SPOŁEZNA WYŻSZKA SZKOŁA PRZEDSIĘNIERCZOŚCI I ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

Konstytucja jako podstawa porządku prawnego w państwie

Wiedza o państwie i prawie

Paweł Matyjasek gr. II nr indeksu 45484

Prof. Dr hab. Jan Wojnarowski

Wstęp

„Konstytucja ustawa zasadnicza wyposażona w najważniejszą moc prawną, określająca podstawowy ustroju społeczno gospodarczy i polityczny w szczególności organizację i sposób powoływania najważniejszych ogniw aparatu państwowego oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela.” ¹ Każdy z nas słyszał o konstytucji, większość z nas wie kiedy, gdzie i jakie konstytucje powstały. Ale rodzi się pytanie czy potrafimy powiedzieć po co powstał taki akt prawny jak konstytucja, czy wiemy jak ona powstaje, jak możemy wykorzystać ją do zapewnienia sobie godnych warunków życia społecznego. W tej pracy chciałbym ukazać konstytucję i jej wartość. To, że jest najważniejszym aktem prawnym na podstawie, którego funkcjonuje całe prawo w państwie. Będę chciał przybliżyć instytucje odpowiedzialne za pilnowanie praworządności konstytucji, jak również organy, które tworzą takie akty prawne. „Trybunał konstytucyjny (sąd konstytucyjny) nazwa specjalnych organów sądowych lub quasi-sądowy powoływanych przede wszystkim do badania zgodności ustawy z konstytucją.” ² Jest to organ prawny, o którym wiele się słyszy, często wymienia jego nazwę, ale czy wiemy czemu on służy ? „Komisja konstytucyjna pomocniczy organ parlamentu powołany dla przygotowania projektu nowej konstytucji lub zmian konstytucji” ³Wielu z młodych ludzi zapewne nawet nie wie, że istnieje taki organ i czemu miałby on służyć. Dlatego też chciałbym przybliżyć proces powstania konstytucji i w jaki sposób funkcjonuje konstytucja w prawie państwa. Że powstała ona po to by chronić wartości takie jak „dobro wspólne wszystkich obywateli”.

1. Pojęcie konstytucji

Zaczniemy trochę od historii konstytucji na świecie jak i wytłumaczenia znaczenia jej pojęcia. W łacińskim przełożeniu constituo oznacza urządzać, ustanawiać, regulować. W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawowy ustrój społeczno - gospodarczy państwa, organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela. Podręczniki określają konstytucje jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania wg art. 235. Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym. Jako pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA z dnia 17 września 1787 roku. Za drugą na świecie, a pierwszą w Europie, uznaje się najczęściej polską Konstytucję z 3 maja 1791 roku. Należy zaznaczyć, że czasami za pierwszą na świecie i pierwszą w Europie uznawana jest Konstytucja Korsyki z 1755 roku. W prawie konstytucyjnym istnieje klasyfikacja konstytucji i dzieli się ją ze względu na formę, która może być pisana i niepisana. Ze względu na sposób zapisania, czyli akty normatywne książkowe i rozproszona, czyli niespisana złożona z pojedynczych ustaw. Dzielimy ją również ze względu na treść, która może być pełna i niepełna, tzw. małe konstytucje (u nas jedną z takich konstytucji była uchwalona 1 sierpnia 1992 roku i była to ustawa regulująca wzajemne stosunki miedzy władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz kompetencje samorządów terytorialnych. Był to trzeci tego typu akt prawny w historii państwa polskiego. Porządkowała ona podstawowe zasady ustrojowe państwa). Również procedura powstawania dzieli konstytucję na uchwaloną i oktrojowaną. Sposób zmiany może być sztywny i elastyczny. Okres obowiązywania określa nam konstytucje stałe i czasowe, w zależności od okresu obowiązywania. Konstytucję dzieli się również na konstytucję prostą i złożoną, gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach. Czynnikami warunkującymi powstanie konstytucji są poglądy szkoły natury w myśl których naturalne prawa jednostki ograniczają władzę. Naruszenie tych praw przez władzę usprawiedliwia wystąpienie przeciwko niej. W myśl tej teorii prawa naturalne powinny być zapisane w jednym akcie prawnym, który to przypominałby władzy jej ograniczenie. Konstrukcja służy nie do wykazania, że społeczeństwo przekazuje tzw. wszelkie prawa naturalne np. władzy lub innemu organowi państwowemu, lecz odwrotnie np.: rząd posiada jedynie władze tzw. delegowaną, władzę powierzoną, której celem jest przede wszystkim ochrona jednostki natomiast rząd jest jedynie wykonawcą, realizatorem. Teoria podziału władzy w myśl której celem jest stworzenie takiego systemu ustrojowego, który w najlepszy sposób, najskuteczniej chroniłby wolność jednostki. Poglądy racjonalistyczne uznające rozum człowieka oraz jego doświadczenie za najważniejsze źródła poznania otaczającej rzeczywistości. Teoria liberalizmu i egalitaryzmu. Szkoła pozytywizmu prawniczego, w której poglądy miały duży wpływ na utworzenie konstytucji w kulturze politycznej i prawnej poszczególnych państw, które przyjmują takie rozwiązania prawne. Cechy dobrej konstytucji:

