Rozdział III.

Metodologia badań własnych

3.1 Charakterystyka terenu przeprowadzanych badań

Grupa badawcza, którą poddano badaniu w ramach pracy na temat metod resocjalizacji skazanych w Areszcie Śledczym w Sanoku odbyła się z wykorzystaniem ankiety, a badanie to przeprowadzono w grupie 100 więźniów tego Aresztu.

Areszt Śledczy w Sanoku, podlega Okręgowemu Inspektoratowi SW w Rzeszowie
i znajduje się na terenie województwa podkarpackiego obsługując sądy i prokuratury
z obszaru Sanoka, Krosna, Jasła, Leska i Brzozowa. Początki istnienia sanockiego aresztu sięgają schyłku XIX wieku i są ściśle związane z organizacją sądownictwa. Tereny te znajdujące się wówczas w zaborze austriackim, zdołały wówczas wywalczyć dość duże swobody w zakresie organizacji polskiej administracji, czego efektem było uzyskanie zgody na utworzenie w Sanoku sądu obwodowego. Uroczyste otwarcie Aresztu miało miejsce dnia
1 września 1887 roku. Trudności lokalowe oraz konieczność opłacania wysokiego czynszu za wynajem pomieszczeń dla sądu, skłoniło władze miejskie do podjęcia budowy gmachu sądu
a na jego zapleczu więzienia. W latach 1893-95 na terenie o powierzchni 0.37 ha
w bezpośredniej bliskości sądu wybudowano „dom więzienny” spełniający funkcje wiezienia oraz aresztu. Nadzór i zarząd nad domem więziennym aż do roku 1924 sprawował sąd zapewniając także obsadę kadrową.

W początkowym okresie było to: 6 dozorców więziennych,4 pomocników dozorców,
2 lekarzy i 2 duszpasterzy wyznania rzymsko i greko katolickiego. Zabudowania więzienne składały się natomiast z budynku głównego dla więźniów budynku gospodarczo-admnistracyjnego, kuźni, magazynów oraz szop.

Do czasów obecnych przetrwał jedynie budynek główny przeznaczony dla więźniów wraz z niewielkim fragmentem zewnętrznego muru ochronnego. Budynek więzienny jest
w kształcie prostokąta o wymiarach 29x19m oraz łącznej kubaturze 3100 m³, ponadto jest dwukondygnacyjny, niepodpiwniczony o grubych 70 – 80 cm ścianach zewnętrznych, budowanych z kamienia i cegły z wewnętrznym niezadaszonym podwórkiem.

Na początku, nie miał nawet kanalizacji czy też instalacji elektrycznej i wodnej, dopiero w miarę upływu czasu poddano go wielu remontom i modernizacjom. Zmianom uległa również nazwa instytucji, ponieważ był nazywany domem więziennym, następnie więzieniem karno-śledczym II kategorii, zaś w okresie II wojny światowej – więzieniem sądowym (Selbotandiges Gefängnis). Później spełniał swoje zadania jako niemiecki zakład karny (Deutche Strafänstalt), jeszcze potem jako po prostu więzienie, a od 1958 roku otrzymał miano Aresztu Śledczego. Areszt przeznaczony był przede wszystkim dla skazanych
i aresztowanych (zwanych wówczas inkwizytami) mężczyzn i kobiet, w tym także kobiet
z małymi dziećmi.

Następnie od roku 1965 przeznaczony był już wyłącznie dla mężczyzn. Historia sanockiego więzienia pokrywa się zasadniczo z historią całego polskiego więziennictwa. Wzbogaca ją również przeszłość Sanoka, jaka związana jest z czasami zaboru austriackiego, okresem II wojny światowej, powojennymi walkami w Bieszczadach a później aktywnym udziale w ich zagospodarowywaniu. Obecnym symbolem związku Sanoka z dawnym zaborcą jest uliczka dojazdowa do aresztu, nazwana Zaułkiem Dobrego Wojaka Szwejka. Lecz czas II wojny światowej dla sanockiego więzienia jest rozdziałem szczególnym, ponieważ ocenia się, że w okresie od października 1939 do lipca 1944 przez więzienie w Sanoku przewinęło się łącznie 9554 osoby różnych narodowości.

