Zaprezentuj różne oblicza patriotyzmu w literaturze XIX w.

Na początku swojej prezentacji chciałbym omówić pojęcie patriotyzmu. Jest to szacunek i umiłowanie ojczyzny, gotowość do poświęcenia się dla niej i narodu, stawianie dobra własnego kraju ponad interesy partykularne bądź osobiste. Poczucie silnej więzi emocjonalnej i społecznej z narodem, jego kulturą i tradycją. Patrząc na historię naszego kraju możemy zauważyć, jak zmieniało się oblicze patriotyzmu.

Szczególnie ważnym okresem jest XIX wiek. Był to czas dramatyczny, dla narodu. Trzy sąsiednie kraje, zagarnęły polskie ziemie do swojego terytorium powodując, że Polska zniknęła z mapy Europy. Jednak nasi przodkowie nigdy nie pogodzili się

z utratą własnego kraju, przejawiając przy tym szczególny wyraz patriotyzmu.

Stało się to inspiracją dla wielu autorów dzieł literackich zarówno w epoce Romantyzmu jak i w Pozytywizmie.

Na początku XIX wieku wielkie nadzieje wyzwoleńcze wiązane były z Napoleonem Bonaparte i jego planami zdobycia Rosji. Wielu Polaków zgłosiło się do armii francuskiej, chcąc pomóc w pokonaniu wspólnego wroga i odzyskaniu tym samym niepodległości własnej ojczyzny. Sytuacja ta jest przedstawiona w utworze Adama Mickiewicza pt. „ Pan Tadeusz”. Powstała ona kilka lat po upadku powstania listopadowego. Poeta przenosi swą utęsknioną duszę do ojczyzny i przypomina Polakom cierpiącym pod zaborami o wielkim zrywie narodowym w epoce Napoleona, kiedy walczyli o wolność na wszystkich frontach. Mickiewicz przedstawia bardzo ciekawą wizje patriotyzmu w tym utworze. Jawi się jako umiłowanie dawnych obyczajów, jako szacunek do tradycji i kultywowanie jej, to także troska o losy ojczyzny i prowadzenie działalności narodowowyzwoleńczej. W "Panu Tadeuszu" jest wiele scen, nawiązujących do historii Polski, jak na przykład scena koncertu Jankiela, podczas której muzyka przywołuje wydarzenia od konfederacji barskiej, aż po obrady Sejmu Wielkiego. Muzyka Jankiel w swą grą przywołuje także wydarzenia uchwalenia Konstytucji 3 maja, powstanie Kościuszki, rzeź Pragi, a także uformowanie Legionów Dąbrowskiego, czy wcześniej konfederację targowicką. Patrząc na obraz dworu w Soplicowie dostrzegamy prawdziwą „oazę” polskości. Mnóstwo w nim obrazów polskich bohaterów narodowych, można usłyszeć wydzwaniany przez zegar Mazurek Dąbrowskiego. Mickiewicz bardzo często podkreśla, jak wielką rolę odgrywa w ludzkim życiu służba ojczystemu krajowi. Oddanie, z jakim Jacek Soplica walczył o słuszną, narodową sprawę sprawia, że możemy postawić go w tym rzędzie literackich bohaterów, którzy mogą stanowić wzór postępowania dla młodych Polaków. W postaci Soplicy ważne jest też ukazanie tego, w jaki sposób pokolenie powstańców z roku 1830 zrozumiało, że bez poparcia mas chłopskich, sam ruch szlachecki niewiele zdziała. Zaś najpiękniejszym wyznaniem miłości do Ojczyzny na zawsze pozostanie otwierająca "Pana Tadeusza" Inwokacja, wyrażająca tęsknotę za utraconym krajem. "Pan Tadeusz" z pewnością był i nadal jest jedną z najpiękniejszych, literackich lekcji patriotycznych postaw.

Miłość do kraju podczas okresu kiedy jest ona zagrożona nie może być bierna ale musi przede wszystkim czynna. Ale żeby taka była, konieczne jest poświecenie własnego szczęścia na rzecz ojczyzny. Taka postawa została zaprezentowana w kolejnym utworze Adama Mickiewicza pt. „ Konrad Wallenrod”. Tytułowy bohater to przykład wielkiego patrioty, którego najważniejszym celem, który determinuje jego życie, jest walka o uratowanie swego narodu. Mickiewicz nie osadził akcji utworu w realiach polskich, posłużył się zaś tzw. "historyzmem maski" - metodą przedstawiania aktualnych treści politycznych, ukrytych pod płaszczem konwencji utworu historycznego. Akcja "Konrada Wallenroda" osadzona jest w czasach średniowiecznych, zaś opowiada historię podstępnej walki, jaką prowadził litewski rycerz, Walter - Alf z Zakonem Krzyżackim. Pod pozorem opowieści o tej walce, wskazywał Mickiewicz rodakom, jaką taktykę powinni przyjąć względem zaborcy. Tytułowy bohater, porwany w dzieciństwie i wychowany przez zakonników, odzyskuje, dzięki litewskiemu pieśniarzowi Halbanowi, utraconą tożsamość narodową. Naradza się w nim potrzeba powrotu do własnego kraju, a następnie powraca z planem straszliwej zemsty który zada zakonowi ostateczny cios. Walter przyjmuje imię Konrada Wallenrod które przywłaszczył sobie po zabitym przez siebie rycerzu. Celem działań Walter było rozbicie zakonu od środka. Realizując ten plan poświęca wszystko: szczęście rodzinne, zdrowie a także własny honor. Bohater zostaje postawiony w trudnej sytuacji. Musi przeciwstawić się własnemu sumieniu, ponieważ będzie działał w sposób niemoralny. Staje się buntownikiem sprzeniewierzającym się zasadom moralnym w imię wolności ojczyzny. Dokonuje wyboru miedzy wartościami: etosem rycerskim, zasadami obowiązującymi chrześcijanina, szczęściem osobistym a dobrem narodu. Mimo wewnętrznego rozdarcia, jego serce nakazuje mu jednak bronić ojczyzny w każdy możliwy sposób i determinuje go do podjęcia się nawet haniebnych czynów. Poetycka powieść Mickiewicza jest manifestem wielkiego patriotyzmu, lecz ukazuje, że walka z wrogiem niekoniecznie musi być rozgrywana w sposób sprawiedliwy i szlachetny. Poemat nie jest jednak apoteozą zdrady. Autor próbuje zainspirować Polaków, do prowadzenia wojny w sposób bardzo przebiegły i wyszukany. Niejako również, usprawiedliwia takie działania, sugerując, że w tym przypadku cel uświęca środki. Walcząc w obronie własnego kraju trzeba być zarówno lwem jak i lisem.

Kolejnym utworem, który pragnę omówić, jest III część "Dziadów", jeden z najwspanialszych, polskich dramatów romantycznych, również autorstwa Adama Mickiewicza. Jest to wspaniała historia buntu Polaków oraz prześladowań, jakich doświadczali ze strony władz carskiej Rosji. Dramat przedstawia cierpienia młodych Polaków, którzy odważyli się podnieść głowy przeciwko okrucieństwu i bezwzględności rosyjskich zaborców, płacąc nieraz za to najwyższą cenę. Cierpienia narodu polskiego zrównane zostają z cierpieniami Chrystusa, co owocuje sprecyzowaniem koncepcji mesjanistycznej. Według niej, Polacy to wybrany naród, predestynowany do walki ze złem, zniewoleniem, których przedstawicielem jest rosyjski carat, wcielenie Szatana. Polacy, wspierani przez niebiańskie siły, mają wybawić wszystkie zniewolone narody. Polska zginie, tak jak na krzyżu zmarł Chrystus, ale tak samo jak on, zmartwychwstanie, by dać w ten sposób świadectwo prawdzie i ostatecznie rozgromić zło. Mickiewicz w „Dziadach” zaprezentował, pokazał co znaczy najprawdziwszy patriotyzm. Pokazał jak daleko może się posunąć jednostka, identyfikująca się z własnym narodem. Przedstawił to w monologu głównego bohatera w tzw. „ Wielkiej Improwizacji”. Konrad uczyniony przez autora poetą wygłasza wielką mowę poetycką, świadczącą o tym jak wielką miłością darzy on własną ojczyznę. Chcą jej wyzwolenia jest gotów na wszystko. Popada tym samym w konflikt z Bogiem. W monologu zawarte jest oskarżenie Najwyższego o jego obojętność wobec cierpienia Polaków, oraz poprzez to sprzyjanie wrogim siłom. Konrad żąda od Stwórcy, aby ten dał mu „rząd dusz” dzięki czemu wyzwoli ludzi i uczyni ich szczęśliwymi.