzie. Partie tego typu oparte są albo na bazie konfesjonalnej (religijnej), np. Partia Centrum w Niemczech, albo na bazie klasowej, np. socjaldemokracja niemiecka w latach70.XIXwieku.

Podobnym podziałem jest wyróżnienie partii:

1. Partie o motywacji programowej – zwłaszcza partie, które nie mając szans na zdobycie władzy politycznej, koncentrują się na popularyzowaniu określonych treści programowych;

2. Partie o motywacji kratycznej – wobec których są często formułowane zarzuty, że głównym (jedynym) motywem ich działania jest chęć zdobycia stanowisk publicznych;

Stosunek partii politycznych do reguł konstytucyjnych państwa, w jakich funkcjonują, prowadzi do wyróżnienia:

1. Partie antysystemowe – to ugrupowania fundamentalnej opozycji odrzucające i czynnie zwalczające zasady, wartości, strukturę i reguły gry zastanego porządku politycznego. W okresie międzywojennym były to w różnych krajach partie komunistyczne i faszystowskie, dzisiaj to np. partie tzw. Skrajnej lewicy czy ultra prawicy;

2. Partie (pro)systemowe – jeżeli nie rządzą to stanowią lojalną wobec systemu opozycję;

3. Partie antyestabilishmentowe – (typ pośredni) koncentrują się głównie na kontestowaniu legitymacji do rządzenia aktualnych elit;

D. L. Seiler zwrócił uwagę na strukturalną genezę partii , za punkt wyjścia przyjął zasadnicze konflikty mające źródło w podstawowych podziałach społecznych charakteryzujących społeczeństwa europejskie, wyodrębnił:

1. Partie burżuazyjne i robotnicze (oddające podział na właścicieli i robotników),

2. Partie klerykalne i antyklerykalne (podział na Kościół i państwo),

3. Partie centralistyczne i regionalne (podział na centrum i peryferie),

4. Partie agrarne (podział na miasto i wieś);

Funkcje partii wg RYSZARDA HERBUTA

1. Społeczna - w większym bądź mniejszym stopniu partie muszą być powiązane ze strukturą społeczeństwa, aby móc przechwycić pewien odsetek głosów pozwalający im na wejście do parlamentu i dojście do władzy. Każda partia musi wypracować strategię wyborczą nastawioną na max zysków wyborczych- towar wprowadzany na rynek i oferowany masowemu odbiorcy. Może być ofensywny- partia dąży do rozszerzenia swego elektoratu, bądź defensywny- broni status quo.

2. Państwowo – publiczna - udział w parlamentowo- gabinetowej rywalizacji, przy czym cel „bliższy” - przechwycenie określonych stanowisk publicznych, cel „dalszy" zagwarantowanie sobie wpływu na politykę państwa. Strategia koalicyjna- katalog określonych zachowań w stosunkach międzypartyjnych (kraje wielopartyjne)- tworzenie koalicji z maksymalizacją korzyści (obsadzenie jak największej liczby ministerstw).

3. Organizacyjna - organizowanie struktury zależności wewnątrzpartyjnych, mających często wpływ na całą partie. Zasady organizacji partii, czyniące ją bardziej efektywną w l rywalizacji politycznej:

• powinna odzwierciedlać strukturę elektoratu. Gdy klientela homogeniczna- łatwe, ale gdy zróżnicowana, wtedy muszą się wytworzyć poszczególne segmenty wewnątrz partii, reprezentujące określone grupy społeczne.

• musi gwarantować podejmowanie decyzji w rozsądnym czasie. Często musi to być szybkie działanie, bo dużo wyborców decyduje się w ostatniej chwili. szybki proces podjęcia jednoznacznej decyzji, która będzie potwierdzeniem istniejącego w partii konsensu co do zasadniczych kwestii nurtujących elektorat.

• zmiany wewnątrz partii powinny następować w związku ze zmianami wokół partii. Trzeba tu jednak uważać, aby zbyt częste przetasowania nie wywołały zagrożenia wśród członków i agitatorów partyjnych.

1. Tworzenie partii politycznych. Konstytucyjna wolność tworzenia partii, systemy tworzenia partii, założyciele partii, rejestr (ewidencja partii).

1. Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

2. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii politycznej.

3. Do zgłoszenia należy załączyć:

• statut partii politycznej;

• wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją zawierającą nazwę partii politycznej zgłaszanej do ewidencji.

1. Zgłoszenia dokonują 3 osoby spośród osób przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.

2. Sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa.

3. Sprawy o wpis do ewidencji rozpoznaje się na posiedzeniu niejawnym; Sąd może zarządzić wyznaczenie rozprawy.

4. Partia polityczna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do ewidencji.

5. Ewidencja wraz z tekstami statutów partii politycznych jest jawna.

1. Rodziny ideologiczne partii politycznych, partie konserwatywne, liberalne, socjaldemokratyczne, etniczne, nacjonalistyczne.

a) Sobolewski opierając się na kryteriach programowych wyróżnił następujące ugrupowania:

• komunistyczne,

• socjalistyczne,

• chadeckie,

• liberalne,

• konserwatywne,

• faszystowskie;

b) J. Steiner, wymienia natomiast ugrupowania:

• komunistyczne,

• socjalistyczne,

• liberalne,

• konserwatywne,

• chrześcijańsko-demokratyczne,

• neofaszystowskie,

• zielonych

• regionalne;

c) R. Herbut, wyróżnił następujące rodziny ideologiczne:

• komunistyczne,

• socjalistyczne,

• lewicowe partie socjalistyczne,

• wyznaniowe,

• agrarne,

• liberalne,

• konserwatywne,

• ultra prawicowe (prawica narodowa),

• ekologiczne (gł. Lewica);

d) Klaus von Beyme, zaproponował 10 typów:

1. partie liberalne występujące przeciwko tradycyjnym monarchicznym systemom politycznym,

2. partie konserwatywne, które broniły systemów monarchicznych,

3. partie robotnicze po 1848 i socjalistyczne po 1916,

4. partie agrarne reprezentujące interesy chłopstwa,

5. partie regionalne powstające w opozycji do centralizacyjnych tendencji współczesnych państw narodowych,

6. partie chrześcijańskie,

7. partie komunistyczne,

8. partie faszystowskie,

9. partie drobnej burżuazji występujące przeciwko biurokratyzacji i rozszerzaniu roli państwa,

10. partie ekologiczne;

e) A. Siaroff wymienia takie zasadnicze rodziny ideologiczne, jak:

• liberałowie i radykałowie,

• konserwatyści,

• socjaldemokraci (socjaliści),

• komuniści,

• chadecy,

• partie agrarne,

• partie regionalne i etniczne,

• ultra prawica,

• partie ekologiczne i nowej lewicy,

• centrolewicowe partie populistyczne najczęściej o orientacji nacjonalistycznej;

Pomiędzy rodzinami ideologicznymi partii zachodzą różne rozbieżności:

• zarówno liberałowie i konserwatyści popierają wolna konkurencję rynkową, ograniczenia, jeżeli tu występują, wynikają z innych wartości podstawowych (np. u konserwatystów konkurencja musi ustąpić miejsca konieczności utrzymania istniejącego porządku;

• pozycja autorytarna podkreśla wagę władzy w społ., podczas gdy pozycja indywidualistyczna uwydatnia osobistą autonomie człowieka, konserwatyści więc, podobnie jak przedstawiciele autorytarnej myśli politycznej podkreślają role władzy i państwa w społeczeństwie, różnice uwidaczniają się w takich kwestiach jak polityka zagraniczna, polityka wewnętrzna, kwestie ustrojowe, stosunek do armii, do policji, kwestia prawa karnego, liberałowie patrzą na te problemy z punktu widzenia jednostki, jej potrzeb i wolności, konserwatyści – interesem państwa, społeczeństwa, narodu;

Stereotypy (orientacje) programowe partii politycznych

1. Jamróz zauważa, że we współczesnych krajach demokratycznych żywe są tylko trzy stereotypy doktrynalne: konserwatywny , liberalny i socjaldemokratyczny. Zdaniem tego autora, większość wcześniej wymienionych typów ugrupowań zatraciło swoją tożsamość, przechodząc na pozycje tych trzech względnie trwałych stereotypów doktrynalnych. Partie komunistyczne przeszły więc na pozycje nurtu socjaldemokratycznego, tak jak i partie chadeckie poprzez szerokie spektrum pozycji programowych. Z kolei partie agrarne we współczesnych państwach kapitalistycznych, chcąc uniknąć marginalizacji, najczęściej zaszły na pozycje konserwatywne.

2. Antoszewski w swojej koncepcji podziału gł. orientacji programowych wyborców wyróżnił orientacje: komunistyczną, socjalistyczną, liberalną konserwatywną. Model ten oparty jest na konflikcie między indywidualistyczną i kolektywistyczną wizją życia społ. W dwóch wymiarach: socjoekonomicznym i aksjologicznym. Indywidualizm zatem w sensie socjoekonomicznym oznacza aprobatę dla polityki wolnej konkurencji, prywatyzacji reprywatyzacji, eliminacji interwencjonalizmu państwowego. Kolektywizm w tym wymiarze utożsamia się z aprobatą aktywnej roli państwa w gospodarce i polityce socjalnej, polityka protekcjonizmu, ambiwalentnym stosunkiem do prywatyzacji i reprywatyzacji. W wymiarze aksjologicznym indywidualizm wiąże się z uznaniem praw jednostki do wyboru sposobu życia, aprobując m.in. tolerancję dla odmiennych poglądów, postaw i zachowań. Kolektywizm aksjologiczny akcentuje natomiast konieczność podporządkowania się jednostki wspólnocie, do której należy, wychodząc z założenia, że w określonych sytuacjach jeżeli zachodzi konflikt preferencji jednostkowych i grupowych, prawa jednostki muszą ustąpić na rzecz interesów ogólnych.

• Orientacja zakładająca kolektywizm zarówno w socjoekonomicznym, jak i aksjologicznym wymiarze jest charakterystyczna dla ortodoksyjnego komunizmu, który w warunkach demokratycznych jest akceptowany przez znikomą część elektoratu.

• Orientacja liberalna aprobuje indywidualizm w obu wymiarach, w Polsce postawie taj najbliższe były (są) programy np. Unii Demokratycznej, Unii wolności, Platformy obywatelskiej (z pewnymi zastrzeżeniami).

• Orientacja konserwatywna popiera indywidualizm w wymiarze socjoekonomicznym i kolektywnym w wymiarze aksjologicznym. Partie, które wyrażają taką orientacje, to m.in. Unia Polityki Realnej, Porozumienie Centrum, Prawo i Sprawiedliwość .

• Orientacja socjalistyczna wyróżnia się akceptacją kolektywizmu w wymiarze socjoekonomicznym oraz indywidualizmu w wymiarze aksjologicznym. Do partii, które reprezentują ten typ postaw, zaliczamy Sojusz Lewicy Demokratycznej i Unię Pracy.

Prawicowość i Lewicowość partii politycznych

Geneza: Pochodzenia terminologii lewica – prawica należy poszukiwać w końcu XVIII w., w okresie poprzedzającym Rewolucje Francuska i w trakcie samej Rewolucji. Prawica w tamtych czasach, związana jest z monarchią, arystokracją i hierarchią kościelna oznaczała orientację konserwatywną, dążenie do utrzymania tradycyjnych przywilejów i tradycyjnego ładu społ.. Lewicowość rozumiano natomiast jako ideę zmiany, jako dążenie do powiększenia obszaru wolności i szans równości. Lewica reprezentowała te siły społ., które przeprowadzały rewolucję pod hasłami Równość, Wolność i Braterstwo. Z kolei prawica obejmowała broniących wartości i porządków społ., na których atak przypuściła rewolucja francuska. Dodatkowo w okresie Oświecenia lewicowość odwoływała się do autorytetu rozumu i nauki, w przeciwieństwie do wiary i tradycji, które były wartościami wpisywanymi na sztandarach prawicy. W pierwszej połowie XIX w. najsilniejszym reprezentantem lewicy byli liberałowie, natomiast wartości prawicowe bronione były przez konserwatystów. Powstanie w drugiej połowie XIX w wieku silnych partii socjaldemokratycznych sprawiło, że stały się one głównymi reprezentantami lewicy. W późniejszym czasie przybyli im bardziej radykalni konkurenci w postaci komunistów. Liberałowie zmniejszyli swój poziom relewancji i przesunęli się w kierunku centrum. W dalszym czasie reprezentantem prawicy były głównie mocno zróżnicowane partie konserwatywne, później także chadecy i ultra prawicowcy. We współczesnej europejskiej myśli politycznej lewica tworzy dzisiaj ukształtowany historycznie stereotyp doktrynalny oparty na idei równości społ., roli państwa jako podmiotu dokonującego redukcji nierówności społ.. Wg polityków lewicowych reprezentowany przez nich system wartości cechuje wiara w postęp, możliwości rozumu ludzkiego, wrażliwość na krzywdę społ. Tolerancja dla odmiennych, a jednocześnie wzbogacających życie społ. Poglądów, orientacja na prawa człowieka, postulat szerokiej partycypacji politycznej itp.. W kwestii poglądów na gospodarkę współczesne partie socjaldemokratyczne przyjmują coraz bardziej „wolnorynkowy” punkt widzenia.

Wśród ugrupowań lewicowych najogólniej można wyróżnić lewicę rewolucyjną , czyli radykalną oraz liberalna lewicę, czyli ewolucyjną. Obie odwołują się do kategorii „postępu”. Różnią się jednak metodami. Lewica rewolucyjna to wyznawcy kolektywizmu (komuniści i socjaliści narodowi), bądź skrajnego indywidualizmu (anarchiści). Lewica liberalna, wyznawcy kolektywizmu (socjaldemokraci), bądź skrajnego indywidualizmu (liberałowie). W zależności od tego, czy powołują się na internacjonalizm, czy inspiracje czerpią z nacjonalizmu, lewice- tak rewolucyjna jak i liberalna- określane są jako narodowe (patriotyczne) albo międzynarodowe (tzw. Internacjonalistyczne, ponadnarodowe, czyli kosmopolityczne).Wśród partii politycznych w Polsce do lewicy rewolucyjnej, inspirowanej niewątpliwie przez nurt internacjonalistyczny, należałoby zaliczyć Związek Komunistów Polskich „Proletariat”. Lewica ewolucyjna (liberalna), której wizja rzeczywistości przekonuje znaczną część społ. lat 90. XX w., ma znacznie silniejszych reprezentantów. Partie takie występują zarówno wśród nurtu socjaldemokratycznego (Unia Pracy, Socjaldemokracja RP), jak i nurtu liberalnego(znaczna część Unii Wolności). Szczególnie jednak partie socjaldemokratyczne dodatkowo wewnętrznie różnicuje stosunek do kwestii interesu narodowego. Centrowe (zatem obrotowe) położenie partii liberalnych daje im możliwość wchodzenia do koalicji o różnym obliczu ideowym.

