Farmakologia

Wykłady X i XI i XII

Leki psychotropowe

• Substancje posiadające zdolność wpływania na czynności psychiczne.

• Wywołują zmianę w zachowaniu.

Mechanizm działania:

• Związany jest z wpływem nasilającym, hamującym, lub modelującym na przewodnictwo, między różnymi układami neuronalnymi w mózgu.

• Przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi w mózgu realizowane jest przy udziale tzw. neuroprzekaźników.

• Neuroprzekaźnik – substancja endogenna, gromadzona w neuronach poszczególnych części mózgu, w których istnieją enzymy odpowiedzialne za jej syntezę z odpowiednich prekursorów oraz enzymy odpowiedzialne za jej metabolizm ( Dopamina, Noradrenalina, Serotonina)

Podział leków psychotropowych w zależności od kierunku działania farmakologicznego:

1. Leki psycholeptyczne (neuroleptyki) – łagodzą objawy psychiczne, bez wpływania w niekorzystny sposób na świadomość i funkcje intelektualne.

2. Leki p/depresyjne (tymoleptyki)

3. Leki uspokajające.

4. Środki psychodysleptyczne:

• Halucynogenne

• Psychozotwórcze

1. Leki Anksjolityczne (przeciwlękowe).

2. Leki psychoanaleptyczne

Ad 1. Leki Neuroleptyczne:

Działanie:

• p/psychotyczne – znoszą lub zmniejszają objawy psychopatyczne (omamy, urojenia), w ostrych lub przewlekłych psychozach (schizofrenia, stany maniakalne)

• uspokajające – wywołują stan obojętności i uspokojenia, znoszą pobudzenie i agresję.

• Wywołują zmiany psychosomatyczne – powodują obniżenie ciśnienia krwi, temperatury ciała, zaburzenia neurologiczne i wydzielania wewnętrznego.

Mechanizm działania:

• Hamowanie neuroprzekaźnictwa dopaminowego w mózgu przez blokowanie postsynaptycznych receptorów głownie D2 (oraz D1, D3, D4)

• Blokowanie receptorów muskarynowych – osłabia działanie parkinsonowskie, nasila psychotropowe (splątanie) i atropinowe.

• Blokowanie rec. H1 – działanie uspokajające

• Hamowanie neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego

• Blokowanie receptorów S – HT2 (serotoninowych) – dotyczy neuroleptyków atopowych

Podział neuroleptyków ze względu na budowę chemiczną:

1. Pochodne fenotiazyny

2. Pochodne butyrofenonu

3. Pochodne tioksantenu

4. Sole litu

5. Atypowe neuroleptyki

6. Inne

   • Pochodne fenotiazyny:

Podział ze względu na budowę chemiczną:

• Pochodne o łańcuchu bocznym liniowym: Promazyna (Promazin), Chloropromazyna (Fenactil), Lewopromazyna (Tisercin)

• Pochodne o ugrupowaniu Piperydoalkilowym w łańcuchu bocznym (piperydynowe): Tioridazyna (Thioridazin)

• Pochodne o ugrupowaniu Piperazynoalkilowym (Piperazynowe): Perazyna (Perazin, Perazyna, Pernazyna), Perfenazyna (Trilafon)

Działanie:

• Pochodne o łańcuchu bocznym liniowym:

• Najsilniejsze działanie uspokajające

• Wywołują senność

• Silnie blokują receptory α - adrenergiczne (hipotensyjne)

• Pochodne o ugrupowaniu piperydyloalkilowym w łańcuchu bocznym:

• Słabo uspokajające

• Pochodne o ugrupowaniu piperyzynoalkilowym:

• Najsilniejsze działanie odhamowujące.

• Preparaty:

• Chloropromazyna (Fenactil, Chlorazin)

• Promazyna (Promazin)

• Lewomepromazyna (Tisercin)

• Perazyna (Pernazynum, Perazin)

• Prochlorpernazyna (Chlorpernazinum, Stemetil)

• Pochodne butyrofenonu:

Działanie:

• p/psychotyczne

• uspokajające

• p/lękowe

• p/wymiotne

Wskazania:

• ostre i przewlekłe psychozy z pobudzeniem i omamami

• stany maniakalne

• padaczka

• stany nerwicowe

• wymioty

• bóle o nieznanej etiologii

• premedykacja anestezjologiczna (przygotowanie do uśpienia, znieczulenia)

P/wskazania:

• stany śpiączkowe wywołane środkami wpływającymi depresyjnie na OUN

• stany depresyjne

• niewydolność wątroby

• choroba Parkinsona

Działanie niepożądane:

• pseudoparkinsonizm

• bezsenność

• drgawki

• niepokój

• pobudzenie

• stany depresyjno-lękowe

• majaczenie

• Preparaty:

• Haloperidol (Halolol, Haloperdiol)

• Droperdiol (Droperdiol, Xomolix)

• Primazidum (Orap)

• Pochodne Tioksantenu:

Mechanizm działania:

• Blokada receptorów D1 i D2, a także 5HT2, α1, H1 i muskarynowych.

Wskazania:

• Schizofrenia i inne psychozy ze stanami pobudzenia

• Niepokój

• Bezsenność

P/wskazania:

• Zapaść naczyniowa

• Zatrucia i stany śpiączkowe

• Choroba Parkinsona

• Niewydolność serca

Działania niepożądane:

• Senność

• Tachykardia (przyśpieszenie akcji serca ponad 100 uderzeń/min)

• Suchość błony śluzowej

• Preparaty:

• Chlorprothixen (Taractan)

• Clopentiksol (Clopixol)

• Flupentiksol (Fluxanol)

• Sole Litu

Działanie:

• Anksjolityczne (p/lękowe)

• p/depresyjne

• p/wirusowe

• p/wymiotne

Mechanizm działania:

• Zastępowanie jonów Na i K jonami litowymi, co wpływa na wrażliwość błon komórkowych i czynność neuroprzekaźnictwa.

Wskazania:

• Leczenie i zapobieganie chorobie afektywnej dwubiegunowej (psychoza maniako-depresyjna), okresowe stany depresyjne

• Schizofrenia

• Agresja

• Hiperreaktywość emocjonalna

P/wskazania:

• Choroba nerek

• Zaburzenia sercowo-naczyniowe

Działania niepożądane:

• Drżenie

• Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

• Niedoczynność gruczołu tarczycy

• Wole

• Działanie kardiotoksyczne

• Działanie teratogenne (złe wpływanie na płód)

• Preparaty:

• Litium Carbonicum (węglan litu)

• Atypowe neuroleptyki

Działanie:

• Wywołują znacznie mniej działań niepożądanych w porównaniu z „klasycznymi” neuroleptykami

• p/psychotyczne (Risperidon)

• uspokajające ( na początku stosowania)

• hamują pobudzenie i agresywność ( po ok. 5 dniach stosowania)

• Antyautystycznie (po 1-3 tygodniach)

Mechanizm działania:

• Blokada receptorów S –HT2, D4, α1, M, H1 oraz w mniejszym stopniu D1, D2, D3, D5

Działanie niepożądane:

• Białaczka

• Znaczne zwiększenie masy ciała

P/wskazania:

• Choroby wątroby

• W jaskrze

• Przerost gruczołu krokowego

• Atonia jelit

• Padaczka

• Preparaty:

• Risperiperidon ( Rispolet, Risset, Ziperid)

• Clozapim (Klozapol, Leponex, Clozapina)

• Olanzapina (Zyprexa, Olzapin, Zalasta, Zolafren, Zolaxa)

• Inne neuroleptyki

• Ich struktura chemiczna całkowicie różni się od dotychczas opisywanych neuroleptyków.

Działanie:

• Odhamowujące

• p/psychotyczne

• p/depresyjne

• p/wymiotne

• nie działają uspokajająco

Wskazania:

• choroba wrzodowa

• zawroty głowy

• migreny

Działanie niepożądane:

• pobudzenie laktacji

• zaburzenia miesiączkowania

• Preparaty:

• Sulpiryd (Sulpiryd)

Ad 2. Leki p/depresyjne

• Leki z tej grupy są w stanie zmniejszyć objawy depresji.

Wskazania:

• Depresje i stany depresyjne

Charakterystyczne objawy depresji:

• Stale utrzymujące się obniżenie nastroju

• Lęk

• Obniżenie napędu psychoruchowego (spowolnienie myślenia, obniżenie aktywności ruchowej, poczucie ciągłego zmęczenia)

• Zaburzenia rytmu okołodobowego (w tym snu)

• Rożne objawy somatyczne

Przyczyny:

• Etiologia endogenna (choroby depresja endogenna)

• Etiologia psychogenna (urazy psychiczne, depresja nerwicowa)

• Choroby somatyczne, uszkodzenia OUN, leki

Patomechanizm:

• Osłabienie ośrodkowego neuroprzekaźnictwa, głownie noradrenaliny i serotoniny

Podział leków P/depresyjnych:

1. Trójpierścieniowe (trójcykliczne) leki p/depresyjne (tymoleptyki)

2. Inhibitory oksydozymonoaminowej (IMAO, Tymeretyki)

3. Inne leki p/depresyjne (nietypowe)

1. Trójpierścieniowe leki p/depresyjne

Działanie:

• Zmniejszenie stanu depresyjnego (poprawa nastroju, zniesienie lęku, odhamowywanie)

• Działanie p/histaminowe i uspokajające

Mechanizm działania:

• Hamowanie wychwytu zwrotnego NA i serotoniny

Wskazania:

• Depresje

• Nerwice obsesyjne

• Lęk napadowy

• Moczenie nocne

• Zespoły natręctw

• Ból psychogenny

P/wskazania:

• Niewydolność krążenia

• Miażdżyca

• Zaburzenia rytmu serca

• Jaskra

• Padaczka

Działania niepożądane:

• Bezsenność

• Drżenie

• Omamy

• Suchość w jamie ustnej

• Zaburzenia akomodacji (zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach)

• Hipotensja ortostatyczna

• Częstoskurcz

• Zaparcia

• Zwiększenie masy ciała

• Zaburzenia wątroby

• Preparaty:

• Amitryptyna (Amitryptylinum, Laroxyl)

• Opipramol (Pramolan, Sympramol)

• Doksepin (Doxepin)

• Klomipramina (Anafranil)

1. Inhibitory oksydozymonoaminowej IMAO

Mechanizm działania:

• Zwiększenie stężenia dopaminy, noradrenaliny, adrenaliny i serotoniny w mózgu poprzez hamowanie aktywności MAO

Oksydaza monoaminowa:

• Inaktywuje aminy katecholowe: A,NA, D i serotoninę

• Występuje w postaci 2 izoenzymów: MAO – A (powoduje rozkład głównie serotoniny i noradrenaliny) i MAO –B (powoduje rozkład β- fenyloetyloaminy)

Podział:

• Nieselektywne IMAO:

• Nieodwracalnie blokują formy enzymu (A i B)

• I generacja IMAO – Nialamid, Fenelzyna

• Selektywne IMAO

• Nieodwracalnie blokują MAO (II generacja IMAO): MAO-A – Klorgilina, MAO-B – Selegilina

• Odwracalnie blokujące MAO (III generacja IMAO) MAO –A – Moklobemid

• Preparaty:

• Moclobemid (Aurorix, Moklar, Maloxil)

• Selegilina ( Jumex, Segan, Selerin, Selgin)

1. Inne leki p/depresyjne (nietypowe)

• Miaseryna

Właściwości i działanie:

• Blokuje presynaptyczne receptory α2-adrenergiczne przez co nasila neuroprzekaźnictwo NA

• Blokuje receptory serotoninowe S-HT2

• Blokuje receptory histaminowe H1

• Preparaty:

• Mianserinum (Miaserin, Lerivon, Miansyce, Norserin)

• Flukosetyna

Mechanizm działania:

• Selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny

Wskazania:

• Łagodne i średnie depresje

• Zapobieganie jednobiegunowym zaburzeniom depresyjnym

• Natręctwa

Działania niepożądane:

• Nasilenie lęku i niepokoju

• Bezsenność

• Nudności

• Bóle głowy

• Zaburzenia seksualne

• Preparaty:

• Fluoxetinum (Andepin, Bioxetin, Fluoksetyna, Seronil)

• Maprotylina

Działanie i wskazania:

• Hamuje wychwyt zwrotny NA

• Wykazuje powinowactwo do L1 i L2

• Wykazuje słabe działanie cholinolityczne i p/histaminowe

• Działa uspokajająco

• Preparaty:

• Fluwoksamina (Fevarin)

• Tianeptyna (Coaxil)

• Sertralina (Asentra, Asertin, Setalor, Zoloft)

• Maprotylina (Ludiomil)

• Tianeptyna

Działanie i wskazania:

• Hamuje wychwyt zwrotny serotoniny

• Nie działa psychostymulująco

Działanie niepożądane:

• Bóle brzucha

• Nudności

• Wymioty

• Zaparcia

• Uczucie suchości w ustach

• Tachykardia

• Zawroty głowy

• Omdlenia

• Trazodon

Właściwości:

• Hamuje wychwyt zwrotny serotoniny (słabo)

• Ponadto blokuje receptory S-Ht2, α1 i α2.

Wskazania:

• Zespołu lękowo – depresyjne

Działania niepożądane:

• Zmęczenie

• Bóle i zawroty głowy

• Priapizm

• Preparaty:

• Trazodoni (Trittico)

Ad 3. Leki psychodysleptyczne (halucynogenne)

Działanie:

• Wywołują objawy psychotyczne

• Zmieniają percepcje, nastrój

• Nie wywołują depresji na OUN

• Nie wykazują wpływu na OUN, metabolizm, aktywność psychomotoryczną

• Preparaty:

• LSD

• Psylocybina

• Meskalina

• Fencyklidyna

• Kanabinole

Ad 4. Leki anksjolityczne (przeciwlękowe)

• Leki które działają silnie uspokajająco, antyemocjonalnie, przeciwlękowo i znoszą objawy agresywności. Różnią się od neuroleptyków tym że nie znoszą objawów psychotycznych, nie działają przeciwwymiotnie.

• Różnią się od leków nasennych, gdyż nie wywołują snu, ale ułatwiają zasypianie.

• Mogą wywoływać przyzwyczajenia i nadużywanie oraz uzależnienie psycho-fizyczne.

• Pochodne benzodiazepiny

• Są najczęściej stosowanymi lekami tej grupy.

• Mechanizm ich działania polega na łączeniu się ze swoistymi receptorami (benzodiazepinowymi) powodując otwarcie kanału chlorkowego.

Zastosowanie:

• Psychonerwice

• Choroba lękowa

• Stany drgawkowe – znoszą napięcie mięśni szkieletowych

• W premedykacji do znieczulenia ogólnego

Działania niepożądane:

• Senność

• Zaburzenia uczenia się – pamięci

• Paradoksalnie – pobudzenie, drażliwość, nerwowość

Przeciwskazania:

• Zaburzenia oddychania

• Stany śpiączkowe

• Jaskra

• Przerost gruczołu krokowego

• Ciąża

• Preparaty:

• Diazepam ( Diazepam, Relanium)

• Chlordiazepoksyd ( Elenium)

• Oksazepam (Oksazepam)

• Temazepam (Signopam)

• Lorazepam (Lorafen)

• Midazolam (Dormicum)

• Alprazolam (Xanax)

Ad 5. Leki psychostymulujące (psychoanaleptyki)

Właściwości:

• Zwiększają psychiczną aktywność

• Usuwają uczucie zmęczenia i wewnętrznego napięcia

• Zwiększają zdolność koncentracji i wydolność psychiczną

• Ze względu na ich działania polegające na zmniejszeniu zapotrzebowania na sen powstaje niebezpieczeństwo deficytu snu.

• Kofeina

• Wśród występujących w roślinach pochodnych: Kofeiny, Teofiliny, Teobrominy, kofeina posiada najsilniejsze działanie (w kawie, coli, herbacie).

• Po spożyciu kawy działanie kofeiny ujawnia się stosunkowo szybko osiągając swoje maksimum po 30 minutach, działanie ustępuje w ciągu 2-3h.

• Po spożyciu herbaty efekt jest opóźniony, ale czas działania wydłużony.

• U osób zmęczonych kofeina działa skutecznie – znosi zmęczenie.

• U osób przebudzonych i w pełni czujnych, spożycie kofeiny praktycznie nie prowadzi do jakiejkolwiek poprawy sprawności psychicznej.

• W większych dawkach kofeina pobudza ośrodki naczyniowo ruchowy i oddechowy.

• Nie dochodzi jednak do wzrostu ciśnienia krwi.

• Kofeina może działać korzystnie w przypadku bólów głowy. Związanie jest to ze skurczem naczyń krwionośnych i zwiększeniem ciśnienie płynu mózgowo – rdzeniowego.

• Amfetamina i jej pochodne ( Amfetamina, Metamfetamina, Metylofenidat)

• Ich działanie opiera się na wywołaniu uwalniania katecholamin.

• Ich zalety i wady zależą od rodzaju użycia i wskazań

• W przypadku nadpobudliwości ruchowej u dzieci, jak również w narkolepsji (porażenia przysenne, katapleksja) są lekami cennymi i nie prowadzącymi do uzależnień.

• Jednakże są często nadużywane jako narkotyk, środek dopingowy – w tym przypadku posiadają duży potencjał uzależniający – są niebezpieczne! (Oj tam, oj tam ;) )

Ad 6. Leki stosowane w terapii zaburzeń otępionych

• Zespół otępiony to zespół objawów wywołanych chorobą mózgu, charakteryzującą się klinicznymi zaburzeniami funkcji takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się itp.

• Leki nootropowe

• Grupa leków, których cechą wspólną jest stymulowanie przemiany materii OUN. Skutkiem jest poprawa funkcji mózgowych.

• Preparaty:

  • Nicergolinum (Adavin, Nilogrin, Sermion)

  • Piracetam (Biotropil, Lucetam, Memotropil, Nootropil)

• Miłorząb dwuklapowy (japoński) (Ginkgo Biloba)

• Używany jest jako środek w układzie krwionośnym i nerwowym.

• Wzmacnia (albo uznacznia) naczynia krwionośne, dlatego jest często zalecany w profilaktyce choroby wieńcowej serca, udarach móżgu oraz osobom starszym z objawami demencji.

• Preparaty:

• Ginkgo Biloba ( Bilobil, Ginkofar)