Literatura:

1. Biblioteka pracownika socjalnego Interwencja kryzysowa – wybrane zagadnienia

2. Psychologia kliniczna Helena Sęk II tom rozdział 6,11,12

3. Strategie interwencji kryzysowej R.K. Jonves; B.E. Gilliland

Tematy:

1. Stres a kryzys

   1. Sposoby radzenia sobie, jako specyficzna forma aktywności człowieka w obliczu stresu i kryzysu oraz znaczenie tej aktywności dla następstw stresu i kryzysu

   2. Skutki zdrowia psychofizycznego w stresie i kryzysie

   3. Wydarzenia życiowe a choroby

2. Kryzys, rodzaje kryzysu

   1. Modele kryzysu i ich c charakterystyka

   2. Kryzys jako szansa na rozwój

   3. Kryzys w stresie chronicznym

   4. Psychologiczne następstwa stresu traumatycznego (PTSD – zaburzenie po stresie traumatycznym)

3. Interwencja kryzysowa

   1. Historia interwencji kryzysowej

   2. Założenia i twierdzenia interwencji kryzysowej

   3. Cele i zadania interwencji kryzysowej

   4. Przebieg interwencji kryzysowej

   5. Strategie i techniki oddziaływania w interwencji kryzysowej

   6. Trudności i dylematy w interwencji kryzysowej

4. Tworzenie systemów wsparcia dla osoby w interwencji kryzysowej

5. Osoba interwenta kryzysowego

   1. Ma umiejętności

   2. Ma wiedze teoretyczną przełożoną na praktykę

   3. Posiada predyspozycje osobowościowe

   4. Trzyma w ryzach swoje wady a eksponuje zalety

Kryzys emocjonalny

Kryzys sytuacyjny (0koliczności)

Kryzysy sie nakładają na siebie. Energie kryzysu się kumuluje. Jeden nierozwiązany problem potęguje inne. Może dojść do samobójstw

T: Stres a kryzys

Stres jest pojęciem nadrzędnym do kryzysu. Rozumiany, jako specyficzna właściwość na określone wydarzenia

Częściej doświadczamy stanu stresu psychicznego a tylko czasami jesteśmy w sytuacji kryzysowej

Kryzys jest szczególnym stanem stresowym, który może rozwinąć się tylko w określonych sytuacjach. Kryzys jest ujmowany, jako podkategoria w stosunku do stresu

Kryzys rozwija się w warunkach braku czynników równoważących; Stan kryzysu charakteryzują 4 następujące wyznaczniki:

1. Przedłużający się stan zachwiania równowagi emocjonalnej, psychicznej

2. Nieadekwatna percepcja i interpretacja zagrożenia

3. Niedostępność adekwatnych mechanizmów radzenia sobie

4. Brak właściwego wsparcia społecznego

WPŁYW EMOCJIO NA ZACHOWANIE CZŁOWIEKA:

NISKA ŚREDNIA WYSOKA 5IŁA EMOCJI

Wraz ze wzrostem siły stresu (siły emocji) proporcjonalnie wzrasta siła działania (jeśli jedna siłą rośnie to druga rośnie). Wtedy człowiek osiąga najwyższą sprawność działania społecznego, emocjonalnego oraz poznawczego. Jeżeli siła stresu osiągnie wynik średni lub powyżej (czyli stres zacznie nadal rosnąć) to wraz ze wzrostem siły stresu proporcjonalnie spada sprawność działania (emocje biorą górę) i następuje dezorganizacja pracy

I faza: stres jest umiarkowany, a organizm mobilizuje się do walki z nim. Przejawia się to w:

• Dążeniu do pokonania trudności (przeszkody) przez koncentra­cję na zadaniu i modyfikację działania

• Wzroście siły i tempa reakcji

• Wzroście wydolności poznawczej organizmu

• Kontroli emocji ( odczuwa się tylko lekki niepokój) i wyraża­niu ich w sposób społecznie akceptowany

II faza: siła stresu zbliża się do górnego progu odporności człowieka, Pojawiają się zjawiska, które świadczą o zaburzonej organi­zacji (rozstrojeni) działania. Ujawnia się to w:

• Sztywności (fiksacja) w rozwiązywaniu zadań

• Wyborze najłatwiejszych, najprostszych rozwiązań

• Trudności w dostrzeganiu i rozwiązywaniu problemu

• Trudności w skupieniu uwagi lub w nadmiernej koncentracji na szczegółach

• Obniżeniu umiejętności przewidywania skutków podjętego działania

• Obniżeniu zdolności przystosowania się do nowych sytuacji

- chwiejności emocjonalnej i osłabieniu kontroli reakcji emocjonalnych (np. gniewu, strachu, lęku itp.)

