ANALIZA KOSZTÓW
W gospodarce rynkowej jednym z podstawowych celów działania przedsiębiorstwa jest osiąganie takich wyników aby zapewnić jego egzystencję i rozwój. Badaniem sytuacji ekonomicznej zajmuje się analiza ekonomiczna
Analiza ekonomiczna – metoda badawcza polegająca na rozłożeniu danej całości na jej elementy składowej i badanie ich każdego z osobna.
Istotną częścią analizy ekonomicznej jest analiza finansowa w skład której mieści się analiza kosztów.
W tej analizie chodzi przede wszystkim o ustalenie i badanie wpływów które są istotne z uwagi na przychody, koszty, a przede wszystkim wynik finansowy.
Analiza kosztów – jest elementem analizy ekonomicznej, w zasadzie współcześnie traktuje się ją jako element rozszerzonego zakresu rachunku kosztów. Głównym celem jest dostarczenie kierownictwu jednostek informacji dotyczących poznania i oceny powstałych kosztów, ustalenia możliwości ich obniżenia oraz opracowania takich metod, które pozwoliłyby podnieść efektywność działania przedsiębiorstwa. Ocena wysokości kosztów opiera się przede wszystkim na danych uzyskanych z dokumentów źródłowych, a zatem porównania kosztów faktycznie osiągniętych z przyjętymi planami lub też z takimi wielkościami jak koszty normatywne czy też koszty standardowe.
Aby ocenić dynamikę zmian kosztów należy porównać faktyczną wielkość z wielkością produkcji lub też działalność danego okresu z wielkościami faktycznymi w okresach ubiegłych. Celowym jest również porównanie wskaźników kosztowych danego przedsiębiorstwa z jednostkami o podobnym charakterze działania.
Analiza kosztów powinna ułatwić podejmowanie decyzji bieżących, operatywnych, a także kontrolę i ocenę efektów osiągniętych w ubiegłych okresach. Również istotne jest określenie efektywności ekonomicznej przyszłych przedsięwzięć.
W praktyce analizy kosztów są sporządzane z różną częstotliwością wg zróżnicowanego przedmiotu badań. Można więc te analizy poddać próbie klasyfikacji (sklasyfikować).
Klasyfikacja analizy kosztów z punktu widzenia zagadnień stanowiących przedmiot badania można wyróżnić:
Analizę pełną
Analizę fragmentaryczną
Analiza pełna – obejmuje całość kosztów danego przedsiębiorstwa, badanie rozpoczyna się od oceny syntetycznych wskaźników kosztowych, przechodząc stopniowo do wskaźników szczegółowych, które pozwalają ustalić pierwotne przyczyny kształtowania się tych kosztów.
Analiza fragmentaryczna – jej celem jest badanie wybranych grup kosztów np.: kosztów pośrednich, kosztów sprzedaży wyrobów, kosztów osobowych, kosztów zakupu materiałów.
Ze względu na zakres przedmiotowy i czasowy wyróżnia się:
Analizę operatywną
Analizy problemowe
Analizę roczną
Analiza operatywna – służy pozyskaniu informacji o kosztach dla bieżącego zarządzania. W praktyce są to analizy najczęściej miesięczne, kwartalne, ale mogą być również przeprowadzane w krótszych okresach np.: tygodniowe czy dekadowe. Przede wszystkim dotyczą one zużycia materiałów, przestrzegania określonych norm. Dotyczy to zarówno kosztów bezpośrednich jak i pośrednich. W ramach tej analizy istotne jest również określenie wpływu czynników w wyniku których zaobserwowano zakłócenia np.: przestoje, nierytmiczność produkcji, wysokość braków. Na podstawie informacji tego typu formułuje się wnioski i podejmuje bieżące decyzje.