Prawica najogólniej obejmuje cały wachlarz poglądów politycznych, sytuujących sie na przeciwległym biegunie politycznym niż lewica oraz osób o takich poglądach. Początkowo w XIX w. termin ten wiązał się z monarchizmem, patriotyzmem, religią, rodziną, tradycją, silnym rządami, własnością. Później, przeciwnicy zaczęli przypisywać do prawicy nawet narodowy socjalizm, chcąc zdyskredytować tą wizję rzeczywistości. Wśród wartości szczególnie eksponowanych w różnych nurtach prawicowej myśli politycznej zwraca uwagę:

1. religia, moralność,

2. tradycja, normy obyczajowe,

3. wartości narodowe, afirmacja ojczyzny, Europa narodów,

4. personalizm,

5. aprobata hierarchii społ.,

6. rodzina o silnym autorytecie rodziców,

7. szkoła z nauka religii,

8. równość wobec prawa

9. silna armia, policja, bezpieczeństwo;

W analizie specyfiki polskiej sceny politycznej dokonywanej w publicystyce i retoryce politycznej ostatnich lat wyróżnia się następujące nurty prawicy:

• liberalno-konserwatywny – z udziałem np.. Stronnictwa Konsrewatywno-Ludowego, Platformy Obywatelskiej, pozytywnie wartościujący okres transformacji gospodarczej, integrację europejską i przebieg transformacji ustrojowej;

• narodowo-katolicki – związany z Ligą Polskich Rodzin, Stronnictwem Narodowym i do 2001r. częścią AWS, wyraźnie eurosceptyczny, negatywnie nastawiony do liberalizmu w sferze kulturowo-obyczajowej, chociaż prorynkowy;

• chadecko-konserwatywny – obecnie reprezentowany przez Prawo i Sprawiedliwość, Chrześcijańską Demokrację III RP, opowiadający się za integracją europejską, ale deklarujący pewien sceptycyzm wobec dorobku polityczno-gospodarczego ostatnich lat i programu liberałów;

• nurt związkowy – najliczniejszy e klubie parlamentarnym AWS w okresie Sejmu III kadencji, który nie wykazał jednoznacznej tożsamości ideowej;

Należy stwierdzić, że w praktyce politycznej trudno spotkać idealnie „czyste doktrynalnie” modele partii. W świetle dotychczasowych ustaleń należy także zwrócić uwagę na zjawisko dekompozycji programowej w ramach poszczególnych partii, a więc na rozmijanie się lewicowości i prawicowości w wymiarze ekonomicznym, politycznym i kulturowym. Występują w poszczególnych systemach partyjnych partie konsekwentnie lewicowe czy prawicowe, ale również takie, które charakteryzują się dekompozycją programową.

Partie konserwatywne, grupa partii prawicowych powstałych na przełomie XIX i XX w. (z wyjątkiem Francji, gdzie ruch konserwatywny tzw. gaullizm powstał w latach 50.). Prototypem tych partii były angielskie ugrupowania konserwatywne (tzw. torysi), które dały początek Partii Konserwatywnej. Po I wojnie światowej partie konserwatywne straciły na znaczeniu (poza Wielką Brytanią), ich zwolenników wchłonęły inne partie. Wzrost znaczenia tych partii nastąpił w latach 80., kiedy powstała ideologia konserwatywno-liberalna, łącząca konserwatyzm społeczny z liberalizmem gospodarczym. Do największych partii konserwatywnych należą np. Zgromadzenie na Rzecz Republiki – RPR (Francja), Fianna Fail (Irlandia), Forza Italia (Włochy), Partia Republikańska (Stany Zjednoczone), w Polsce zaś Unia Polityki Realnej (UPR). Program współczesnych partii konserwatywnych głosi szacunek dla religii, tradycji i dobrych rozwiązań przeszłości oraz inspirowane przez te wartości prawa i obyczaje. Partie konserwatywne opowiadają się za ewolucyjnymi zmianami, poprzedzonymi głęboką analizą sytuacji społeczno-gospodarczej. Własność i wolność są nierozdzielne, dlatego konserwatyści opowiadają się za wolnym rynkiem, przeciwstawiając się zarazem idei państwa dobrobytu, która promuje bierność i oczekiwanie pomocy od państwa. Najbardziej znani politycy konserwatywni to m.in. M. Thatcher i R. Reagan.

Partie liberalne, ugrupowania powstałe na przełomie XIX i XX w., głoszące program oparty na liberalizmie. Partie te odegrały istotną rolę w promowaniu demokratycznych zasad gry politycznej, upowszechnieniu prawa wyborczego, przeciwstawiały się klerykalizacji życia politycznego. Procesy te spowodowały, że niektóre z nich osiągnęły rangę partii rządzących np. Partia Liberalna (Wielka Brytania), Venstra (Norwegia), Liberalna Partia Ludowa (Finlandia). Paradoksalnie zakończenie procesów demokratyzacji i rozpowszechnienie prawa wyborczego spowodowało, że partie liberalne, głoszące te zasady, zaczęły tracić znaczenie i mają obecnie bardzo słabe poparcie wyborcze. Względnie silną pozycję zachowały tylko niektóre, np. Wolna Partia Demokratyczna – FDP (Niemcy), Republikanie (Włochy), Partia Wolności i Postępu – PVV (Belgia).

Współczesne partie liberalne dzielą się na dwa nurty:

• partie liberalizmu gospodarczego, opowiadają się za wolnorynkową koncepcją rozwoju gospodarczego i eliminacją wszelkich przejawów interwencjonizmu państwowego w sferze ekonomii, postulują konieczność tworzenia przez państwo warunków rozwoju indywidualnej przedsiębiorczości oraz zagwarantowania jednostce podstawowych praw i wolności;

• partie liberalizmu socjalnego, akcentują w swoich programach idee sprawiedliwości społecznej i egalitaryzmu, twierdzą, że podstawowym warunkiem wolności jest równość szans w dostępie do kultury, edukacji, lecznictwa oraz zagwarantowanie wszystkim minimum socjalnego. Nakładają na państwo obowiązek ochrony podstawowych uprawnień społecznych i ekonomicznych.

Partie socjaldemokratyczne, większość tych partii powstała na przełomie XIX i XX w. Pierwszą była założona w 1869 niemiecka Socjaldemokratyczna Partia Robotników. Swój charakter uzyskały po kryzysie w ruchu socjalistycznym i oddzieleniu się partii komunistycznych. Partie socjaldemokratyczne, w odróżnieniu od komunistów, zakładały ewolucyjną drogę zmian systemu społeczno-gospodarczego. Po I wojnie światowej część partii socjaldemokratycznych przeszła transformacje, stając się ugrupowaniami parlamentarnymi, przez co ich program stał się jeszcze mniej radykalny i bezkompromisowy. Po II wojnie światowej partie tego nurtu stopniowo odbiegały od programowych założeń socjalizmu (uspołecznienie środków produkcji, stworzenie społeczeństwa socjalistycznego), przestały kwestionować cały system demokratyczny i kapitalistyczny, chcąc tylko dokonać w nim niezbędnych korekt. To pozwoliło im na znaczące zwiększenie poparcia społecznego, w wielu krajach socjaldemokraci zaczęli dominować na scenie politycznej. Taką rolę odgrywały największe partie socjaldemokratyczne w Europie, np. Socjaldemokratyczna Partia Austrii – SPO, Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza – SAP, brytyjska Partia Pracy, Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza – PSOE, Norweska Partia Pracy – DNA. W Polsce za partie tego typu uważają się Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej, Unia Pracy, Polska Partia Socjalistyczna. Pierwotny program społeczeństwa socjalistycznego zastąpiono ideą państwa dobrobytu, postulatem zapewnienia każdemu prawa do pracy, stworzenia równych szans w dostępie do oświaty, służby zdrowia, kultury. W sferze polityki socjaldemokraci akceptują pluralizm i rywalizacyjny mechanizm demokracji przedstawicielskiej. Szwecja realizowała najbardziej konsekwentnie program państwa dobrobytu, zapewniono tam bezpłatne szkolnictwo, świadczenia zdrowotne oraz powszechny wysoki poziom zabezpieczenia emerytalnego. Osiągnięto to przy zachowaniu kapitalistycznego systemu ekonomicznego, prywatnej własności i mechanizmu rynkowego. Podobny model państwa realizują także partie socjaldemokratyczne w innych krajach np. w Austrii, Niemczech, Izraelu, Australii. W 1993 powstała Partia Europejskich Socjalistów – europejska federacja partii socjaldemokratycznych, która opowiada się za uzupełnieniem mechanizmu wolnego rynku interwencjonizmem państwa. Do najwybitniejszych przywódców partii socjaldemokratycznych zaliczani są m.in.: W. Brandt, O. Palme, F. Gonzales, B. Kreisky.

partie etniczne i regionalne - Powstały jako wyraz konfliktów wynikających z dążenia do autonomii lub pełnej niepodległości. Stają się odzwierciedleniem konfliktów narodowościowych. Przykładowe partie: Partia Basków w Hiszpanii, Partia Ulsterskich Unionistów w Irlandii.

Partie komunistyczne, partie o charakterze lewicowym wyodrębnione z ruchu socjalistycznego w 2. dekadzie XIX w. Partie komunistyczne w swoich programach odwoływały się do marksizmu-leninizmu, żądały radykalnej zmiany stosunków społeczno-gospodarczych: uspołecznienia środków produkcji, likwidacji wszelkiej własności prywatnej, likwidacji państwa, dyktatury proletariatu. Walka klas (pracującej i posiadającej) doprowadzić miała do światowej rewolucji i stworzenia nowego społeczeństwa opartego na zasadzie równości. Decydującą rolę w rozwoju ruchu komunistycznego miało zwycięstwo rewolucji październikowej oraz stworzenie pierwszego komunistycznego państwa Rosji Radzieckiej (przekształconej następnie w ZSRR). Komunizm w wydaniu radzieckim okazał się systemem totalitarnym, a partia komunistyczna organizacją realizującą swoje zamierzenia bez względu na dobro społeczne, odrzucającą wszelkie demokratyczne procedury, bezprawnie zagarniającą całą władzę dla siebie. W okresie międzywojennym działające w innych krajach partie komunistyczne ulegały wpływom radzieckim, dzięki propagandzie i inwigilacji prowadzonej przez Międzynarodówkę Komunistyczną, kontrolowaną przez bolszewików. Zwycięstwo ZSRR w II wojnie światowej stworzyło nową sytuację, model radzieckiego państwa komunistycznego i model radzieckiej partii komunistycznej - KPZR został siłą narzucony Europie Środkowo-Wschodniej. Następnie rozprzestrzenił się również na inne regiony (m.in. Chiny, Kuba, Korea Północna). Istniejące w radzieckiej strefie wpływów monopartie komunistyczne stapiały się z aparatem państwowym, tylko wstąpienie do partii dawało szanse na awans społeczny czy zawodowy. Po upadku „żelaznej kurtyny” partie komunistyczne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej uległy marginalizacji bądź przekształciły się w ugrupowania socjaldemokratyczne. Inaczej przebiegał rozwój partii komunistycznych w Europie Zachodniej, gdzie nigdy nie doszły one do władzy. Pierwszą reprezentację w parlamencie zdobyły w latach 30. Po II wojnie światowej partie komunistyczne osiągały ok. 7,5% głosów wyborczych. Były jednak konsekwentnie bojkotowane przez inne ugrupowania. Po śmierci J. Stalina ich uzależnienie od ZSRR zaczęło maleć. Pojawiła się wówczas idea eurokomunizmu. Ich znaczenie zaczęło gwałtownie spadać, gdy blok wschodni dotknął głęboki kryzys gospodarczy, a Europa Zachodnia przeżywała gwałtowny rozwój, przekładający się na wzrost poziomu życia. W latach 90., po ostatecznym rozkładzie systemu komunistycznego, większość partii komunistycznych na Zachodzie Europy zmieniła nazwę na partie socjaldemokratyczne (np. we Włoszech) próbując w ten sposób walczyć z marginalizacją w życiu politycznym.

Nacjonalizm (z łacińskiego natio – naród), ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna podporządkowująca interesy innych narodów celom własnego. Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów. Jako ideologia polityczna nacjonalizm ukształtował się w XIX w. Pojęcie nowoczesnego narodu zdefiniowane zostało po raz pierwszy w czasie rewolucji francuskiej, a przez M. Barrèsa w 1892. Naród rozumiany jest jako wspólnota duchowa i moralna, a w mniejszym stopniu jako wytwór historii. Zgodnie z ideologią nacjonalizmu przynależność jednostki do danego narodu jest nieodzownym warunkiem jej rozwoju. Interesy narodów, jako sprzeczne, są nie do pogodzenia ze sobą. W tym kontekście interes narodowy jest celem wszelkich działań politycznych, a metodą realizacji tego interesu - egoizm narodowy. W kategoriach politycznych oznacza to konieczność budowy przez każdy naród własnego państwa. Dążenie do rozwoju kosztem innych narodów prowadzi do ksenofobii (uprzedzenia narodowe), wrogości i nietolerancji, tzw. etnocentryzmu. Często nieodłącznym składnikiem nacjonalizmu jest elitaryzm kreujący na przywódców bardziej świadomą narodowo elitę. Skrajną postacią nacjonalizmu jest szowinizm, który uznaje prawo własnego narodu do podbojów i panowania nad innymi narodami. Tak rozumiany, stał się składnikiem nazizmu i faszyzmu.

1. Instytucjonalizacja partii politycznych. Kształtowanie się partii jako organizacji społecznej. Partia jako podmiot stosunków publicznoprawnych.

