3. Semantyczne koncepcje kultury (na przykładzie architektury)

1. Kultura jako system znaków

Pojęcia: „semantyka”, „semiotyka”, „semiologia” często uznawane są za bliskoznaczne; Najogólniej mówiąc, semiotyka/semiologia to tyle co ogólna teoria znaków, natomiast semantyka to tyle, co teoria znaczenia (badająca relacje znaku do treści, którą znak wyraża).

W świetle tej koncepcji , kultura jest systemem znaków, czyli swoistym komunikowaniem.

Znak jest przez Eco rozumiany jako skodyfikowane znaczenie, które dany kontekst kulturowy przypisuje danemu oznacznikowi. Kod jest zestawem takich znaków.

Dzieło (obraz, rzeźba, architektura) jest komunikatem, przekazem, informacją, kodem w pewnym języku. Dzieło jest wysoko zorganizowanym znakiem o złożonej strukturze znaczeniowej, a różne rodzaje sztuk są systemami znakowymi. Jednak należy pamiętać, iż nie są one autonomiczne i nie istnieją w oderwaniu od innych dziedzin działalności ludzkiej.

Postawa semantyczna – bez przybrania odpowiedniej postawy, nie jesteśmy w stanie (w pełni) uwrażliwiać się lub zrozumieć dane dzieło w kontekście odbioru kodu, w którym został zapisany lub komunikatu jakim został opatrzony; postawę semantyczną przyjmujemy zatem wtedy, gdy staramy się ująć dany przedmiot (dane dzieło lub sztukę w ogóle) jako znak albo zespół znaków.

2. Architektura obok funkcji funkcjonalnej, estetycznej, imperatywnej (nakazującej np. dany sposób poruszania się), emotywna (wywołującej określone emocje), metajęzykowej (np. uwydatnianie sąsiednich budynków), posiada ważną funkcje SYMBOLICZNĄ.

Symbole architektury muszą być rozumiane w świetle ściśle określonych kodów. System ten mieści się w kontekście społecznym (istnieje na mocy oczekiwań i nawyków) i historycznym (określona postać tych oczekiwań i nawyków).

҉ Symboliczne znaczenia obiektu nie są mniej użyteczne od jego funkcjonalnych cech, ponieważ komunikują pewną społeczną używalność obiektu, nie pokrywającą się ściśle z jego funkcją w ścisłym znaczeniu (np. kopuła kościoła; nie tylko chroni przed niepogodą i daje poczucie bezpieczeństwa, ale też symbolizuje niebo).

3. Treści ideowe architektury (architektura jako retoryka) – Przykłady

Grecka świątynia – spokój, regularność, harmonijność, proporcjonalność, geometryczna przejrzystość, umiar, prostota, ekonomia kształtów np. Partenon

Wierzono iż budowla odzwierciedla doskonałość kosmosu

Świątynia chrześcijańska – ma sprzyjać oderwaniu się modlących od spraw doczesnych

Budynek sądu – ma podkreślić powagę i doniosłość sprawiedliwości

Pomniki – ich naczelnym zadaniem jest obwieszczenie, bez napisu, jakiemu bohaterowi czy zdarzeniu jest poświęcony

Łuk triumfalny – triumf, chwała, upamiętnienie wielkiego wydarzenia,

Budynki mieszkalne- by było miło i przytulnie

Posiadłość (dom) – wyraża bogactwo i status właściciela

Wieżowce – symbol życia wielkomiejskiego, sięganie nieba w znaczeniu zdesakralizowanym

Strzelistość budowli gotyku – sięganie nieba w sensie sakralnym –taka architektura wzbudzała pragnienie wzniesienia się ku Bogu – poprzez formy wertykalne, kierowanie się ku górze (mariacki)

Symbolika architektury sakralnej

- kościół jako „dom boży”. Budowla kościelna jako miniaturowa replika lub obraz wszechświata

- rzut poziomy kościoła w kształcie krzyża w architekturze romańskiej i gotyckiej

- w renesansie ideałem jest budowla sakralna centralna, owalna – koło jest figurą najdoskonalszą w renesansowym neoplatonizmie

- w baroku wznoszono kaplice na planie trójkąta – symbolu świętej Trójcy

- romański, gotycki, barokowy (namiętność, wolność, dynamiczność, pełnia ruchu i życia, malarskość, wielkość skali, bogactwo), nowoczesny (wkomponowany w otaczającą przestrzeń)

Ogólnie architektura sakralna : Symbol boskości, dążenia człowieka do świata wartości transcendentnych, ogólnego sensu życia człowieka, jego zbawienia i jego przeznaczenia.

3. Język gotyku

Symbolika gotyku była jedną z bardziej skomplikowanych , pod względem struktury semantycznej, postacią sztuki w dziejach.

Katedra gotycka – racjonalna, przejrzysta, logiczna, jasna tak jak ówczesna wizja świata, przedstawiana przez scholastykę.

Katedra była symbolem obrazu wszechświata.

`Wertykalizm katedry uzyskany przez zachowanie odpowiednich proporcji wysokości do grubości w kolumnie gotyckiej dawało efekt strzelistości, wyzwalało wśród wiernych wzlot duszy ku Bogu.

`Światło w katedrze to nie bodziec (czyli coś wywołującego reakcję, czucie) tylko komunikat o tym, iż jest promykiem światłości bożej, przenikliwość boskiej energii twórczej, pośredniczącej poprzez świętych przedstawionych na witrażach.

Kontrast wpadającego światła i panujący półmrok wyzwalał mistyczne stany ducha.

`Witraże – postacie na witrażach to świadkowie i pośrednicy pomiędzy wiernymi, a transcendencją – poprzez nich dochodzi prawda Boga do wiernych, a wierni mogą widzieć w nich pośredników w kontakcie z Bogiem.

- sklepienie ostrołukowe – zwiększa wertykalizm

- na kształt krzyża

Podsumowanie katedry:

Katedra odzwierciedla wielkość, dobroć i doskonałość Boga, a ściślej, katedra miała stanowić wyjątkową przestrzeń, której specyfika polegała na tym, iż miała pomóc, a nawet umożliwić człowiekowi oderwanie się od spraw świata doczesnego i przybliżyć go do świata transcendencji, czyli świata piękna, prawdy i dobra w Bogu. Tak więc, jej wertykalizm, dający efekt strzelistości i wymuszający na wiernym kierowanie swego wzroku (i myśli) ku górze, miał wzywać go do praktycznego i aktywnego wzniesienia swej duszy ku Najwyższemu, zaś światło dochodzące do wewnątrz świątyni poprzez witraże symbolizowały promyki światłości bożej, a zatem możliwość kontaktu nawet między najbardziej maluczkimi z maluczkich a Najwyższym.

Budowle zdesymbolizowane (zdefunkcjonalizowane).

 --Zużywanie się symboli

--Piramida (zagubiony kod astologiczno-geometryczny)

--Stonehenge

--Posągi z Wyspy Wielkanocnej

--Totemy

--Kościoły w Zachodniej Europie przekształcone na sale gimnastyczne, albo klasztory przemienione na posiadłość prywatną.