Analizy problemowe – w ramach tych analiz chodzi o dostarczenie tych informacji umożliwiających rozwiązanie problemów łączących się z określoną dziedziną działalności. Przedmiotem mogą być np.: koszty wytworzenia wybranych produktów, możliwość racjonalizacji tych kosztów, opłacalność stosowania różnego rodzaju technologii, porównania kosztów w różnych jednostkach.
Analiza roczna – jest głównym elementem (podstawą) służącym ocenie ogólnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Informacje z tego tupu analizy przede wszystkim mają charakter racjonalizacji przyszłych działań.
Z punktu widzenia szczegółowości analizy kosztów wyróżnia się:
Analizę ogólną
Analizę szczegółową
Analiza ogólna – w tej analizie wykorzystuje się wiele wskaźników syntetycznych. Decyzje podejmowane na jej wynikach dotyczą zazwyczaj całości przedsiębiorstwa
Analiza szczegółowa – ma na celu pogłębienie (rozwinięcie) analizy ogólnej, przede wszystkim chodzi o rozpoznanie czynników, które wpływają, kształtują badane zjawisko, ustalenie ich wpływu na zmiany. Analizy szczegółowe są bardzo pracochłonne, przyjmują za kryterium okres jaki analiza kosztów obejmuje, wyróżnia się:
Analizy okresowe
Analizy doraźne
Ze względu na różnicę lub rozbieżności w czasie między analizą i zjawiskami stanowiącymi przedmiot badania, wyróżnia się:
Analizę wstępną
Analizę bieżącą
Analizę wynikową
Analiza wstępna – odnosi się do warunków spodziewanych efektów ekonomicznych, które mają być osiągnięte w wyniku zamierzonych działań (przedsięwzięć). Analizy wstępne służą ustaleniu wielkości zadań planowych.
Analiza bieżąca – dotyczy bieżącej działalności. Jej zadaniem jest reakcja czy uzyskanie informacji pozwalających zareagować na odchylenia od kosztów pożądanych wzorów. Określa się miejsca, przyczyny powstania nieprawidłowości. Wyniki powinny umożliwić w miarę szybką likwidację nieprawidłowości np.: nadmiernego zużycia czynników wytwórczych, materiałów, siły roboczej, usług obcych.
Analiza wynikowa – obejmuje koszty, które zostały poniesione w danym okresie, w jej wyniku określa się stopień wykonania zadań w stosunku do założeń planowych, oceny ich poziomu w stosunku do lat ubiegłych, a także stwierdzenie czy przyjęte założenia planowe miały realny charakter.
Ze względu na przeznaczenia analizy kosztów wyodrębnia się:
Analizy wewnętrzne
Analizy zewnętrzne
Analizy wewnętrzne – dotyczą potrzeb informacyjnych kierownictwa poszczególnych komórek organizacyjnych, taka analiza opiera się zarówno na sprawozdaniach jak i ewidencji, dokumentach źródłowych.
Analiza zewnętrzna – to ocena sporządzana przez osoby z otoczenia przedsiębiorstwa np.: badanie wysokości kosztów przez bank kredytujący działalność. Takie analizy mogą dotyczyć również inwestorów, dostawców, organy samorządu terytorialnego.
Ze względu na zakres przestrzenny badań wyróżnia się:
Analizy wewnątrzzakładowe
Analizy międzyzakładowe
CECHY ANALIZY KOSZTÓW
Wykorzystanie badań analitycznych kosztów jest skuteczne jeżeli analiza wykazuje następujące cechy:
Rzetelność – aby analiza była rzetelna to pierwszym krokiem powinna być weryfikacja dokumentów źródłowych oraz dobór wskaźników, które w miarę możliwości obiektywnie charakteryzowałyby dane zjawiska czy też dany proces. Oceny wynikające z analiz muszą być zatem zgodne z prawdą, odzwierciedlać stan rzeczywisty.
Prawidłowy dobór metody badań – chodzi oto aby dobrać takie metody, które pozwolą umożliwić określenie czynników mających wpływ na poziom kosztów, ustalenie kierunku działania tych czynników, wskazanie związków przyczynowo skutkowych które zachodzą między badanymi zjawiskami
Elastyczność – chodzi oto aby analiza była dostosowana do zmieniających się celów, zakresów badań
Zwięzłość – chodzi oto aby wnioski analityczne były sformułowane w sposób zwięzły, bez zbędnego uszczegóławiania i tak też żeby w sposób zwięzły były przekazywane odbiorcom
Dążenie do minimalizacji nakładów pracy – z tym łączy się sprawność analizy
METODY ANALIZY KOSZTÓW
Metodę można rozumieć w dwóch ujęciach, a mianowicie:
Metodę w znaczeniu ogólnym
Metody w znaczeniu szczegółowym
Metoda ogólna – to naukowy sposób podejścia do rzeczywistości i racjonalnego jej badania w celu poznania, przedstawienia tej rzeczywistości. Znajduje ona pełne zastosowanie przy badaniu zjawisk złożonych i skomplikowanych procesów występujących w życiu gospodarczym.
Metody szczegółowe – opierają się na ogólnej metodzie analizy ekonomicznej i wiążą się ściśle z techniką badań analitycznych. Mają przede wszystkim zastosowanie praktyczne.
Analiza kosztów w szczególności powinna umożliwić ustalenie czynników które:
wpływają na przebieg procesów gospodarczych oraz na koszty z tym związane,
określenie kierunków oraz oddziaływania różnych czynników,
badanie związków przyczynowo skutkowych zachodzących pomiędzy poszczególnymi zjawiskami,
pokazanie czynników które mają decydujące znaczenie w analizie zasobów gospodarczych
ustalenie tendencji rozwojowych czynników, które mają znaczenie dla procesów ponoszenia kosztów ich obniżania a co za tym idzie zwiększenie efektywności gospodarowania
ocenę pracy danego przedsiębiorstwa, poziomu kosztów, porównanie z innymi wskaźnikami stanowiącymi, będącymi bazą porównań
ustalenie – wskazanie różnych wariantów decyzji w celu wyboru rozwiązania optymalnego
Do metod analizy kosztów zalicza się:
metodę indukcji, dedukcji, redukcji
metody statystyczne
metody porównań
metody ekonometryczne
metody analizy zależności zjawisk
Metoda indukcji – metoda scalania (metoda łączenia, metoda progresywna) chodzi tutaj o oznaczenie zjawisk najbardziej szczegółowych a następnie łączenie ich czy przypisywanie zjawisk o charakterze ogólnym, czyli inaczej jest to formułowanie uogólnień na podstawie zjawisk cząstkowych. W tym przypadku rozpoczyna się badania od czynników szczegółowych poprzez analizę coraz to bardziej złożonych zjawisk, aż do ustalenia syntetycznych wskaźników włącznie (chodzi tutaj w naszym przypadku o wskaźniki finansowe)
Metoda dedukcji – (metoda rozdrabniania, metoda regresywna) przyjmuje dokładnie odwrotny kierunek badań w odniesieniu do metody indukcji czyli od ogółu do szczegółu.
Metoda redukcji – (metoda weryfikacji) składają się na nią 3 części, a mianowicie:
dokonanie oceny wstępnej w postaci tez i wniosków
weryfikacji tez oraz wniosków w ramach badań analitycznych
podsumowanie ustaleń w trakcie weryfikacji i sformułowania oceny końcowej wraz z określonymi wnioskami
Metoda statystyczna znajduje zastosowanie we wszystkich fazach badań analitycznych. Miarami statystycznymi są przede wszystkim średnie.
W analizie kosztów znaczną rolę odgrywają liczby względne, wyrażają one stosunek dwóch lub więcej liczb np.: liczby jednego rodzaju, a więc porównanie koszty planowe – koszty faktycznie poniesione; liczby różnego rodzaju np.: suma kosztów produkcji – wartość wytworzonych wyrobów gotowych.
W analizie kosztów liczby względne są podstawą do badania szeregów chronologicznych w celu określenia dynamiki w kształtowaniu się danego zjawiska.
Metoda porównań z kolei jest metodą najczęściej stosowaną w analizie kosztów, ma to miejsce z uwagi na to że badany wskaźnik zostaje porównany z wielkością przyjętą za bazę porównań. W tej metodzie należy poprawnie ustalić 3 elementy:
przedmiot porównań
sposób ujmowania danych objętych zakresem porównań
ustalenie podstawy porównań
Znaczącą rolę w metodzie porównań mają porównania przestrzenne, chodzi tutaj o analizę działalności danej jednostki na tle osiągnięć innych jednostek. Umożliwia to określenie miejsca danej jednostki w branży czy też na rynku, określenie dystansu jaki dzieli jednostkę od kontrahentów, badanie osiągnięć innych jednostek.
Metoda ekonometryczna zawiera w sobie metody statystyczne jak i matematyczne. Tutaj jednym z ważnych elementów jest ustalenie przy jakim poziomie produkcji koszty jednostkowe są najniższe, jaki jest wpływ czynników technicznych, organizacyjnych, ekonomicznych na poczet kosztów produkcji.
ŹRÓDŁA ANALIZY KOSZTÓW
Analiza kosztów jest przeprowadzana na podstawie materiałów, których dobór powinien być dokonany w zależności od celu i częstotliwości badania. Materiały wykorzystywane w analizie kosztów dzieli się na 2 grupy:
dane ewidencyjne – materiały źródłowe, pochodzące z rachunkowości oraz statystyki ekonomicznej. Do tej grupy należą:
dokumenty pojedyncze i zbiorcze, które są podstawą zapisów w urządzeniach ewidencyjnych
zapisy ujmowane w różnych urządzeniach ewidencyjnych na kontach syntetycznych, analitycznych, i w rejestrach
sprawozdania sporządzane na podstawie zapisów poszczególnych urządzeń ewidencyjnych
dane poza ewidencyjne – niezbędne dla potrzeb prawidłowej analizy. Wyróżnia się dane:
dotyczące przyszłości
biznesplany,
plany krótko i długoterminowe dotyczące kosztów,
budżetu kosztów,
kosztorysy,
opinie i oceny zawarte w raportach biegłych rewidentów, którzy badają sprawozdania finansowe,
materiały pochodzące z otoczenia przedsiębiorstwa
oprocentowanie kredytów,
kursy walut obcych
ANALIZA KOSZTÓW W UKŁADZIE RODZAJOWYM
Analizę kosztów danego przedsiębiorstwa rozpoczyna się zwykle od ogólnej ich oceny w sumach globalnych. Ponieważ ogólne koszty w ocenie przedsiębiorstwa obejmują wiele składników z tego względu dla potrzeb analizy muszą być najpierw zgrupowane wg określonych kryteriów.
Podstawowym kryterium podziału jest rodzaj kosztów – koszty tworzą układ rodzajowy kosztów (obejmuje jednorodne składniki kosztów będące z punktu widzenia przedsiębiorstwa prostymi elementami pracy – amortyzacja, zużycie materiałów i energii, wynagrodzenia)
W rachunkowości finansowej układ kosztów wg rodzajów może mieć tzw. zasięg minimalny czyli wyodrębnienie 7 grup, lub też można każdą z tych grup poszczególnych rozszerzyć w zależności od potrzeb.
Analiza w układzie rodzajowym ma przede wszystkim charakter analizy wstępnej obserwacja poszczególnych składników kosztów wg rodzaju pozwala na ustalenie kierunku badań szczegółowych. Szczegółowym badaniem powinny być poddane przede wszystkim te pozycje kosztów, które mają znaczący udział w strukturze kosztów i które wykazują istotne zmiany w rozpatrywanym okresie badań.
Ciąg czynności analitycznych kosztów w tym układzie można by ująć w następujących krokach:
porównania kosztów faktycznych dotyczących danego okresu z kosztami przyjętymi jako planowane na dany okres oraz z kosztami poniesionymi w okresach poprzednich
ustalenie dynamiki kosztów rodzajowych
ocena struktury kosztów rodzajowych
rozpoznanie czynników powodujących zmiany wielkości i struktury kosztów rodzajowych
to porównanie wskaźników struktury rodzajowego układu kosztów danej jednostki ze strukturami kosztów innych przedsiębiorstw (układ rodzajowy kosztów jest identyczny w różnych grupach przedsiębiorstw prowadzących ewidencje)
Analizę kosztów w układzie rodzajowym rozpoczyna się od ustalenia stopnia wykonania założeń planowych jak i dynamiki kosztów. Porównanie z planem zwykle jest dokonywane w wielkościach bezwzględnych co pozwala na ustalenie odchyleń natomiast na poczet porównań w dłuższym okresie wykorzystuje się wskaźniki dynamiki. Porównanie danych rzeczywistych z danymi planowanymi w wielkościach bezwzględnych dostarcza rzetelnych informacji tylko wtedy jeżeli w danym okresie nie wystąpiły istotne zmiany cen, stawek, taryf, nie zmieniły się wielkości produkcji jak i struktura asortymentowa. Jeżeli takowe zmiany wystąpiły to porównanie w oparciu o liczby bezwzględne nie daje pożądanych efektów.
W analizie międzyokresowej kosztów rodzajowych wykorzystuje się głównie wskaźniki dynamiki co umożliwia częściową eliminację porównywalności kosztów w wielkościach bezwzględnych. Wykorzystując wskaźniki dynamiki w pierwszej kolejności rozpatruje się dynamikę całkowitych kosztów rodzajowych a następnie dynamikę poszczególnych składników tych kosztów.
Porównanie umożliwia (upoważnia) jakie składniki kosztów uległy zmianom aby prawidłowo wnioskować o wzroście lub obniżeniu kosztów zmiany te należy odnieść do zmian wielkości produkcji. Korzystne zmiany wystąpią w takiej sytuacji wtedy gdy wskaźnik dynamiki całkowitych kosztów jest niższy od wskaźnika dynamiki produkcji. Taka relacja oznacza względną obniżkę kosztów.
Głównym elementem analizy kosztów w układzie rodzajowym jest analiza ich struktury, ta analiza umożliwia pozyskanie informacji o udziale poszczególnych kosztów rodzajowych w całkowitych kosztach, wzajemnych proporcjach, porównania między kosztami materialnymi i niematerialnymi. W tym celu ustala się procentowy udział poszczególnych składników kosztów oraz zmiany jakie zaszły w badanym okresie.
W ramach analizy kosztów w układzie rodzajowym w przedsiębiorstwach posiadających wysoki udział aktywów trwałych w majątku niezwykle ważna jest analiza kosztów amortyzacji dotyczy to w pierwszym rzędzie analizy amortyzacji środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych.
Zazwyczaj wartości niematerialne i prawne tylko w niektórych przedsiębiorstwach mają jakiś większy udział.
W analizie amortyzacji należy się skupić na:
analizie przyjętych metod amortyzacji z punktu widzenia zarówno przepisów prawa bilansowego jak i prawa podatkowego – chodzi tutaj o wpływ przyjętych rozwiązań metodycznych na wynik finansowy; istotna w tym zakresie jest również analiza stawek amortyzacji
Prawo bilansowe nie narzuca wyboru metody amortyzacji, jedyny warunek jaki jest to określenie aby przyjęta metoda w sposób adekwatny odzwierciedlała zużycie, natomiast przepisy prawa podatkowego ograniczają wybór metody do liniowej i degresywnej – w przypadku metody degresywnej zawężając ją do określonych grup np.: nie można tą metodą amortyzować budynków i budowli; metodę liniową można stosować praktycznie do wszystkich grup, z uwagi na to że ta metoda jest w wysokim stopniu szacunkowa o wysokim stopniu uogólnienia nie uwzględnia bowiem w pierwszym rzędzie intensywności i ekstensywności wykorzystania. Odpis amortyzacyjny przy tej metodzie jest zawsze taki sam bez względu na to czy dany środek trwały jest wykorzystywany z wyższą intensywnością, na większą liczbę zmian, czy też tylko w ograniczonym zakresie – odpis zawsze jest identyczny. Celem urealnienia wyników metody liniowej prawo podatkowe umożliwia korektę odpisów w przypadku gdy dany środek trwały jest eksploatowany w warunkach pogorszonych czyli odbiegających od normalnych lub też gdy jest eksploatowany w warunkach złych – to dotyczy przede wszystkim budynków i budowli ale również maszyn i urządzeń wymagających utrzymania stałej gotowości technicznej jak również dotyczy to środków trwałych podatnych na postęp techniczny (z punktu widzenia przepisów prawa podatkowego można zastosować wskaźniki korekty nie większe niż 2; inna korekta stawek wynikająca z przepisów podatkowych to zastosowanie tzw. indywidualnych stawek amortyzacyjnych)
Indywidualne stawki amortyzacyjne stosuje się do środków trwałych, które zostały przyjęte do używania jako już eksploatowane u poprzedniego użytkownika (w większości przypadków poza budynkami i budowlami jest to okres minimum 6 miesięcy). Indywidualne stawki amortyzacyjne dotyczą również środków trwałych nowych, ulepszonych przed wprowadzeniem do eksploatacji.
Remont – bez względu na koszty polega na przywróceniu pierwotnych funkcji
Ulepszenie – podwyższa wartości użytkowe (wartość początkową) – rozbudowa, przebudowa, adaptacja, modernizacja
Z punktu widzenia analizy należy wziąć pod uwagę wpływ przyjętych metod i stawek na wynik finansowy, poza tym z punktu widzenia prawa bilansowego dla realności wyniku finansowego słuszne jest zbadanie przyjęcia innych metod amortyzacji niż wynikający z przepisów podatkowych np.: metody odpisów naturalnych lub też metody odpisów progresywnych (nie są dopuszczone przepisami prawa podatkowego, z punktu widzenia w wielu przypadkach wpływu amortyzacji na wynik finansowy istotne jest ich przyjęcie w danej jednostce niestety wiąże się to z prowadzeniem podwójnej ewidencji, a mianowicie odrębnej dla przepisów bilansowych i odrębnej dla przepisów podatkowych. Metody odpisów naturalnych – rzeczywiste zużycie w danym okresie w odniesieniu do wykonanej pracy przez dany środek trwały np.: środek trwały może być w stosunku do przyjętego okresu sprawności może być eksploatowany z różną intensywnością; natomiast w przypadku metod progresywnych wysokość odpisów jest w znacznej mierze zależna od intensywności i ekstensywności eksploatacji czyli w pierwszym okresie gdy środek trwały jest nowy odpisy są niewielkie gdyż nie ma potrzeby przeprowadzania remontów bieżących czy też okresowych wraz z wydłużającym się procesem eksploatacja odpisy są coraz wyższe gdyż środek trwały w miarę upływu czasu eksploatacji wymaga częstszych remontów, a więc ponoszenia dodatkowych kosztów.
Analiza kosztów osobowych dotyczy nakładów ponoszonych w związku z zaangażowaniem w procesach gospodarczych pracy żywej, koszty pracy obejmują wynagrodzenia z narzutami, a więc składki na ubezpieczenia społeczne, wpłaty na FP i FGŚP czy też inne świadczenia na rzecz pracowników, różnego rodzaju dopłaty, szkolenia, odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, świadczenia urlopowe. Przeprowadzając badanie kosztów osobowych porównuje się kwoty wynagrodzeń i świadczeń z wielkościami przyjętymi do planów i wielkościami z lat ubiegłych. Analizę kosztów pracy ułatwiają odchylenia bezwzględne i względne. Analiza powinna w tym przypadku dotyczyć kosztów pracy pracowników bezpośrednio produkcyjnych oraz pracowników obsługi. Wyniki badań wiąże się z oceną kosztów pracy i wpływu na ogólną kwotę poniesionych kosztów.
W analizie kosztów w układzie rodzajowym w wielu przypadkach istotne znaczenie ma również analiza pozostałych kosztów ujmowanych w układzie rodzajowym a więc:
Analiza podatków i opłat,
analizę usług obcych (koszty usług obcych)
ANALIZA KOSZTÓW W UKŁADZIE KALKULACYJNYM (FUNKCJONALNYM)
Analiza tego typu jest istotna dla przedsiębiorstw które prowadzą zróżnicowaną działalność czyli zarówno o charakterze produkcyjnym czy też handlowym. Układ kalkulacyjny – grupuje koszty nie wg rodzajów zużytych czynników lecz ze względu na jednostkę kalkulacyjną (nośnik – produkt gotowy, jego część, ale również wyodrębniona część procesu technologicznego)
W analizie chodzi oto aby można było ocenić wielkość i strukturę kosztów jednostkowych oraz całkowitych kosztów wytworzenia jak i sprzedanej produkcji.
Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym służy dla oceny opłacalności produkcji danego wyrobu jak również całej produkcji. W przypadku tej analizy istotne jest badanie zarówno kosztów bezpośrednich co jest zazwyczaj z uwagi na szczegółową dokumentację łatwiejsze do zrealizowania niż badanie kosztów pośrednich.
Koszty pośrednie rozlicza się bowiem na poszczególne jednostki kalkulacyjne wykorzystując klucze rozliczeniowe (podziałowe kosztów) które mają zazwyczaj formę narzutu procentowego w stosunku do całości lub też wybranego składnika kosztów bezpośrednich.
Ta analiza w szczególności powinna dotyczyć kształtowania się kosztów wydziałowych, a więc kosztów związanych z eksploatacją maszyn i urządzeń, kosztów płac dozoru technicznego.
W wielu przypadkach z uwagi na znaczący udział w ogólnej strukturze kosztów mają koszty zarządu w związku z tym celowa jest analiza kosztów tzw. ogólno administracyjnych a więc kosztów wynagrodzeń i świadczeń na rzecz pracowników zarządu przedsiębiorstwa, koszty podróży służbowych, koszty biurowe. Druga grupę kosztów zarządu będą stanowiły koszty ogólne zarządu dotyczące przedsiębiorstwa jako całości czyli utrzymania magazynów, ochrona majątku, koszty BHP, koszty centralnego laboratorium.
Z uwagi na kształtowanie się wyniku finansowego przede wszystkim poszczególnych kosztów jednostkowych produktów ma analiza kosztów sprzedaży. W ramach analizy kosztów sprzedaży analizuje się koszty zużycia materiałów i paliw na rzecz sprzedaży produktów, kosztów opakowań, opłaty za przewóz, za transport sprzedawanych produktów, a więc transport wykonywanymi przez własne jednostki transportowe czy też obce. Istotne znaczenie mogą mieć analizy kosztów reklamy np.: udziały kosztów reklamy w ogólnych kosztach sprzedaży w związku z wystawami, targami, ogłoszeniami prasowymi, zużycia wyrobów na cele degustacji.
Podobnie jak w przypadku analizy w układzie wg rodzajów liczba i treść pozycji objętych analizą nie jest ściśle określona. Zależy ona od potrzeb informacyjnych. Duża przydatność układu kalkulacyjnego kosztów dla celów analitycznych wynika stąd, iż informacje uzyskane z analizy można w znacznym stopniu powiązań z wielkościami produkcji. Szczególny związek z wielkością produkcji wykazują koszty bezpośrednie gdyż są to w większości przypadków koszty zmienne. W przeciwieństwie do kosztów pośrednich które nie reagują w sposób jednoznacznie proporcjonalny dla zmian wielkości produkcji.
W analizie kosztów w układzie kalkulacyjnym bardzo ważne jest badanie relacji pomiędzy kosztami bezpośrednimi i kosztami pośrednimi. W tym przypadku można podać kilka postulatów dotyczących racjonalnego odniesienia kosztów bezpośrednich do pośrednich, a mianowicie: w praktyce należy dążyć do zwiększenia udziału kosztów bezpośrednich i zmniejszenia udziału kosztów pośrednich czyli chodzi oto aby wyodrębnić w ramach tradycyjne ujętych kosztów pośrednich wpływ tych elementów które mają charakter zmienny.
Inny postulat który może być podstawą badania jest stwierdzenie wewnętrznych relacji pomiędzy kosztami wydziałowymi a kosztami ogólnymi zarządu, prawidłowo relacje powinny się kształtować na korzyść kosztów wydziałowych. Natomiast wewnętrzne relacje kosztów wydziałowych powinny zmierzać do zwiększenia udziału kosztów ruchu, a więc związanych bezpośrednio z fazą produkcji.
Analiza kosztów w układzie kalkulacyjnym podobnie jak analiza w układzie rodzajowym ma charakter analizy ogólnej i polega na:
porównaniu kosztów badanego okresu z kosztami planowanymi na dany okres, a także z kosztami poniesionymi w okresach poprzednich
ustaleniu dynamiki całkowitych kosztów oraz poszczególnych pozycji, ocenie struktury kosztów, porównań wskaźników struktury kosztów np.: z innymi przedsiębiorstwami o podobnym charakterze
wskazaniu czynników powodujących zmiany w wielkości i strukturze kosztów
Szczególne znaczenie z uwagi na zmienność w analizie kosztów układu kalkulacyjnego ma analiza kosztów bezpośrednich.
Analiza kosztów bezpośrednich uzależniona jest od wielkości produkcji, zużycia poszczególnych czynników na jednostkę produkcji, strukturę asortymentowych wyrobów. Analiza rozpoczyna się od porównań kosztów rzeczywiście poniesionych z kosztami planowanymi lub też kosztami z lat ubiegłych, ustalenia tego typu określa się odchyleniami bezwzględnymi.
Odchylenia bezwzględne nie pozwalają jednak na właściwą ocenę kształtowania się kosztów bezpośrednich gdyż zmiany wielkości kosztów bezpośrednich wynikają nie tylko ze zmian wielkości produkcji ale również innych czynników (ceny, taryfy). Stąd też w analizie tego typu należy baczniejszą uwagę przypisać analizie odchyleń względnych, która umożliwia ocenę wpływu na koszty zmian, rozmiar działalności produkcji, działalności gospodarczej produkcji, przychodów.
Odchylenia dodatnie oznaczają wzrost kosztów ujemnych, względną obniżkę kosztów.
W zależności od struktury kosztów istotne jest również badanie kosztów sprzedaży czy też szczegółowa analiza kosztów pośrednich czy też kosztów wydziałowych i kosztów ogólnego zarządu.
Analiza w tym zakresie w znacznej mierze jest uzależniona (wyniki są uzależnione) od systemu szczegółowości ewidencji i rozliczania kosztów.
Na egzaminie w testach zwrócić uwagę na zagadnienia omawiane na wykładach oraz te które wynikają z zajęć na ćwiczeniach.
Pytań będzie około 15. Test jednokrotnego wyboru.
Ponadto będzie około 5 - 6 zadań (krótkich) będą dotyczyły takich zagadnień jak
kalkulacja kosztów (prosta, współczynnikowa) – przy kalkulacji podziałowej prostej pamiętać, że materiały są wydawane są do produkcji w momencie jej rozpoczęcia.
Kalkulacja doliczeniowa
Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej