Grupa i jej wpływ na zachowania
Ludzie żyją jako członkowie zorganizowanych grup i ich los jest trwale związany z grupą do której przynależą.
co sprawia, że zbiorowość staje się grupą? Podejmując się próby odpowiedzi na to pytanie, bierze się pod uwagę więzi miedzy członkami zbiorowości. Mimo wszystko jest to kryterium mało precyzyjne. Widzowie czy kibice pozostają w jakiejś zależności od siebie, ale nie stanowią grupy w pojęciu socjologicznym.
Cooley – wybitny amerykański znawca problematyki małych grup zwracał uwagę na więzi wynikające z możliwości komunikowania się bezpośredniego. Wprowadził pojecie grupy pierwotnej. (definicja - Grupa pierwotna odznacza się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę). Wskazał także 5 cech grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą powiązane. Niewyspecjalizowany charakter kontaktów oznacza, że dla członków grupy nie jest ważne wykonane zadanie, ale to z kim się je wykonuje oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.
Przykładem grup pierwotnych może być rodzina, społeczność lokalna. Warto zauważyć że w tych typach grup pierwotnych więzi oparte są na zażyłych stosunkach społecznych a nie instytucjonalnych. Uczestnictwo w grupie pierwotnej zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka, daje poczucie więzi, koleżeństwa itp.
Większość badaczy problematyki zachowań grupowych uważa, iż podstawą istnienia każdej grupy jest interakcja – wzajemny wpływ na ludzi
Podsumowując:
Grupę tworzy układ min. 3 jednostek,
Członkowie wchodzą w interakcje
Łączy je wspólny cel, do którego realizacji dążą, zachowania członków grupy regulują normy grupowe (mogą być ujęte w sformalizowany kodeks lub „niepisane” normy; umożliwiają realizację celu i chronią grupę przed rozkładem),
Każda grupa ma też pewną, dającą się opisać strukturę
Grupę cechuję odrębność od innych grup ( może się ona przejawiać w różnicy celów i sposobach ich realizacji, różnicy norm i obyczajów grupowych, poczuciu wspólnoty i przynależności do grupy u jej członków itp.
Wynikiem poczucia jej odrębności jest tożsamość
Z reguły istnieje ośrodek skupienia i pewne symbole
Względnie trwała łączność przestrzenna, bądź przynajmniej systematyczne kontakty społeczne,
Poczucie więzi, wspólnoty w ramach pewnej zbiorowości i poczucie odrębności wobec ludzi znajdujących się na zewnątrz tej zbiorowości,
Wzajemne zalezności, a zwłaszcza podział czynności i współpraca w ramach pewnego zbiorowego zachowania,
Podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze absolutnym, a w szczególności podobieństwo cech kultury, uznawanie wspólnych wzorów wartości
Podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze relatywnym, a zwłaszcza zajmowanie podobnej pozycji w ramach podziału dóbr ekonomicznych, władzy hierarchii, prestiżu.
Wielkość grupy jest jednym z najważniejszych czynników determinujących strukturę danej grupy. Najmniejsza grupa nazywana jest parą i składa się z 2 osób. Wymaga obustronnego zaangażowania aby mogła trwać, są o wiele mniej stabilne niż grupy większe. Im grupa jest mniejsza tym łatwiej wytworzyć bliskie i zażyłe stosunki.
W przypadku triad istnieje kilka możliwych rodzajów związków, jak i koalicji 2 członków przeciwko jednemu. W przypadku konfliktu trzeci członek może odgrywać rolę mediatora, trójka jest bardziej stabilna niż para, ale w dalszym ciągu mniej stabilna niż duża grupa.
Wraz ze wzrostem liczebności grupy poszerza się zakres możliwych związków między jej członkami. Gdy grupa osiągnie większą liczebność jej struktura staje się bardziej sformalizowana a bezpośrednie relacje między członkami stają się utrudnione.
Grupy mniejsze szybciej wykonują zlecone zadania niż grupy duże, w przypadku rozwiązywania problemów lepsze wyniki osiągają grupy duże.
Zjawisko to jest związane z próżniactwem społecznym – skłonność poszczególnych osób do zużywania mniejszej ilości energii w pracy kolektywnej niż w indywidualnej. Świadczy to o tym, iż wielkość grupy jest odwrotnie proporcjonalna do indywidualnej efektywności
Duże grupy – rozbudowany schemat komunikowania się miedzy członkami
Wielkie grupy to takie które nie opierają się na więzi personalnej każdego członka z każdym
Małe grupy – komunikowanie się bezpośrednie.
W małych grupach decyzje mogą być podejmowane jednogłośnie, w dużych natomiast jest to niemożliwe. Grupy mniejsze są bardziej spersonalizowane, natomiast grupy większe są o wiele mniej spersonalizowane ale bardziej stabilne, optymalna wielkość grupy zależy od natury.
Organizacja grupy utożsamiana jest z jej struktura, zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych, stosunkami władzy. Grupy różnią sie miedzy sobą m.in
wielkością - mała grupa przyjaciół, duża grupa pracowników firmy.
Typem więźi - wieźi osobiste w rodzinie, słabe wiezi w duzych zespolach zadaniowych
Stopnie sformalizowania struktury - struktura hierarchi stanowisk w firmie
Długością istnienia - grupy powolane do jednorazowej akcji, grupy zorganizowane do realizowania długotrwałych celów
Rodzaje grup:
Grupy małe - niewielkie liczebnie społeczności w których możliwe są interakcje członków grupy z pozostałymi członkami, prosta struktura.
Grupy duże - skupiska ludzi złożone z wielu członków, zrzeszonych licznych podgrupach, których wzajemnie kontakty sa rzadkie albo nie ma ich wcale.
Grupy pierwotne - więź jest oparta na kontaktach osobistych.
Grupy wtórne - więź jest pochodna kontaktów rzeczowych i jest oparta na interesach.
Grupy formalne - posiadają własny status prawny, działają według przyjętych norm i zasad.
Grupy nieformalne - nie maja jednolitej struktury wewnętrznej
Grupy o szczególnym charakterze: ekskluzywne - przyjmują członków na podstawie wyjątkowego kryterium np. statusy majątkowego, referencji.
Grupy ograniczone - łącza członków w podobnym wieku, pochodzących z tego samego rejonu, o określonych zainteresowaniach
Grupy inkluzyjne - przynależność nie jest ograniczona określonymi kryteriami.
Grupy o szczególnym charakterze mogą być grupami celowymi (sportowe, partie polityczne) i wspólnotowymi, zadania wspólnota poglądów i wartości
Jak wynika z powyższej topologii najczęściej występującym kryterium jest typ więzi społecznych
Zgodnie z teorią wyjaśniającą zachowanie jednostki odwołujemy się do jej „układu odniesienia”, do kontekstu społecznego, w jakim człowiek ocenia własną pozycje społeczną, który kształtuje jego postawy. Wyróżnia się dwa rodzaje grup odniesienia: normatywne, które dostarczają jednostce wzorów zachowań, są źródłem przyswajanych przez nią wartości. Porównawcze, stanowiące układ odniesienia, względem którego człowiek ocenia samego siebie i innych ludzi. Inny podział grup odniesienia obejmuje:
Grupę odniesienia audytoryjnego tj. publiczność”, której oczyma jednostka postrzega samego siebie
Grupa odniesienia normatywnego, do której jednostka należy lub do której członkowska aspiruje.
Interakcje w grupach celowych Kategorie interakcji wg. Balesa
Solidaryzowani się z inna osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie
Rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się
Wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie.
Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku
Wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczeń i życzeń.
Pytanie i prośby o zorientowanie, o informacje, powtarzanie, potwierdzanie.
Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażanie uczucia.
Pytanie, prośby o sugestie, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby działania
Niezgadzanie się, bierne odrzucenie sugestii innych, wstrzymywanie pomocy
Ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie się z pola.
Ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania
Realizacja funkcji wychowawczej grupy:
Wpajanie światopoglądu – grupa szczególnie rodzina jest pierwszym źródłem, z którego jednostka czerpie główne elementy poglądu na świat
Wpajanie celów działania – jednostka od grupy czerpie informacje, o tym, jakie spośród propagowanych w społeczeństwie celów warte są, a które nie zachodu. Grupa wpaja członkom system wartości pożądanych, ucząc często lekceważenia innych, przez grupe nieakceptowanych
Wpajanie środków – jakimi członkowie powinni się posługiwać dla osiągnięcia celów
Ustalanie i wpajanie norm postępowania – akceptowanego przez grupę. Grupa domaga się konformizmu (uległości) i posłuszeństwa wobec własnych nakazów
Dostarczanie motywacji uzasadniających dążenie do pożądanych przez grupę celów za pomocą propagowanych przez grupę środków
Ustalenia i propagowanie wzoru zachowania na który składają się scharakteryzowane cele, środki normy i motywacje
Ocena i kontrola faktycznych zachowań członków grupy odbywa się w toku bezpośredniego obcowania członków grupy ze sobą
Stosowanie sankcji – dodatnich i ujemnych – odpowiednio do stopnia zgodności ich faktycznych zachowań z uznanym wzorem zachowania
Istotą dynamiki grupowej jest obserwacja zachowań uczestników pod kątem interakcji i współdziałania z innymi uczestnikami.
Ustala się w ten sposób role grupowe i hierarchie uczestników w strukturze, mierzonych pod kątem kompetencji. Pojęcie dynamiki ma zastosowanie w odniesieniu do grup zawodowych
Fazy tworzenia się grupy:
I faza – w pierwszej fazie określanej jako faza formowania się występuje niepewność i chaos, nieporozumienia, faza wzajemnego badania się
II faza – w drugiej fazie następuje docieranie się. Nazwa stor min mocno akcentuje burzliwy charakter zachowań, np. walka o pozycje, poszukiwanie sojuszników i przyjaciół. W tej fazie spójnośc grupy i zaufanie między członkami jest znikome
III faza polega na formułowaniu się norm grupowych (norming), tworzeniu się życia grupowego. Utrwala się struktura grupy, zachodzi proces akceptacji lidera, w rezultacie prowadzi do wzrostu spójności grupy
IV faza w czwartej fazie przychodzi czas działania, dzięki znajomości wzajemnych oczekiwań i dopasowaniu ról następuje uspokojenie emocjonalne i wzrasta szansa na sprawną realizację zadań.
V faza nie musi istnieć, może dojśc do rozpadu, na tym etapie członkowie wiedzą, że grupa się rozpadnie
Dwoma najważniejszymi wymiarami dojrzałości relacji interpersonalnych w grupie są zaufanie i spójność. Spójność grupy to siła pozytywnych więzi interpersonalnych
Wg. Mertona spójność grupy może być wzmacniana lub kreowana na 3 różne sposoby:
Kreowanie kulturowe spójności grupy – następuje dzięki internalizacji przez członków grupy tych samych wartości i norm
Kreowanie organizacyjne spójności grupy – następuje dzięki realizacji celów w oparciu o współdziałanie
Kreowanie strukturalne spójności grupy – następuje dzięki wyobrażeniom zewnętrznego zagrożenia, które może być racjonalne lub irracjonalne
Wyróżniamy wiele korzyści płynących z wysokiego poziomu wewnętrznej spójności grupy:
W spójnych grupach bardziej ożywiona jest komunikacja wewnętrzna,
Osoby nastawione są wobec siebie bardziej przyjaźnie i wykazują większą gotowość do współpracy,
Spójne grupy w większym zakresie mogą kontrolować swych członków i wpływać na ich zachowanie
Skuteczniej osiągają zamierzone cele,
Członkowie spójnych grup deklarują wyższy poziom satysfakcji związanej z udziałem w grupie.
Dynamika grupy jako dziedzinę wiedzy praktycznej można zidentyfikować za pomocą pewnych charakterystycznych cech:
Nacisku na badania empiryczne istotne pod względem teoretycznym,
Zainteresowania dynamiką zjawisk i ich wzajemną zależnością
Dużego znaczenia dla wszystkich dziedzin społecznych
Potencjalnej możliwości zastosowania uzyskanych wyników w próbach zmierzających do udoskonalenia funkcjonowania grup oraz jego skutków dla jednostek i społeczeństwa
Reguły wyznaczające „właściwą” w danej sytuacji reakcję społeczną, umożliwiają określenie „właściwego” sposobu zachowania, dostarczają członkom grupy układu odniesienia, wzorca do którego należy się dostosować. Standardy takie nazywamy normami społecznymi.
Grupy, które muszą coś wspólnie zrobić, wytwarzają dwa typy przywódców, które Bales nazwał przywódcą zadaniowym i socjoemocjonalnym. Przywódca zadaniowy dąży do kierowania innymi osobami w grupie oraz do koordynacji ich działań w celu osiągnięcia postawionego celu. Druga grupa przywódców charakteryzuje się wrażliwością na potrzeby i problemy członków grup. Czasami przywódca gra obie role jednocześnie.
Jednym z elementów dynamiki grup jest grupowe podejmowanie decyzji. Posiada ono wiele mocnych stron. Można do nich zaliczyć:
Pełniejsza informacja i wiedza,
Większa rozmaitość poglądów
Trafniejsze decyzje
Wyższy stopień akceptacji podjętych decyzji,
Większa skuteczność w podejmowaniu decyzji
Generują większą liczbę możliwości, są bardziej twórcze
Ale niestety podjęcie decyzji w grupie wymaga więcej czasu.
Podsumowując:
Grupy służą nie tylko do realizacji zadania, ale zapewniają też możliwość rozwoju poszczególnym jej członkom.
Grupy zmieniają się, ponieważ istnieją w czasie i przestrzeni. Proces ich badania, monitorowania musi się zatem mieć charakter systematyczny i ciągły.
Najważniejszą zaletą grupy jest jej spójność.
Role pełnione przez członków grupy nie powinny być całkowicie zdefiniowane, by nie pozbawić członków kreatywności. Z drugiej strony powinny być jasne i konkretne.
Znajomość istoty celu organizacji jest warunkiem autentycznego zaangażowania grupy w jego realizację.
Zespoły powinny wypracować wspólne normy, które nie przestają obowiązywać, gdy ich członkowie pracują oddzielnie.
Praca zespołowa rzadko rodzi się „przypadkiem”. To efekt dobrego zarządzania, dlatego umiejętność budowania zespołu należy do najważniejszych atrybutów zarządzania