Aresztowani masowo wywożeni byli do obozów śmierci, rozstrzeliwani podczas przesłuchań i egzekucji, wielu z nich zmarło w więzieniu. W dokumentacji wpisywano często ”zmarł śmiercią naturalną lub samobójczą”. Więźniowie ci oczywiście straceni zostali w zbiorowej egzekucji. W więzieniu o ustalonej wówczas pojemności na max. 239 osób przebywało dla przykładu:

• 19.01.1943 r. – 453 osoby w tym 106 kobiet;

• 20.01.1943 r. – 508 osób w tym 114 kobiet;

• 22.01.1943 r. – 625 osób w tym 131 kobiet¹.

Skutkowało to niewyobrażalnym przeludnieniem i niespotykaną gehenną pobytu więźniów. Okres powojenny to czas usuwania zniszczeń, dostosowywania instytucji do nowych warunków ustrojowych i organizacyjnych. Dla więzienia w Sanoku to także aktywne uczestnictwo w zagospodarowywaniu Bieszczad. Jako zakład położony najbliżej tego terenu przejął na siebie ciężar organizacji, zaopatrywania i nadzorowania powstających
w Bieszczadach ośrodków pracy więźniów. Pierwsze z nich powstają już w 1956 roku, aby
w latach następnych osiągnąć liczbę kilkunastu rozsianych po najbardziej niedostępnych terenach. Wiosną 1972 roku powołana została Delegatura Centralnego Zarządu Zakładów Karnych z siedzibą w sanockim areszcie, która przejęła znaczną część obowiązków
i odpowiedzialności za realizowany przez więziennictwo program rozwoju Bieszczad. Niewyobrażalny wysiłek wszystkich funkcjonariuszy, którzy uczestniczyli w tym programie zasługuje na najwyższe uznanie. Ostatnie lata ubiegłego stulecia to dla aresztu czas długo oczekiwanych remontów i modernizacji. Powstają nowe obiekty takie jak kotłownia, kuchnia pralnia, kompleks wartowni z mag. uzbrojenia, garaże i warsztaty. Na istniejącym budynku dobudowano poddasze użytkowe co pozwoliło w 2002 r. opuścić przez wiele lat zajmowane pomieszczenia w budynku sądowym. Budynek penitencjarny otrzymał nowy ocieplony dach
a zagospodarowanie znajdującego się w budynku wewnętrznego podwórka, pozwoliło na uzyskanie nowych pomieszczeń na świetlice dla osadzonych oraz pomieszczenia dla oddziałowych. Wzbogacono techniczne środki ochronne poprzez instalację systemu kamer, mikrofali i podczerwieni.

Na koniec wspomnieć należy jeszcze o związkach z sanockim więzieniem ordynansa pewnej kompanii marszowej z czasów I Wojny Światowej. Dobry Wojak Szwejk nie miał bezpośrednich związków z tutejszym aresztem tzn. nie przebywał w nim jako więzień. Niemniej jednak w bezpośrednim sąsiedztwie aresztu jak opisuje na stronach swojej słynnej książki Jarosław Hašek, wykonywał on swą dziejową misję o czym przypomina droga prowadząca do aresztu nazwana Zaułkiem Dobrego Wojaka Szwejka i zamieszczona na ścianie jednej z kamienic pamiątkowa tablica².

Zdjęcie 1. Areszt Śledczy w Sanoku

Źródło: http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-rzeszow/areszt-sledczy-sanok/ [data odczytu 1.12.2014]

3.2 Cel i problemy badawcze

Badanie naukowe będące podstawą pracy badawczej jest jednym z ważniejszych elementów pracy naukowej. Istnieje wiele przesłanek w tym zakresie, jednakże jedną, z tych najbardziej spopularyzowanych jest teoria A. W. Maszke, która zakłada że badanie naukowe stanowi: „wieloetapowy proces złożony z zespołu czynności badawczych, jakie mają na celu zapewnienie w miarę możliwości, pełne oraz obiektywne rozpoznanie, jak też wyjaśnianie interesujących badacza zjawisk wraz z udzieleniem odpowiedzi na postawione pytania badawcze”³.

Podstawowym i zarazem najważniejszym etapem kształtowania się metodologii badawczej, zdaniem K. Czarneckiego i H. Hrapkiewicza jest stwierdzenie, iż: ,,metodologicznym punktem wyjścia w początkowej fazie pracy jest przede wszystkim zrozumienie tematu, w którym od ogólnego określenia trzeba przejść do zastosowania zdobytych informacji wobec wybranych tematów do opracowania”. Temat stanowi bowiem obszar i kierunek prowadzonych badań, które wpływają na dobór właściwych metod badawczych⁴.

Bardzo istotnym etapem procesu tworzenia pracy badawczej jest wypracowanie celu nadrzędnego, którego zasadniczym kierunkiem jest tok przeprowadzanego badania. Nad terminologią celu badawczego trudni się wiele specjalistów w tej dziedzinie, ponieważ jak można się domyśleć nie łatwo jest jednoznacznie określić czym on właściwie jest. Jedno jest pewne, jak uważa A. W. Maszke – każde badanie naukowe prowadzone jest w określonym celu. Jego zdaniem, za cel badania uważa się: „pożądany, przewidywany stan rzeczy, który jednostka pragnie w wyniku swoich działań osiągnąć. Jest to także miejsce, do którego jednostka zmierza, bądź też jego końcowy rezultat, jaki badacz zamierza osiągnąć w swoim postępowaniu badawczym”⁵.

T. Pilch oraz T. Bauman sprecyzowali go z kolei w następujący sposób: „zasadniczy cel poznania naukowego będący zdobywaniem wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej i maksymalnie prostej o maksymalnej zawartości zgromadzonych informacji”⁶.

Podsumowując, zasadniczym celem badawczym niniejszej pracy jest: poznanie opinii więźniów osadzonych w Areszcie Śledczym w Sanoku.

Niezmiernie ważne przy tym jest, zapoznanie się z terminologią przedmiotu badań,
w odniesieniu do której przeprowadzane jest badanie, gdyż w ujęciu naukowym, badania takie niemalże zawsze odnoszą się do konkretnych przedmiotów bądź też aspektów, pod kątem którego są one przeprowadzane. Wielu autorów tematyki metodologicznej skupia się w głównej mierze na: „wszelkich obiektach bądź rzeczach w sensie dosłownym, jak też zjawiskach czy zdarzeniach, jakim one podlegają i w odniesieniu do których prowadzone są wskazane badania”⁷.

W ujęciu J. Apanowicza natomiast, przedmiot badań naukowych stanowić może: „określony fakt, jaki ujęty zostaje w danym wyjaśnieniu naukowym podstawowego problemu badawczego. Mogą to być takie elementy bądź działania, które w trakcie przebiegu badań podlegają wyjaśnieniu i opracowaniu, jak również wszelkie informacje o opracowywanym podmiocie przyjmującym formę nowych wiadomości”⁸.

Zaś J. Półturzycki, pod pojęciem przedmiotu badawczego ujmuje: „wszelkie perturbacje lub też niepoznane jeszcze właściwości, jakie należało by wykryć i określić, by następnie móc przybliżyć ich rozpoznanie celem uczynienia stałym elementem wiedzy przedmiotowej”⁹.

Zasadniczym przedmiotem badań niniejszej pracy jest grupa więźniów Aresztu Śledczego
w Sanoku.

Określenie przedmiotu i celu badania pozwala w dalszej kolejności na sprecyzowanie właściwej problematyki badawczej, bowiem odpowiednie sformułowane problemu badawczego nadaje badaniom sens, a także gwarantują ich rzetelność¹⁰.

Problem badawczy, stanowi zazwyczaj bliższe uszczegółowienie określonego wcześniej celu badawczego, która umożliwia dokładniejsze poznanie tego, co mamy zamiar badać. Ponadto, lepsza znajomość typu i formy problemu badawczego umożliwia dobranie optymalnej dla tego zadania metody czy też techniki badań. W takim wypadku za problem badawczy uznaje się wszystko to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli najprościej ujmując wszystko to, co określa przedsięwzięcia poznawcze¹¹.

Problem główny badań zawiera się w pytaniu: Jaką wiedzę na temat metod resocjalizacji posiadają więźniowie Aresztu Śledczego w Sanoku?

Celem konkretyzacji problemu głównego określono następujące problemy szczegółowe:

1. Jakie rodzaje przestępstw ukarane zostały pobytem w areszcie?

2. Jakie problemu są dla osadzonych najtrudniejsze do przetrwania?

3. Z jakich form pomocy więźniowie korzystają najczęściej?

4. Czy resocjalizacja osadzonych wpływa na ich samopoczucie?

3.3 Hipotezy badawcze

Etapem kolejnym, będącym bezpośrednią konsekwencją nakreślenia problemów badawczych jest umiejętność sformułowania właściwych hipotez badawczych. Jak zauważa Władysław Okoń pod pojęciem hipoteza badawcza kryją się „niesprawdzone dotychczas twierdzenia, których weryfikacja odbywa się w toku wyprowadzenia z tych twierdzeń odpowiednich wniosków empirycznych”¹².

Opinią z kolei Radosława Pawelca „hipotezą badawczą jest założenie, którego zgodność bądź niezgodność z opisywaną rzeczywistością, potwierdza się w toku prowadzonych badań”¹³.

Generalizując, słowo hipoteza wywodzi się z greckiego hipothesis i w języku polskim oznacza przypuszczenie. Hipotezy na gruncie nauki stanowią przypuszczenia co do istnienia zależności jednego zjawiska od innych¹⁴.

Główna hipoteza badawcza pracy brzmi: Resocjalizacja więźniów osadzonych
w areszcie śledczym wpływa na ich późniejsze decyzje związane z kontynuacją życia przestępczego.

Do hipotezy głównej dostosowane zostały hipotezy szczegółowe, zakładające:

1. Więźniowie osadzeni w areszcie śledczym posiadają wiedzę w zakresie zajęć resocjalizacyjnych.

2. Osadzeni w areszcie chętnie uczestniczą w zajęciach tego typu.

3. Więźniowie odczuwają satysfakcję z prowadzonych zajęć resocjalizacyjnych, ponieważ są one im bardzo pomocne w trakcie odbywania kary.

4. Resocjalizacja wpływa na postawy więźniów w trakcie odbywania kary oraz po jej zakończeniu.

3.4 Procedura i narzędzia przeprowadzania badań własnych

Fundamentalnym etapem formowania się całościowego procesu badawczego pracy jest dobór oraz umiejętne dostosowanie do problematyki pracy, właściwej metody i techniki badawczej, przy jednoczesnym opracowaniu narzędzia badawczego, jakie posłuży do realizacji wskazanych badań.

Pod pojęciem metody badawczej najczęściej rozumie się „systematycznie zastosowany sposób badania wraz z intencją jego zastosowania”¹⁵. Zdaniem W. Zaczyńskiego natomiast metodą badawczą jest: „sposób systematycznie używany, z intencją zastosowania go również przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego zadania”¹⁶.

Do zakresu metod i technik badawczych niezbędnych w pracy, wyróżnia się:

• Metody i techniki badań pedagogicznych opracowane według M. Łobockiego, a są nimi:

1. Obserwacja,

2. Eksperyment pedagogiczny,

3. Testy osiągnięć szkolnych,

4. Techniki socjometryczne,

5. Analiza dokumentów,

6. Skale ocen,

7. Ankiety i Kwestionariusze,

8. Rozmowa i wywiad¹⁷.

• Zaś według A.W. Maszke do podstawowych metod i narzędzi wlicza się też:

• Metodę monograficzną,

• Metodę sondażową,

• Metodę eksperymentalną,

• Metodę socjometryczną,

• Metodę indywidualnych przypadków¹⁸.

Dla potrzeb mojej pracy zastosowany został podział metod i technik badawczych uwzględnionych przez A. W. Maszke, zaś jako narzędzie badawcze posłużył kwestionariusz ankiety, ponieważ jest on najodpowiedniejszą metodą, jaka ma na celu przebadanie większej liczby osób w określonym czasie.

Ankietą, zdaniem E. Grabowskiej jest „nietypowy zestaw pytań, w której ankietowani odpowiadają na pytania, w których w pewnym stopniu są zorientowani. Respondenci odpowiadają na pytania w formie wypowiedzi lub wybierają odpowiedź z kilku możliwych wariantów”¹⁹.

Z kolei według K. Rubacha pod pojęciem ankieta, rozumie się także „technikę zbierania danych ilościowych, która polega na metodycznym zadawaniu pytań osobom badanym, jakie zamieszczone zostały uprzednio w kwestionariuszu. Ułożone pytania wraz z zamieszczonymi wariantami odpowiedzi mogą być zamknięte lub otwarte i stanowią tym samym podstawę kwestionariusza. Pytania zamknięte umożliwiają wybór odpowiedzi spośród już przygotowanych zestawów, zaś otwarte pozwalają na udzielanie całkowicie swobodnej odpowiedzi w określonym temacie”²⁰.

Stworzony na potrzeby pracy kwestionariusz ankiety składa się z metryczki (6 pytań) oraz ankiety składającej się z 15 pytań, w której zdecydowaną większość stanowią pytania zamknięte, lecz pojawiają się również pytania półotwarte i otwarte.

Organizacja badań wynikająca z potrzeb opracowania kolejnych etapów pracy przebiegała w oparciu o następujący harmonogram prac jaki umieszczony został
w poniższej tabeli:

Tabela 3. Harmonogram przebiegu pracy

Lp.	Kolejne etapy badań pracy: „Metody resocjalizacji skazanych w Areszcie Śledczym w Sanoku”	Termin
1.	Sformułowanie tematu pracy	Kwiecień 2014
2.	Opracowanie koncepcji pracy	Maj 2014
3.	Rozdział teoretyczny	Czerwiec 2013
4.	Opracowanie kwestionariusza ankiety	Lipiec 2014
5.	Przeprowadzenie badań empirycznych	Wrzesień 2014
6.	Opracowanie zebranego materiału badawczego	Grudzień 2014
7.	Ostateczna wersja pracy	? 2015

Źródło: opracowanie własne

Badania, na temat zagrożeń wynikających z użytkowania Internetu, na potrzeby pracy przeprowadzono na terenie Sanockiego Aresztu Śledczego w środowisku więźniów właśnie tam osadzonych o poddawanych procesom resocjalizacji.

---

1. http://www.sw.gov.pl/pl [data odczytu 1.12.2014]↩

2. http://www.wiezienia.pl/areszt-sledczy-sanok/ [data odczytu 1.12.2014]↩

3. ⁵⁵ A. W. Maszke, Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 13↩

4. ⁵⁷ S. Kunowski, K. Czarnecki, H. Hrapkiewicz, Metody badań zagadnień psychologicznych w pedagogice pracy, Warszawa 2005, s. 34↩

5. ⁵⁸ A. W. Maszke, op. cit., s. 20↩

6. ⁵⁹ T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001, s. 23↩

7. ⁶⁰ A.W. Maszke, op. cit., s. 91↩

8. ⁶¹ J. Apanowicz, Metodologia ogólna, Warszawa 2002, s. 101↩

9. ⁶² J. Półturzycki, Jak studiować zaocznie, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2009, s. 117↩

10. ⁶³ S. Palka, Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna, Gdańsk 2006, s. 11↩

11. ⁶⁴ J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 1999,
    s. 41↩

12. W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984. s. 97↩

13. R. Pawelec, Szkolny słownik wyrazów obcych i trudnych, Wyd. Wilga, Warszawa 2003. s. 253↩

14. R. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2007, s. 127↩

15. ⁷⁴ W. Zaczyński, Rozwój metody eksperymentalnej i jej zastosowanie w dydaktyce, Wyd. Stachurskie Kielce 2001, s. 18↩

16. ⁷⁵ W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1990, s. 18↩

17. ⁷⁷ M. Łobocki, op. cit., s. 129↩

18. ⁷⁸ A. W. Maszke, op. cit., s. 132↩

19. ⁷⁹ E. Grabowska, Ankieta, [red.] A. Góralski, Metody badań pedagogicznych w zarysie, PWN, Warszawa 2009, s. 49↩

20. ⁸⁰ K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Warszawa 2008, s. 173↩