Dr Maria Bal Nowak

Instytut Filozofii i Socjologii UP Kraków

Sylabus przedmiotu Prawa i wolności człowieka w wymiarze: 30 g wykładu, 30g ćwiczeń.

Wykłady

1. Czym są prawa człowieka?

Prawa człowieka a prawo – skąd potrzeba osobnego potraktowania? Skierowanie przeciw państwu – główny rys praw człowieka. Charakter praw człowieka, ich umocowanie w ludzkiej godności. Różne rozumienia godności w etyce. Katalog praw człowieka: prawa materialne a proceduralne.

2. Prawa człowieka – historia idei

Historyczne wątki idei ochrony przed władzą absolutną od starożytności po czasy nowożytne: treuga Dei, ordalia, Magna Charta Libertatum po dokumenty chroniące ogół obywateli. Oświecenie i jego rola w zmianie samego źródła władzy. Konstytucjonalizm na świecie. Dwie drogi uzyskiwania wolności: 1/ europejska – przez państwo; 2/ amerykańska -wolność od państwa.

3 -6. Międzynarodowe systemy ochrony praw człowieka: ponadregionalne, kontynentalne.

3. ONZ

Powstanie organizacji, jej rola w świecie, wyspecjalizowane agendy. Uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i paktów praw człowieka. Nurt ochrony poprzez pakty i ochrony traktatowej. Mechanizm skargi państwowej i indywidualnej do Komitetu Praw Człowieka.

4. Rada Europy

Zadania i rola Rady Europy w promocji demokracji i praw człowieka. Europejska Konwencja Praw Człowieka i jej rozszerzanie poprzez protokoły fakultatywne. Nurt ochrony traktatowej w RE. Mechanizm skargi strasburskiej. Organy i tryb rozpatrywania skarg. Polska w RE.

5. KBWE (OBWE)

Rola KBWE w utrwalaniu pokoju w Europie w okresie zimnej wojny. Akt Końcowy KBWE i jego ustalenia. Powstanie Grup i Komitetów Helsińskich w Europie. Przekształcenie KBWE w OBWE. Działalność Komitetu Helsińskiego w Polsce .

6. Unia Europejska

Karta Praw Podstawowych UE i Traktat Lizboński. Ograniczenie obowiązywania Karty w Polsce i Wielkiej Brytanii.

7.Krajowy system ochrony praw człowieka

System sądownictwa w Polsce. Prawa człowieka w Konstytucji RP. Skarga konstytucyjna – mechanizm działania. Rola Trybunału Konstytucyjnego.

8. Rzecznik Praw Obywatelskich i jego rola w obronie praw człowieka

Historia urzędu ombudsmana na świecie. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Zakres kompetencji RPO w RP.

9. Organizacje pozarządowe na rzecz praw człowieka

Czym są NGOs-y? Organizacje non-profit na świecie i w Polsce. Jak założyć NGO? Stowarzyszenia i fundacje. Rola wolontariatu.

10-11. Katalog praw człowieka. Prawo do życia

Zakres prawa do życia w dokumentach międzynarodowych (ONZ i RE) i krajowych .Wykładnie prawa do życia: prawo do życia od poczęcia/aborcja; prawo do zakończenia życia/ eutanazja/kara śmierci; transplantacje i eksperymenty medyczne. Rodzicielstwo zastępcze. Konwencja Bioetyczna RE.

12.Prawo do prywatności

Prywatność a intymność, granice ochrony. Ochrona danych osobowych w prawie międzynarodowym i krajowym. Nietykalność osobista, ochrona dobrego imienia – granice ochrony. Groźne wycieki danych osobowych. Ochrona prywatności w sieci. Stalking.

13. Wolność myśli, sumienia i wyznania

Historia wolności sumienia na świecie. Ochrona w prawie krajowym i międzynarodowym. Dwuwarstwowość prawa do wolności religii. Religia a przekonania. Nietolerancja a dyskryminacja.

14. Prawa człowieka do rzetelnego potraktowania przez organy policyjno-sądowe.

Prawo do rzetelnego procesu: zbieranie danych przez policję, sformułowanie przez prokuraturę aktu oskarżenia w rozsądnym terminie, przewlekłość postępowania. Uprawnienia policji w sprawie zatrzymania i przeszukania mieszkania. Przewlekłość aresztu tymczasowego – najczęstszą przyczyną skargi Polaków do Strasburga.

15. Przeciw dyskryminacji

Pojęcie dyskryminacji w systemie prawa. Obrona praw mniejszości istotą demokracji: czym jest mniejszość. Swoboda przekonań, wyrażania opinii, wolność manifestacji. Zagrożenie mobbingiem. Dyskryminacja ze względu na wiek, orientację seksualną, pochodzenie etniczne. Problem wykluczenia społecznego i przeciwdziałanie mu.

Ćwiczenia

1.Katalog praw człowieka: prawa materialne i proceduralne. Czym różni się prawo od praw człowieka; przykłady zastosowań obu dziedzin. Różne rozumienia godności w filozofii, etyce, literaturze – analiza na przykładach.

2. Szukanie korzeni: rozumienie praw człowieka w Biblii i filozofii greckiej. Przykłady ograniczania władzy absolutnej - rola losu w ochronie życia człowieka. Droga europejska i amerykańska: wolność w Europie i Stanach Zjednoczonych AP. Analiza Konstytucji USA.

3. Rozkwit i upadek autorytetu ONZ w II połowie XX wieku i obecnie. Rola i znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Mechanizm skargi do Komitetu Praw Człowieka: dobre i złe strony na konkretnych przykładach skarg.

4. Konwencja Europejska: umiejętność zastosowania przy analizie faktycznych skarg rozpatrywanych w Strasburgu. Jak napisać samemu skargę do Trybunału Praw Człowieka. Skargi przeciw Polsce – analiza casusów.

5. Od KBWE do OBWE. Zimna wojna i sposoby jej przezwyciężania w Europie. Komitet Helsiński w Polsce, jego rola i znaczenie przed 1989 rokiem. Przekształcenie Komitetu w Helsińską Fundację Praw Człowieka – jej zadania obecnie.

6.Unia Europejska i stopniowy wzrost zainteresowania tematem praw człowieka. Analiza Karty Praw Podstawowych i jej porównanie z KE.

7. Praca nad Konstytucją RP w zakresie ochrony praw człowieka. Dlaczego Konstytucja nie jest stosowana bezpośrednio? Trybunał Konstytucyjny na straży zgodności ustaw z praw niższego rzędu z Konstytucją Czym się zajmuje Trybunał Stanu?

8. Potrzeba urzędu PRO w Polsce i w innych krajach. Jak napisać skargę do Rzecznika – pisanie skargi.

9. NGS-y jako przykład funkcjonowania civil socjety. Potrzeba działań oddolnych na rzecz konkretnych spraw – przykłady. Jak założyć organizację pozarządową? Dlaczego warto działać w wolontariacie?

10. Co to znaczy prawo do życia: na czym polega jego arbitralna ochrona przez prawo? Aborcja i zakres ochrony początku życia : sytuacja prawna w Polsce i innych krajach. Prawo do ochrony stanu i jakości życia: prawa pacjenta, eksperymenty medyczne, transplantacje – analiza na przykładach.

11. Kara śmierci i stosunek do niej na świecie. Raporty AI o stosowaniu ks. Czym jest eutanazja a czym kryptanazja? Schemat zgody eutanatycznej na przykładzie Holandii. Rodzicielstwo zastępcze –nowy temat w zakresie prawa do życia.

12. Czym są dane osobowe, a czym dobra osobiste? Zakres ochrony dóbr prywatnych w pracy czy w sferze publicznej – analiza przykładów. Zagrożenia dla prywatności w sieci – próba obrony. Co wolno politykowi , co osobie zaufania publicznego a co zwykłemu Kowalskiemu i dlaczego?

13. Dlaczego przekonania religijne różnicują ludzi? Czy jest możliwe pokojowe współistnienie chrześcijaństwa i islamu w świecie? Zagrożenia dla tolerancji religijnej – skąd się biorą? Czy wszystkie przekonania są dozwolone prawem ( kłamstwo oświęcimskie)?

14.Jak powinien wyglądać rzetelny proces przed sądem w świetle art. 6 KE? Przewlekłość postępowania najczęstszą przyczyną skarg obywateli . Kto nas może pozbawić czasowo wolności / zatrzymać i na jak długo? Uprawnienia policji i prokuratury w sprawie zatrzymań, przeszukań, zaboru mienia.

15. Zagrożenie dyskryminacją z różnych przyczyn. Jak prawo chroni nas przed dyskryminacją – analiza dokumentów i casusów. Czym jest uporczywe nękanie drugiej osoby i kiedy jest nielegalne? Czy państwo może dyskryminować grupy obywateli i z jakich powodów? Kiedy dyskryminacja prowadzi do wykluczenia?

Bibliografia

1.W.Osiatyński, Prawa człowieka i ich granice, Kraków 2011.

2. C. Mik (red.), Prawa człowieka w XXI wieku. Wyzwania dla ochrony prawnej, Toruń 2005.

3. B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik (red), Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe, Toruń 1993

4. J. A. Rybczyńska, A. Demczuk (red.), Ochrona praw człowieka w Polsce po 1989 roku na tle standardów międzynarodowych, Lublin 2012

5. A. Michalska, Komitet Praw człowieka. Kompetencje, funkcjonowanie, orzecznictwo, Warszawa 1994

6.E. Stawowy (red.), Prawa i wolności człowieka. Scenariusze lekcji dla szkół średnich i podstawowych, Kraków 1996.

7. Teksty analizowane na ćwiczeniach: casusy z orzeczeń ETPCz, dokumenty prawne: konstytucje, pakty, konwencje. Raporty organizacji prawoczłowieczych ogłaszane w sieci. Artykuły z gazet. Filmy edukacyjne.