Profilaktyka niedostosowania społecznego
Profilaktyka według Wroczyńskiego to szczególnego typu działalność związana z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenie. Czynniki te w znaczeniu pedagogicznym mogą mieć charakter immanentny, to znaczy mogą wiązać się z podłożem organicznym i wyrażać się w pewnych cechach osobowości wychowanka- źródłem tych czynników mogą też być stosunki społeczne, kryjące potencjalne możliwości działania wpływów sprzecznych z dobrem wychowanka i zadaniami pracy wychowawczej. Działania profilaktyczne mogą przybierać dwa kierunki: hamujący (dążący do wyeliminowania aktywności jednostki w tych dziedzinach, które stanowią zagrożenie) lub pobudzające (inicjowanie aktywności jednostki w takim kierunku który jest społecznie akceptowalny). Natomiast Wincenty Okoń uważa, iż profilaktyka stanowi ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. W pewnym znaczeniu każde pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest jednocześnie działaniem profilaktycznym, wytwarzając bowiem jakieś wartościowe cechy, jednocześnie zapobiega powstaniu cech niepożądanych lub ich utrwaleniu.
Cz. Czapowa wyróżnił następujące działania profilaktyczne:
Profilaktyka powstrzymująca- polega na podejmowaniu działań, których celem jest uniemożliwienie lub utrudnienia podjęcia decyzji lub jej realizacji dotyczącej dokonania czynu niepożądanego.
Profilaktyka uprzedzająca- jej celem jest usuwanie czynników mogących spowodować wykolejenie społeczne.
Profilaktyka objawowa- podjęcie interwencji wychowawczej w stosunku do dzieci i młodzieży zdradzających pierwsze symptomy wykolejenia społecznego.
Ze względu na zasięg wyróżniamy:
mezoprofilaktykę, która związana jest z kompleksowo prowadzoną polityka społeczna wobec dzieci i młodzieży jak również z określoną bazą ekonomiczną, którą w danym zakresie polityka społeczna dysponuje, a także z pełnosprawnym funkcjonowaniem rodzin oraz ze stwarzaniem młodzieży alternatywnych sposobów stylu życia.
mikroprofilaktyka czyli działania na poziomie mikrospołecznym, na poziomie ról społecznych ofiarowanych młodemu człowiekowi oraz atrakcyjność. Oddziaływanie na poziomie postaw, kształtowanie ich składników i sposobów ich integracji. Oddziaływanie na poziomie potrzeb związane są z 3 poziomami kontroli: poziom kontroli społecznej, psychologicznej, nemofizjologicznej (związana ze zdrowiem somatycznym i psychologicznym jednostki).
W literaturze występuje następujących stopnie profilaktyki:
profilaktyka pierwszorzędowa - skierowana do grupy niskiego ryzyka; polega na promowaniu zdrowego stylu życia i zapobieganiu zagrożeniom; jej celem jest opóźnianie wieku inicjacji lub zachęcanie do abstynencji,
profilaktyka drugorzędowa - skierowana do grupy podwyższonego ryzyka; polega na ograniczaniu podejmowania zachowań ryzykownych i zachęcaniu do wycofywania się z nich;
profilaktyka trzeciorzędowa - skierowana do grupy wysokiego ryzyka; jest interwencją w sytuacji pojawienia się uzależnienia, leczeniem, które ma na celu ograniczenie negatywnych skutków uzależnienia.
Na wszystkich poziomach profilaktyki stosuje się następujące strategie:
informacyjne - mają dostarczać adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i tym samym umożliwiać racjonalny wybór;
edukacyjne - mają pomagać w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych;
alternatyw - mają pomagać w zaspokojeniu ważnych potrzeb oraz osiąganiu satysfakcji życiowej przez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność pozytywną (artystyczną, społeczną, sportową itp.);
• interwencyjne - celem tych działań jest pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu swoich problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych.
Do najważniejszych zadań wychowawczo-profilaktycznych szkoły zalicza się:
stwarzanie przyjaznego klimatu,
reprezentowanie przez nauczycieli pozytywnych wzorców,
wypracowanie wspólnej polityki szkoły wobec zachowań ryzykownych,
współpracę z rodzicami,
pomoc uczniom mającym trudności w nauce,
wczesne rozpoznawanie uczniów z grup ryzyka i kierowanie ich do specjalistów w celu dokonania diagnozy,
kierowanie uczniów zagrożonych - w porozumieniu z rodzicami - do instytucji udzielających specjalistycznej pomocy,
szkolenie kadry pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń i umiejętności wychowawczych
Zadania rodziców w tworzeniu i realizacji programu profilaktycznego:
uczestnictwo w diagnozie potrzeb wychowanków w zakresie profilaktyki;
opiniowanie programu oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych w placówce;
systematyczna współpraca z wychowawcą klasy w zakresie zaspokajania potrzeb swoich dzieci;
w miarę swoich sił i możliwości rodzice włączają się do realizacji niektórych zadań programu;