STAROŻYTNOŚĆ Który z tu wymienionych nie był Sofistą? ODP: Sofistami byli: Protagoras, Gorgiasz, Prodikos, Hippiasz, Antyfont, Kallikles, Trazymach, Kritiasz. Wg Glaukona (w dialogu państwo Platona) który rozmawiał z Sokratesem, sprawiedliwość jest? Odp: Z musu, strachu, bo tylko głupiec nie skorzysta z nadarzającej się okazji. Kryteria celu ostatecznego wg. Arystotelesa to ? ODP: Zupełność, samowystarczalność Czym jest fronesis? ODP: mądrością praktyczną Której z metod nie używał Sokrates? ODP: tam była wypisana Elenktyka, Majeutyka, Protreptyka- tych używał i dobra odpowiedź jest to co on wymyślił Sprawiedliwość wg. Platona to ODP: Ład duszy Dla Arystotelesa największym szczęściem jest? ODP: Eudajmonia? Dobro ostateczne? Teoretyczna kontemplacja? Kto zadaje pytanie o arete politike? ODP: Solon Spośród czterech filozofów trzeba wybrać który nie jest stoikiem ODP: Gorgias Pojęcia eudajmoni ODP: Eudajmonia jako życie godne podziwu i godne pozazdroszczeniu. Polega na tym by żyć dobrze i mieć się dobrze w życiu, które osiągnęło pewną długość. Fysei i nomoi to? ODP: Fysei- to co z natury, nomoi- to co stanowione przez człowieka. Gdzie występowała adiafora?  ODP: U stoików (adiafora- wszystkie inne rzeczy naturalne) Jak należy żyć wg środka Arystotelesa? ODP: Środkiem ma być to co właściwie w danym momencie, dla danej sytuacji. Należy żyć między tym co piękne, dobre moralnie, pożyteczne. Jeśli nie wiemy jak postąpić w danej sytuacji, obserwujemy, gdzie pchają nas pożądliwości i idziemy w przeciwnym kierunku. Według Epikura cel ostateczny to?    ODP: Szczęście. Każda część duszy oprócz dążenia do rozumu, sławy, dóbr materialnych, dąży przede wszystkim do szczęścia. Przyjemność wg Epikura:  ODP: Każda przyjemność jest dobra, ale nie każda godna wyboru Coś o pragnieniach Epikura (?) ODP: Nienaturalne i konieczne (seks, uczty) (są jeszcze naturalne i konieczne (spanie, sranie, jedzenie), nienaturalne i niekonieczne (Justin Bieber, sława, pomniki) Co jest największym dobrem wg stoików? ODP: Cnota Za co krytykował Platon sofistów? ODP: Za brak podstaw teoretycznych, uczenie za pieniądze, w głoszeniu krytykował podejście, że najważniejsza jest nie prawda a argumentacja (najważniejsza retoryka, nieważne jakie kity ciśniesz, ważne że potrafisz to ludziom wmówić) Do czego dąży eudajmonia? (niesprecyzowane pytanie) ODP: Do moralnego życia? Do bycia szczęśliwym? Sztuka bycia eudajmon to łatwość dostępu rozumu do dobrego charakteru. Zaznaczyć sofistów młodszych ODP: Hippiasz, Antyfont, Kallikles, Tarzymach, Kritiasz Do Platoników z Cambridge zaliczamy? (było na ćwiczeniach) ODP: Cutworth, Clarke Podział czynów wg stoików. ODP: Bezwzględnie dobre, względnie dobre ŚREDNIOWIECZE U kogo pojawiała się koncepcja łaski? ODP: u św. Augustyna Łaska wg Augustyna? ODP: Niezasłużony dar od Boga nie dla każdego. Co to asceza ODP: Doskonalenie się w cnocie poprzez radykalne wyrzekanie się przyjemności ziemskich i umartwianie. Według których 3 kryteriów u św. Augustyna należy oceniać czy rzecz jest dobra? ODP: Miara, postać, porządek WSPÓŁCZESNOŚĆ Kto był przedstawicielem immoralizmu?  ODP: Nietzsche Dla utylitarystów o wartości rzeczy decyduje? ODP: Skutek Jaka jest etyka Kanta? (niejasne pytanie) ODP: Dąży do autonomicznej, ALE! Dzieli się na Praktyczną i Metafizykę moralności. Kto był zwolennikiem utylitaryzmu jakościowego? ODP: Mill Pojęcie nihilizmu. ODP: To jest stan wzrastającej mocy lub wzrastającej słabości według Nietzsche. U Kanta imperatyw kategoryczny to inaczej? ODP: Moralny Metaetyka analizuje? ODP: Język etyki i metodologię. Który z kierunków nie odnosi się do metaetyki? ODP: Racjonalizm Wg. Kanta moralne postępowanie to? ODP: to postępowanie ze względu na obowiązek Nazwy „osobowość emotywistyczna” użył? (nie przerabialiśmy tego!) ODP: Cac Intyre, Sterenson, Moore U kogo była koncepcja nadczłowieka? ODP: Nietzsche Co było największym dobrem utylitarystów? ODP: Największe szczęście jak największej ilości ludzi Dlaczego według Milla ludzie wybierają przyjemności cielesne od duchowych? ODP: Nie kultywujemy w sobie zdolności do przeżywania wyższych przyjemności j jesteśmy podatni na wpływ środowiska.	