III faza: w wyniku silnego i przewlekłego stresu pojawia się destrukcja zachowania. Na zewnątrz wyraża się ona w:

• dezorganizacji celowego i planowego działania (np. częste spóźnienia, nieobecności w pracy)

• Regres intelektu i reakcji (np. częste, nieuzasadnione zmiany decyzji)

• Spadek zainteresowania efektem działań

• Tendencja do wycofywania się – unikanie, ucieczka od trudnych, odpowiedzialnych zadań

• Narkotyzowanie problemów – używki, cukier, jedzenie, seks, picie

• Brak kontroli nad redukcjami emocjonalnymi – gwałtowne wybuchy wściekłości, agresji lub autoagresji

• Redukcje te są uciążliwe zarówno dla człowieka jak i otoczenia

SYTUACJE TRUDNE:

1. Zagrożenia – Naruszenie poczucia bezpieczeństwa, zdrowia, samooceny

2. Przeciążenia – Człowiek wykonuje zadania na granicy swoich możliwości

3. Zakłócenia – Działanie przestaje być skuteczne z powodu barier, przeszkód, brakiem informacji, sprzętu

4. Deprywacji – Utrata czegoś lub kogoś niezbędnego lub prawidłowego funkcjonowania / deprywacja fizycznych i psychicznych potrzeb

SYTUACJE / BODZIEC WYWOŁUJĄCY STRES:

• Są silne, nagłe, traumatyczne

• Są słabe, trwające długo, jednostajne (te są trudniejsze do przezwyciężenia)

Stres jest reakcja człowieka na stresor (czynnik, który powoduje wzrost napięcia). Stresory są różne

MODELE STERSORÓW:

• Biologiczne

• Chemiczne

• Sytuacyjne

• Społeczne

• Psychologiczne

• Psychiczne

Każdy czynnik powoduje, że wzrasta poziom mobilizacji.

STRES wg Richarda Lazarusa – Stres to określona relacja pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka. Stres odnosi się do określonego rodzaju relacji między zasobami i możliwościami jednostki a adresowanymi do niej wymaganiami.

Źródłem trudnych do spełnienia wymagań mogą być wewnętrzne stany jednostki a nie tylko czynniki obiektywne (zewnętrzne)

Stres ma charakter wielowymiarowy (wielopoziomowy). Zarówno przyczyny stresu jak i sposoby pokonywania stresu jak też następstwa stresu należy rozpatrywać na 3 płaszczyznach:

• Biologicznej

• Psychologicznej

• Społecznej

Mimo, że dotyka samą jednostkę to również wpływa na funkcjonowanie małych i większych grup społecznych

Kryzys jako szczególny stan utraty równowagi emocjonalnej może rozwijać się pod koniec fazy rozstrzygnięcia (II faza) lub też w fazie dezorganizacji (destrukcji) jako rezultat załamania się dotychczas stosowanych środków zaradczych oraz niemożność posłużenia się nowym rozwiązaniem

SPOSOBY RADZENAI SOBIE ZE STRESEM:

Stres ma dwa elementy:

1. Niekorzystna relacja z otoczeniem odzwierciedlona w percepcji człowieka (egzamin, jako trudność a egzaminator, jako wrogość a całość, jako sytuacja zagrożenia dla siebie)

2. Towarzyszące tej relacji przeżycia emocjonalne zazwyczaj nieprzyjemne i o dużej intensywności (człowiek jakoś musi poprawić sytuację, w której się znalazł)

   1. Zmiana tej relacji z sytuacją na lepsze

   2. Poprawa dokuczliwego stanu emocjonalnego

DWIE FUNKCJE ŚRODKÓW ZARADCZYCH:

• Instrumentalno – zadaniowa

• Samoregulacji emocji (NIE KONTROLI) tj. sposób na konstruktywne przeżywanie emocji

RODZAJE STERSU (ZE WZGLĘDU NA SIŁE)

1. Stresy najsłabsze – drobne codzienne utrapienia „uciążliwości dnia codziennego”

2. Stresy o średniej sile (tzw. wydarzenia życiowe lub nagłe zmiany)

3. Stresy najsilniejsze – takie sytuacje, które powodują stres ekstremalny, traumatyczny (klęski żywiołowe, wojny, katastrofy komunikacyjne, gwałt, przemoc)

2 SPOSOBY PORADZENIA SOBIE ZE STRESEM

1. Zmiana na lepsze samej relacji (konfrontacja ze zdarzeniem)

2. Poprawa stanu emocjonalnego (wentylacja, Narkotyzowanie emocji)

Kryzys – grec.: punkt zwrotny, rozstrzygnięcie, wstrząs, przesilenie. Używany także w medycynie (choroby)

KRYZYSY ROZWOJOWE / PRZEMIANY

Eryk Ericsson – kontynuował Freuda. Rozwój odbywa się poprzez kryzysy, konflikty. Dotyczą oczekiwań wynikających z sytuacji, w których się znajduje oraz możliwości rozwojowych człowieka