INSTYTUCJONALIZACJA PARTII

Partia polityczna to zorganizowana grupa ludzi, dobrowolnie zrzeszona, dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy publicznej. Pierwsze próby prawnej instytucjonalizacji partii politycznych sięgają końca XIX w. Były to przepisy o charakterze karnym i administracyjnym, które ograniczały działalność masowych już wówczas partii politycznych, głównie robotniczych. Robotniczych 1913r. po raz pierwszy unormowano działanie frakcji w parlamencie francuskim.

Jednakże do II woj. św. regulacje te były rozproszone, nie istniało szczególne ustawodawstwo regulujące działalność partii politycznych. Stan ten zmienia się gdy w 1949r. konstytucja RFN zamieszcza przepisy poświęcone partiom politycznym. Tak też czynią inne ustawy zasadnicze, kreowane później.

Współcześnie ustawy regulujące status prawny partii politycznych zawierają postanowienia odnoszące się do: zawiązywania partii politycznych, finansów, delegalizacji i likwidacji. W Polsce pierwszą ustawą o partiach politycznych była ustawa z 28 lipca 1990r. Obecnie obowiązuje ustawa z 9 maja 1997r.

Najważniejsze kwestie wiążące się z organizacją partii;

• stopień centralizacji partii;

• różne wzajemne relacje pomiędzy organizacja parlamentarną a centralna organizacją pozaparlamentarną;

• różne modele awansu na stanowiska przywódcze;

• sposób rekrutacji członków i ich znaczenie w relacji do kręgów przywódczych.

Instytucjonalizacja – proces rozwoju organizacyjnego partii od chwili jej powstania do sytuacji, w której jako dojrzała organizacja funkcjonuje w otoczeniu politycznym. W socjologii – proces, w trakcie którego partia staje się instytucją.

Instytucjonalizacja prawna – prawne uregulowanie działalności partii. (Normy prawne w konstytucji, ustawach o partiach politycznych, ordynacjach wyborczych).

Organizacja – względnie trwałe, celowe uregulowanie ludzkich działań i zachowań.

Instytucja – nadanie tym działaniom sensu i znaczenia opartych na normach, wartościach i symbolach, ma szerszy sens kulturowy niż organizacja.

Instytucjonalizacja organizacji formalnych - *Wykształcenie się w organizacji określonych, specyficznych dla niej celów, wartości, norm rządzących jej działaniem które stają się podstawą do identyfikacji członków. Składa się to na trwałość, stabilność i spójność organizacji,

1. powstaje symbolika i rytuały (sztandar, określony ubiór, specyficzny wzorzec zachowań);

2. proces „potrzebujący czasu”;

3. partia staje się stabilnym elementem otoczenia w którym funkcjonuje.

Koncepcje instytucjonalizacji partii;

Koncepcja Angelo Panebianco, Dzięki instytucjonalizacji możemy opisać dynamikę procesu rozwoju partii, co nie byłoby możliwe analizując jedynie jej kolejne fazy rozwoju w danych momentach czasowych. Panebianco wskazuje na dwa wymiary stopnia zaawansowania instytucjonalizacji;

• autonomia wobec środowiska , czyli relacja partii do jej środowiska.

• pozycja autonomiczna – kiedy partia kontroluje wzajemne relacje

• brak autonomii – działania i zasoby partii kontrolowane są przez inne organizacje.

• Pozycje te zawsze są stopniowane. Instytucjonalizacja zawsze jest autonomiczna, w mniejszym lub większym stopniu.

• systemowość, wewnętrzna spójność struktur.

• systemowość jest niska, kiedy samodzielność podgrup składających się na organizację jest wysoka, wewnętrzne zróżnicowanie,

• wysoka, wzajemna zależność podgrup i centralizacja

Wskaźniki instytucjonalizacji;

1. zakres rozwoju centralnej, pozaparlamentarnej organizacji partyjnej

2. zakres jednolitości struktur organizacyjnych tego samego szczebla

3. regularność finansowania i wielość jego źródeł

4. relacje z zewnętrznymi, stowarzyszonymi organizacjami

5. zakres zgodności pomiędzy normami statutowymi a aktualna strukturą władzy

Partia jest silnie zinstytucjonalizowana, jeżeli;

1. posiada silną, dobrze rozwiniętą biurokracje partyjna na szczeblu centralnym;

2. jej struktury wszystkich szczebli są podobne;

3. jest niezależna finansowo ze względu na pewność oraz wiele źródeł dochodów;

4. kontroluje organizacje zewnętrzne z którymi współpracuje;

5. stanowiska decyzyjne zajmują osoby, mające poparcie w partii a nie spoza niej.

Trzy sposoby powstawania partii, łączące się z procesem instytucjonalizacji;

1. powstawania partii poprzez penetracje terytorialną - pierwszy impuls pochodzi z jednego ośrodka centralnego który kieruje tworzeniem ośrodków terytorialnych;

2. ... dyfuzje terytorialną - partia powstaje z inicjatyw lokalnych elit, tworzących lokalne struktury, które dopiero potem łączą się w jedną organizacje centralną;

3. w połączeniu dwóch opisanych wyżej procesów.

Koncepcja Roberta Michelsa; Na początku działania partii, jej działacze zainteresowani są 'sprawą' dla której ona powstała, jednak stopniowo z upływem czasu oddalają się od początkowej idei. Partia zaczyna się biurokratyzować, trwanie organizacji jest celem samym w sobie a przywódcy zainteresowani są tylko utrzymaniem stanowiska. Następuje proces oligarchizacji.

Koncepcja Roberta Harmela i Larsa Svasanda;

Instytucjonalizacja = stabilizacja partii.

Wyróżniają trzy fazy rozwoju;

1. identyfikacja – formułowanie swojego podstawowego celu i zwrócenie na niego uwagi opinii publicznej;

2. organizacja – rozwój wew. procedur, budowanie siły wyborczej;

3. stabilizacji – budowa wiarygodności i reputacji partii, dalsza koordynacja wew. procedur, ustalenie dobrych i wiarygodnych relacji z otoczeniem; jest to faza dojrzałości organizacyjnej, wyrabiania silnej pozycji w otoczeniu;

Koncepcja K. Jandy ; zmienne definiujące organizacje;

1. wiek partii;

2. poziom depersonalizacji – wybitny lider jest istotny w rywalizacji wyborczej jednak najważniejsza jest sprawnie funkcjonująca struktura organizacyjna;

3. wyborcza i parlamentarna stabilność;

Cztery grupy partii, które powstały w Europie Środkowej w procesie demokratyzacji;

1. partie „historyczne”, nawiązujące do ugrupowań funkcjonujących przed ustanowieniem systemu niedemokratycznego;

2. partie zupełnie nowe, tworzone przez działaczy byłej opozycji antykomunistycznej lub inne osoby zaangażowane w przemiany demokratyczne;

3. partie które wyłoniły się z ruchów społecznych działających w okresie transformacji;

4. przekształcone byłe partie komunistyczne (najmocniejsza pozycja wyjściowa z punktu widzenia procesów organizacji)

Przeszkody w instytucjonalizacji partii w procesie demokratyzacji;

• niejasność podziałów socjopolitycznych

• niepewność otoczenia politycznego;

• trudność w budowaniu zdefiniowanej grupy lojalnych zwolenników, brak wyraźnego oblicza;

• brak spójnej organizacji wewnętrznej, silnego centrum, i rozbudowanej struktury lokalnej;

• zbytnio rozwinięte elity partyjne; w przypadku partii wyłaniających się z ruchów społecznych; („Solidarność”)

• trudność w wyodrębnieniu się z szerokiej, heterogenicznej struktury;

• konflikty personalne, zacierające podziały ideowe;

• zacieranie podziałów politycznych.

1. Członkostwo w partiach politycznych. Formy i przesłanki członkostwa. Partyjność, apolityczność, zawieszenie członkostwa lub działalności partii politycznych.

Członkostwo w partia politycznych:

1. Zapisuje się lub jest się przyjmowanym. Zapis – tylko wola wstępującego. Przyjmowanie akt woli ze strony wstępującego oraz decyzja ogniwa partii o przyjęciu na członka. Mogą być obywatele danego państwa lub mogą być dostępne dla cudzoziemców mieszkający tam (nie muszą posiadać obywatelstwa – w krajach demokracji ustabilizowanej). Partie nacjonalistyczne, narodowe – tylko dla obywateli

2. Wyróżniamy członkostwo:

A) bezpośrednie – członkiem może być konkretna osoba fizyczna,

B) pośrednie – może być też inna organizacja, np. związki zawodowe. Też poparcie z członkiem bezpośrednim i pośrednim.

1. W większości partii jest silnie sformalizowane (określeniami w statutach). Kiedyś brano pod uwagę dużą liczbę członków (składki członkowskie), dziś inne metody finansowania. Głosowanie na swoją partię, jej członka (zobowiązania moralne).

2. Istnieją partie, które nie przywiązują wagi do członkostwa (np. partie w USA, Brytyjska Partia Konserwatywna). Organizacje pomocnicze partii – rozszerzenie zakresu swego oddziaływania są dostępne:

• wyłącznie dla członków partii ( np. tylko organizacje kobiece, młodzieżowe)

• członkowie specjalizujący się w określonych obszarach działania

• dostępne też dla tych, którzy nie są członkami partii.

PARTYJNOŚĆ - podzielność na partie, części lub powiązanie z organizacją polityczną, programem takiej organizacji i jej obowiązkami.

APOLITYCZNOŚĆ - odnosi się do dwóch podobnych pojęć.

• Apolityczność - postawa obojętności wobec aktualnych zagadnień politycznych polegająca na odrzuceniu udziału w życiu politycznym, co przejawia się np. w nieuczestniczeniu w wyborach bądź referendum czy zaniechaniu działalności związanej z polityką;

• Apolityczność - zasada prawna, która zobowiązuje osoby sprawujące określone funkcje w państwie do nieangażowania się w żadną działalność polityczną, także związaną z przynależnością do partii politycznej i związków zawodowych. Zasada apolityczności wynika z przyjętych w państwach demokratycznych norm, których podstawą jest konstytucja oraz odpowiednie ustawy. W Polsce apolityczność obowiązuje np. członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Centralnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, sędziego, a także funkcjonariuszy Policji i Urzędu Ochrony Państwa Obecnie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

1. Charakterystyka polskich partii pozaparlamentarnych.

1. Polska Partia Socjalistyczna – Spadkobierczyni PPS jeszcze z czasów zaborów. Obecna partia powstała z ruchu opozycyjnego lat 80’. Początkowo była antyPZPR-owska i antySLD-owska. Po 1992 roku związała się jednak z Sojuszem, dzięki czemu z jego list wybrano kilku posłów w latach 1993-2001. W XXI wieku PPS wiązała się z różnymi partiami lewicowymi, bez widocznych rezultatów. Profil socjalistyczny. Lider – Bogusław Gorski. Działacze być może wystartują z list innych partii.

2. Ruch Odbudowy Polski – Partia założona w 1996 przez Jana Olszewskiego. Weszła do Sejmu w 1997 roku, potem związała się z LPR i PiS. Profil prawicowy, bardzo podobny z PiS-owskiego. Lider – senator Stanisław Gogacz. Działacze wystartują zapewne z list PiS.

3. Partia Demokratyczna-demokraci.pl – Następczyni Unii Wolności. Powstała w 2005 roku. W tym samym roku nie dostała się do Sejmu, w 2006 zawiązała z SLD, SdPl i Unią Pracy koalicję: Lewica i Demokraci. Co spowodowało odejście prawego skrzydła partii. W 2007 roku z LiD zostało wybranych 3 posłów PD, którzy odeszli następnie do Stronnictwa Demokratycznego. PD związała się potem z SdPl, a obecnie z PO. Jest partią centrowo-liberalną. Lider – Brygida Kuźniak. Kilku działaczy wystartuje w wyborach z list PO. Być może PD wystawi kandydatów do Senatu.

4. Unia Polityki Realnej – Powstała w 1987 roku, a jej wieloletnim przywódca był Janusz Korwin-Mikke. Wielokrotnie startowała do Sejmu z sukcesem tylko w 1991 roku. W 2009 roku partię opuścił Janusz Korwin-Mikke, a władze przejęła przeciwna mu frakcja. Obecnie trwa reorganizacja partii. Profil liberalno (w gospodarce)-konserwatywny (w obyczajach). Lider – Bartosz Józwiak. Partia zastanawia się nad startem w wyborach.

5. Polski Ruch Uwłaszczeniowy – Partia założona przez Jana G. Grudniewskiego. Nie prowadzi praktycznie działalności. Profil nacjonalistyczny. Związane ze Stronnictwem Narodowym im. Romana Dmowskiego.

6. Polska Wspólnota Narodowa – Jedna z najstarszych nacjonalistycznych i skrajnie prawicowych partii w Polsce. Lider – Bogusław Tejkowski. Obecnie nie prowadzi praktycznej działalności.

7. Partia Kobiet (PK) – polska partia polityczna zarejestrowana 11 stycznia 2007 orzeczeniem Sądu Okręgowego. Jej powstanie poprzedził ruch społeczny zwany “Polska jest kobietą”, który rozpoczął się od opublikowania w "Przekroju" manifestu napisanego przez Manuelę Gretkowską.

Postulaty:

• opieka medyczna nad kobietami, zwłaszcza w okresie ciąży i porodu

• przywrócenie funduszu alimentacyjnego

• zlikwidowanie dużych domów dziecka na rzecz rodzinnych domów dziecka

• zaostrzenie kar w przypadku maltretowania kobiet, gwałtu czy zmuszania do prostytucji

• polityka prorodzinna

• opieka nad samotnymi matkami

• refundacja środków antykoncepcyjnych i leczenia niepłodności

• możliwość samostanowienia w kwestiach planowania rodziny (legalizacja aborcji)

Przewodniczące: od lutego 2007 do października 2007 – Manuela Gretkowska od października 2007 do 21 marca 2010 – Anna Kornacka od 21 marca 2010 do lipca 2012 – Iwona Piątek od lipca 2012 – Małgorzata Bielawska

Założyciele: Manuela Gretkowska, Ilona Kanclerz, Lidia Popiel, Wiktor Osiatyński

Partia ogłosiła deklarację programową 12 lutego 2007. Jej obecne postulaty dotyczą głównie praw kobiet. Nie określa się jako prawicową lub lewicową, lecz deklaruje, że chce być ponad podziałami ideologicznymi. Postulaty programowe są jednak w dużej części tożsame z lewicowymi.