2Sofiści i sofistyka # Sofiści w V w p.n.e. uważali, że Arete Politike można nauczyć i że oni mogą tego dokonać. # Sofista- współcześnie ma wydźwięk pejoratywny, oznacza osobę, która chce coś osiągnąć w sposób nieczysty. # Sofos- mędrzec, człowiek wszechstronnie wykształcony. Nazwa pochodzi od Platona; krytyki Platona pozwalały na postrzeganie sofistyki jako czegoś złego. Tłem były sprawy polityczne, zmiany z arystokratycznego na demokratyczny system władzy (aristos). Dopiero badania w XVIII i XIX wieku pozwoliły na pokazanie dobrych stron sofistyki. # Techne, episteme, teoro: Sofiści odeszli od nauczania episteme (wiedzy) i teoro (teorii) na rzecz techne (wiedzy praktycznej). Techne dla sofistów to RETORYKA- niezbędna w demokracji, umiejętność przemawiania, kierowania ludźmi; trzeba umiejętnie przekonywać ludzi do swoich racji (niekoniecznie prawdy). Relatywizm w etyce: nie ma ŻADNEGO OBIEKTYWNEGO DOBRA SOFIŚCI: A)Starsi – VI/V w. p.n.e. *Protagoras – w dialogu Platona „Protagoras” jest twórcą sofistyki. Pojawiają się odpowiedzi na pytania Solona. 1. Instytucje karne- jeśli można kogoś karać, tzn. że w naszych rękach jest coś, co jest przedmiotem tej kary. Jeśli tak jest, oznacza to, że można tej kary uniknąć i pokazać, co jest dobre. 2. Każdy może być dobrym obywatelem, ponieważ bóg wyposażył człowieka w poczucie wstydu (AIDOS) i sprawiedliwości (DIKE). Każdy może zabierać głos na zgromadzeniach, ponieważ kieruje nim aidos i dike. Dobry obywatel to człowiek harmonijny. Na harmonię składa się harmonia ciała (zdrowe ciało, gimnastyka) i harmonia duszy (kształtowana przez muzykę). D o b r o j e s t z a w s z e s u b i e k t y w n e ! Sofiści za pomocą słów mówią prawdę lub fałsz. SUBIEKTYWIZM TO NIE RELATYWIZM! Subiektywizm- podmiot decyduje o dobrze, podmiot ma zawsze rację. Relatywizm- dobre jest ze względu na coś (na konkretne polis wg Protagorasa), podmiot może się mylić. Dobre jest to, co jest pożyteczne dla państwa. O tym, co dobre, ma decydować sofista. *Gorgiasz – prawda i fałsz do rzeczy nie do rozstrzygnięcia. Powinniśmy zajmować się teorią (wg Gorgiasza- Retoryką). Słów nie należy używać w złej sprawie (w domyśle- szkodzenie państwu). *Prodikos – życie cnotliwe może być życiem szczęśliwym („Herkules na rozdrożu”); rezygnując z życia zmysłowego nie rezygnujesz ze szczęścia. Wiedza motywuje nas do dobrego działania. Jeśli wiemy, że coś jest dobre, nic nie jest w stanie nas od tego odciągnąć. B)Młodsi: - zwolennicy prawa natury: FYSEI- to co z natury ;NOMOI – to stanowione przez człowieka *Hippiasz- „To co podobne to pokrewne z natury”. W Świetle niepisanego prawa wszyscy jesteśmy równi. *Antyfont- prawa natury sprowadza do biologii (instynktowne zachowania) - zwolennicy prawa silniejszego: *Kallikles- prawo silniejsze jest prawem rządzących. Sprawiedliwość leży w interesie rządzących (V w p.n.e.) *Trazymach – prawo silniejszych to prawo, które z natury posiadają jednostki silne (przebojowe). „Rządzom swoim popuścić wodzę”. Prawo i sprawiedliwość polega na ograniczeniu. *Kritiasz- jeśli nie wystarcza autorytet ziemski, trzeba powołać się na autorytet boski, żeby zapanować nad ludźmi. 3Etyka Sokratesa. I / Oceny moralne są analogiczne w stosunku do ocen technicznych ze względu na funkcje, np. dobry lekarz - to ocena techniczna- ze względu na wykonywaną funkcję dobry człowiek - to ocena moralna – ocena człowieka jako człowieka w kategorii dobro-zło Istnieje analogia między tymi ocenami: • aby dowiedzieć się co znaczy „dobry lekarz” należy znać: a) cel (sztuki lekarskiej) b) środki lub kryteria (kompetencje, doświadczenia itp.) • aby dowiedzieć się co znaczy „dobry człowiek” należy znać: a) cel (dobrego człowieka) - szczęście, b) środki (cnota) - bycie sprawiedliwym, mężnym itp. II / Instrumentalne traktowanie cnót - nie są one celem ostatecznym, nie żyjemy by być mądrymi, sprawiedliwymi. Cnoty są bezwzględnie dobre, ale nie jest dobra ostatecznie. Cnota jest środkiem III / Utożsamianie cnoty z wiedzą - cnota = wiedza: • wiedza jest konieczna do cnoty (nie ma sprawiedliwości bez wiedzy) • wiedza jest wystarczająca do cnoty (nikt kto wie, że to zło, nie będzie postępował źle) IV / Cnota jest jedna  Męstwo to wiedza o tym co złe, dobre i w ogóle. Jednocześnie posiadamy inne cnoty, Jeśli wiem co jest dobre w ogóle, jestem cnotliwy. II i III TO I N T E L E K T U A L I Z M E T Y C Z N Y Etyka sokratejska to kształtowanie człowieka wewnętrznego- czyli kształtowanie swojej duszy w celu powiedzenia sobie, że jeśli nie można dalej dobrze żyć, trzeba z tym życiem skończyć. 4Etyka Platona. I / Platon twierdzi, że nie istnieje analogia ocen moralnych do ocen technicznych: • inna wiedza jest potrzebna do bycia dobrym człowiekiem a inna do bycia dobrym lekarzem (gdyż chodzi tu o nabywanie sprawności, a aby być dobrym człowiekiem należy poznać ideę dobra - czyli najwyższą ideę) • inna jest relacja między nabywaniem sprawności a celem ich nabywania i między nabywaniem cnót i celem ich nabywania. Nie można uzasadniać dążenia do cnoty jakimś celem, gdyż należy dążyć do cnoty dla samej cnoty.  • inna jest relacja pomiędzy charakterem a intelektem w przypadku nabywania cnót i nabywania sprawności (w nabywaniu cnót ważny jest charakter a w nabywaniu sprawności intelekt) AKRASJA – słabość woli. Ktoś kto ma słabą wolę, nie może być dobrym człowiekiem. Może ieć słabą wolę i być dobrym lekarzem. II / Platon twierdzi, że nie można traktować cnót instrumentalnie: • nie można traktować cnót do celu jakim jest szczęście. Platon wyznaje egoizm aksjologiczny (perfekcjonistyczny): dobrem dla człowieka jest to dobro, które jest dobre dla tego konkretnego człowieka. Poza tym to człowiek jest przedmiotem swojego doskonalenia. • Platon uważa, że nie ma cnoty ponad inne cnoty (nawet szczęście nie jest cnotą ważniejszą niż inne - jak uważał Sokrates). Według niego cnoty są dobre same w sobie. III / Platon twierdzi, że nie można utożsamiać cnoty z wiedzą: - Platon krytykuje warunek, ażeby człowiek zawsze miał wiedzę. Gdyby cnota była wiedzą, to można by jej było nauczyć. Gdyby tak było istniałby ktoś, kto mógłby uczyć cnoty. Jednak nawet Sofiści nie uczą cnoty. Skoro nie oni to nikt. Tak więc cnota nie jest wiedzą. Cnota jest więc czymś dobrym. Na czym polega dobro cnoty?  Według Sokratesa: ludzie są dobrzy, gdy dobrze prowadzą swoje życie.  Ale czym ci ludzie się kierują? Odpowiedź: ortodoksa - to znaczy słuszne mniemanie - to coś pomiędzy wiedzą a niewiedzą. Słuszne mniemanie - odnosi się do sytuacji gdy wiemy, że tak jest ale nie potrafimy tego wyjaśnić Wiedza - odnosi się do sytuacji, gdy wiemy że tak jest i potrafimy wyjaśnić dlaczego tak jest. - słuszne mniemanie jest w życiu tak samo dobre i ważne jak wiedza. Jednak wybierając między jednym a drugim wybieramy wiedzę, gdyż tylko ona jest wartością samą w sobie IV / Platon inaczej podchodzi do cnoty: - cnota jest jedna bo wiedza jest jedna. Człowiek może chcieć i stawiać sobie za cel cnotę, a nie za dobre wychowanie; człowiek może dążyć do zła. - według Platona istnieje pluralizm pragnień (ludzie mają różne pragnienia). Sokrates wyznawał monizm pragnień. 8Eudajmonia w koncepcji Arystotelesa. Etyka nikomahejska - mówi o połączeniu dobra z celem (cel = dobro) • Istnieją dwie możliwości połączenia dobra z celem: 1) każde działanie zmierza do innego celu, 2) wszystkie działania zmierzają do jednego celu. Zgodnie z tą opcją: DOBRO (najwyższe) = CEL (najwyższy) Co może być najwyższym dobrem i najwyższym celem?  Odp.: aby coś mogło być tak nazwane, musi spełniać dwa warunki: 1) zupełność i ostateczność – nie może być środkiem do czegoś jeszcze 2) samowystarczalność – jeśli coś pojawia się w całości to nic co dodano do tej całości nie zmienia wartości całości EUDAJMONIA SPEŁNIA TE WARUNKI ! E U D A J M O N I A - to znaczy szczęście. Jest to pojęcie bez subiektywnego zabarwienia.  • Na czym polega szczęście człowieka? (trzy rodzaje odpowiedzi) 1) przyjemność – hedonistyczne życie, przyjemność zmysłowa 2) działalność polityczna i społeczna – zaangażowanie w życie społeczeństwa, działalność aktywna 3) teoretyczna kontemplacja -poszukiwanie wiedzy, prawdy, działalność naukowa - według Arystotelesa tylko teoretyczna kontemplacja może nas uszczęśliwić, uczynić z nas EUDAJMON.  • EUDAJMONIA - według Arystotelesa to: 1. żyć dobrze (być dobrym, moralnym człowiekiem) 2. mieć się dobrze (mieć wszystko to co zewnętrzne, np. bogactwo, sławę, dobre pochodzenie) 3. długość życia (aby być eudajmon trzeba mieć swoje lata, dziecko żyje za krótko aby nim być) • EUDAJMONIA to: 1) życie godne podziwu (np. życie misjonarza) 2) życie godne pozazdroszczenia (np. życie bogatego sławnego pisarza) • EUDAJMONIA - według Arystotelesa ma się przejawiać w działaniu.  Doskonałość działania może się odnosić do: 1. dyspozycji 2. charakteru - w tym będzie się przejawiać dobre działanie (o tym kim człowiek jest nie świadczy to co robi, ale to co lubi robić). • Sztuka bycia EUDAJMON - to łatwy dostęp rozumu do dobrego charakteru. 10Arystotelesowska koncepcja środka. ⇒ Cnoty można podzielić na:  • etyczne - (cnoty charakteru) - do nich odnosi się metoda środka • dianoetyczne ⇒ Doskonałość charakteru - to połączenie: ∗ trwałej dyspozycji (silna wola, słaba wola albo zło moralne) i  ∗ metoda środka (znalezienie go zależy od wytrenowania co dobre i złe). Środek musi być znaleziony między trzema rzeczami, tym co: 1) piękne 2) pożyteczne 3) moralnie piękne • Środkiem ma być to, co właściwe. Ten wybór to właściwe postępowanie, kierowanie emocjami w danej sytuacji.  • Znalezienie środka jest dla każdego indywidualne, ale nie może być subiektywne. Wybór środka musi być dokonany przez nas, ale w taki sposób, jak zrobił by to człowiek rozsądny.  • Jeśli nie wiemy jak postąpić w danej sytuacji, pytamy siebie, w jakim kierunku pchają nas nasze pożądliwości i podążamy w przeciwnym - TAM ZNAJDZIEMY ŚRODEK.  Doktryna środka- postępowanie środkowe: a) nauka etyki nie dopuszcza przepisów, co w danym momencie zrobić b) doktryna środka nie jest doktryną arytmetyczną, równo oddaloną od dwóch skrajności c) powstępowanie środkowe wg Arystotelesa to postępowanie odpowiednie w danej sytuacji. Nie ma to nic wspólnego z umiarkowaniem d) umiarkowanie to środek między nadmiarem i niedomiarem, np. zuchwalstwo- męstwo – tchórzostwo Typy zachowań: a) doskonałość charakteru- wie, co jest dobre, sprawia przyjemność, robi dobrze; oznaką postępowania jest to, że robi to lekkością b) silna wola- wszystko robi dobrze, ale nie robi tego, co należy z łatwością, zawsze musi się przemóc i przekonać się do dobrego czynu. Robi to z przymusu. Nie ma dobrego charakteru c) słaba wola- powoduje, że nawet jeśli chce zrobić coś dobrze, to nigdy tego nie dokona d) zło moralne- postępuje źle, czyni to z łatwością i sprawia mu to przyjemność. 11Epikurejska koncepcja najwyższego dobra. 1. Do bycia szczęśliwym nie potrzeba życia publicznego. Polityka szkodzi przyjaźni 2. Wiara w Boga nie potrzebna jest dla szczęścia. Sam sobie wystarczam. 3. Przekonanie, że rozum, który rozpoznaje rzeczywistość, doprowadzi mnie do szczęścia. 4. Najwyższym dobrem jest przyjemność (HEDONE) – rozkosz. -przyjemność jest czymś naturalnym. Od dziecka dążymy do przyjemności, a unikamy bólu i cierpienia -przyjemność to coś co poznajemy, nie trzeba tego argumentować, że jest czymś dobrym -przyjemność jest motywem naszego działania -nikt nigdy nie potępia przyjemności za bycie potępiamy ją wtedy, kiedy jej skutki są złe. Oceniamy przyjemność ze względu na intencję, nie ze względu na przyjemność samą w sobie -każdy ból i cierpienie jest złe, ale nie każde jest godne unikania. Nie każde zło i dobro jest godne wyboru. Wybieramy to wtedy, kiedy rozum podpowie nam. 12„Czwórmian” Epikura Według Epikura człowiek sam sobie utrudnia dochodzenie do szczęścia. Trapią nas pewne obawy, przeświadczenia. Dlatego Epikur podaje nam 4 recepty, które pomogą w byciu szczęśliwym człowiekiem - tzw. CZWÓRMIAN LECZNICZY 1. Recepta pierwsza - BÓSTWO NIE JEST STRASZNE  Musimy uwierzyć, że na nasze życie wpływa stosunek do Boga - musimy się określić, czy wierzymy w jego istnienie czy nie (ateizm, deizm, teizm). Następnie musimy się zastanowić, czego w takim przypadku możemy oczekiwać i czego się spodziewać. Jednak prawdy o Bogu musimy poszukiwać samodzielnie, nie możemy słuchać ludzi, gdyż ich często błędne przekonania mogą nas unieszczęśliwić.  2. Recepta druga - ŚMIERĆ NIE JEST STRASZNA Po śmierci nie ma nic, gdyż ciało - materia, ulega rozproszeniu, więc nie może niczego odczuwać (bólu czy cierpienia). Życie w niepewności budzi lęk i strach dlatego musimy być tego pewni.  3. Recepta trzecia - RZECZY DOBRE SĄ ŁATWE DO ZDOBYCIA Aby określić czym są „rzeczy dobre” musimy odnieść się do koncepcji pragnień i przyjemności Epikura. Koncepcja pragnień i przyjemności Epikura » PRAGNIENIA I. Naturalne i konieczne (te są najłatwiejsze do zdobycia) • jedzenie, picie, sen II. Naturalne i niekonieczne • seks, uczty III. Nienaturalne i niekonieczne • sława • przepych, pomniki (Im wyższe pragnienia, tym bardziej narażamy się na większy ból i cierpienia związane z trudnościami w zaspokajaniu tych pragnień)  » PRZYJEMNOŚCI I. Katastematyczne (bierne) - (na tych należy poprzestać) a) związane ze stanem ATARAKSJA - brak cierpień duszy b) związane ze stanem APONIA - brak bólu fizycznego II. Kinetyczne (czynne) a) radość z powodu doznań duchowych b) radość z powodu doznań fizycznych (Epikur twierdzi, że trzeba doceniać przyjemności katastematyczne, bo czasem to wcale nie takie proste je posiadać. Należy się o nie starać, można je bardzo szybko stracić.) 4. Recepta czwarta - BÓL JEST ŁATWY DO ZNIESIENIA Trzeba sobie uświadomić, że nie można traktować każdego bólu jako nie do zniesienia. Ból jest fizyczny i trzeba zapanować nad nim duchem. Należy przypomnieć sobie piękne chwile w których przeżywaliśmy przyjemność i rozkosz - to odwróci naszą uwagę od cierpieni	13Stoicka koncepcja cnoty i szczęśliwego życia. ⇒ Według Stoików to CNOTA - jest najwyższym i jedynym dobrem. • cnota ta może mieć różne wymiary: mądrość, wiedza, męstwo, sprawiedliwość - echo Sokratesa • jedynym złem jest WYSTĘPEK, a reszta to rzeczy neutralne (ADIAFORA) • rozum - ma pomagać żyć zgodnie z naturą • KOSMOPOLITYZM - przekonanie, że cnota może realizować się wszędzie, nie tylko w Polis (to kosmos jest moją ojczyzną) ⇒ Aby być w pełni szczęśliwym człowiekiem trzeba dążyć do stanu: APATIA - to nie tylko niewrażliwość na zewnętrze, ale to także wewnętrzny spokój mędrca, który wie, że błahe sprawy nie zniszczą jego doskonałości etycznej. ⇒ Seneka uważa, że życie szczęśliwe to życie zgodne z naturą. Wysiłek człowieka ma polegać na hartowaniu ducha.  • minimalizm etyczny- trzeba być lepszym od złych. Każdego dnia należy niwelować wady. • według Seneki kryterium oceny człowieka cnotliwego jest SUMIENIE • doskonałym człowiekiem można być, kształcąc się w różnych cnotach • to człowiek ma rządzić rzeczami a nie odwrotnie - tak ujawnia się doskonałość etyczna ⇒ Epiktet uważa, iż aby być szczęśliwym człowiekiem, należy dokonać słusznego wyboru między: 1) rzeczami na które mamy wpływ (np. nasz charakter) a  2) rzeczami na które nie mamy wpływu. Aby być szczęśliwym człowiekiem należy wybrać opcje 1. ⇒ To MNIEMANIE o pewnych rzeczach, a nie same rzeczy czyni nas nieszczęśliwymi ⇒ Musimy hartować ducha, tzn. pamiętać że: 1. po rozkoszy przychodzi skrucha 2. gdy zwalczymy pożądanie będziemy silni i dumni z siebie. 15Dobro i zło w koncepcji św. Augustyna. Wszystkie rzeczy stworzone są z Boga (Jezus) i od Boga (natura, człowiek, pochodzi z nicości, jest niedoskonałe). 1/ Koncepcja manichejska: światem rządzi dobro i zło. Dwa te pierwiastki są materialne i mają taką samą siłę. Raz zwycięża dobro, raz zło. Święty Augustyn porzuca koncepcję manichejską i zwraca się w kierunku Plotyna FIDES = RATIOR (wiara i rozum). 2/ Kieruje się on w stronę koncepcji PLOTYNA - mówi ona iż istnieje ABSOLUT (jednia) nierozpoznawalna poza rozumem. Ten absolut wyłania trzy stadia bytu (które kolejno mają coraz mniejszą moc): ∗ umysł (ducha) ∗ duszę -> HIPOSTAZY ∗ materię Absolut jest czymś o naturze boskiej, przenika on wszystko. Jest to koncepcja PANTEISTYCZNA - tzn. Bóg jest wszystkim i wszystko jest Bogiem.  Św. Augustyn rezygnuje również z tej koncepcji gdyż Bóg jest osobą konkretną,. 3/ Dobro to Bóg. Miara, postać i porządek to elementy bytu dobra. Zaburzenia w mierze, porządku i postaci powodują, że coś staje się złe. Wg Augustyna, ta rzecz przestaje istnieć. Zło jest zepsuciem, brakiem dobra, umniejszeniem dobra, odwróceniem się od dobra. Zło to brak rytmu i ładu, a istnieje bo jest potrzebna do zharmonizowania całości. Zło bierze się z wolnej woli, jest kwestią wyboru. W świecie nie istnieje antyczne zło. Człowiek nie jest OD Boga, a więc nie jest tą samą „substancją” co Bóg. Grzech jest wpisany w naturę ludzką. Bóg zsyła karę na człowieka, ponieważ chce zwrócić go ku dobru, ku niemu. 16Koncepcja łaski u św. Augustyna. Św. Augustyn twierdzi, że człowiek nie jest w stanie sam dojść do Boga. Potrzebuje on ŁASKI - (to niezasłużony dar, ofiarowany nam za nic) - to akt Boskiej woli. Łaska jest dana jednym a drugim nie dana. • ŁASKA - uzdatnia nas do czynienia dobra, tzn. jeśli ktoś czyni dobrze - ten ma łaskę, dobre uczynki są świadectwem posiadania łaski.  • nasza wolna wola przejawia się w tym, że możemy łaskę albo przyjąć albo odrzucić • inną oznaką łaski jest MIŁOŚĆ - św. Augustyn mówi „Kochaj i czyń co chcesz” (jeśli kochasz, to wszystko co zrobisz będzie dobre) PREDESTYNACJA- losy człowieka są z góry określone przez Boga; oparta na trzech zasadach: -Uprzedniość i darmowość łaski bożej -Nieodpartości bezwzględności jej mocy -Przekonaniu o niemocy i zepsuciu człowieka w wyniku grzechu pierworodnego Łatwość w czynieniu dobra oznacza, że człowiek został obdarzony łaską. Jeśli człowiek chce dobrze, jednak nie wychodzi mu to- nie posiada łaski. 17Przeszkody na drodze do dobra wg św. Tomasza. Św. Tomasz odwołuje się do Arystotelesa. Byt świadomy- wie, jaki ma cel, ale może go nie realizować. Byt nieświadomy – nie ma woli i świadomości co do zamierzonego celu. ⇒ Według św. Tomasza Bóg jest najwyższym dobrem, gdyż: jest to jedyna istota której ISTNIENIE = ISTOCIE, tzn. że coś ma konieczność istnienia, może i musi istnieć (człowiek nie musi).  ⇒ Według św. Tomasza Bóg stwarza rzeczy rozumne i nierozumne - to ustala relacje podporządkowania. Rzeczom tym nadaje cel, który jest zarazem dobrem tych rzeczy. • człowiek może zrozumieć swój cel - ma tym samym przewagę nad naturą. Człowiek może ten cel realizować lub nie. Realizacja odbywa się za pomocą: a) intelektu i b) woli ⇒ Według św. Tomasza istnieją 4 trudności na drodze do dobra 1. słabość rozumu - rozum może być ogarnięty grzechem np. grzechem pychy 2. przewrotność woli - człowiek czasem realizuje dobra mniejsze zaniedbując dobra większe, albo świadomie robi źle, wiedząc że powinien inaczej. 3. moralna słabość - gdy grzeszymy osłabiamy się, wtedy nawet małe dobro jest dla nas czymś trudnym - trzeba ćwiczyć wytrwałość i cierpliwość 4. nieuporządkowanie - czasem jedno pożądanie jest tak silne, że pożądań rozum nie może nad nim zapanować, czasem jedno dobro zasłania nam inne, nawet najwyższe ⇒ Kiedy natura nie może realizować swojego celu (tzn. swojego dobra) wtedy pojawia się zło.  • Dobro jest substratem (podstawą) zła. • Zło isnieje akcydentalnie a dobro substancjalnie. • Bóg jest stwórcą zła, ale tylko dlatego, że stworzył dobro. • Bóg jest najwyższym dobrem i jego zamiarem jest, aby człowiek do niego powrócił. 18Etyka praktyczna a metafizyka moralności wg Kanta. Kant chce zbudować etykę, która będzie autonomiczna (podmiot sam będzie ustanawiał sobie prawa i ich przestrzegał). Kant chce sprawdzić czy istnieje formalna determinacja woli. Kant dzieli dotychczasową etykę na: I. ETYKA PRAKTYCZNA – doświadczenie • jej podstawą była psychologia i antropologia. Pytamy kim jest człowiek?, jaka jest jego psychika? - odpowiedzi na te pytania dają nam wskazówki co dla człowieka jest dobre i złe. • rozum praktyczny - będzie nam mówił co mamy robić  II. METAFIZYKA MORALNOŚCI • według Kanta jest możliwa etyka czerpana nie z doświadczenia • domem metafizyki moralności będzie czysty rozum praktyczny - rozum czerpiący sam z siebie, nie z doświadczenia • etyka wykraczająca poza wszelką fizyczność • czysty rozum praktyczny jest bezsilny, przegrywa rywalizacje z naszymi pragnieniami i skłonnościami • tylko w sferze moralnej człowiek sam może stwarzać sobie prawa („prawo moralne we mnie”) • istnieje pewien czysty obszar moralności (Kant dowodzi, że czasem ludzie poświęcają się dla innych bez konkretnej przyczyny. Jedynym motywem w takiej sytuacji jest szacunek dla prawa moralnego - pewien stan intelektu, nie emocje) Świat moralny a świat zwierzęcy- niczym się nie różnimy. Świat fizyczny to świat, w którym nie człowiek stanowi prawo. Dzięki metafizyczności wiemy, że jesteśmy związani dla jakiegoś celu, a nie z konieczności. W świecie prawa moralnego sam stanowię prawo dla siebie. Dlaczego czasem postępujemy inaczej niż powinniśmy? To jest efekt dyskusji czystego rozumu praktycznego a Bogiem, światem zewnętrznym, społeczeństwem, itp. Zawsze coś jest. Czysty rozum przegrywa. 21Rola postulatów praktycznego rozumu w systemie Kanta. Trzy postulaty praktycznego rozumu: 1) Konieczność obowiązku pochodzi, nie od przedmiotu, ale od podmiotu, w myśl zasady: „ możesz dlatego, że powinieneś”. Stąd wolność woli wynika z powinności zawartej w nakazie prawa moralnego i dlatego przyjęcie istnienia wolności jest konieczne do wypełniania moralnych powinności. 2) Postulaty rozumu w oparciu o postulat wolności woli wymagają uznania nieśmiertelności duszy ( najwyższe dobro wymaga ciągłego postępu, dusza więc musi się doskonalić w nieskończoność, a zatem musi żyć wiecznie) i istnienia Boga jako istoty umożliwiającej człowiekowi zdobycie najwyższego dobra przez osiągnięcie najwyższego szczęścia. 3) Stosunek wiary do rozumu opiera się na praktycznym charakterze postulatów wolności, nieśmiertelności duszy i istnienia Boga, które człowiek przyjmuje nie na skutek poznania lecz na skutek potrzeby moralnej. Stąd wiara jest według Kanta wyłącznie potrzebą duszy, a nie produktem wiedzy. ⇒ Postulaty praktycznego rozumu - nie stanowią treści etyki Kanta ale stanowią dopełnienie metafizyki moralności. • na gruncie czystego praktycznego rozumu nie możemy wykazać, czy prawdziwymi są: 1) WOLNOŚĆ - nie wiemy, że istnieje wolność, ale żyjemy tak jakbyśmy byli wolni - postulujemy wolność 2) NIEŚMIERTELNOŚĆ - mamy przekonanie, że jeżeli postępujemy dobrze to będziemy szczęśliwi - cnota jest połączona ze szczęściem (jednak na ziemi tak nie jest). Postulujemy zatem nieśmiertelność - tam wszystko się wyrówna. Nie wiemy, że istnieje nieśmiertelność, ale żyjemy z wiarą że cnota połączy się ze szczęściem właśnie w nieśmiertelności 3) BÓG - Bóg jest po to, by zagwarantować nam w nieśmiertelności połączenie cnoty ze szczęściem. Postulujemy że Bóg istnieje aby wierzyć, że w nagrodę za cnotę spotka nas szczęście. 22Koncepcja dobra w utylitaryzmie. UTYLITARYZM - użyteczność, pożyteczność • przedmiotem rozważań utylitaryzmu jest społeczeństwo i dobro całości (państwo) • Cumbiland sformułował doktrynę utylitaryzmu • dobro polega na największym szczęściu jak największej liczby osób ∗ cecha konsekwencjonalistyczna - ocena mierzona jest wartością czynu, istotne są skutki i konsekwencje czynu (u Arystotelesa istotna była osoba, u Kanta zaś intencja czynu). Czyn jest wtedy użyteczny, kiedy maksymalizuje szczęście drugiego człowieka • aby czyn był dobry musi mieć pozytywny skutek 24Nietzscheańska krytyka etyki. Uniwersalizm- zakłada, że wszyscy ludzie powinni podlegać jednemu prawu. KRYTYKA: Ocena etyczna powinna zależeć od tego, kim jest człowiek. Oceny moralne są subiektywne i relatywne. Metafizyka- dzieli świat na boski (dobry) i ziemski (zły). KRYTYKA: Uważa, że świat boski nie istnieje. Bóg umarł! Nihillizm- nie ma wartości. KRYTYKA: Człowiek jest kreatorem wartości. Nihilizm jest mocą, która dochodzi do kresu jakiś interpretacji. Skoro boga nie ma, musimy przejść przez życie bez nihilizmu. Nihilizm to bezsens powtarzający się w nieskończoność. Nietzsche uważa, że życie to coś, co wyłania się, kiedy przejdziemy przez nihilizm. Nietzsche krytykował utylitaryzm. Chciał jak najwięcej dobra dla jak największej liczby ludzi w jak najkrótszym czasie. -liczy się dobro ogółu, a nie jednostek -krytykował moralność chrześcijańską (nie liczy się dobro ówczesne. Ludzie wierzą, że nagroda będzie w przyszłym życiu) -krytyka moralności judaistycznej Relatywistyczna teoria poznania – wszystkie czynności ludzkie, w tym poznanie, są uwarunkowane potrzebami życiowymi Relatywistyczna teoria wartości – oceny ludzkie są subiektywne i uwarunkowane biologicznie. Nie istnieje moralność obiektywna Krytyka moralności współczesnej – Do jej wad zaliczał: a) Założenie równości – wszyscy są równie mają równe prawa i obowiązki b) Założenie wolności - c) Założenie wartości bezwzględnej Wyróżniał 2 zasadnicze postawy człowieka: - Apollińską – ceni to co jasne, przejrzyste, zrównoważone, harmonijne - Dionizyjską – ceni pęd, dynamikę, płodność, burzenie harmonii Opowiadał się za drugą. TERMINY: Arete- cnota; termin łączony z agathos. Jeśli dana rzecz posiada- lub nie- arete, staje się- lub nie- agathos. (PKT 1) Agathos – dobry (PKT 1) Ethos- zbiór norm, zasad, obyczajów. Etyka to kształtowanie charakteru przez przyczajenia za pomocą rozumu. Techne- nauka praktyczna, dla sofistów to retoryka. (PKT 2) Paideia- wiadomo od Spyry ;) Fysei- to co z natury. (PKT 2) Nomoi- to co stanowione przez człowieka (PKT 2) prawo stanowione ( Hippiasz) tę równość pogwałca, czyniąc z niektórych ludzi niewolników. Był to jeden z pierwszych głosów za równością wszystkich ludzi. Retoryka- sztuka przemawiania (PKT 2) sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych Eudajmonia – PKT 8 Fronesis- dyspozycja do działania oparta na trafnym rozpoznaniu co jest dla nas dobre, a co złe. Nie ma jednego obiektywnego postępowania środkowego. Postępowanie środkowe zawsze jest ze względu na nas tak, jakby za nas wybrał człowiek rozsądny. Fronesis może działać pod jednym warunkiem: kiedy nasza sfera emocjonalna będzie poukładana, jeśli nie będzie zgrzytu między rozumem a sferą emocjonalną. Makarios- „dobry”- błogosławiony (nie w znaczeniu religijnym a „w czepku urodzony”)- żyje dobrze, ma się dobrze, w życiu które osiągnęło pełność. Ataraksja- niewzruszoność, równowaga ducha, ideał spokoju wewnętrznego człowieka. Termin ten jest charakterystyczny dla filozofii cynizmu, stoicyzmu i sceptycyzmu. Zgodnie z nimi jest to stan doskonały, stanowiący warunek szczęścia, a niekiedy nawet z nim tożsamy. U sceptyków wynikał z wstrzymania się od wszelkich osądów. Ataraksja jest to pewnego rodzaju obojętność na własną krzywdę - nieprzejmowanie się swoimi problemami, podchodzenie do nich z dużym dystansem. Ludzie z taką cechą są bardzo zrównoważeni psychicznie, najczęściej też nigdy nie płaczą. Reakcja na bodźce zewnętrzne jest u nich minimalna. Adiafora- wszystkie rzeczy neutralne Hedone- Pogląd Epikura to HEDONIZM – najwyższym i jedynym dobrem jest przyjemność Apatia- stan, do którego mamy zmierzać. Stan niepodatności na wzruszenia, spokój wewnętrzny. Kosmopolityzm – dla człowieka mądrego domem jest cały świat. Taki człowiek może mieszkać wszędzie, wszędzie jest też miejsce na mądrość. Predestynacja – losy człowieka z góry określone są przez Boga. Czysty rozum praktyczny- (PKT 18) Nihilizm – pogląd negujący sens życia (PKT 24) Wola mocy- nowe kryterium, zamiast moralności. Np. dobry to silny, zły to lichy Immoralizm – poza dobrem i złem. Obejmuje trzy stany: przedmoralny- wartość czyny mierzona skutkiem, moralny- intencja, pozamoralny- mierzymy wartość wolą mocy