Koncepcje i pojęcie zdrowia w psychologii i naukach pokrewnych

Co to jest zdrowie?

Zdrowie jako brak objawów choroby i cierpienia

Takie ujęcie nawiązuje do świadomości potocznej, jest zakorzenione we wciąż obecnym w medycynie biomedycznym modelu zdrowia i choroby. Centralne miejsce zajmuje choroba. Decydującą rolę odgrywa lekarz.

Zdrowie jako dobrostan biopsychospołeczny

Zdrowie utożsamiane jest z pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie z brakiem objawów chorobowych.

Ujęcie szersze, uwzględniające oprócz organizmu człowieka, także jego psychikę i sferę społeczną.

Zdrowie jako potencjał i właściwości człowieka oraz jego kontekst życia

Zdrowie ma status dyspozycji umożliwiającej adaptacyjne funkcjonowanie w określonym kontekście środowiskowym.

Zdrowie jako proces

Koncepcja Antonovskiego:

Zdrowie jako kontinuum, którego jednym końcem jest zdrowie, drugim choroba

zdrowie........................................choroba

cd.

Zdrowie nie jest stanem ani stałym zasobem, ale procesem przemieszczania się na kontinuum.

Na proces wpływa dostępność genetycznych i psychospołecznych zasobów odpornościowych, który obejmuje:

0. Poziom wsparcia społecznego

1. Strategia radzenia sobie

2. Zaangażowanie i spójność Ja

Przebieg procesów zdrowia zależy też od kontekstu społeczno-kulturowego.

Zdrowie jako wartość

W tej koncepcji zdrowie i choroba nie są umieszczone na wspólnym kontinuum, ale podobnie jak inne wartości traktowane są rozłącznie. Zdrowie jest wartością pozytywna, do której człowiek dąży a jego przeciwieństwo - choroba-wartością negatywna, której człowiek unika.

Zdrowie jako wartość

Rozumienie zdrowia jako wartość jest szczególnie przydatne w promocji zdrowia, pozwala wyjaśnić dlaczego ludzie zdrowi podejmują działania na jego rzecz.

0. wartość autoteliczna – ceniona sama w sobie

1. wartość instrumentalna – jako środek do określonego celu.

Definicja zdrowia

Światowa Organizacja Zdrowia

Określa zdrowie jako

„stan pełnego dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego a nie tylko jako brak choroby czy niedomagania (WHO, 1948).

Współczesne podejście do definicji zdrowia

W praktyce klinicznej, a zwłaszcza w diagnozie ocena zdrowia opiera się przede wszystkim na somatycznym i psychicznym wymiarze zdrowia.

cd.

Koncentracja na zdrowiu, a nie na chorobie, wiąże się z bardziej całościowym ujęciu.

Takie podejście podkreśla zarówno wielowymiarowość zdrowia, jak i występujące powiązania i ukierunkowania.

Człowiek traktowany jest jako jedność psychofizyczna, zaś jego zdrowie ujmowane jest jako stan (wynik), dyspozycja (zasób, potencjał), proces i wartość.

WYMIARY ZDROWIA

0. fizyczny

1. umysłowy

2. emocjonalny

3. społeczny

4. duchowy

5. publiczny

Poszczególne wymiary zdrowia

0. fizyczny - mechanistyczne funkcje ciała;

1. umysłowy – funkcje związane z myśleniem, wyrażaniem sądów;

2. emocjonalny – doświadczanie emocji;

cd.

0. społeczny – zdolność do nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi;

1. duchowy – urzeczywistnianie takich; atrybutów człowieka jak wiara, wolność, odpowiedzialność, godność;

2. publiczny – zależność od otoczenia (mieszkanie, ubranie, higiena, praca, rekreacja).

Zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny maja zasadnicze znaczenie dla jakości życia, umożliwiając ludziom doświadczać życia jako sensownego, pozwalając być im twórczymi i aktywnymi obywatelami.

Aspekty zdrowia psychicznego

0. negatywny – brak występowania zaburzeń psychicznych

1. funkcjonalny – zdolność do spełniania określonych oczekiwań

2. pozytywny – pełny rozwój osobowości i umiejętność radzenia sobie w życiu.

Pozytywne zdrowie psychiczne, kryteria

0. Kontakt z rzeczywistością – racjonalna postawa w odbiorze bodźców z otaczającej rzeczywistości, obiektywną ocenę, minimalizację stereotypów, zgodę i przyzwolenie na niewiedzę.

0. Poczucie autonomii – oznaczającego próbę internalizacji swoich wyborów, oparcie na własnych decyzjach, gotowość do kompromisu, cenienie sobie niezależności emocjonalnej.

0. Akceptacja samego siebie – wskazują na właściwą postawę wobec samego siebie, umiejętność przebywania ze sobą i cieszenia się sobą, zdawanie sobie z własnych możliwości i ograniczeń.

0. Rozpoznawanie swoich mocnych stron – czyli uczenie się obiektywnego oceniania siebie przez wskazanie na swoje mocne strony i umiejętności, pracowanie nad strategiami rozwijania konkretnych kompetencji.

0. Konstruktywne kontakty z innymi – wyrażające się w umiejętności ekspresji siebie, swoich poglądów, potrzeb, wrażliwości w odbiorze innych

0. Radzenie sobie z wyzwaniami – oznaczające diagnozowanie wyzwań pochodzących z otoczenia, uczenie się rozpoznawania zmian koniecznych od zmian opcjonalnych, otwartość i tolerancja na normy panujące w danej grupie czy społeczności, umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami i krytyką.

0. Perspektywa przyszłości – wskazująca na nastawienie na rozwój i samorealizację, uświadamianie sobie cech, potencjałów oraz stawianie sobie odległych celów, planowanie rozwoju umiejętności.