1. Polska Partia Przyjaciół Piwa (PPPP) – polska partia polityczna założona w 1990 przez satyryka Janusza Rewińskiego. Sądownie została zarejestrowana 28 grudnia 1990. grupowania powstał w kręgu osób realizujących program telewizyjny z końca lat 80. "Skauci Piwni". Brali w nim udział m.in. Janusz Rewiński, Krzysztof Piasecki, Bohdan Smoleń i Stanisław Zygmunt. Na fali popularności programu powstało stowarzyszenie Skauci Piwni, które przeobraziło się w partię polityczną, wzorowaną w swoim charakterze na Pomarańczowej Alternatywie i innych ruchach quasi-politycznych z tamtego okresu. Pomysłodawcą przekształcenia stowarzyszenia w partię była redakcja nieistniejącego już miesięcznika dla mężczyzn "Pan". Początkowo powstanie partii było traktowane przez jej twórców jako żart, ale umożliwiło dostanie się do Sejmu osobom zajmującym się na poważnie biznesem i polityką. Oficjalnie celem PPPP było promowanie kulturalnego stylu picia piwa w pubach (stylizowanych na angielskie), zamiast wódki, a tym samym zwalczanie alkoholizmu.

2. Zieloni 2004 (Zieloni) – polska partia polityczna o programie proekologicznym, pacyfistycznym i feministycznym z naciskiem na prawa człowieka, sprawiedliwość społeczną oraz zrównoważony rozwój. Powstała na kongresie założycielskim w dniach 6–7 września 2003. Zarejestrowana sądownie 23 lutego 2004. Podobnie, jak inne partie tego nurtu na świecie, Zieloni opierają swoje poglądy na czterech filarach: ekologia, sprawiedliwość społeczna, demokracja oddolna oraz pacyfizm. Zieloni 2004 postulują m.in.:

• rozdział Kościołów i związków religijnych od państwa;

• prawa kobiet do legalnego przerywania ciąży;

• wprowadzenie rejestrowanych związków partnerskich (dostępnych zarówno dla osób homo-, jak i heteroseksualnych);

• politykę narkotykową opartą na edukacji i prewencji, a nie karaniu;

• utrzymanie państwowej oświaty i służby zdrowia;

• wycofanie polskiego wojska z Afganistanu.

• Sprzeciwiają się przywróceniu kary śmierci oraz wprowadzeniu podatku liniowego, a także budowie elementów amerykańskich instalacji antyrakietowych w Polsce (tzw. tarcza antyrakietowa).

• Program gospodarczy Zielonych opiera się na zrównoważonym rozwoju - koncepcji ekologicznej i społecznej gospodarki rynkowej. Zrównoważony rozwój zakłada integrację celów społecznych, ekologicznych i ekonomicznych m.in. poprzez realizację ekologicznej reformy podatkowej.

• Zieloni domagają się skutecznego wdrażania zasady zanieczyszczający płaci. Według Zielonych wprowadzanie ekologicznej, społecznej gospodarki rynkowej przynosi także rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz nowe, zielone miejsca pracy w takich sektorach gospodarki, jak energetyka odnawialna, termorenowacja, rolnictwo ekologiczne, budownictwo ekologiczne (np. domy pasywne), transport przyjazny środowisku, odmaterializowywanie produkcji itp. Zieloni sprzeciwiają się budowie elektrowni jądrowych, powołując się na istniejące w ich ocenie powody ekonomiczne i ekologiczne.

• Zieloni postulują wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w sferze ekonomicznej – równą płacę za wykonywanie tej samej pracy, zwiększanie udziału kobiet w zarządzaniu firmami adekwatne do poziomu wykształcenia itp. Zieloni są przeciwni budowaniu wzrostu gospodarczego na łamaniu praw człowieka i pracownika, niszczeniu środowiska czy inwestowaniu w przemysł zbrojeniowy i jądrowy.

• Zieloni to partia alterglobalistyczna, popiera także wolne i otwarte oprogramowanie.

• Partia popiera pogłębianie integracji europejskiej i projekt konstytucji UE bez odwołań do chrześcijaństwa w preambule.

• Partia Zielonych prowadzi także kampanię na rzecz połączenia kolejowego Rail Baltica (m.in. przerzucenie na koleje tranzytowego ciężarowego transportu drogowego – "tiry na tory") i alternatywnego przebiegu europejskiej drogi ekspresowej Via Baltica, omijającego bardzo cenną przyrodniczo Dolinę Rospudy.

1. Polska Partia Narodowa (PPN) – partia polityczna działająca w Polsce. Organem prasowym partii jest gazeta "Tylko Polska" (wcześniej był nim "Dziennik Narodowy", który przestał się ukazywać). Hasłem przewodnim partii są słowa Romana Dmowskiego: Jestem Polakiem, więc mam obowiązki polskie.

KONWERSATORIUM

1. Struktura i zasady działania partii politycznych. Struktura wewnętrzna partii politycznych, zasady działania partii. Funkcjonowanie partii w systemie partyjnym i politycznym. Relacje między system partyjnym a systemem politycznym, partie polityczne w systemie demokratycznym, partie polityczne w systemie totalitarnym.

STRUKTURA I ZASADY DZIAŁANIA PARTII POLITYCZNYCH

Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów.

1. Statut partii politycznej określa jej cele, strukturę i zasady działania, a w szczególności:

• nazwę, skrót nazwy i siedzibę partii;

• sposób nabywania i utraty członkostwa;

• prawa i obowiązki członków;

• organy partii, w tym organy reprezentujące partię na zewnątrz oraz uprawnione do zaciągania zobowiązań majątkowych, ich kompetencje oraz czas trwania ich kadencji;

• tryb dokonywania wyboru organów partii i uzupełniania składów tych organów;

• sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskiwania środków finansowych oraz tryb sporządzania i zatwierdzania informacji o działalności finansowej partii;

• zasady tworzenia i znoszenia terenowych jednostek organizacyjnych partii;

• zasady dokonywania zmian statutu;

• sposób rozwiązania się partii oraz tryb połączenia z inną partią lub innymi partiami.

• Statut partii politycznej uchwala zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli.

Członek partii politycznej ma prawo do wystąpienia z niej.

PARTIE POLITYCZNE W PARLAMENCIE

Pozycja partii politycznych w parlamencie stanowi ważną płaszczyznę ich działania. To właśnie ona pozwala realizować jedną z dwóch podstawowych funkcji pełnionych przez partie, czyli funkcję rządzenia. Zadania partii nie kończą się bowiem wraz z ustaniem procesu wyborczego, gdyż dopiero wtedy ugrupowania polityczne zyskują możliwość realizacji swojego programu wyborczego. Rola partii politycznych w parlamencie jest jednak sporadycznie przedmiotem regulacji konstytucyjnych. Powszechne jest natomiast, że kwestie te są normowane wyłącznie przez normy regulaminów parlamentarnych, a więc wyłącznie normy prawa wewnątrzorganizacyjnego. Warto jednak zwrócić uwagę na zwiększający się zakres instytucjonalizacji tej problematyki (wzmianki na frakcji parlamentarnych występują w stosunkowo nowych Konstytucjach Hiszpanii i Portugalii). Przedstawienie regulacji dotyczących pozycji partii politycznych w parlamencie nie sposób nie zacząć od ojczyzny partii jak i parlamentaryzmu, czyli od Wielkiej Brytanii. Właśnie tutaj pozycja ta ma charakter szczególny, oparty głownie na konwenansach konstytucyjnych. Jedną z najważniejszych zasad jest zasada partyjności w nominacji szefa rządu. Od 1963 roku musi on być deputowanym do parlamentu (z reguły premier jest liderem swojej frakcji parlamentarnej). Podobnie ma się rzecz z pozostałymi członkami rządu. Jak już wspomniałem lider partii jest przywódcą frakcji parlamentarnej. Jednak zadanie utrzymania mobilności frakcji spoczywa na tzw. whipie czyli rzeczniku dyscypliny partyjnej. Zawiadamia on parlamentarzystów ze swojej partii o najbliższych planach prac izby oraz wskazuje na wagę poszczególnych punktów porządku obrad. Ponadto obowiązkiem whipa jest czuwanie nad przestrzeganiem dyscypliny partyjnej podczas głosowania. Kolejny konwenans odnoszący się do pozycji ustrojowej frakcji parlamentarnych stanowi zasada kooperacji, a więc ustalania programu prac Izby Gmin na mocy ustaleń między premierem a liderem opozycji. Takie uregulowanie wskazuje na swoiste zawłaszczenie parlamentu przez liderów dwóch największych frakcji. Uwidoczni się to jeszcze po przedstawieniu miejsca opozycji w parlamencie. Za opozycję (zwaną Opozycją Jej Królewskiej Mości lub oficjalną opozycją) uznaje się najliczniejszą frakcję parlamentarną będącą w opozycji do rządu. Posiada ona liczne przywileje w stosunku do pozostałych ugrupowań nie wchodzących w skład rządu. Najważniejszym z nich jest instytucja “gabinetu cieni” stanowiącego swoistą alternatywę

w stosunku do rządu. Wywodzi się ona z praktyki politycznej, a nie szeroko pojmowanych norm prawnych. Na jego czele stoi lider partii, a jego struktura zachowuje pewne odrębności w zalewności od partii go tworzącej. Gabinet ten stanowi jednak strukturę kolegialną. Funkcją gabinetu cieni jest permanentna lustracja polityki rządowej. Każdy z członków gabinetu zajmuje się zbliżoną problematyką za jaką odpowiada właściwy resortowo minister, analizując trafność konkretnych jego posunięć. Staje się on więc niejako cieniem ministra. Nie można także zapomnieć o tzw. dniach opozycji (opposition day’s). Jest to 20 dni w czasie sesji parlamentarnej oddanych do dyspozycji opozycji, przy czym 17 dni przypada oficjalnej opozycji, natomiast pozostałe 3 dni drugiej co do liczebności frakcji opozycyjnej. W tym czasie właśnie te frakcje parlamentarne posiadają pierwszeństwo przy wnoszeniu spraw do porządku dziennego izby. Ważne znaczenie ma też zwyczaj konsultowania przez rząd kandydatury spikera Izby Gmin z liderem opozycji. Podobnie rzecz wygląda przy obsadzie przewodniczących komisji parlamentarnych. Sam skład komisji odzwierciedla układ polityczny istniejący w izbie. Normy konwencyjne regulują również organizację frakcji parlamentarnych poszczególnych partii. Nazwa frakcji parlamentarnej Labourzystow brzmi Parlamentarna Partia Pracy. W jej skład wchodzą zarówno deputowani jak i parowie. W czasie, gdy ugrupowanie to sprawuje władzę tworzone jest specjalne ciało - Komitet Porozumiewawczy, którego celem jest utrzymywanie kontaktów pomiędzy szeregowymi parlamentarzystami a rządem. Komitet skupia reprezentantów deputowanych i parów oraz przedstawicieli rządu. Gdy partia ta znajduje się w opozycji frakcją kieruje Komitet Parlamentarny, będący jednocześnie gabinetem cieni. Odmiennie zorganizowana jest frakcja konserwatywna. Na jej czele stoją: przewodniczący mający stały dostęp do lidera oraz dwóch jego zastępców, dwóch sekretarzy, skarbnik i dwunastu deputowanych. Frakcja nie jest władna do podejmowania wiążących decyzji w sprawach polityki rządowej czy kontroli kierownictwa partii. W odróżnieniu od Labourzystów w skład frakcji nie wchodzą parowie, tworzący oddzielne Stowarzyszenie Konserwatywnych Parów. Obie z wymienionych partii posiadają też w parlamencie własne resortowe komisje, będące organem konsultacyjnym we właściwych ich kompetencjom sprawach oraz grupy terenowe, skupiające deputowanych na zasadzie regionalnej. Instytucjonalizacja partii politycznych w parlamencie przedstawia się zupełnie inaczej w Europie kontynentalnej. Ich rola określana jest z reguły przez przepisy prawne różnej rangi. Jedno z najszerszych uregulowań tej kwestii obowiązuje w Republice Federalnej Niemiec. Co prawda Ustawa Zasadnicza w pierwszej swojej wersji nie wspominała o frakcjach parlamentarnych, lecz w roku 1968 pojawiło się to pojęcie w artykule 53a, stanowiącym o proporcjonalnej reprezentacji frakcji w Komisji Wspolnej. W sposób kompleksowy frakcjami parlamentarnymi zajmuje się regulamin Parlamentu Związkowego. Obecnie frakcje stanowią zrzeszenia obejmujące co najmniej 5 % ogólnej liczby posłów do Bundestagu, należących do tej samej partii lub takich ugrupowań politycznych, które ze względu na zbieżność celów nie rywalizują ze sobą w żadnym kraju związkowym RFN (paragraf 10 ust. 1). Wcześniejsze uregulowania były bardziej liberalne i do utworzenia frakcji wystarczało posiadanie 15 posłów. Przyjęcie takiej regulacji praktycznie pozbawia możliwości stworzenia własnej frakcji ugrupowania, które nie przekroczyły 5 %-owego progu wyborczego, a swoją

obecność w parlamencie zawdzięczają zdobyciu co najmniej trzech mandatów w okręgach (w chwili obecnej dotyczy to wyłącznie PDS). Mają oni co prawda prawo występować jako grupa parlamentarna, lecz nie posiadają uprawnień przysługującym frakcjom146. Do frakcji mogą też przystępować posłowie nie będący członkami żadnej partii, tzw. hospitanci. Nie są oni jednak liczeni przy ustalaniu minimum członkowskiego dla frakcji oraz przy określaniu siły frakcji, czyli kolejności jaką ona zajmuje pod względem liczby członków Są oni jednak uwzględniani przy ustalaniu proporcji frakcyjnych dla składu organów wewnętrznych Parlamentu Federalnego. Wspomniane uregulowania dotyczące minimalnej liczebności frakcji parlamentarnej są dosyć skuteczną barierą zapobiegającą ewentualnym rozłamom wewnątrzfrakcyjnym. W tym miejscu ważne znaczenie ma też istniejąca dyscyplina frakcyjna. Na posłów nie stosujących się do wytycznych partyjnych mogą bowiem być nakładane sankcje porządkowe. Mogą oni być pozbawieni funkcji frakcyjnych lub funkcji w organach wewnętrznych Bundestagu i wreszcie wykluczeni z szeregów frakcji. Odróżnia się w literaturze dyscyplinę frakcyjną od przymusu frakcyjnego, który to uznawany jest za sprzeczny z koncepcją mandatu wolnego. Przymus jest rozumiany jako bezwzględny obowiązek głosowania według kryteriów ustalonych z góry przez frakcję. W praktyce ustrojowej odróżnienie obu tych pojęć jest nad wyraz trudne, co wielokrotnie bywa wykorzystywane przez