Pomyślne następstwa sytuacji trudnych związanych z realnym życiem i działalnością człowieka określa się w literaturze psychologicznej, jako rozwój osobisty. Mechanizmem rozwoju osobistego człowieka poprzez kryzysy rozwojowe przedstawia w swojej koncepcji Eryk Erikson

Pierwsze stadium

Obejmuje pierwszy rok życia i wiąże się z koniecznością przezwyciężenia kryzysu wyznaczonego opozycją: zaufanie – podstawowa nieufność. W zależności od stopnia reagowania otoczenia społecznego na pojawiające się w tym okresie potrzeby dziecka, rodzi się w nim ufność
do świata, która daje mu nadzieję na otrzymanie:

• Pomocy w sytuacjach trudnych,

• Zaopiekowanie się,

• Bycie ważnym dla kogoś.

Jeśli otoczenie społeczne nie zaspakaja potrzeb dziecka lub zaspakaja je w stopniu niewystarczającym powstaje u dziecka:

• Brak zaufania,

• Poczucie opuszczenia,

• Poczucie niezrozumienia przez otoczenie.

Od tego jak przebiegał rozwój dziecka w tym okresie, tj. bliżej, którego bieguna był on usytuowany zależy:

• Powodzenie w podjęciu kolejnych zadań,

• Kształtuje się (lub nie kształtuje) siła witalna - tym okresie jest nią nadzieja, która umożliwia przebycie następnych kryzysów,

• Dziecko nabiera tendencji do otwierania się lub wycofywania z kontaktów społecznych.

Reasumując:

Dzięki ciągłemu i systematycznemu kontraktowi z osobami dorosłymi – a przede wszystkim z matką – niemowlę uczy się polegać na dorosłych i im ufać; uczy się też ufać samemu sobie.

Już w początkowej fazie życia dziecko może doświadczać nieufności, która zdaniem Eriksona jest niezbędna dla ludzkiego rozwoju. Jednak niezwykle ważne dla rozwoju jest, aby w życiu dziecka wzięły górę pozytywne doświadczenia z dorosłymi, które generują ufność.

Poczucie ufności, zarówno w okresie po urodzeniu, jak i w życiu dorosłym, jest podstawowym mechanizmem „włączania się” rozwojowego jednostki do otaczającego ją świata. Erikson podkreśla, że jeśli pierwsza wzajemna regulacja więzi dziecka z otoczeniem jest słaba, w późniejszym okresie życia może ulec zakłóceniu jego relacje z otoczeniem, np. będzie ono nadmiernie uległe wobec osób znaczących.

Drugie stadium

Obejmuje okres między 2 a 3 rokiem życia dziecka. W tym stadium kryzys pojawia się na bazie konfliktu: autonomia a wstyd i zwątpienie. W tym okresie życia dziecko podejmuje wiele nowych działań, które mają na celu:

• Poznanie otoczenia,

• Wypróbowanie własnych możliwości.

Aby osiągnąć te cele dziecko potrzebuje pewnej miary swobodny. Dążenie dziecka do nowych doświadczeń wiąże się z pojawieniem się dwojakiego rodzaju wymagań:

• Konieczności samokontroli (poczucie samokontroli zapewnia dziecku uczucie życzliwości
  i dumy; utrata samokontroli powoduje uczucie wstydu i niepewności),

• Konieczności zaakceptowania kontroli ze strony innych osób (dziecko uczy się, czego inni oczekują od niego, tj. jakie są jego obowiązki, przywileje i ograniczenia).

Nadmiar zakazów i wyręczanie dziecka bądź ograniczanie jego swobody może doprowadzić do:

• Utraty zaufania do siebie i własnych sił,

• Nieumiejętnego (braku umiejętności) poruszania się w świecie pełnym rygorów i wymagań.

Siłą witalną (cnotą), która pojawia się w tym etapie rozwoju jest wola. Kształtuje się ona poprzez:

• ćwiczenie się w uporze przez dziecko,

• Demonstrowanie silnej woli przez innych.

Dzięki woli dziecko uczy się:

• Czego może oczekiwać od samego siebie i od innych,

• Akceptowania praw i obowiązków,

• Dokonywania swobodnych wyborów,

• Podejmowania decyzji,

• Opanowania i wytrwałości w działaniu.

Reasumując:

Stwarzanie sytuacji dających dziecku szansę poznawania i ćwiczenia własnych sprawności prowadzi do rozwoju woli i samokontroli. Rodzi się w ten sposób poczucie autonomii. Cechą pojawiającą się jako efekt pozostawania blisko bieguna „wstyd i zwątpienie jest akceptowanie i poddawanie się przez dziecko kontroli oraz przymusowi ze strony otoczenia.

Trzecie stadium

To wiek między 3 a 6 rokiem życia dziecka. Kryzys charakteryzuje się opozycją: inicjatywa
a poczucie winy. Dziecko wiedzione potrzebą poznawczą pyta i eksperymentuje, w zabawie, wypróbowuje różne role społeczne. Dziecko w tej fazie rozwija różne umiejętności
i odpowiedzialność (dzięki temu, że jest coraz lepiej rozwinięte fizycznie i umysłowo). Coraz częściej podejmuje ono samodzielnie działania, tj. przejawia inicjatywę - wyraźnie to widać np. w zabawie (Zabawy i gry mają one funkcję autoterapeutyczną - pozwalają wyrazić dziecku samego siebie lub silne emocjonalnie przeżycia). Gry i zabawy rozwijają wiedzę o przyszłych rolach społecznych
(np. w zabawie dziecko często naśladuje role dorosłych, tym samym uczy się na czym polega rola matki, ojca, lekarza).

Według Eriksona inicjatywa dziecka wyraża się również w:

• Radości z rywalizacji,

• Wytrwałości w skupieniu się na celu,

• Przyjemności z osiągnięć.

Zachowanie staje się coraz częściej celowe – tj. dziecko zaczyna planować jak osiągnąć ważne dla niego cele.

Chwalone za inicjatywę, pomysłowość i fantazję odważnie podejmuje kolejne zadania i obowiązki na drodze ku światu. Jeśli jego zachowanie oceniane jest jako niewłaściwe, pytania za niestosowne, bywa często zawstydzane i krytykowane przez innych – zaczyna czuć się winne. Poczucie winy może prowadzić do:

• Zahamowania aktywności poznawczej,

• Wycofywania się z kontaktów społecznych,

• Kształtowania się tendencji do samoobwiniania,

• Czasami pojawia się tendencja do samokarania.

Często inicjatywa dziecka sprowadza na nie karę. Karanie w tym okresie stanowi dla niego nowe, silne doświadczenie. Często wyzwala agresję, która bywa przez dziecko traktowana, jako sposób osiągania celów.

W tej fazie inne osoby, poza członkami rodziny, zaczynają być potrzebne dziecku, gdyż chce ono eksperymentować na różnych typach zachowań i celów, które znajdują się poza sferą życia rodzinnego.

Siła witalną, tj. wskaźnikiem konstruktywnego rozwiązania kryzysu jest zdecydowanie, które powstaje, jako efekt bilansu odniesionych sukcesów i porażek (tych ma być mniej) w kontakcie
z dorosłymi i zabawkami.

Czwarte stadium

Ten etap rozwoju osobowości obejmuje czas między 7 a 12 rokiem życia. Kryzys tego okresu jest rozpięty między biegunami: pilność – poczucie niższości. Dziecko jest coraz bardziej dojrzałe pod względem fizycznym, poznawczym, emocjonalnym i społecznym. W coraz większym stopniu korzysta wytworzonych sposób celowy z narzędzi wytworzonych przez społeczeństwo (np. rower, komputer, telefon, telewizor) i nabywa nowe umiejętności (np. pisanie, czytanie, jazda na rowerze). Ważne miejsce w jego życiu zajmuje nauka (staje się ona podstawową forma aktywności usuwając zabawę na dalszy plan). Spostrzeganie siebie w roli nabywającego wiedzę i umiejętności sprawia,
że dziecku bardzo zależy na pozytywnej ocenie przez autorytety (np. nauczyciel) lub przez rówieśników (uznanie wynikające z porównywania się z kolegami).

Uważne i serdeczne towarzyszenie młodemu człowiekowi przez rodziców lub nauczycieli prowadzi
w efekcie do wzrostu poczucia własnych kompetencji i wiary w siebie, wyposaża w siły i umiejętności do stawienia czoła kolejnym wyzwaniom rozwojowym.

Głównym zagrożeniem tego etapu jest „poczucie niższości”. Poczucie niższości związane jest
z przekonaniem dziecka, iż nie jest ono w stanie sprostać zadaniom, które:

• Podejmuje samo,

• Zadaniom, które stawia przed nim nauczyciel.

Na samoocenę, a tym samym na poczucie niższości rzutują porażki odbierane, jako bolesne doświadczenia. Dziecko oceniane jako niezdolne, wyśmiewane czy nieumiejętnie motywowane
do pracy nad sobą może wykształcić u siebie mniejsze poczucie wartości w stosunku do innych
i szukać kompensacji w innych niż szkoła obszarach życia.

Cnotą, czyli pozytywną siłą witalną pozytywnego rozwoju jest poczucie do kompetencji,
tj. przyswojenie szczegółowych metod, dzięki którym dziecko może efektywnie funkcjonować
w istniejących realiach społecznych i podejmować nowe zadania wynikające z ról społecznych.

Piąte stadium

Przypada na okres adolescencji, tj. od 12 do 18 roku życia. Kryzys tożsamość – rozpoznanie tożsamości. Podstawowymi zadaniami rozwojowymi, a jednocześnie strategią rozwiązania kryzysu przez młodego człowieka jest:

• Określenie własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej;

• Określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i osób starszych;

• Integrowanie posiadanego doświadczenia życiowego;

• Poszukiwanie sensu życia;

• Budowanie i rozwijanie własnego systemu wartości (konfrontowanie moralności dziecięcej
  z moralnością osoby dorosłej).

Powodzenie w przebyciu tego etapu, tj. pozytywne rozwiązanie kryzysów daje młodemu człowiekowi poczucie własnej tożsamości i wierności sobie. Poczucie tożsamości informuje, że jednostka jest istotą niepowtarzalną, jedyną w swoim rodzaju, a jednocześnie w pełni przygotowaną do pełnienia sensownej roli w społeczeństwie (roli wymagającej przystosowania lub innowacji). Dzięki poczuciu tożsamości człowiek jest świadomy swych specyficznych cech, jest zdolny pokierować swym losem osobistym i zawodowym (potrafi antycypować cele i to, kim chce być w przyszłości). Czynnikiem wewnętrznym, aktywizującym poczucie tożsamości jest ego (odpowiada za: selekcjonowanie umiejętności i zainteresowań, identyfikację z osobami podobnymi, adaptację do środowiska, zdolność obrony przed zagrożeniem i lękiem, ponieważ decyduje, jakie potrzeby i role są najważniejsze dla jednostki).

Negatywne rozwiązanie kryzysu w efekcie powoduje zamieszanie w poczuciu, kim się jest, co w życiu jest ważne i gdzie jest miejsce jednostki w życiu osobistym, społecznym i zawodowym.

Efektem złego rozwiązania kryzysu jest powstanie tzw. negatywnej tożsamości – przeświadczenie
o posiadaniu wielu złych lub bezwartościowych cech. Aby uporać się z problemem negatywnej tożsamości młodzież stosuje mechanizm projekcji (To oni są źli, nie ja). Tożsamość ta nasila się tendencję do sięgania do środków destrukcyjnych, pod postacią nietolerancji i bezwzględności wobec innych.

Efektem konstruktywnego rozwiązania konfliktów egzystencjalnych tego stadium jest witalna siła: wierność. Chcąc okazywać wierność, dorastający młody człowiek poszukuje ludzi i idei, którym chce się poświęcić lub służyć. Dzięki utożsamianiu się z ideologią społeczeństwa młody człowiek pragnie afirmacji od rówieśników, uznania przez nauczycieli oraz inspirowania przez wartościowe sposoby życia (nadanie życiu sensu). Niezaspokojenie potrzeby afirmacji i konfirmacji ze strony otoczenia znaczącego, utrudnia proces nabywania tożsamości, staje się czynnikiem blokującym rozwój, a także rodzi silne poczucie odepchnięcia.

Szóste stadium

Pojawia się między 19 a 25 rokiem życia (wczesna dorosłość), a kryzys rozciąga się między biegunami: intymności – izolacji.

Zasadniczym zadaniem rozwojowym, a jednocześnie forma konstruktywnego rozwiązania kryzysu
w tym stadium jest:

• Znalezienie własnego miejsca w systemie relacji społecznych,

• Znalezienie dróg samorealizacji adekwatnych do posiadanych możliwości,

• Wybór partnera życiowego,

• Integracja doświadczenia z różnych obszarów własnej aktywności.

W tym okresie bliski związek z drugą osobą, partnerstwo seksualne oraz możliwość prokreacji stają się źródłem zaspokojenia potrzeby intymności i miłości.

Niebezpieczeństwem mogącym pojawić się w tej fazie jest izolacja. Gdy jest ona przejściowa stanowi ważny element dokonywanych wyborów, jednak, gdy utrzymuje się dłużej – może doprowadzić
do poważnych problemów osobowościowych. Izolacja jest rozumiana, jako niezdolność do znalezienia szansy intymności z druga osobą. Z jednej strony oznacza odepchnięcie przez innych,
z drugiej zaś oznacza gotowość odepchnięcia, nawet zniszczenia tych sił i ludzi, których obecność zdaje się zagrażać już istniejącej intymności - pojawia się też skłonność do izolacji i niszczenia wszystkiego,
co zagraża sferze intymności, którą jednostka chce ochraniać.

Trudności w sprostaniu i rozwiązaniu wyzwań stawianych przed jednostka w tym stadium dają
w efekcie zaburzenia w postaci poczucia izolacji i pozostawania poza głównym nurtem życia, tj. wykluczenia bądź ograniczenia form aktywności istotnych dla człowieka w tym okresie życia.

Cnotą (siłą witalną) zaspokajającą potrzebę intymności i stanowiąca warunek zbliżenia się do pozytywnego bieguna rozwoju jest miłość, która otwiera przed człowiekiem nowe możliwości. Umożliwia odniesienie się do siebie poprzez zespolenie z innym – oznacza to zastąpienie formuły "ja" formułą "my".

Siódme stadium

To wiek średni: 26 – 40 rok życia. Zadani życiowe i kryzysy związane są z biegunami: generatywność (kreatywność) – stagnacja.

Zbliżenie się do bieguna generatywności, a tym samym prawidłowy rozwój osobowości oznacza:

• Podjęcie roli rodzicielskiej,

• Kreatywność w wielu ważnych obszarach życia,

• Otwartość i pomysłowość w rozwiązywaniu zadań życiowych.

Osoby takie potrafią troszczyć się o innych ludzi (np. kilka generacji rodzinnych) ważnych dla jednostki. Jest to również pomaganie nowemu pokoleniu w rozwoju poprzez przekazywanie wartości społecznych, formułowanie i ogłaszanie wskazówek lub wytycznych odnośnie stylu życia.

Biegun stagnacji dotyczy tych dorosłych, którzy nie podejmują zadań swojego wieku, skupiają się jedynie na sobie. Takie jednostki najczęściej nie akceptują swojego wieku, problemów i wyzwań życiowych, tj. nie chcą być produktywne, pomocne dla innym. Tym samym blokują rozwój własnej osobowości.

Cnotą (siłą witalną), która się pojawia przy prawidłowym rozwoju osobowości jest troskliwość (opiekuńczość), wyrażająca się w: trosce o innych, podejmowaniu opieki wobec osób jej potrzebujących. Pojawia się tendencja do dzielenia się z innymi swoją wiedzą i doświadczeniem
(z dziedziny edukacji, pracy, filozofii życiowej, miłości) - pragnienie to najpełniej realizuje się
w procesie nauczania i wychowywania dzieci. Ludzie samorealizują się i spełniają ucząc innych. Dzięki nauczaniu i wychowaniu wg Eriksona możliwe jest przetrwanie i rozwijanie kultury, przekazywanie zwyczajów i obyczajów, obrzędów i legend. Troskliwość i twórczość jest ogniwem łączącym pokolenia oraz wskazuje możliwą i pożądaną funkcję jednostek dorosłych w społeczeństwie. Dorosły może stać się wzorcem, sędzią dobra i zła, przekaźnikiem wartości idealnych dla przyszłego pokolenia. Tym samym dorosły może pełnić rolę autorytetu.

Przeciwieństwem troskliwości jest negacja, czyli odmowa włączenia pewnych osób w krąg własnego zainteresowania, nie troszczenie się o nie, brak opiekę nad nimi. Negacja ma duży wpływ na przetrwanie grup (może doprowadzić do rozbicia grupy) i na rozwój psychospołeczny każdej jednostki – może pojawić się u niej obawa przed izolacją czy odrzuceniem.

Ósme stadium

Rozpoczyna się po 40 roku i trwa do końca życia. Kryzys, który ma do przebycia człowiek w tym okresie to opozycja: integracja – rozpacz.

Tę fazę rozwoju osobowości można określić, jako integralność dla siebie, w przeciwieństwie do wcześniejszych integralności w sobie (tj. wytwarzanie pewnych sił witalnych podtrzymujących rozwój). Jednostka spostrzega, że jej życie ma określony cel i sens w ramach istniejącego porządku. Integralność wiąże się z akceptacją przeżytego przez człowieka życia. Jeśli starsi opiekunowie mają wystarczająco dużo integralności, by nie bać się śmierci, dzieci nie będą lękały się życia. Integralność w najprostszym znaczeniu wyraża poczucie spójności i pełni. Aspekt pełni związany jest
z rozliczaniem siebie, własnych dokonań i aktualnej więzi ze światem pod kątem pytania o spełnienie (np. czy spełniłem się jako człowiek, rodzic). Integralność jest warunkiem dobrego samopoczucia, udanych relacji z otoczeniem, pozytywnej oceny życia i akceptacji jego kresu. Takie wewnętrzne zjednoczenie i poczucie sensu daje pogodną życiową mądrość.

Osiągnięciu integralności grozi ryzyko utraty więzi wewnętrznej we wszystkich sferach psychospołecznego funkcjonowania jednostki:

• Ciało – postępująca utrata poczucia kontroli (władzy) nad fizyczną wydolnością organizmu;

• Psyche – stopniowa utrata pamięciowej spójności minionych i obecnych doświadczeń;

Etos społeczny – lęk przed szybką i prawie całkowitą utratą odpowiedzialnej funkcji we wzajemnym działaniu pokoleniowym (pozycje względem innych osób, autorytet).

Brak osiągnięcia integracji wewnętrznej sensu i pozytywnego spojrzenia na dorobek swojego życia daje w konsekwencji rozpacz, gdyż wobec znikomej ilości czasu, jaka pozostała człowiekowi powtarzanie czy rozpamiętywanie czegoś na nowo ma małe szanse powodzenia. Pozostaje tym samym tylko rozpacz, gorycz i poczucie przegranej, które rzutuje na widzenie siebie i świata w tym okresie życia.

Cnotą, czyli siłą witalną, która w tej fazie świadczy o rozwiązaniu kryzysu jest mądrość, rozumiana, jako zainteresowanie życiem, również w obliczu śmierci. Z tym, ze w tym okresie siłą witalna nie służy rozwojowi, ale podtrzymaniu życia i zadowolenia z niego.

JAK PRZEBIEGA KRYZYS?

Podstawy teorii kryzysu jako odrębnego zjawiska psychologicznego zbudował E. Lindemann. Opisując normalne zachowanie ludzi po traumie utraty bliskiej osoby wyróżnił jego takie podstawowe elementy jak:

• Owładnięcie prymy myśli o utraconym

• Utożsamienie się z utraconą osobą

• Ekspresja uczuć winy lub wrogości

• Pewna dezorganizacja codziennej rutyny

• Obecność skarg na dolegliwości somatyczne

G. Caplan rozszerzył zastosowanie konstrukcji Lindemana, opisujących przechodzenie przez kryzys żałoby 4 czteretapowym procesie (1.– zaburzona równowaga, 2 – terapii krótkoterminowej lub pracy nad żalem, 3 – Pracy klienta nad problem, czy żałoba, 4 – Odzyskania równowagi).

KLASYCZNA TEORIA KRYZYSU:

1. Faza konfrontacji z wydarzeniem wywołującym kryzys – Jednostka doświadcza nieskuteczności wykorzystywanych dotąd sposobów radzenia sobie, subiektywnej niewystarczalności zasobów pozostających w jej dyspozycji, nieefektywności zewnętrznych, źródeł pomocy. W efekcie pojawia się intensywna reakcja emocjonalna charakteryzująca się głównie wzrostem napięcia, obecnością niepokoju i leku.

2. Faza pojawienia się przekonania, że nie jest się w stanie poradzić sobie z zaistniałą trudnością – Pojawia się doświadczenie bycia pokonanym, utraty kontroli nad własnym życiem. To powoduje dalszy wzrost napięcia i jednocześnie oddziałuje destruktywnie na poczucie własnej wartości jednostki

3. Faza mobilizacji, uruchomienia wszelkich dostępnych zasobów sił psychicznych jednostki – Możliwe są tutaj ścieżki: albo pokonanie kryzysu i odkrywanie przedkryzysowej równowagi, lub pozorne uporanie się z problemem przy wykorzystaniu mechanizmu zaprzeczenia, co stwarza zagrożenie przejścia kryzysu w stan chroniczny. Jeżeli żadna z tych możliwość i się nie uaktywni to dochodzi to następnego etapu

4. Faza, którą można byłoby określić mianem dekompensacji – Jest rezultatem niemożliwego do wytrzymania napięcia. Dochodzi do zniekształcenia procesów poznawczych (zniekształcenie postrzegania), poczucia wewnętrznego chaosu. W relacjach interpersonalnych dochodzi do wycofania się z kontaktów. Pojawiają się zachowania „wentylacyjne”, które mogą mieć charakter agresywny, autoagresywny (zachowanie skicydalne), lub prowadzić do nadużywania substancji zmieniających nastrój (alkohol, leki, narkotyki)

Caplan – klasyczna teoria kryzysu

1. Anestezja uczuciowa – znieczulenie, zobojętnienie, brak uczuć (chwilowe)

2. Życie mnie pokonało, nic się nie da zrobić

3. Należy wyrzucić z siebie emocje

4. Negatywny efekt niewyrzuconych emocji: agresja, autoagresja, zaprzeczanie, ucieczka

Richard Lazarus

Kryzys jest interakcja pomiędzy możliwościami zaradczymi, poradzeniem sobie, a wymaganiami zewnętrznymi (społecznymi)

MODEL ANALIZY STRESU:

Wydarzenie kryzysowe wywołuje u człowieka ocenę pierwotną – jako strata, zagrożenie, zysk, korzyść. Po niej następuje faza druga, u której jednostka ocenia swoje osobiste możliwości radzenia sobie ze stresem – jest to ocena wtórna – sytuacja do opanowania, brak możliwości poradzenia sobie, okazja do sprawdzenia siebie, szansa lub też sytuacja beznadziejna. Dynamika reakcji w toku dokonywania oceny pierwotnej i wtórnej, której towarzyszą bardzo zróżnicowane emocje, wyznacza dalsze zachowania zaradcze. Mogą być one zorientowane na:

• Redukcję napięcia i redukcje stanu emocjonalnego

• Poszukiwanie informacji, poznawczym usprawnieniu sytuacji kryzysowej, próbie rozpoznania problemu, redefinicje zdarzenia kryzysowego

Zachowania zaradcze są skuteczne, gdy obejmują następujące elementy:

• Aktywną eksplorację rzeczywistości i poszukiwanie informacji

• Ekspresję przeżywanych emocji

• Aktywne inicjowanie pomocy ze strony innych ludzi

• Podział sytuacji kryzysowej na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie

• Rozpoznawanie skłonności do zmęczenia i dezorganizacji oraz ich przezwyciężanie, aktywne radzenie sobie z uczuciami lub akceptowanie ich, gdy nie można ich zmienić

• Plastyczność i gotowość do dokonywania zmian w samym sobie

• Podstawowe zaufanie do siebie i innych ludzi

Kryzys może być przyczyna poważnych zaburzeń psychicznych, ale może tez być szansą rozwoju osobistego, tak, więc następstwem sytuacji kryzysowej może być:

• Lepsze wykorzystywanie potencjału rozwojowego i wzrost możliwości przystosowawczych

• Zahamowanie rozwoju oraz usztywnienie pewnych form zachowania ograniczające możliwości przystosowawcze

Wg Lazarusa ważne jest czy procesy zaradcze występują przed wydarzeniem krytycznym, są wówczas antycypacyjnym (przewidywalnymi) przezwyciężaniem, czy w trakcie wydarzenia krytycznego (np. umieranie bliskiej osoby - towarzyszenie), czy po wydarzeniu krytycznym. Istotna tez jest atrybucja odpowiedzialności za przyczyny zdarzenia oraz za rozwiązanie

Atrybucja odpowiedzialności – Przypisywanie odpowiedzialności innych za co nam się przydarza

ATRYBUCJA

Zdarzenia Rozwiązania

Interwencja kryzysowa czyli powrót do równowagi.

CELE INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:

To szybkie działanie, które ma na celu złagodzenie objawów reakcji kryzysowej człowieka znajdującego się po zdarzeniu kryzysowym. Interwencja kryzysowa jest wielokierunkowa. Pochodzi z różnych stron

Kto może wspierać? Psycholog, Psychiatra, Prawnik, policjant, Lekarz

• Łagodzenie objawów reakcji kryzysowej

• Przywrócenie równowagi psychicznej – osiągniecie przez klienta w części pokoju wewnętrznego

• Zapobieganie przejściu kryzysu ostrego w stan chroniczny

• Przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie

CECHY INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:

• Udzielanie pomocy jak najszybciej (spieszyć się ale wolno, by rozważnie pomóc)

• Koncentrować się na aktualnym problemie związanym bezpośrednio z kryzysem oraz na tych aspektach życia, które uległy traumatyzacji (nie działają dobrze)

• Zapewnienie realnego bezpieczeństwa (dach nad głową itp.)

• Intensywność kontaktów (codziennie przez 6-10 tygodni)

• Elastyczność oddziaływań interwenta (styl dyrektywny, współpracujący, towarzyszący)

• Mobilizowanie naturalnego (najbliżsi) i instytucjonalnego systemu wsparcia

• Współpraca interwenta z instytucjami

ETAPY INTERWENCJI:

1. Tworzenie kontaktu emocjonalnego – Lecząco – akceptująca relacja. Postawa akceptacji. Należy pozwolić na odreagowanie emocji (wentylacja). Ujawnienie i koncentracja na emocjach, które przeżywa człowiek (pożądanie, nienawiść d o siebie i innych itp.)

2. Zbieranie informacji – Faza dialogu. Zbieranie informacji o tym jak nasilany jest kryzys. Ocenić kryzys w 3 sferach

   1. Afektywnym – emocjonalny (na ile ma kontrole nad tym co przeżywa)

   2. Poznawczym – dostrzec ewentualne zachowania (zaburzenia w myśleniu logicznym, abstrakcyjnym), iluzje fiksacje, dysocjacja (umysł od ciała odczepia)

   3. Behawioralnym – Jakie są jego reakcje

Określić źródło kryzysu, (co było bezpośrednią przyczyną)

Ustalić trudności najważniejsze człowieka w poradzeniu sobie

Przeanalizowanie systemu wsparcia zasobów i sposoby dotarcia do nich (zasoby materialne, emocjonalne, duchowe)

1. Rozwiązywanie problemów związanych z kryzysem –

• Dotarcie do właściwego źródła oporu (może być często nieświadome) Człowiek często nie jest świadomy rzeczywistego problemu albo też zaprzecza

• Tworzenie planów wyjścia z kryzysu

• Pomoc w sformułowaniu celów – cel musi być pozytywny, ważny, mały, konkretny, początkiem czegoś nowego , ma wskazywać na obecność czegoś, osiągalny przez klienta, wymagający trudu

• Podtrzymywanie, wspieranie i towarzyszenie w działaniu klienta

• Współpraca z Siecia wsparcia