1. Najwyższa moc prawna konstytucji jest to taka cecha konstytucji, która określa wzajemny stosunek pomiędzy poszczególnymi aktami prawnymi a konstytucją z racji tego, że jest najważniejszym aktem prawnym, stoi na czele hierarchii (akty niższego rzędu muszą być w stosunku do niej niesprzeczne, muszą rozwijać postanowienia zawarte w konstytucji).

2. Moc obowiązująca to taka cecha norm prawnych, która wyraża stosunek norm do ich adresatów

3. Tryb uchwalania i zmiany konstytucji:

• podmiotem władzy jest monarcha i to on nadaje konstytucję (oktrojowana),

• podmiotem władzy jest naród i bezpośrednio w referendum uchwala konstytucję,

• podmiotem władzy jest naród i uchwala on swoją konstytucję poprzez swoich przedstawicieli, specjalnie do tego celu wybranych, którzy są zgromadzeni w szczególnym organie (konstytuanta)

• podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję poprzez swoich przedstawicieli w parlamencie, jednakże działających w szczególnym trybie.

1. Gwarancje konstytucji należy rozumieć ogólne rozwiązania prawne zasady i instytucje ustrojowe służące zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Gwarancje konstytucji podzielić można na:

• gwarancje bezpośrednie stworzone celowo, aby zabezpieczyć przestrzeganie konstytucji( sądownictwo konstytucyjne, odpowiedzialność konstytucyjna),

• gwarancje pośrednie to gwarancje, dla których funkcja realizacji nadrzędności konstytucji jest jedną z wielu innych np. instytucja kontroli parlamentu nad rządem.

1. Naczelne zasady Konstytucji RP z 1997 r.

Zasada państwa jako dobra wspólnego

Art. 1

„Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”.⁴

Na pierwszym miejscu w części normatywnej Konstytucji wymieniona została zasada dobra wspólnego. Art. 1 Konstytucji, wprowadzający tę zasadę. Na jego podstawie władze publiczne zobowiązane są do przeciwdziałania jednostkowym czy grupowym zakusom zmierzającym do zawłaszczenia dla siebie dobra wspólnego. Jednak art. 1 Konstytucji jest przepisem nowym, w związku z czym ciągle nie do końca sprecyzowana jest jego treść normatywna, co w szczególności związane jest z faktem, że Trybunał Konstytucyjny dotychczas niezmiernie rzadko odwoływał się do jego treści. Obecnie podkreśla się dwie możliwości interpretacyjne tego przepisu. Jedna z nich zakłada subsumpcję pod pojęcie dobra wspólnego w rozumieniu art. 1 Konstytucji "interesu publicznego", podlegającego ochronie jako "dobro wspólne wszystkich obywateli". Druga natomiast wskazuje na konieczność uwzględnienia przy interpretacji pojęcia "dobra wspólnego" treści ustalonych przez naukę społeczną Kościoła Katolickiego (encyklika papieża Leona XIII "Rerum Novarum") czy też treści prawno naturalnych. Przepis art. 1 Konstytucji, wprowadzający zasadę dobra wspólnego, ma charakter przepisu programowego. Nie może więc on być bezpośrednio stosowany, czyli sam w sobie nie stanowi podstawy jakichkolwiek roszczeń, których można by było dochodzić przed organami państwowymi. Przepis ten wskazuje za to kierunek działania władzy publicznej – przepisy powinny być tworzone i stosowane z poszanowaniem zasady mówiącej, że Rzeczpospolita Polska jest "dobrem wspólnym wszystkich obywateli". Omawiana zasada powinna być również uwzględniana przy interpretacji prawa, w tym również innych postanowień Konstytucji, na co wskazał Trybunał Konstytucyjny przyjmując, że współkształtuje ona na treść pojęcia społecznej gospodarki rynkowej.. Jak większość przepisów Konstytucji, tak również art. 1, nie jest skierowany do jednostki, lecz adresatem jego są władze publiczne, które – w szczególności władza wykonawcza i ustawodawcza – nie powinny ulegać nieuzasadnionym społecznie żądaniom różnych grup nacisku, forsujących rozwiązania prawne korzystne dla nich, lecz szkodzące dobru wspólnemu.

Zasada demokratycznego państwa prawnego

Art. 2

„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.”⁵

Artykuł 2 Konstytucji określa Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej. Z przepisu tego wyprowadzane są elementarne zasady, stanowiące podstawę ustroju Rzeczpospolitej Polskiej, a mianowicie: zasada demokratyzmu, zasada rządów prawa i zasada państwa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Niekiedy zasada państwa demokratycznego i państwa prawnego łączone są – ze względu na silne związki wewnętrzne istniejące między nimi – w jedną zasadę "demokratycznego państwa prawnego". Jest to uzasadnione o tyle, że pojęcie demokracji nierozłącznie związane jest z rządami prawa. W rzeczywistości jednak, choć zakresy pojęciowe państwa demokratycznego i państwa prawa w znacznym zakresie się pokrywają, to jednak nie zachodzi między nimi relacja wchłonięcia jednego z nich przez drugie, lecz raczej relacja wzajemnego ich krzyżowania, co uzasadnia oddzielne ich potraktowanie. Z art. 2 Konstytucji wynika, że Rzeczpospolita Polska ma być państwem demokratycznym (demokracja uniwersalna). W najprostszym ujęciu określenie to oznacza, że w Polsce panować powinien ustrój demokratyczny, w którym władzę sprawuje naród. Uznanie regulacji ustawowej za niekonstytucyjną z powodu naruszenia zasady państwa demokratycznego nastąpić zaś może jedynie w przypadku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny sprzeczności ustawy z jakąś szczegółową zasadą wypływającą z zasady demokracji albo w przypadku kolizji ustawy z konkretnym przepisem konstytucyjnym jedną z takich zasad urzeczywistniającym.

Zasada suwerenności narodu

Art. 4 ust. 1

„Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.”

Art. 4 ust. 1 Konstytucji stanowi, że władza zwierzchnia należy do Narodu, wyrażając w ten sposób jedną z podstawowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej – zasadę suwerenności (zwierzchności) narodu. Skoro władza zwierzchnia należy do narodu, to tylko naród jako całość ("wszyscy obywatele"), nie zaś jakiś inny podmiot, autorytet, czy grupa społeczna czy partia polityczna, sprawuje władzę pierwotną i od nikogo niezależną. Zasada ta ma w Polsce dość długą tradycję, wywodzącą się z europejskiej koncepcji suwerenności narodu, która wykształciła się na przełomie XIX i XX w., stanowiąc w swym pierwotnym ujęciu zaprzeczenie rządów absolutnych. W taki sposób została ona wyrażona w Konstytucji 3 maja. W znaczeniu tym to właśnie wola narodu, a nie wola władcy absolutnego jest źródłem tej władzy najwyższej i od nikogo niezależnej. Pojmowanie zasady suwerenności narodu oznacza jednak obecnie, że naród jako podmiot władzy suwerennej stanowią wszyscy obywatele niezależnie od ich przynależności etnicznej, pozycji społecznej, wykształcenia, statusu majątkowego, wyznawanej religii czy reprezentowanego światopoglądu. Konstytucja używa w tym przypadku pojęcia narodu nie w znaczeniu etnicznym (osób mających polskie pochodzenie), lecz w znaczeniu filozoficzno-społecznym, obejmującym wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. Podmiotem władzy suwerennej jest w takim rozumieniu cały naród, a nie tylko naród polityczny, jak to miało miejsce w demokracji szlacheckiej I Rzeczpospolitej. Jednak władzę tę wykonują tylko ci obywatele, którym przysługują prawa wyborcze tzw. korpus wyborczy. Niezależnie od filozoficznych rozważań nad pojęciem narodu w znaczeniu art. 4 Konstytucji, ten krąg osób jest więc z prawnego punktu widzenia określony bardzo precyzyjnie. Najważniejszą konsekwencją zasady suwerenności narodu jest to, że tylko jego wola może stanowić w Rzeczypospolitej Polskiej powszechnie obowiązujące prawo. Dlatego nie należy do źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce ani prawo wewnętrzne administracji (art. 93 Konstytucji), ani prawo natury. To ostatnie może być jedynie źródłem prawa w znaczeniu funkcjonalnym wtedy, gdy sam suweren zezwala na jego stosowanie, jak np. w art. 30 Konstytucji, zapobiegając w ten sposób skrajnie pozytywistycznemu pojmowaniu prawa.

Art. 4 ust. 2

„Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.”⁶

Co znaczy tyle, że suwerenną władzę sprawuje lud, piastując tę władzę poprzez fakt, że władza należy i pochodzi od narodu, czyli, że władza może określać sposób postępowania wszystkich podległych podmiotów jedynie przy legitymizacji Narodu. Swoją wolę naród jako suweren może wyrażać na dwa sposoby: za pośrednictwem swoich przedstawicieli lub bezpośrednio (art. 4 ust. 2 Konstytucji). W ten sposób Konstytucja otwiera drogę dla wprowadzenia zarówno instytucji demokracji pośredniej czyli przedstawicielskiej, jak i bezpośredniej. Idealną sytuacją z punktu widzenia zasady suwerenności narodu byłoby, gdyby suweren mógł sam bezpośrednio podejmować wszelkie decyzje. Taki sposób sprawowania władzy przyczyniałby się bowiem do większej legitymizacji podejmowanych rozstrzygnięć. Jednak współcześnie ten model sprawowania władzy przez naród z wielu względów niemożliwy byłby do przeprowadzenia. Dlatego też żaden z obecnie funkcjonujących systemów politycznych nie urzeczywistnia w całej rozciągłości zasady demokracji bezpośredniej. Traktowana jest ona jedynie jako uzupełnienie demokracji pośredniej, czyli sprawowania władzy przez naród za pośrednictwem wybranych w tym celu przedstawicieli. Również Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej poprzez kolejność wyliczenia w art. 4 ust. 2 daje wyraz przekonaniu, że to demokracja pośrednia jest podstawowym sposobem sprawowania władzy przez naród, a instytucje demokracji bezpośredniej mogą być jedynie jej uzupełnieniem. U podstaw systemu demokracji parlamentarnej leży bowiem przekonanie, że naród sprawuje swoją władzę zwierzchnią poprzez przedstawicieli wybranych do parlamentu. Przedstawicielami narodu, o których mowa w art. 4 ust. 2 Konstytucji są więc w Polsce członkowie organów przedstawicielskich: Sejmu i Senatu RP (a ściślej mówiąc Sejm i Senat RP jako organy władzy), co wynika z art. 104 Konstytucji, będącego świadomym nawiązaniem do zasady suwerenności narodu wyrażonej w jej art. 4.

Zasada konstytucjonalizmu

Art. 8 ust. 1

„Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.”⁷

Art. 8 ust. 1 Konstytucji stanowi, że Konstytucja jest "najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej". Znaczy to, że stanowić ona powinna wzorzec oceny wszystkich innych krajowych aktów prawnych, a w pierwszej kolejności miernik poprawności ustawodawstwa zwykłego. Stwierdzenie o wyższości Konstytucji nad ustawami zyskuje na znaczeniu zwłaszcza w związku z nie najlepszą jakością polskiego ustawodawstwa, którego zgodność z Konstytucją jest często kwestionowana przez Trybunał Konstytucyjny^[20]. Ogrom ustaw wydawanych przez polski parlament oraz częste, nie do końca przemyślane, zmiany stanu prawnego nie przyczyniają się do pewności i przejrzystości uregulowań prawnych i sprawiają, że niejednokrotnie obywatel zmuszony zostaje odwoływać się do samej Konstytucji w celu obrony zagwarantowanych tam praw przed konstytucyjnym bezprawiem ustawodawcy. Ochronie konstytucyjności prawa (jego zgodności z Konstytucją) w Polsce służy działalność Trybunału Konstytucyjnego. W art. 188 pkt. 1-5 Konstytucji otrzymał on uprawnienie do badania konstytucyjności prawa polskiego. W związku z tym uprawnieniem Trybunału obywatelom i innym podmiotom prawa przysługuje również prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej w sytuacji określonej w art. 79 Konstytucji.

Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji

Art. 8 ust. 2

„Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.”⁸

Konstytucja stwierdza w art. 8 ust. 2, że jej przepisy "stosuje się bezpośrednio", chyba że z ich treści wynika co innego. Cytowane postanowienie zawiera domniemanie mówiące, że większość przepisów Konstytucji nadaje się do bezpośredniego stosowania, czyli że organ państwowy (sąd lub organ administracji publicznej) może w konkretnym przypadku oprzeć swoje rozstrzygnięcie bezpośrednio na przepisie Konstytucji. Przez bezpośrednie stosowanie Konstytucji rozumieć zatem należy sytuację, w której normy ustawy zasadniczej – bez potrzeby ich rozwinięcia i konkretyzacji w ustawach zwykłych – dają podstawę do wydawania aktów indywidualnych i konkretnych (wyroków sądowych, decyzji administracyjnych). Innymi słowy chodzi o określenie pozycji prawnej podmiotu prawa na podstawie samej Konstytucji i to niezależnie od tego, czy w zakresie danego unormowania konstytucyjnego wydana została ustawa (sprzeczność ustawy z Konstytucją), czy też takiej ustawy nie ma. Kwestia bezpośredniego stosowania konstytucji to w zasadzie novum ostatnich dziesięcioleci. W Polsce, zarówno w okresie międzywojennym, jak i w czasie Polski Ludowej, przyjmowano bowiem powszechnie, że normy konstytucyjne nie nadają się do ich praktycznego stosowania, dopóki nie zostaną rozwinięte w ustawodawstwie zwykłym. Konstytucja miała jedynie znaczenie dokumentu programowego, wymagającego konkretyzacji za pomocą przepisów ustawowych. Rozróżniano w związku z tym pomiędzy obowiązywaniem i stosowaniem Konstytucji i kiedy mówiono o tym ostatnim, to zawężano je wyłącznie do wykonywania kompetencji przez organy konstytucyjne państwa. W okresie powojennym w Europie Zachodniej, a od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. również w ⁹Europie Wschodniej, obserwujemy jednak, wprowadzanie przez poszczególne państwa do swoich konstytucji zasady bezpośredniego stosowania (czy też obowiązywania) przepisów konstytucyjnych, w tym w szczególności tych określających prawa i wolności człowieka i obywatela. Sprawia to, że obywatel (lub inny podmiot uprawniony) może żądać określenia przez sąd swojej sytuacji prawnej na podstawie samej Konstytucji (czyli np. z pominięciem niekonstytucyjnej ustawy). W Polsce znaczącą zmianę w zakresie pojmowania Konstytucji przyniosło wprawdzie już wprowadzenie Trybunału Konstytucyjnego, jednak dopiero Konstytucja z 1997 roku przewidziała wyraźnie w art. 8 ust. 2 zasadę bezpośredniego stosowania najwyższego prawa państwowego. To niezwykle ważne dla ochrony praw jednostki stwierdzenie wymaga jednak wyjaśnienia z trzech powodów:

• Po pierwsze, jak pokazuje sama analiza przepisów Konstytucji, nie wszystkie jej postanowienia nadają się do bezpośredniego zastosowania. W szczególności wiele jej przepisów ma tzw. charakter programowy – skierowane są do organów władzy publicznej i nie mogą stanowić bezpośredniej podstawy roszczeń obywatela.

• Po drugie, w związku z funkcjonowaniem w ramach polskiej władzy sądowniczej Trybunału Konstytucyjnego, jako organu powołanego do orzekania o zgodności prawa z Konstytucją (art. 188 pkt. 1-5 Konstytucji), powstaje pytanie, czy poprzez bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy ta kompetencja Trybunału nie zostaje naruszona.

• Po trzecie wreszcie, odpowiedzieć trzeba na pytanie, w jakim zakresie uprawnione są do bezpośredniego stosowania Konstytucji organy administracji państwowej, które inaczej niż sądy nie są niezawisłe.

1. Władza również podlega konstytucji

Rozdział IV "Sejm i Senat"

W rozdziale IV Konstytucji mowa jest o strukturze, zasadach działania i kompetencjach obu izb polskiego parlamentu – Sejmu RP i Senatu RP. Artykuły rozdziału IV normują także zasady wyboru zasiadających w nich parlamentarzystów. Niektóre artykuły odnoszą się do obowiązków i praw, jakie ze względu na pełniony mandat posiadają posłowie i senatorowie. Mowa jest także o trybie pociągania posłów i senatorów do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu. Artykuły rozdziału IV normują również procedury stanowienia prawa, wyraźnie wskazując podmioty, mające inicjatywę ustawodawczą oraz drogę, jaką powinien przebyć projekt ustawy do jego ostatecznego uchwalenia jako powszechnie obowiązującego aktu prawnego. Art. 125 określa ogólne zasady dotyczące instytucji referendum ogólnokrajowego. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Rozdział V "Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej"

Rozdział V Konstytucji dotyczy urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Określony zostaje tryb wyboru prezydenta i objęcia przez niego urzędu. Konstytucja wskazuje także na różne sytuacje, które pociągają za sobą przerwanie kadencji prezydenta, ¹⁰wyznaczając jednocześnie osoby mające sprawować obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej do czasu wyboru nowej głowy państwa. Art. 133 umiejscawia Prezydenta RP w polityce zagranicznej państwa ściśle wyznaczając zakres jego kompetencji i nakazując współdziałanie z Radą Ministrów. Pozostałe artykuły rozdziału wymieniają kompetencje i prerogatywy prezydenta (art. 134, 136-144) oraz ograniczenia wynikające z pełnionej przez niego funkcji (art. 132). Art. 145 stanowi o warunkach postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

Rozdział VI "Rada Ministrów i administracja rządowa"

W rozdziale VI Konstytucji określone są kompetencje, sposób funkcjonowania oraz struktura Rady Ministrów. Szczegółowo określona jest procedura powoływania rządu oraz tryb uchwalania wotum nieufności, zarówno Radzie Ministrów jako całości, jak i poszczególnym ministrom. W celu zapobieżenia zbyt pochopnemu odwoływaniu rządu przez parlament Konstytucja RP wprowadza tzw. konstruktywne wotum nieufności, które polega na tym, iż wniosek o udzielenie wotum nieufności Radzie Ministrów musi jednocześnie wskazywać imiennie alternatywnego kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów (art. 158).

Rozdział VII "Samorząd terytorialny"

Rozdział VII zawiera podstawowe zasady rządzące instytucją samorządu terytorialnego, którego podstawową jednostką jest gmina. Konstytucja zezwala jednocześnie na wprowadzenie ustawą innych jednostek samorządu terytorialnego i regionalnego. Konstytucja porusza również, w ogólnym zarysie, problem dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz wspomina o ich organach stanowiących i wykonawczych. Art. 172 zezwala jednostkom samorządu terytorialnego na zrzeszanie się i współpracę, również ze społecznościami lokalnymi innych państw.

Rozdział VIII "Sądy i Trybunały"

Rozdział VIII Konstytucji reguluje ustrój władzy sądowniczej i trybunałów. Sprawować ją mają Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Działanie sądów Konstytucja nakazuje opierać na zasadach niezawisłości sędziów oraz co najmniej dwuinstancyjności postępowania. Kolejne artykuły dotyczą różnych kwestii związanych ze sprawowaniem urzędu sędziego. Oprócz scharakteryzowania kompetencji Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, Konstytucja powołuje do życia instytucję Krajowej Rady Sądownictwa, która ma stać na straży niezależności sądów oraz niezawisłości sędziów. Artykuły 188-197 dotyczą Trybunału Konstytucyjnego. Określają jego skład i kompetencje. Wskazują podmioty, jakie mogą zwrócić się do tego trybunału z wnioskiem o rozpoczęcie odpowiednich procedur. Artykuły 198-201 dotyczą Trybunału Stanu. Wskazują podmioty, które mogą zostać postawione w stan oskarżenia przed tym trybunałem, określają jego skład oraz zakres immunitetu jego członków w sprawach karnych.

Rozdział IX "Organy kontroli państwowej i ochrony prawa"

Przepisy rozdziału IX powołują różne organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Wskazane zostają ich kompetencje oraz najwyższe władze. Do tego typu ustanowionych przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej organów należą Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.¹¹

¹²Rozdział X "Finanse Publiczne"

Artykuły rozdziału X zawierają różne przepisy dotyczące finansów publicznych. Artykuły 219-226 ustanawiają tryb uchwalania ustawy budżetowej. Artykuł 227 umieszcza w strukturach państwowych instytucje Narodowego Banku Polskiego oraz Rady Polityki Pieniężnej, które odpowiadają za realizację polityki pieniężnej państwa.

Rozdział XI "Stany nadzwyczajne"

Rozdział XI zawiera przepisy dotyczące stanów nadzwyczajnych, które według art. 228 mogą zostać wprowadzone w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Konstytucja zezwala na wprowadzenia takich stanów nadzwyczajnych jak stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Określone zostają tryb ich wprowadzenia, możliwy czas ich trwania, zasady działania najwyższych władz publicznych w czasie stanu nadzwyczajnego, zakres ewentualnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.

Rozdział XII "Zmiana Konstytucji"

Rozdział XII poświęcony jest procedurom związanym ze zmianą Konstytucji. Analiza poszczególnych artykułów pozwala określić Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako konstytucję sztywną z uwagi na różne utrudnienia, jakimi proces ten zostaje obwarowany. Szczególnie potraktowane zostają rozdziały I, II i XII Konstytucji, których zmiana może zależeć od zgody narodu, wyrażonej w ogólnonarodowym referendum zatwierdzającym.

Podsumowanie

Kilka rozdziałów Konstytucji z krótkimi omówieniami ich zawartości i kompetencjami organów prawnych w nich zawartych ukazuje moc tego aktu. Ukazuje, że dzięki niej wszystko jest uporządkowane, że każdy ma ustalone co mu wolno, a co nie. Podkreślana na każdym kroku wyższość Konstytucji nad każdym innym aktem prawnym w państwie ukazuje, że państwo, które funkcjonowałoby bez takich unormowań prawa jak konstytucja nie miałoby racji prawidłowego i poprawnego działania, ponieważ „wyższe sfery” rządzące państwem ustalałyby prawo pod siebie. Panowałoby bezprawie, wykorzystywanie słabszych. Funkcjonowałaby zasada obywatela dla państwa, które wykorzystywałoby go dla wzbogacenia się ludzi przy władzy. Konstytucja stawia wszystkich na równi. Dzięki niej panuje porządek prawny w państwie.

Bibliografia

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982

Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004.

Garlicki L., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003.

Ludwikowski R. R., Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000.

Winczorek P., Wstęp do nauki o państwie, Warszawa 1997.

Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009

---

1. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982↩

2. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982↩

3. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982↩

4. Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009

   Garlicki L., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003.↩

5. Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009

   Garlicki L., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003.↩

6. Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009

   Garlicki L., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003.↩

7. Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009↩

8. Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483 zm Dz.U. 2009 nr 114 poz. 946 21.10.2009

   Garlicki L., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2003.↩

9. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004.↩

10. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004.↩

12. Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004.↩