partie polityczne. Ugrupowania mają swobodę w tworzeniu frakcji parlamentarnych, ponieważ normy prawne nie przewidują obowiązku przynależności posła do frakcji. Ze względu jednak na słabość pozycji pojedynczego posła nie zdarzyło się by jakaś partia zrezygnowała z tego przywileju. Samo stworzenie frakcji odbywa się przez powiadomienie przewodniczącego Parlamentu Federalnego o utworzeniu partyjnej frakcji parlamentarnej wraz z przedstawieniem jej przewodniczącego, członków i hospitantow149.Struktura organizacyjna frakcji zbliżona jest do struktury Bundestagu. Frakcji przewodzi rząd (liczba jego członków zależy od liczebności frakcji) na czele z przewodniczącym. Nad odpowiednim jej działaniem czuwają organizatorzy, kontrolujący przestrzeganie dyscypliny partyjnej oraz planujący porządek posiedzeń plenarnych (ich funkcje są zbliżone do funkcji whipow w parlamencie brytyjskim)150. Merytoryczna praca we frakcjach wykonywana jest przez grupy robocze, tworzone według kryteriów przedmiotowych zakresem odpowiadających właściwym komisjom parlamentarnym. Członkowie grup roboczych z zasady są również członkami takich komisji parlamentarnych. Interesująca jest kwestia stosunku frakcji parlamentarnych do partii politycznych. Nie jest on regulowany przez przepisy prawa państwowego, a jedynie w pewnym ograniczonym zakresie przez statuty partyjne. W ich świetle frakcja wydaje się być podporządkowana centralom partyjnym, co nie jest równoznaczne z odpowiedzialnością frakcji przed partią. W praktyce zresztą kierownictwo partii i tak odgrywa dominującą rolę we frakcjach. Trzeba także zauważyć, iż frakcja nie jest wewnętrznym organem parlamentu, lecz swoistym zrzeszeniem sui generis łączącym w sobie elementy charakterystyczne dla samej partii politycznej oraz elementy luźnej organizacji posłów. Partie polityczne, a w zasadzie ich frakcje odgrywają także, co było wcześniej wspomniane, ogromną rolę przy powoływaniu organów Bundestagu. Jego prezydentem zostaje przedstawiciel najliczniejszej frakcji (ma to charakter zwyczajowy) zaś czterej jego zastępcy rekrutują ze wszystkich frakcji parlamentarnych. Parytet zostaje zachowany również przy powoływaniu organu doradczego prezydenta jakim jest Rada Seniorów oraz komisji. Członkami komisji są osoby oddelegowane przez frakcje. W ich skład nie wchodzą więc posłowie niezależni oraz tworzący grupy poselski, co znacznie osłabia ich wpływ na przebieg prac ustawodawczych i stanowi swoiste ograniczenie równości parlamentarzystów. Decyzje o podziale stanowisk w organach komisji formalnie podejmowane są przez Radę Seniorów, ale w praktyce odbywa się to wcześniej w drodze negocjacji międzyfrakcyjnych. We Włoszech, gdzie rola odgrywana przez patie polityczne zawsze była znaczna, uregulowania dotyczące ich pozycji w parlamencie nie odbiega od tej normy. Stosunkowo liberalne założenia przyjęto przy tworzeniu klubów parlamentarnych. Do założenia klubu przez ugrupowanie polityczne konieczne jest posiadanie co najmniej 20 deputowanych lub 10 senatorów. Jeżeli jednak partia sama nie posiada takiej liczby deputowanych bądź senatorów, to jej przedstawiciele mogą łączyć się z innymi parlamentarzystami znajdującymi się w podobnej sytuacji, w celu osiągnięcia liczby koniecznej do możliwości powstania klubu. Deputowani, którzy nie należą do żadnego klubu lub też opuścili swój klub z urzędu przypisani zostają do klubu bezpartyjnych. Trzeba także zauważyć, iż przed rokiem 1994 powszechne było zmienianie przynależności klubowej w czasie trwania kadencji jak i wewnętrzne rozłamy w klubach. Przynależność do klubu pociąga za sobą obowiązek poddania się jego dyscyplinie. Jej zakres jest jednak rośnie kształtowany, a decydują o tym statuty poszczególnych klubów. Generalnie ma ona charakter dość luźny i nie można jej porównywać do istniejącej w innych krajach np. w Niemczech. Rola klubów w funkcjonowaniu Parlamentu Włoskiego nie może być niedoceniana To one bowiem decydują o składzie organów wewnętrznych parlamentu. Szczególnie uwidacznia się to w komisjach parlamentarnych, powstających w wyniku delegowania poszczególnych osób przez kluby w odpowiadających ich sile proporcjach. Plan ich prac jest ustalany także przy aktywnej roli partii politycznych, albowiem przewodniczący jest zobowiązany do jego konsultowania z przedstawicielami klubów. Nieco inaczej kształtuje się sytuacja w guintach, stanowiących swoisty aparat techniczno-prawny dla komisji. Ich skład ma zapewniać jak najszerszą reprezentację ugrupowań politycznych, wchodzących w skład obu izb. Zgodnie z tymi zasadami powoływana jest ona przez przewodniczącego Izby Deputowanych lub Senatu. We włoskiej doktrynie kluby parlamentarne są traktowane w sposób złożony. Z jednej strony stanowią one organ parlamentu i wpływają na przebieg jego prac. Z drugiej zaś są przez same partie traktowane jako ich statutowe organy. Można więc przyjąć, że jest to swoisty pomost pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami politycznymi a strukturą władzy państwowej.

System partyjny a system polityczny.

Na typ systemu partyjnego wpływa rodzaj stosowanego systemu wyborczego, struktura systemu społecznego i charakter gospodarowania, oraz tradycja i dorobek kulturowy społeczeństw.

Partie w systemie autorytarnym

Ernest Nolte - Autorytarną można nazwać każdą formę ustrojową, w której przyznaje się wyższą pozycję innemu składnikowi władzy centralnej niż parlament.

J. Linz - Autorytarne reżimy są systemami politycznymi z ograniczonym, nie opartym na odpowiedzialności pluralizmie politycznym, bez staranie wypracowanej kierowniczej ideologii, bez ekstensywnej czy intensywnej mobilizacji politycznej, w których przywódca pełni władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w rzeczywistości dobrze przewidywalnych ograniczeń. Cechą systemu autorytarnego w odróżnieniu od systemu totalitarnego, w którym występuję ujednolicenie systemu politycznego i państwa, jest występowanie ograniczonego pluralizmu politycznego, gospodarczego, kulturowego itp. Dysfunkcje rywalizacji partii według zwolenników autorytaryzmu:

• demagogia partii politycznych walczących o władze

• partie nie są depozytariuszami najcenniejszych wartości społecznych

• walki międzypartyjne są groźbą dla bytu państwa

Propozycje modyfikacji prawa wyborczego:

• wyzwolenie wyborów z walki międzypartyjnej

• zindywidualizowanie wyborów

• znieść ograniczenia partyjne nakładane na posłów i kluby partyjne w parlamencie

W systemach autorytarnych partia nie jest dobrze zorganizowania ideologicznie i nie monopolizuje wszystkich dróg dostępu do władzy. Członkostwo w partii przynosi niewielkie korzyści, i nakłada niewiele jeśli w ogóle, obowiązków. Partia jest tylko jednym z elementów pluralizmu władzy, brak jest spójnej legitymacji ideologicznej.

Partia w systemie totalitarnym

Zdaniem C. J. Fredricha trwałe cechy systemu totalitarnego to:

• oficjalna wszechogarniająca ideologia o cechach chilialistycznych

• jedna masowa partia kontrolowana przez oligarchie

• system terrory czy to psychologicznego, czy fizycznego

• prawie kompletny monopol środków przekazu

• monopol państwa na broń

• scentralizowane zarządzanie gospodarką

Partia w systemie komunistycznym:

• nomenklatura i scentralizowany aparat wraz z osobami przywódców były środkiem do celu, jakim była kierownicza rola partii rola partii to konieczny środek do celu, jakim miało być państwo dyktatury proletariatu

• taka treść i forma państwa wzbogacona o odpowiednie instytucje i procedury, to konieczny środek budowy ustroju socjalistycznego

• tworzenie i utrwalanie tego ustroju gospodarczego to też tylko środek do osiągnięcia misji historycznej proletariatu jako wyzwoliciela całej ludzkości

• owa misja miała być środkiem do ostatecznego celu do koniecznego przejścia od kapitalizmu do

komunizmu

W systemie komunistycznym występowały dwa typy systemu partyjnego:

• system ściśle jednopartyjny

• system z partia hegemoniczną

Funkcje partii:

• partia reprezentuje i wyraża ideologię socjalistyczną stojąca u podstaw całego systemu

• przez aktywność swoich członków w instytucjach państwowych i organizacjach społecznych partia uzgadnia funkcjonowanie tych instytucji z podstawowymi celami systemu

• partia określa ogólne dyrektywy polityczne działalności instytucji państwowych

• partia mobilizuje pewna liczbę obywateli do udziału w podejmowaniu decyzji politycznych na różnych szczeblach zarządzania

• partia rekrutuje i wychowuje kadry przywódców politycznych działających wewnątrz partii bądź w instytucjach państwowych

Partia w systemie nazistowskim

Istnieje tylko jedna partia, która zostaje konstytucyjnie włączona w państwo w ten sposób, iż każdorazowo wódz partii jest z tytułu swojego stanowiska głową państwa, względnie szefem rządu; następuje podobna unia szeregu innych stanowisk w aparacie partyjnym i państwowym. Partia chroniona jest tymi samymi normami co państwo i jego urządzenia. Partia staje się częścią aparatu państwowego. Droga do awansu politycznego wiedzie tylko i wyłącznie przez partię. Partia wykonuje tez funkcję będące odpowiednikami funkcji integracyjnej i kształtowania opinii społecznej, stawiając sobie za cel uformowanie nowego człowieka i społeczeństwa.

1. Finansowanie partii politycznych w Polsce i na świecie. Jawność partii politycznych.

Finansowanie partii politycznych w Polsce realizowane jest z trzech głównych źródeł:

1. dochody uzyskiwane przez partię z wykorzystaniem własnego majątku

2. dochody od osób fizycznych w postaci składek członkowskich, darowizn, spadków oraz zapisów

3. finansowanie z budżetu państwa

Wykorzystanie majątku własnego

Zgromadzony majątek partyjny może być wykorzystywany jedynie do działalności w celach statutowych oraz na cele charytatywne. Istnieją również ograniczone możliwości czerpania wymiernych korzyści z operacji majątkowych, jakie partia może osiągnąć w drodze:

• oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach,

• obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa,

• zbycia należących do niej składników majątkowych,

• prowadzenia przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego.

Przedsięwzięcia te nie uchodzą w świetle prawa za działalność gospodarczą, której prowadzenie jest partiom politycznym zabronione. Ponadto partia polityczna może użyczać posiadane przez siebie nieruchomości i lokale jedynie na biura poselskie, senatorskie oraz biura radnych gminy, powiatu albo województwa. Jeżeli do wymienionych wcześniej wariantów dodamy możliwość zaciągania kredytów bankowych na cele statutowe, wyczerpie się wówczas wariant finansowania działalności partii politycznej oparty na przedsięwzięciach własnych oraz majątkowych.

Dochody od osób fizycznych

Kolejnym sposobem pomnażania kapitału partyjnego są dochody od osób fizycznych, w tym od samych członków partii. Zabronione jest natomiast pobieranie jakichkolwiek datków mających wartość pieniężną od osób prawnych. Jeżeli chodzi o osoby fizyczne, to partia nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od:

• osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,

• cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku przyjęcia datków od takich osób, co zdarzyć się powinno tylko w przypadku niedopatrzenia, partia ma obowiązek zwrócić w ciągu 30 dni otrzymane świadczenia, bądź przekazać je dla Skarbu Państwa, jeżeli takowa możliwość nie zaistnieje (brak adresu nadawcy). Kolejnym ograniczeniem w przyjmowaniu środków finansowych jest ich wysokość, otóż łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz partii politycznej, z wyłączeniem składek członkowskich w kwocie nieprzekraczającej w jednym roku minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, oraz wpłat na Fundusz Wyborczy partii politycznej, nie może przekraczać w jednym roku 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Nie istnieje również możliwość gromadzenia środków pieniężnych w formie zbiórek publicznych.

Finansowanie z budżetu państwa

Ostatnim motorem napędowym majątku partyjnego są subwencje z budżetu państwa, które zostają przyznawane pod następującymi warunkami: Aby uzyskać możliwość zasilania kont bankowych środkami budżetowymi partia musi uzyskać w wyborach do Sejmu, tworząc samodzielnie komitet wyborczy, co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów w skali kraju bądź 6 % ważnie oddanych głosów w skali kraju, jeżeli kandyduje w koalicji. Wysokość rocznej subwencji, dla danej partii politycznej albo koalicji wyborczej ustalana jest na zasadzie stopniowej degresji proporcjonalnie do łącznej liczby ważnych głosów oddanych na listy okręgowe kandydatów na posłów partii albo koalicji wyborczej, w rozbiciu na liczby głosów odpowiadające poszczególnym przedziałom określonym w procentach, według następującego wzoru: S = W1 x M1 + W2 x M2 + W3 x M3 + W4 x M4 + W5 x M5

Art. 23a ustawy „źródła finansowania partii politycznych są jawne”

• jawność finansowania

• jawność majątku partii

• określenie reguł dofinansowania partii z budżetu państwa w akcie normatywnym powszechnie obowiązującym

• szczegółowość sprawozdań finansowych składanych przez partii właściwym organom

• nadzór nad finansami państwa ze strony organów państwa

Zasadę jawności potwierdza od 2001 zasada, że partie mogą gromadzić środki finansowe tylko na rachunku bankowym.

Ustawowe źródła, z których powstaje majątek partii: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku oraz określone ustawami dotacje i subwencje. Partia może też zaciągać kredyty bankowe na cele statutowe.

Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur.

1. Likwidacja i Delegalizacja partii politycznych. Istota i przesłanki delegalizacji partii politycznych.

1. Partia polityczna podlega likwidacji wskutek:

• rozwiązania mocą uchwały uprawnionego statutowego organu partii;

• postanowienia Sądu o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji z przyczyn, o których mowa w art. 20, 21, 39 i 44.

1. W razie rozwiązania się partii politycznej na podstawie własnej uchwały właściwy organ partii niezwłocznie przesyła Sądowi uchwałę o samorozwiązaniu partii oraz o wyznaczeniu jej likwidatora.

2. Jeżeli partia polityczna nie ustanowi, zgodnie z ust. 1, likwidatora, Sąd wyznacza likwidatora tej partii.

3. Sąd, po zakończeniu likwidacji, wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji. Postanowienie Sądu nie podlega zaskarżeniu.

4. Sąd po uprawomocnieniu się postanowienia, o którym mowa w art. 45 pkt 2, zarządza likwidację partii politycznej i wyznacza likwidatora tej partii.

5. Koszt likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanej partii politycznej. Jeżeli majątek partii wystarcza jedynie na pokrycie części kosztów jej likwidacji, pozostałą część tych kosztów pokrywa Skarb Państwa.

Delegalizacja

Z delegalizacją partii politycznej mamy do czynienia, jeśli określona partia odwołuje się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu. Delegalizacja może nastąpić tylko poprzez stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny, że partia polityczna działa w sposób sprzeczny z prawem. Obowiązek udowodnienia, że partia działa niezgodnie z Konstytucją spoczywa na wnioskodawcy. Trybunał Konstytucyjny może zlecić Prokuratorowi Generalnemu przeprowadzenie postępowania dowodowego w tej sprawie.

Partia polityczna, zgodnie z ustawą o partiach politycznych, ulega likwidacji, jeśli uprawniony
w statucie organ partii podejmie uchwałę o rozwiązaniu danej partii albo jeżeli sąd wyda postanowienie w przedmiocie wykreślenia partii z ewidencji partii politycznych.

1. W przypadku niespełnienia przez partię polityczną wymogów określonych w art. 19 Sąd wzywa właściwy organ partii politycznej do złożenia wyjaśnień lub uzupełnienia brakujących danych w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 3 miesiące. W razie powstania wątpliwości Sąd bada, czy dochowany został tryb dokonywania wyboru organów partii oraz uzupełniania składów tych organów, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 5. W razie bezskutecznego upływu terminu, o którym mowa w ust. 1, Sąd wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji.

2. Jeżeli partia polityczna wprowadzi do statutu zmiany niezgodne z postanowieniami art. 8, Sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej.

3. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej, Sąd wydaje niezwłocznie postanowienie o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji.

1. Rodzaje systemów partyjnych. Pojęcie i klasyfikacja systemów partyjnych. Cechy głównych systemów partyjnych.

System partyjny jedna z trzech kategorii systemów w politologii obok systemów politycznych i systemów wyborczych. Jest to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji quasi- partyjnych: stowarzyszeń (np. BBWR) czy związków zawodowych (np. NSZZ "Solidarność do 2001 r.). Do systemu partyjnego nie zalicza się natomiast tzw. "partii kanapowych", nie uczestniczących w wyborach, założonych często dla żartu (np. Polska Partia Łysych, Partia Dobrego Humoru), jak również stronnictw antysystemowych, dążących do obalenia porządku polityczno-społecznego (np. terrorystycznych).

• system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego;

• system partii hegemonicznej - wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona zmuszając pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. w Polsce 1948-1989 układ PZPR-ZSL-SD;

• system partii dominującej - wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując uwarunkowania historyczne, ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy - np. w Indiach Indyjski Kongres Narodowy, w Meksyku Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna;

• system dwupartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska;

• system dwuipółpartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji" - np. w Niemczech SPD i CDU/CSU + Zieloni lub FDP;

• system wielopartyjny - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd. Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów.

• system dwublokowy - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i współdziałają w ramach tych bloków.

System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Termin pojawił się w literaturze w roku 1953, w pracy Davida Eastona pod tym samym tytułem, zastępując używany do tej pory "system rządów". Wcześniej występuje w piśmiennictwie polskim XIX wieku.

• Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych,

• Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu,

• Instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,

• Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu,

• Ideologie i strategie polityczne, stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące działalność systemów państwowych i partyjnych,

• Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i globalizacji.

RODZAJE SYSTEMÓW PARTYJNYCH

System jednopartyjny

W systemie jednopartyjnym legalnie może działać tylko jedna partia polityczna. Do niej należy kierowanie państwem i sprawowanie rządów. Wszelka działalność opozycyjna jest przez nią skutecznie niszczona i hamowana. Na najważniejszych państwowych stanowiskach zasiadają partyjni dygnitarze. W takim państwie może działać parlament, jednak jego uchwały służą jedynie partii i są zatwierdzeniem decyzji przez nią wydanych. 

Przykładem takich systemów jednopartyjnych były państwa totalitarne: faszystowskie Włochy (NPF), III Rzesza (NSDAP), ale także i państwa komunistyczne: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (KPZR), Polska Rzeczypospolita Ludowa (PZPR) czy Chińska Republika Ludowa (KPCh). 

System dwupartyjny

W takim systemie partyjnym na scenie politycznej działa wiele partii, jednak realne szanse na zdobycie władzy maja tylko dwie z nich. Tak skonstruowany system wpływa bardzo korzystnie na stabilizację  i równowagę politycznego życia w kraju. Partia, która zwycięża w wyborach, formuje rząd. Jest on w stanie zrealizować swój program polityczny i przeprowadzić szereg reform, ponieważ pewnie jest, że jego kadencja zakończy się po upływie czasu przewidzianego przez konstytucję. Wadami tego typu systemu jest dominacja na scenie politycznej tylko dwóch partii. W tym wypadku mniejsze partie maja nikłe szanse na udział w rządach parlamentarnych, ponieważ nie są w stanie uzyskać wystarczającego poparcia, by znaleźć się w parlamencie. Charakterystyczną cechą dla tego typu systemu partyjnego jest rozmycie programów dwóch partii, które rywalizują o władzę. Zagadnienia poruszane w programie są bardzo szerokie, a celem staje się zyskanie jak największej liczby zwolenników. 

Taki system partyjny występuje w Stanach Zjednoczonych, gdzie do walki o władze stają Partia Republikańska i Partia Demokratyczna. Także w Wielkiej Brytanii realne szanse na zdobycie władzy mają: Partia Konserwatywna bądź Partia Pracy.  

System dwuipółpartyjny

W tym systemie działają dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi. W walce o władze zwycięża raz jedna, raz druga. Jednak by móc rządzić potrzebują mniejszej partii, która weszłaby z nimi na drogę współpracy i zwarła koalicję.

Tego typu system partyjny występuje w Niemczech. Niemieckie SPD lub CDU/CSU zawierały koalicję z Zielonymi bądź z FDP.  

System wielopartyjny z partią dominującą

W systemie tego typu na scenie politycznej działa wiele partii. Spośród rywalizujących za sobą ugrupowań jedno wyróżnia się wielkością i na tyle silnym poparciem wśród obywateli, że w trakcie wyborów jest w stanie zdobyć ok. 45% głosów. Jest to jednak za mało, by partia ta mogła samodzielnie utworzyć rząd. Konieczne staje się stworzenie koalicji rządowej.

Taki system jest charakterystyczny dla państw demokratycznych. Jak każdy z systemów partyjnych także i ten ma swoje zalety i wady. Zaletą tego typu systemu jest możliwość uzyskania reprezentacji w parlamencie przez każde ugrupowanie polityczne, działające w danym państwie. W tej sytuacji każdy wyborca ma dość duże możliwości co do wyboru partii, a tym samym programu politycznego, z którym się utożsamia. Wadą jest natomiast dość duże rozbicie sceny politycznej, mniejsza stabilność rządów, bowiem do ich utworzenia konieczne jest zawarcie koalicji. Tego typu rządy są z reguły niestabilne, ponieważ zawsze istnieje groźba zerwania koalicyjnej umowy. System wielopartyjny może działać tylko w oparciu o mądre kompromisy polityczne. 

System wielopartyjny bez partii dominującej

W systemie wielopartyjnym bez partii dominującej istnieje wiele ugrupowań politycznych walczących pomiędzy sobą o władzę. Żadna z nich nie wyróżnia się jednak na tyle wielkością, czy społecznym poparciem, aby była w stanie osiągnąć w wyborach choć 45%-towe poparcie. Konieczne jest powstanie koalicji aby utworzyć rząd. W tym wypadku jednak nie ma żadnej partii, która byłaby konieczna do jego powstania. W takiej sytuacji w koalicji znajdują się bardzo różne partie.

1. System partyjny USA

Historia- 2 ugrupowania:

• Federaliści - więcej zwolenników na Północy USA, głównie bogaci protestanci< (zwolennicy rządu centralnego, kierowanego przez silnego prezydenta)

• antyfederaliści (Jeffersonian Republicans) - więcej zwolenników na Południu, głównie biedni katolicy - opowiadali się za szerokimi uprawnieniami stanów).

Dwie frakcje:

• demokratyczni republikanie (Demokraci) - podzieliła ich kwestia niewolnictwa,

• narodowi republikanie (Wigs)- uległa likwidacji, gdy ich część przeszła do konserwatywnych Demokratów z Południa, a część liberalna do Partii Republikańskiej

• republikanie (A. Lincoln)- partia powst. w 1854 r. z grupy Wigów i liberalnych Demokratów

Dziś- system zdominowany przez dwie partie

• Republikanów (zwanych w skrócie GOP- Grand Old Party), których symbolem partyjnym jest SŁOŃ

• Demokratów- symbolem OSIOŁ

Zasady przynależności partyjnej określa ustawodawstwo stanowe, a nie statut partii. Są one jednakowe dla republikanów i demokratów. Przynależność do partii sprowadza się do uczestnictwa w prawyborach (primaries). Nie występuje członkostwo stałe. Liczbę członków partii określa się liczbą głosów oddanych na kandydata w wyborach prezydenckich. Nie płaci się składek partyjnych.

Struktura organizacyjna

• nie ma podstawowych organizacji (kół) bezpośrednio zrzeszających masy członkowskie

• na czele partii stoją KOMITETY OGÓLNOKRAJOWE, wybierane co 4 lata przez krajowe konwencje partyjne (2 osoby z każdego stanu: kobieta i mężczyzna)

• na średnim szczeblu hierarchii partyjnej istnieją KOMITETY OKRĘGOWE

• na szczeblu najniższym WŁADZE LOKALNE

• Głównym zadaniem komitetów jest organizacja wyborów władzy miejscowej i nadrzędnej.

• na czele komitetu stoi PRZEWODNICZĄCY (szef machiny partyjnej, boss)

• przewodniczący krajowego komitetu jest GŁÓWNYM BOSSEM (Zjawisko bossizmu: wpływ bossa na selekcję kandydata i podział łupów, kieruje aparatem partii, zajmuje się sprawami organizacyjnymi)

• PRZYWÓDCĄ PARTII jest kandydat na prezydenta,

• który najczęściej wyznacza kogoś do zarządzania partią lub urzędujący prezydent. Kandydat, który przegrał w wyborach nie kieruje partią. Poszczególne stany mają możliwość zgłoszenia kandydatów, przeprowadza się pierwotną elekcję, zostaje 3, 4, potem 2 (konwencja w drodze głosowania decyduje kogo poprze)

• komitety krajowe prowadzą akcje propagandowe, zbierają fundusze, wyszukują kandydatów na przyszłych działaczy, organizują kampanie wyborcze.

• Żadna z obu partii nie ma stałych programów, występują z platformami wyborczymi stanowiącymi zbiór zasad w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa.

REPUBLIKANIE

• opowiadają się za wolną grą sił produkcyjnych

• aktywność jednostki nieskrępowana interwencją państwa

• zaangażowanie państwa w życie gosp. i społ. maksymalnie ograniczone

• są przeciwko podwyższaniu podatków

DEMOKRACI

• akceptują interwencjonizm państwowy

• państwo powinno brać czynny udział w zmniejszaniu niedostatku

• Wobec obu wielkich partii nie ukształtowała się licząca się opozycja partii trzecich.

Utrwalenie systemu dwupartyjnego jest następstwem:

• „konsensusu ideologicznego”

• tradycji historycznej

• większościowego systemu wyborczego

• silnego wpływu prezydenta

Stany Zjednoczone Ameryki są państwem federalnym, w którym podmiotami federacji są stany. W kraju tym obowiązuje jako najwyższy akt prawny konstytucja z 1787 roku, będąca najstarszą spisaną konstytucją na świecie. Ustanawia ona klasyczny trójpodział władz, w których to jednak najszersze uprawnienia posiada prezydent (chociaż poszczególne instytucje władzy blokują się i ograniczają nawzajem, co ma zapobiec próbom zagarnięcia całej władzy przez jeden organ). Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych (wyborca wybiera skład Kolegium Elektorów - w większości stanów "zwycięzca bierze wszystko", tzn. wszyscy elektorzy są kandydatami zgłoszonymi przez zwycięzcę w danym stanie; elektorzy nie są związani z kandydatem, który ich wyznaczył - zdarzały się przypadki głosowania na innego kandydata). Prezydent tworzy rząd (nazywany administracją, gabinetem) i sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką państwową. Dlatego też ustrój USA określa się jako prezydencjalizm. Parlament amerykański (Kongres) składa się z dwóch izb: niższej Izby Reprezentantów i wyższej Senatu, w których zasiadają w przytłaczającej większości członkowie tylko dwóch partii politycznych - Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej. Wybierani są oni w wyborach powszechnych, jako przedstawiciele (odpowiednio) jednomandatowych okręgów wyborczych (z ordynacją większościową) i stanów. Badaniem zgodności działania administracji rządowej z zasadami konstytucji zajmuje się Sąd Najwyższy.

1. System partyjny w Wielkiej Brytanii

Wlk. Brytania:

Wielka Karta swobód- 15 czerwca 1215 rok.

Konstytucja niepisana:

1. Normy prawa pisanego(ustawy)

2. Normy prawa niepisanego ( zwyczaje i konwenanse)

3. Normy prawa precedensowego (orzeczenia sadowe)

4. Podręczniki prawnicze

Podział terytorialny:

Wlk. Brytania sklada się z 4 części:

• Anglia(46 hrabstw)

• Szkocja(12 regionów)

• Walia(8 hrabstw)

• I. Północna(26 dystryktów)

• Odrębny status:wyspy Normandzkie i wyspa Man, posiadłości zamorskie

Parlamenty lokalne(decentralizacja władzy):

• Szkocja 129 deputowanych,

• Walia 60,

• I. Północna 108

Monarcha(Głowa panstwa):

Tron królewski przechodzi z ojca na najstarszego syna i jego potomków,innych synów, córkę i krewnych.Monarcha glowa panstwa oraz kościołów anglikańskiego w Anglii oraz prezbiteriańskiego prezbiteriańskiego Szkocji.

Kompetencje:

-ustawy przyjęte przez parlament

-rozwiązuje izbe gmin i otwiera sesje parlamentu

-zawiera traktaty międzynarodowe

-mianuje na stanowiska w administracji rzadowej,armii i wymiarze sprawiedliwości

-głowno dowodzący sil zbrojnych, posiada prawo wypowiadac wojne

-nadaje tytuly

-powolywanie powoływanie odwoływanie premiera a na jego wniosek ministow

-raz w roku przedstawia w parlamencie mowe zawierajaca rzadowy program

Jego kompetencje sa ograniczone kompenansami oraz ustawami. Monarcha musi podpisac kazda ustawe uchwalona przez parlament.Wiekszosc działań podejmowanych przez niego wynika z decyzji rzadu.Jest symbolem wolności i niezawisłości Wlk. Brytanii.nie ponosi odpowiedzialności politycznego ani konstytucyjnej.

Władza ustawodawcza:( bikameralizm)

Izba Gmin:

W dowolnym czasie w najdogodniejszym chwili dla partii rządzącej premier może zaproponowac,a monarcha rozwiac izbę I.

Wybory:

• Powszechne

• Większościowe(sprzyjaja dużym partiom)

• W 646 jednomandatowych okregach wyborczych

Kadencja trwa do 5 lat.

Czynne prawo wyborcze 18 lat, bierne 21.

Wyborca musi być stalym mieszkancem okregu.

Partia zgłasza kandydata i wplaca kaucje(500 funtów) która przepada jeśli nie zbierze on 5% glosów w okregu

Tryb sesyjny-Izba Gmin pracuje w ramach rocznej sesji trwającej około 9 miesiecy

Spiker-przewodniczacy który kieruje obradami Izby Gmin i pilnuje porządku,musi być bezstronny i na czas pelnienia funkcji bezpartyjny,posiada 3 zastepców.

Sekretarz Izby Gmin-pilnuje porządku obrad

Izba Lordów:

Skład: lordowie duchowni(kosciola anglikańskiego 26) i swieccy mianowani przez monarchę

Obradom przewodniczy Lord Spiker(najwyżej 2 kadencje, musi być apolityczny,funkcje ceremonialne,ma prawo zwołać posiedzenie zwołać posiedzenie izby Lordów,reprezentuje izbe na zewnatrz)

Komisje obu Izb:

1. Komisje Calej Izby

2. Komisje Specjalne

3. Komisje Podstawowe

4. Komisje Wspolne

5. Komisje Projektów Ustaw prywatnych

By cos uchwalic-minimum 40 parlamentarzystow

Proces Ustawodawczy:

Projekt trafia do bialej księgi,w której rzad publikuje proponowane rozwiązania i przedstawia je parlamentowi w cenu zyskania oceny. Później projekt może być zgłoszony w obu izbach(musi przejść jedna i druga izbe aby trafic do krola i zostac podpisany).3 czytania,komisje,glosowanie kolejna izba,glosowanie i podpis Monarchy.

Inicjatywa Ustawodawcza:

• Członkowie parlamentu

• Rzad

Prawo kangura-poddanie pod dyskusje glosowanie jedynie wybranych poprawek przez Spikera

Gilotyna-ustalenie czasu dyskusji nad rozdziałami projektu

Parlament:

• Tworzy prawo

• Uchwala budzet

• Ustala wysokość podatkow

• Okresla kierunki polityki zag. i wew.

Gabinet cieni- opozycyjna grupa kontrolujaca rzad

Rząd i Gabinet:

-odpowiada przed Izba gmin

-premiera mianuje monarcha

-czlonkami rzadu członkowie parlamentu

-rzad liczy około 100 osob, w tym gronie dziala węższy organ-gabinet (premier + 20 ministrów)

- Funkcje gabinetu:

-prowadzi polityke zag. i wew.

-okresla i koordynuje dzialania administracji państwowej,której personel musi być apolityczny

-okresla głowne aspekty prawodawstwa

-organy pomocne gabinety to komitety i podkomitety

Rząd poddany jest kontroli parlamentu(jego opozycji):

-debaty

-dni opozycji(20 dni obrad plenarnych w trakcie sesji do dyspozycji opozycji)

-poniedziłki,wtorki,srody,czwartki od 14.30-15.30 czlonowie rzadu odpowiadaja na pytania posłow

System partyjny: partia Konserwatywna, partia Pracy

-system dwupartyjny

1. Francuski system partyjny

FRANCJA – system prezydencko-parlamentarny

Prezydent Republiki:

• Prezydent jest gwarantem niepodległości narodowej, integralności terytorialnej, ciągłości państwa i niezależności władzy sądowniczej.

• Czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

• Ratyfikuje umowy międzynarodowe

• Jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, na 7 letnią kadencję, ta sama osoba może być wybrana kilkakrotnie.

• Kandydat musi posiadac 500 tzw. Kwalifikowanych wyborców (członkowie parlamentu, członkowie Rady Ekonomicznej i Społecznej, radcy generalni, merowie – w tym 10 reprezentantów departamentów)

I tura wyborów – kandydat musi zdobyc bezwzględną większość głosów (50% + 1)

II tura – jeśli nie zdobezdzie 50% +1 po 2 tygodniach przeprowadzana jest II tura w której uczestniczą 2 kandydaci z najwiekszą liczbą głosów.

• Prezydent powołuje Premiera i na jego wniosek ministrów, jak i przyjmuje dymisje rządu.

• Prezydent Francji przewodniczy Radzie Ministrów, ustala porządek obrad, udziela głosu itp.

• Podpisuje dekrety i dekrety z mocą ustawy uchwalone na posiedzeniach Rady Ministrów

• Korzysta z prawa łaski

• Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• Może poddac pod referendu każdy projekt dotyczący organizacji władz publicznych, polityki ekonomicznej lub społecznej, przyjety projekt na drodze referendum Prezydent podpisuje w ciagu 15 dni

• Może rozwiązac Zgromadzenie Narodowe

• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności za czynności wykonane w ramach sprawowania swych funkcji

• Ponosi odpowidzeialnosc za zdradę stanu

RZĄD

• Określa i prowadzi politykę Narodu

• Skład: Premier, ministrowie stanu, ministrowie resortowi, ministrowie delegowani i sekretarze stanu

• Posiedzenia Rady Ministrów – cotygodniowe obrady rządu – pod przewodnictwem Prezydenta

• Rada Gabinetowa – Spotkania ministrów pod przewodnictwem Premiera

• Rada ekonomiczna i Społeczna – organ doradczy rządu

• Premier kieruje codzienną działalnością rządu, może kierowac Radą Ministrów za zezwoleniem Prezyd.

• Rząd odpowiedzialny jest przed Zgromadzeniem Narodowym

• Rada Ministrów powołuje na 6-letnią kadencje Mediatora Republiki (ombudsman – rzecznik praw czł.)

PARLAMENT

Zgromadzenie Narodowe:

• 577 deputowancyh

• Kadencja 5 lat

• Wybory powszechne i bezpośrednie, system większościowy w okręgach jednomandatowych

• Czynne prawo wyborcze – 18, bierne – 23, kandydat musi wnieść kaucje 2000 franków

• Kandydat jeśli zdobędzie 50% +1 przy 24% frekwencji – zostaje deputowanym

• W razie nie zdobycia 50%+1 – II tura w po7 dniach, tylko Ci którzy uzysklali co najmniej 12,5 %

Senat:

• Czynne prawo wyborcze – 18, bierne – 35

• Kadencja 6 lat ( od 2011 roku co 3 lata odnawiana będzie ½ składu izby) a bierne p.w. będzie 30 lat

• Wybory są pośrednie, senatorowie wybierani są przez elektorów.

• Okręg powyżej 4 mandatów – system proporcjonalny, poniże 4 – większościowy

• Wymóg – I tura 50% + 1 głosów, frekwencja 25% -> II tura tego samego dnia – wygrywa najlepszy

• Parlament kontroluje rząd poprzez uchwalanie wotum zaufania i wyrażanie wotum nieufności

• O wotum zaufania ubiega się premier, kiedy przedstawia program rządu

• Prezydent może nie zgodzić się z wotum nieufnosci i rozwiązać Zgromadzenie Narodowe

Rada Konstytucyjna:

• Skład – 9 osób, kadencja 9 lat, brak reelekcji

• W jej skład wchodzą także dożywotnio byli Prezydenci Republiki

• 1/3 Rady odnawiana jest co 3 lata

Funkcje:

• Strzeżenie nadrzędności konstytucji w systemie źródeł prawa

• Zapewnia sprawne działanie władzy państwowej w granicach konstytucji

• Wydaje orzeczenia o ustawach( w miesiąc, lub na wniosek rzadu – 8 dni)

• Orzeczenie Rady Konstytucyjnej nie podlegają żadnemu odwołaniu

• Czuwa nad prawidłowością wyboru prezydenta, zgodnym przeprowadzeniem referendum i wyborów

• Ustala listy kandydatów na Prezydenta

• Rozpatruje protesty wyborcze oraz ogłoszenia wyników wyborów i referendum

• Orzeka o zaistnieniu przeszkody w sprawowaniu urzedu Prezydenta i orzeka o jego opróżnieniu.

• Uprawnienia konsultacyjne, Prezydent i rząd zasięgają opinii

Najwyższa Rada Sądownictwa:

• Przewodniczy jej Prezydent

• 2 sekcje po 12 osób:

  • Sędziowska - wnioski w sprawie powołania sedziów Sądu Kasacyjnego,

pierwszego Prezesa Sądu Apelacyjnego, orzeka jakop sąd dyscyplinarny dla sedziów.

• Prokuratorska – wydaje opinie w sprawie powoływania prokuratorów oraz w sprawie sankcji dyscyplinarnych wobec nich.

Wysoki Trybunał Sprawiedliwości:

• Skład – 24 sędziów i 12 zastępców.

• Wybierani: ½ przez Zgromadzenie Narodowe i ½ Senat

• Sądzi Prezydenta za zdradę stanu.

• Sądzi również Premiera i członków rządu

Rada Stanu

• Bada zgodność z konstytucją i legalność aktów wydawanych przez administrację

• Pełni funkcje sądu kasacyjnego

Zmiana konstytucji:

• Z inicjatywy Prezydenta, na wniosek premiera lub członków parlamentu

1. Projekt zmiany konstytucji uchwalają obie izby w identycznym brzmieniu i jest on kierowany przez prezydenta do zatwierdzenia w drodze ogólnokrajowego referendum

2. Prezydent rezygnuje z referendum, projekt zmiany konstytucji składa zwołanemu przez siebie Kongresowi. Projekt zostaje przyjety 3/5 głosów

• Przedmiotem zmiany konstytucji nie może być republikańska forma rządów

Koabitacja – współistnienie różnych orientacji politycznych. Orientacja prezydenta i większości w Zgromadzeniu Narodowym są różne. Premier i rząd starają się wzmacniać swoją pozycje kosztem prezydenta.

System wielopartyjny. Prtie powstaja i działają swobodnie, powinny przestrzegać zasad suwerenności narodowej i demokracji.

Partie:

• Zgromadzenie na Rzecz Republiki

• Partia Socjalistyczna

• Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej

• Demokratyczna Siła

• Francuska Partia Komunistyczna

• Front Narodowy – skrajnie prawicowa

1. Wielkie Koalicje w Niemczech.

Niemiec system polityczny, Niemcy to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym. Głową państwa jest prezydent federalny wybierany na 5 lat przez Zgromadzenie Związkowe, składające się z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby członków parlamentów krajowych (landów). Przysługuje mu m.in.: prawo (na wniosek rządu) rozwiązania parlamentu, jeżeli nie wybrał kanclerza lub odmówił wyrażenia kanclerzowi wotum zaufania, reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, ma prawo zawierania umów z innymi krajami, wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, mianowania i odwoływania sędziów, dysponuje prawem łaski, nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, a akty prawne przez niego wydawane wymagają kontryasyganty kanclerza i właściwego ministra.

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament: izba niższa Bundestag (Parlament Związkowy) i Bundesrat (Rada Związkowa). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Bundesratowi oraz posłom do Bundestagu. Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz federalny, który kieruje rządem, ale sam jest usytuowany ponad poszczególnymi ministrami i całym gabinetem. Wybierany przez Bundestag, na wniosek prezydenta, bezwzględną większością głosów (większość głosów) lub, jeśli prezydencki kandydat nie uzyska wymaganej większości, przez Bundestag.

Do kompetencji kanclerza należy: formowanie rządu (formalnie jego skład powołuje i odwołuje prezydenta), określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom gabinetu oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz.

Oryginalnym rozwiązaniem odpowiedzialności parlamentarnej kanclerza jest tzw. konstruktywne wotum nieufności – parlament może je wyrazić tylko wówczas, gdy dokona równoczesnego wyboru jego następcy bezwzględną większością głosów.

Funkcję niezawisłego sądu federalnego pełni Związkowy Trybunał Konstytucyjny. Składa się z 16 sędziów wybieranych na 12 lat przez Bundestag i Bundesrat. Do jego kompetencji należą m.in: uchylanie ustaw sprzecznych z konstytucją, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi, orzekanie w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta. Niemcy są państwem federacyjnym złożonym z 16 krajów (landów). Każdy z nich ma własną konstytucję, jednoizbowy parlament (z wyjątkiem Bawarii) wybierany na 4 lata (w Sarze i Nadrenii Północnej– Westfalii – 5 lat), który powołuje premiera i zatwierdza utworzony przez niego rząd. Oprócz administracji państwowej jest też samorząd terytorialny, jego jednostkami są gminy, a organem administracji – burmistrz.

Niemiecki system partyjny tworzą w zasadzie: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna i Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CDU/CSU) i Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD), które są najsilniejszymi partiami, ale w związku z tym, że nie mają większości w parlamencie zmuszone są do zabiegania o poparcie Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), jest ona wbudowana w strukturę systemu politycznego. Inne partie polityczne: Sojusz 90 (Zieloni), Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS) i Republikanie.

1. Systemy partyjne w demokracjach sterowanych. Rosja, Białoruś.

Rosji system polityczny, Państwo federacyjne 21 republik (Czeczenia nie podpisała układu federacyjnego z 1992), 6 krajów, 10 okręgów autonomicznych, 50 obwodów, w tym 1 autonomiczny i 2 miasta wydzielone. Wchodzące w skład federacji organy maja zapewnioną ograniczoną autonomię wewnętrzną (m. in. polityka rozwoju regionalnego, kultura, część spraw socjalnych) – posiadają własne konstytucje, organy wykonawcze i ustawodawcze. 1918–1991 w składzie ZSRR, Od 1991 współtwórczyni Wspólnoty Niepodległych Państw.

W Rosji funkcjonuje prezydencki system rządów. Zgodnie z konstytucją, wprowadzoną w 1993 na mocy referendum, funkcję głowy państwa pełni prezydent.

Wybierany jest on w wyborach powszechnych na 4 lata, odgrywa kluczową rolę w systemie władzy w Rosji. Powołuje i odwołuje premiera (w uzgodnieniu z Dumą Państwową), a na jego wniosek mianuje ministrów. Może też przewodniczyć posiedzeniom rządu i własnym postanowieniem uchylić każdą jego decyzję. Ma on również istotne uprawnienia wobec parlamentu – może rozwiązać Dumę Państwową (izba niższa parlamentu), jeżeli odrzuci ona 3-krotnie proponowanego przez niego kandydata na premiera oraz gdy odrzuci wniosek premiera o udzieleniu rządowi wotum zaufania. Dysponuje także prawem weta wobec ustaw parlamentu, które może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów obu izb. Ma także prawo wydawania dekretów i rozporządzeń z mocą ustawy. Umocnieniu jego pozycji służy referendum, co pozwala mu działać bez zgody parlamentu. Ma on także uprawnienia wobec wymiaru sprawiedliwości: mianuje sędziów Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego, Sądu Arbitrażowego i prokuratora generalnego. Ponadto jest gwarantem konstytucji, praw i swobód obywatelskich, naczelnym dowódcą sił zbrojnych oraz kieruje polityką zagraniczną państwa.

Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament – Zgromadzenie Federalne. W jego skład wchodzi izba wyższa, Rada Federacji (po 2 przedstawicieli z każdego z 89 podmiotów federacji: po 1 reprezentancie władzy ustawodawczej i wykonawczej) wybierana na 2 lata w wyborach pośrednich oraz 450-osobowa izba niższa – Duma Państwowa wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Połowa jej członków wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych, a druga połowa w okręgu ogólnokrajowym z list partyjnych. Wszystkie ustawy parlamentu wymagają zgody obu izb.

Uprawnienia parlamentu są niewielkie m.in. może pozbawić urzędu prezydenta, gdy dopuści się on zdrady stanu lub popełni ciężkie przestępstwo, ale decyzja taka wymaga jednak wyrażenia zgody przez co najmniej 2/3 Dumy i zatwierdzenia jej przez taką samą większość Federacji.

Organem władzy wykonawczej jest rząd, na którego czele stoi przewodniczący (premier). Członków rządu mianuje prezydent na wniosek premiera. Republiki wchodzące w skład Federacji Rosyjskiej mają własne konstytucje oraz organy władzy ustawodawczej i wykonawczej.

W Rosji funkcjonuje system wielopartyjny zapewniający pluralizm polityczny. Do najsilniejszych ugrupowań politycznych w Rosji należą: skrajnie nacjonalistyczna Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji utworzona przez W.W. Żyrinowskiego, Agrarna Partia, reformatorski Blok “Jabłoko”, Komunistyczna Partia Federacji Rosji (największa partia ponad 500 tys. członków) oraz Partia Rosji Jedności i Zgody.

Białoruś, Republika Białorusi, Biełaruś, Republika Biełaruś, państwo we wschodniej Europie, bez dostępu do morza. Na północy graniczy z Litwą (502 km) i Łotwą (141 km), na wschodzie z Rosją (959 km), na południu z Ukrainą (981 km) oraz na zachodzie z Polską (416 km). Powierzchnia 207,6 tys. km2. 10,3 mln mieszkańców (2005). Średnia gęstość zaludnienia: 50 osób/km2. Najgęściej zaludniona jest środkowa część kraju (60 osób/km2), najsłabiej Polesie (25 osób/km2). Stolica: Mińsk. Główne miasta: Homel, Witebsk, Mohylew, Grodno, Brześć.

Ludność miejska stanowi 45%. Podział administracyjny: 6 obwodów. Język urzędowy: białoruski, w użyciu rosyjski. Skład etniczny: Białorusini (77,9%), Rosjanie (13,2%), Polacy (4,1%), Ukraińcy (2,9%), Żydzi (1,9%). Wyznania: prawosławni 60%, katolicy 8%, niewierzący 30%. Jednostka monetarna: 1 rubel białoruski = 100 kopiejek. Analfabetyzm 0,4%. Przyrost naturalny: -0,09‰ (2005), jeden z najniższych na świecie. Średnia długość życia: mężczyźni 63 lata, kobiety 75 lat.

Ustrój

Republika wielopartyjna z dwuizbowym parlamentem. Izba Reprezentantów składa się ze 110 parlamentarzystów wybieranych w wyborach bezpośrednich w okręgach jednomandatowych. Izba wyższa - Rada Republiki liczy 64 miejsc i jest organem przedstawicielskim władz samorządowych - 58 członków wybieranych jest na obwodowych zebraniach samorządowych, 8 pozostałych mianuje prezydent. Kadencja obu izb trwa 4 lata. Głową państwa, na mocy referendum z 24 listopada 1996 jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Mianuje on premiera i członków rządu.

System partyjny na Białorusi zaczął kształtować się w końcu lat 80. na fali narastania w republikach radzieckich aspiracji narodowo- społecznych. Obecnie wpływy partii są ograniczone, centrum władzy stanowi administracja prezydenta Łukaszenki, który sprawuje władzę autorytarną (od 1994r.). Opozycja skupiona wokół Białoruskiego Frontu Narodowego „Adradżennie” cieszy się większą popularnością za granicą niż w kraju. Wpływ partii politycznych jest niewielki. Reżimowi Łukaszenki przeciwstawiają się takie organizacje opozycyjne jak: Białoruski Front Narodowy, Żubr, Karta 97, Zjednoczona Partia Obywatelska i inne. Organizacje opozycyjne domagają się głównie respektowania praw człowieka, wolności słowa i możliwości używania w życiu publicznym języka białoruskiego na równi z rosyjskim.

1. Partie w Parlamencie Europejskim

Parlament Europejski, PE, jedna z najważniejszych instytucji Wspólnot, organ przedstawicielski powstały w 1958 w wyniku połączenia przedstawicielstw parlamentarnych EWWiS, Euratomu i EWG – w ten sposób powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które obecną nazwę przyjęło 30 marca 1962 (traktatowo zaaprobował ją JAE).

Parlament Europejski w Starsburgu

Początkowo Parlament składał się jedynie z delegatów parlamentów krajowych członków UE, był jedynie instytucją doradczą. Z czasem wzmacniał swą pozycję, a jednym z kamieni milowych prowadzących do dzisiejszego znaczenia było wprowadzenie jego bezpośredniej i powszechnej wybieralności od 1979 roku (eurowybory). W ten sposób PE stał się jedyną wybieralną instytucją wspólnotową posiadającą tzw. legitymizację (legitymację) demokratyczną.

Około 430 mln obywateli europejskich z 20 państw jest obecnie zaangażowanych w proces integracji europejskiej za pośrednictwem swoich 730 reprezentantów w PE, z poszczególnych krajów pochodzi następująca ich liczba: Niemcy 99, Francja, Wielka Brytania i Włochy po 78, Hiszpania i Polska po 54, Holandia – 27, Czechy, Grecja, Węgry i Portugalia po 24, Belgia – 22, Szwecja – 19, Austria – 18, Słowacja, Dania i Finlandia po 14, Irlandia i Litwa po 13, Łotwa – 9, Słowenia – 7, Luksemburg, Cypr i Estonia po 6 i Malta – 5. Liczba deputowanych uzależniona jest wprawdzie od liczby mieszkańców kraju, jednak nie do końca oddaje tą zależność, np. poseł niemiecki reprezentuje ok. 800 tysięcy obywateli, podczas gdy luksemburski jedynie ok. 60 tysięcy. Ze swego składu Parlament wybiera przewodniczącego, który reprezentuje instytucję na zewnątrz oraz wobec innych organów Unii Europejskiej. Podział liczby głosów, jaki istnieje w parlamencie po rozszerzeniu UE w 2004, został ustalony w Traktacie nicejskim.

Od momentu wejścia w życie w 1993 Traktatu z Maastricht, każdy obywatel Państwa Członkowskiego UE, który zamieszkuje na terenie innego Państwa Członkowskiego, ma prawo do uczestniczenia w czynnym i biernym prawie wyborczym na terenie tego państwa.

Deputowani do PE nie mogą prowadzić określonej działalności zawodowej i pozostawać na określonych stanowiskach urzędniczych (na przykład sędziego, ministra bądź dyrektora przedsiębiorstwa państwowego). Deputowani muszą także przestrzegać regulacji krajowych ograniczających lub zakazujących posiadania podwójnego mandatu.

Parlament Europejski w Brukseli

Posłowie organizują się we frakcje polityczne, miejsca na sali obrad zajmują według klucza partyjnego, a nie narodowego. Obecnie w PE zasiada 730 deputowanych w 7 frakcjach według następującego klucza: Grupa Europejskiej Partii Ludowej/Chrześcijańskich Demokratów – 268 deputowanych, Grupa Socjalistyczna – 198, Grupa Przymierza Liberałów i Demokratów na rzecz Europy – 88, Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie – 42, Grupa Lewicy Europejskiej/Nordycka Zielona Lewica – 41, Grupa Niepodległość i Demokracja – 37, Grupa Unii na rzecz Europy Narodów – 27 oraz 29 deputowanych niezrzeszonych. Do utworzenia frakcji potrzebna jest określona liczba posłów oraz konieczność reprezentowania kilku krajów UE. Kadencja parlamentu trwa 5 lat, posiedzenia odbywają się raz w miesiącu, z wyjątkiem miesięcy letnich, i trwają tydzień. Siedzibą PE jest od 1992 Strasburg, sesje nadzwyczajne mogą jednak odbywać się także w Brukseli, zaś sekretariat mieści się w Luksemburgu. W ramach PE funkcjonuje obecnie 17 stałych komisji pełniących zadania pomocnicze (przygotowanie sprawozdań, projekty uchwał itp.). Ponadto PE może powoływać podkomisje, komisje czasowe oraz komisje śledcze.

Pierwotne funkcje PE były bardzo ograniczone i dotyczyły jedynie konsultacji i opinii, rzeczywiste decyzje były podejmowane poza nim. Z czasem wzrastała rola PE, jego kompetencje rozszerzał zarówno Trakat o Unii Europejskiej, jak i Trakat amsterdamski.

Aktualnie PE może współdecydować i współdziałać w procesie legislacji, uzyskał również prawo do akceptacji przewodniczącego i składu Komisji Europejskiej. Posiada także uprawnienia dotyczące uchwalanie budżetu, przyjmowania do UE nowych państw, czy akceptowania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje także pracę Komisji, wobec której może wysunąć wotum nieufności. Do niej, jak i do Rady Unii Europejskiej, kieruje swe zapytania. Należy się spodziewać, iż znaczenie parlamentu we Wspólnotach nadal będzie wzrastało z uwagi na jego wybieralność, tym bardziej, iż spora część wyborców życzyłaby sobie europejskiego rządu odpowiedzialnego ze swej działalności właśnie przed PE.

1. System partyjny w RP.

Na podstawie konstytucji z 2 kwietnia 1997 Rzeczpospolita Polska jest republiką wielopartyjną.

Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament (sejm 460 posłów, senat 100 senatorów) powoływany w powszechnych, tajnych,bezpośrednich wyborach na 4-letnią kadencję.

Konstytucja określa przypadki wyjątkowe, w których sejm może zostać rozwiązany przed upływem kadencji przez głowę państwa lub na mocy własnej uchwały przyjętej większością 2/3 głosów; przedłużenie kadencji sejmu następuje w wypadku, gdyby upływała ona w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po jego zakończeniu.

Władzę wykonawczą sprawuje rada ministrów, na czele której stoi premier powoływany przez prezydenta. W ciągu 14 dni od momentu ustalenia składu rządu premier wygłasza exposé i składa w sejmie wniosek o wotum zaufania, który przyjmowany lub odrzucany jest zwykłą większością głosów.

Na czele władzy wykonawczej stoi prezydent pochodzący z wyborów powszechnych przeprowadzanych co 5 lat, może on sprawować tę funkcję przez maksymalnie dwie kadencje. Prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi oraz jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych.

Do jego uprawnień należy m.in. podpisywanie ustaw, ratyfikacja umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, wydawanie rozporządzeń, postanowień i zarządzeń, stosowanie prawa łaski.

Prezydentowi, rządowi, senatowi a także grupie 15 posłów lub komisji sejmowej przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej.