WOLTER

VOLTAIRE

właściwie Francois -Marie Aruet

(1694-1778)

Założenia: empiryzm, racjonalizm, deizm

Niestrudzenie propagował rozum ludzki, tolerancję religijną, postęp cywilizacyjny i techniczny, głosił też postulat niezależności jednostki ludzkiej.

Życie: Syn paryskiego notariusza, nauki pobierał w kolegium jezuickim, pierwszy utwór literacki opublikował w wieku 16 lat. Pisał wiele, lecz nie wszystko było przemyślane i w efekcie najpierw został skazany na wygnanie a potem na rok więzienia w Bazylei. Po awanturze z wpływowym kawalerem został przymusowo wysłany do Anglii. Po powrocie do Francji znalazł schronienie u markizy du Chatelet. Wiele razem podróżowali a po jej śmierci w 1750r. udał się na dwór króla pruskiego Fryderyka II (despota o ambicjach literackich), który otaczał się pisarzami i filozofami. Po 4 latach opuszcza dwór Fryderyka i udaje się do Genewy. Tu także po krótkim czasie pojawiają się konflikty wywołane poglądami filozoficznymi (głównie religia). Następnie kupuje posiadłość w Ferney, tuż przy granicy francuskiej, co zapewnia mu możliwe największe poczucie wolności. Ferney staje się centrum życia umysłowego, głośnym w całej Europie. Po 25 latach nieobecności, na krótko przed śmiercią, Wolter przyjechał do Paryża. Przyjmowano go z szacunkiem i entuzjazmem, mimo iż wciąż kontrowersyjnych ocen jego osoby i twórczości.

Prawnik, poeta, dramaturg, publicysta, powieściopisarz, historyk, encyklopedysta

Twórczość Waltera jest bardzo bogata i różnorodna:

• powiastki filozoficzne, np. Kandyd

• tragedie

• poematy (w ty poemat heroikomiczny Dziewica Orleańska)

• publicystyka (m.in. Listy o Anglikach, Traktat o tolerancji

• opracowywał hasła do Encykopedii

• autor Słownika filozoficznego i Listów filozoficznych

Jego najpopularniejsze utwory to:

• „Kandyd”,

• „Dziewica orleańska”,

• „Zadig”,

• „Tak toczy się światek”,

• „Księżniczka Babilonu”,

• „Prostaczek”,

• „Traktat o tolerancji”,

• Słownik filozoficzny”.

Poglądy filozoficzne:

• popierał (jak Locke) walkę z dogmatyzmem oraz uznanie wolności człowieka.

• zwalczał feudalizm i monarchię despotyczną, był zwolennikiem empiryzmu.

• twierdził, że prawdziwe jest jedynie to co racjonalne i dające się poznać rozumem, który ma władzę wszechmocna i niezawodną. Rozum był dla niego miarą prawdy.

• krytykował wszelką metafizykę twierdząc: „ Na końcu prawie każdego rozdziału, poświęconego metafizyce powinniśmy postawić dwie litery: N.L., non liquet, to niejasne”.

• odrzucał wszelkie autorytety, w tym władzy i Kościoła,

• opowiadał się za tolerancją, wypowiadając słynne do dziś słowa: „Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo to powiedzieć”,

• chwalił racjonalizmem i popularyzował empiryzm. Twierdził, iż poznanie kształtuje się przez doświadczenie, wszystko poza tym jest tylko hipotezą,

• był zwolennikiem libertynizmu,

• twierdził, że sprawiedliwość jest wartością uniwersalną i ponadkulturową,

• uznawał istnieje Boga, dlatego niektórzy zaliczali go do francuskich deistów,

• był przeciwny religii objawionej i instytucji Kościoła, ale zwolennikiem tzw. religii naturalnej,

• postulował rozdział państwa i Kościoła oraz tolerancję dla wszystkich religii,

• ostrymi wypowiedziami ośmieszał i kompromitował duchowieństwo,

• bronił praw rozumu i jego niezależności.

• zażarcie zwalczał instytucje feudalne (zwłaszcza dwór i Kościół), krytykował również skostniałe obyczaje i przesądy.

Poglądy

1.  Na Boga

• Deizm – przekonanie, że istota wyższa, Bóg, nie wtrąca się w losy świata ani człowieka. Wolter uważał ponadto, że religia może być zbudowana na pewnych podstawach rozumowych. Jeżeli świat to dobrze skonstruowany zegar, musiał istnieć wielki Zegarmistrz, który wprawił ten mechanizm w ruch.

• Atakował klerykalizm i fanatyzm religijny.

1. Na świat – Początkowo uważał, że świat nie jest wcale bezduszną maszynerią, a zło spotykające ludzi można usprawiedliwić, odwołując się do harmonii wszechświata. Lecz jego optymizm załamał się na wieść o trzęsieniu ziemi w Lizbonie i bezsensownej śmierci wielu ludzi (ta katastrofa znalazła odbicie w Kandydzie).

2. Na postęp i monarchię – był zwolennikiem monarchii, nie postulował jej obalenia. Sądził, że dla idei postępu (której był wielkim zwolennikiem) najlepszym środowiskiem był oświeceniowy despotyzm. Uważał, że światły monarcha więcej zdziałałby dla dobra nauki i państwa niż rządy ogółu.

3. Na tolerancję – był orędownikiem tolerancji, autorem Traktatu o tolerancji.

4. Na procesy dziejowe – rozwinął następująca koncepcję dziejów:

• Procesy historyczne dokonują się nie ze względu na plan Boga, lecz są skutkiem ludzkich działań i namiętności.

• Postęp może się dokonać tylko wtedy, gdy człowiek pokona wrodzoną zwierzęcość; będzie kierował się w swoich działaniach rozumnymi przesłankami.

Racjonalizm – dla Woltera rozum był wielka potęgą. Uważał rozum za niezawodny. Prawdziwe jest tylko to, co racjonalne, a wszystko, co niezgodne z rozumem, należy odrzucić.