1. Podstawowe punkty zwrotne w tradycji empiryzmu w ujęciu Quine’a

Nie należy tych punktów rozumieć jako następujących jeden po drugim, ale raczej jako momenty przełomowe. W ujęciu Quine’a mamy 5 punktów zwrotnych. Interesuje go, co jest nośnikiem treści empirycznej (wiedzy), jego rekonstrukcja jest konstrukcją nowożytnego empiryzmu.

1. Od idei do słów

pierwszy empiryzm brytyjski dla Locke'a czy Hume'a nośnikami treści empirycznej były idee rozumiane jako konstrukty nadbudowane nad wrażeniami zmysłowymi , były to twory mentalne, konceptualne, nadbudowane nad tworami, tym samym nie były definiowane dokładnie tylko intuicyjnie.

J.H Tooke zaproponował: gdyby w pracach Locke'a pozamieniać wszędzie „idea” na „słowo”, to wszystko byłoby jasne, „idea” nie spełnia, żadnej metodologicznej roli

Jednak warto zauważyć, że u Locke'a pojawia się idea asocjacyjnej koncepcji znaczenia. znaczenie wyrażenia językowego to wyobrażenie idealne powstające w umyśle, gdy słowo wypowiadamy; znaczenie to pewien byt mentalny

Tooke tylko wprost zaproponował, by słowa uczynić podstawowymi jednostkami analizy sensu empirycznego, Locke miał świadomość, że idee powinny być ujmowane jako

znaczenia wyrażeń językowych.

2. Od słów do zdań

J. Bentham; wprowadził definicje kontekstowe – istnieją terminy, które nabierają sensu tylko w pewnym kontekście (np. partykuły, spójniki) i zdanie nabiera sensu empirycznego, jest podstawowym nośnikiem treści empiryczne

WERYFIKACYJNA KONCEPCJA ZNACZENIA – znać znaczenia zdania, to znać warunki jego prawdziwości; zdanie syntetyczne jest zdaniem sensownym, jeżeli istnieje intersubiektywna empiryczna metoda sprawdzenia tego zdania (każdy dysponując odpowiednią wiedzą może je sprawdzić); sens sformułowania tej zasady – wiedza nie jest przedsięwzięciem indywidualnym; zdania nonsensowne to zdania, w których złamano reguły syntaktyczne

3. Przejście od zdań do teorii naukowych

P. Duhem; jako pierwszy podał aparat pojęciowy, za pomocą którego można analizować teorie naukowe; niedookreślenie teorii przez fakty; pojedyncza teza jest zawsze sprawdzana z warunkami towarzyszącymi – sprawdzając jedną tezę sprawdzamy i inne powiązane ze sobą związkami wynikania logicznego; holizm umiarkowany: z teorii wynikają konsekwencje obserwacyjne, jeśli doświadczenie jest niezgodne z tymi konsekwencjami, to nie można stwierdzić, które elementy teorii są odpowiedzialne za tę niezgodność

Teza Duhema Quine'a - [(H.A)›O] .¬O›¬(H.A)-¬HV¬A

4. Od teorii do całego systemu wiedzy (monizm metodologiczny)

Jednostką treści empirycznej jest cały system wiedzy

W artykule O dwóch dogmatach empiryzmu - Quine rozstrząsa czy możńa odróznic wiedze umowną od faktualnej? Wszystkie zdania są powiązane związkami wynikania

logicznego, więc jednostką wiedzy jest cały system, tylko on podlega sprawdzeniu. Jeśli doświadczenie jest niezgodne, to cały system, łącznie nawet z logiką, powinien ulec zmianie

5. Naturalizm metodologiczny

Quine Przejście to nie wiąże się bezpośrednio ze zmianą nośnika wiedzy; uważa, że filozofia pierwsza (epistemologia) i ontologia (w zakresie tego, co istnieje) nie mają nic do roboty w nauce; nauka sama formułuje zdania egzystencjalne

2. Logika i teoria mnogości jako narzędzia metodologii

Po pierwsze: Logika jest narzędziem, ponieważ dla tradycji rekonstrukcji teorii w ujęci u zdaniowym przyjmuje się rachunek predykatów pierwszego rzędu z identycznoscią jako język w którym rekonstruje sie teorie empiryczne.

Teoria mnogości - Jeżeli próbujemy zastosować teorię modeli do analizy semantyki teorii empirycznych, teoria modeli opiera się o teoria mnogości, sama teoria modeli jest aparatem formalnym zastosowanym do rekonstrukcji teorii empirycznych

Teoria mnogości - na 1) semantyka teoriomodelowa ją zakłada

2) na gruncie nieformalnej teorii mnogości były definiowane predykaty teoriomnogościowe, czyli aksjomatyzacja przez zdefiniowanie aparatu teoriomnogościowego. czyli na gruncie teorii mnogości definiowano strukturę teorii, a dokładniej strukturę modelu

3. Pierwszy dogmat empiryzmu – scharakteryzuj zdania analityczne i syntetyczne

Quine: „Wszystkie zdania występujące w nauce można podzielić dychotomicznie na analityczne i syntetyczne”.

1) Platon – syntetyczne (wiedza konieczna o ideach) i analityczne (wiedza przypadkowa o faktach zmysłowych)

2) Arystoteles – zdania analityczne można by potraktować jako orzekanie na podstawie znajomości istoty, a kiedy orzekanie nie ma takiej podstawy znajomości istoty, to takie orzekanie odpowiada zdaniom syntetycznym

3) Hume – analityczne prawdy, to prawdy o ideach wytwarzane przez umysł, a syntetyczne prawdy to prawdy o faktach

4) Leibniz – analityczne prawdy rozumu (prawdziwe we wszystkich światach możliwych) i syntetyczne prawdy faktualne (prawdy prawdziwe tylko w niektórych światach możliwych)

5) Kant – odnosi się do sądów podmiotowo-orzecznikowych typu: S jest P; gdy treść orzeczenia P zawarta jest w podmiocie S, to mamy do czynienia ze zdaniem analitycznym; gdy treść P wykracza poza treść S, to mamy zdanie syntetyczne; jest to idea wyjściowa współczesnych definicji

Ze względu na cele metodologiczne:

Zdania syntetyczne to zdania, w których sprawdzenie ich prawdziwości wymaga odniesienia się do pozajęzykowego stanu rzeczy.

Zdania analityczne (wg Artura Papa) – zdanie A jest analityczne w szerokim sensie wtw, gdy jest ono prawdziwe na mocy znaczenia swoich składników:

1. tautologie (zdania mające strukturę tautologiczną)

2. postulaty znaczeniowe (np. dla poszczególnych terminów)

Zdanie F(t) sformułowane w języku J nazywamy postulatem znaczeniowym tego języka dla terminu t, jeśli obowiązująca w danym języku reguła semantyczna wymaga, aby termin t był rozumiany w taki sposób, aby zapewniał prawdziwość zdania F(t) albo żeby termin t denotował przedmiot spełniający własność F(x).

4. Typy zdań w naukach empirycznych w ujęciu Carnapa

Zdanie analityczne wg Carnapa: zdanie A jest analitycznie prawdziwe (L-prawdziwe) w języku J wtw, gdy jest prawdziwe wyłącznie na mocy reguł semantycznych języka J bez odwoływania się do faktów pozajęzykowych.

- reguły o charakterze empirycznym (F-reguły), prawa nauki

Jeżeli zdanie s zostaje uznane za prawdziwe wyłącznie na podstawie reguł transformacji, to powiemy, że jest to zdanie obowiązujące (L+F)

- L-reguły – reguły nakazujące uznanie pewnych zdań wyłącznie ze względu na znaczenie słów wchodzących w skład tych zdań (zdania analityczne – L-obowiązujące)

Zdania F-obowiązujące – zdania oparte na prawach naukowych

Zdania F-przeciwobowiązujące są to zdania, których fałszywość może być ustalana wyłącznie na podstawie reguł transformacji, nie uznawanie zasad praw naukowych

Zdania kontradyktoryczne – nie uznają L-reguł; uznanie reguł języka, nie rozumie terminów w zdaniu

Zdania syntetyczne – F-obowiązujące + zdania niezdeterminowane + zdania F-przeciwobowiązujące

Zdania niezdeterminowane – zdania, o których prawdziwości bądź fałszywości nie decydują reguły transformacji; w ich skład wchodzą zdania protokolarne stanowiące sprawozdanie z doświadczenia, a więc te, które stanowią bazę empiryczną nauki

Zdania sensowne – w ujęciu neopozytywistów to te zdania, które odnoszą się bezpośrednio do doświadczenia oraz zdania akceptowane na podstawie L-reguł (czyli zdania analityczne też).

plus rysunek od kijaka

5. Zasada intersubiektywnej komunikowalności i zasada intersubiektywnej sprawdzalności wyników badań

Ajdukiewicz :

Intersubiektywna komunikowalność polega na tym, że treść przekonania racjonalnego daje się bez reszty przekazać za pomocą zwyczajnych środków językowych (ewentualnie wzbogaconych o specjalistyczną terminologię)

Intersubiektywna sprawdzalność - że każdy, kto podejrzewa, iż dane przekonanie jest nietrafne, może je sprawdzić (ewentualnie z zastrzeżeniem: o ile posiada ku temu niezbędne kwalifikacje).

6. Weryfikacyjna koncepcja znaczenia

Zdanie jest prawdziwe, gdy istnieje intersubiektywna metoda sprawdzenia jego prawdziwości.

7. Neopozytywistyczne i popperowskie ujęcie bazy empirycznej

Wyjściowe ujęcie neopozytywistyczne:

1) Zdania obserwacyjne (elementarne, protokolarne, fundamentalne, bazowe) stanowią podstawę empirycznego sensu innych zdań i podstawę ich przyjmowania, stanowiąc bazę empiryczną nauki.

a) zdania muszą być sformułowane w pewnym języku – stałe logiczne

b) terminy obserwacyjne

I podejście – introspekcyjne

- obserwacje odnoszą się do danych zmysłowych (wcześniej – postrzeżeń zmysłowych – wczesny pozytywizm)

II podejście – ekstraspekcyjna interpretacja języka obserwacyjnego

- terminy obserwacyjne, w zależności od swojej kategorii gramatycznej, odnoszą się do bezpośrednio obserwowalnych obiektów, własności, relacji

c) problem obserwowalności

- nie zapośredniczona za pomocą urządzeń obserwacyjnych, nawet takich jak mikroskop

- miała być niezapośredniczona, aby zapewnić pełną obiektywność zdań obserwacyjnych, tj. bazy empirycznej wiedzy naukowej

- postulat o bezzałożeniowości zdań obserwacyjnych prowadzi do kumulatywistycznej koncepcji rozwoju wiedzy naukowej

Trylemat Fiesa – na jakiej podstawie przyjmować zdania obserwacyjne (bazowe)?

3 podstawy:

I. na mocy postanowienia (dogmatycznie)

II. przez odwołanie się do danych zmysłowych (rozwiązanie psychologistyczne)

III. przez odwołanie się do innych zdań

Popper odrzuca każde z tych trzech podstaw.

Popper – baza jest przyjmowana konwencjonalnie – zdania wchodzące do bazy podlegają ciągłemu sprawdzaniu (dopuszcza możliwą rewizję – uchylenie konwencji)

Popper – prawa nauki zawsze przyjmują charakter hipotetyczny (różnica między Popperem a neopozytywistami)

8. Scharakteryzuj prawa nauk empirycznych: a) niestatystyczne prawa ściśle ogólne i niestatystyczne generalizacje historyczne b) statystyczne prawa ściśle ogólne i statystyczne generalizacje historyczne

Niestatystycznym prawem ściśle ogólnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy każde syntetyczne pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci formalnej:

"x [A(x) ® B(x)]; gdzie:

A(x) – podaje warunki, jakie muszą być spełnione, żeby zaszła zależność, o której mówi formuła zdaniowa B(x)

Ścisła ogólność praw nauki polega na tym, że na denotację poprzednika prawa nie nakłada się żadnych ograniczeń czasoprzestrzennych. W związku z tym prawa ściśle ogólne mogę być podstawą przewidywania i wyjaśniania.

Generalizacją historyczną jakiejś dyscypliny empirycznej E nazywamy każde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci (tak samo jak przy niestatystycznym prawie ściśle ogólnym).

Na denotację poprzednika generalizacji historycznych nakłada się ograniczenie czasoprzestrzenne, dlatego generalizacje historyczne nie są prawami ściśle ogólnymi, lecz numerycznie ogólnymi, a każda z nich może być przedstawiona jako skończona koniunkcja ich przypadków szczegółowych. Z tego względu nie mogą stanowić podstawy przewidywania stosowanego do przypadków nie należących do denotacji poprzednika, a wyjaśnianie ma charakter trywialny.

Prawa statystyczne:

- ściśle ogólne i statystyczne generalizacje historyczne

Statystycznym prawem ściśle ogólnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy każde zdanie tej dyscypliny o postaci: „Częstość względna cechy F(K,L) – wyznaczająca zbiór K w zbiorze L = p”; 0£p£1

Jeżeli zbiór L jest zbiorem czasoprzestrzennie otwartym, wtedy prawo statystyczne jest prawem ściśle ogólnym.

Jeżeli zbiór L jest zbiorem czasoprzestrzennie zamkniętym, to wtedy prawo statystyczne jest generalizacją historyczną.

niestatystyczne prawa ściśle-ogólne

Niestatystycznym prawem ściśle-ogólnym dyscypliny empirycznej E nazywamy każde syntetyczne, pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci formalnej x.(A(x)›B(x)), gdzie formuła zdaniowa A(x) podaje warunki, jakie muszą być spełnione, żeby zaszła zależność, o której mówi formula zdaniowa B(x). Ścisła-ogólność polega na tym, że na denotację poprzednika prawa nie nakłada się żadnych ograniczeń czasoprzestrzennych. W związku z tym prawa ściśle-ogólne mogą być podstawą przewidywania i wyjaśniania.

generalizacja historyczna

Generalizacją historyczną dyscypliny empirycznej E nazywamy każde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci x.(A(x)›B(x)), gdzie formuła zdaniowa A(x) podaje warunki, jakie muszą być spełnione, żeby zaszła zależność, o której mówi formuła zdaniowa B(x). Na denotację poprzednika generalizacji historycznej nakłada się ograniczenia czasoprzestrzenne, dlatego generalizacje historyczne nie są prawami ściśle-ogólnymi, lecz numerycznie-ogólnymi, a każda generalizacja historyczna może być przedstawiona jako skończona koniunkcja jej przypadków szczegółowych. Z tego względu generalizacja

historyczna nie może stanowić podstawy przewidywania stosowanego do przypadków nienależących do denotacji poprzednika, a wyjaśnianie posiada charakter trywialny.

2 prawa statystyczne

statystyczne prawo ściśle ogólne

Kmita: statystycznym prawem ściśle-ogólnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy każde zdanie tej dyscypliny o postaci F(K,L)=p, gdzie 0.p.1 (częstość względna cechy F wyznaczająca zbiór K w zbiorze L wynosi p, przy czym p zawiera się w przedziale zamkniętym od 0 do 1).

Jeżeli zbiór L jest zbiorem czasoprzestrzennie otwartym, to wtedy prawo statystyczne jest prawem ściśle ogólnym.

9. Scharakteryzuj prawa nauk empirycznych, niestatystyczne: a)następstwa czasowego b)przyczynowe c)funkcjonalne

a) prawa następstwa czasowego

"x [P(x)®(A₀(x)£B₀(x))]

np. x – seria warstw osadowych, to tworzenie warstwy niższej następuje nie później niż tworzenie warstwy wyższej

b) prawa o charakterze przyczynowym

"x [P(x)®(A₀(x)£B₀(x))Ù(A₀(x)®B₀(x))]

c) prawa funkcjonalne

"x [x jest składnikiem typu S₁ struktury s typu S₂ Ù sÎS®C(x)]

- opisują zachowanie się struktur w biologii, ekonomii, psychologii, socjologii

10. Prawa zależności funkcyjnej oraz idealizacyjny charakter praw nauki

Prawa zależności funkcyjnej charakteryzują prawidłowości łączące poszczególne wielkości fizyczne przez przedstawienie, w jaki sposób miary liczbowe jakiejś wielkości fizycznej wyrażonej za pomocą odpowiedniej funkcji zależą od zmian liczbowych innych wielkości fizycznych wyrażanych za pomocą odpowiednich funkcji.

Prawa idealizacyjne – takie, które przypisują pewne założenia idealizacyjne, czyli nie uwzględnia się pewnych czynników (np. oddziaływań).

- mówi się, że prawa nauki są kontrfaktyczne, bo żaden nie spełnia warunków prawa idealizacyjnego

- uchylanie praw idealizacyjnych do konkretyzacja i prawo faktualne

11. Podstawowe składniki teorii empirycznej w ujęciu Wójcickiego i podstawowe płaszczyzny badania teorii empirycznych

*Podstawowe elementy teorii empirycznej:

Teorie ujęte opisowo:

Tφ = <L, T, Cn_L-M, R, K>

Tφ – teoria ujęta opisowo

L – język teorii

T – zbiór zdań zaakceptowanych jako twierdzenia teorii

Cn_L-M – ogół środków dowodowych stosowanych na gruncie dej teorii przy uzasadnieniu jednych zdań na podstawie innych

R – właściwe dla danej teorii procedury pomiarowe i diagnostyczne

K – zasięg teorii, tj. zbiór wszystkich tych systemów empirycznych, która dana teoria opisuje

Analiza języka teorii empirycznych nie wykracza poza granice syntaktyki. Jeśli chcemy ustalić jak teorie odnoszą się do rzeczywistości, to nasze rozważania musimy rozszerzyć o płaszczyznę semantyczną.

R – to nie są rozważania o charakterze pragmatycznym, lecz operacyjnym. W ramach operacjonizmu starano się definiować pewne terminy naukowe w sposób operacyjny.

3 podstawowe płaszczyzny badań: 1)syntaktyka 2)semantyka 3)operacjonizm

R – w różnych teoriach danej dyscypliny może mieć różne procedury pomiarowe. Wójcicki proponuje, aby nie analizować procedur pomiarowych, lecz zdania opisujące wyniki tych procedur.

L – zakłada się, że V można podzielić na 2 części; V=V₀ È V_t (terminy obserwacyjne i teoretyczne).

Problemem jest uściślenie pojęcia terminów obserwacyjnych. Jeśli uda nam się wykazać związek między TO i TT, to wykażemy też niezbędność TT.

W słowniku teorii empirycznej muszę występować terminy swoiste teorii, umożliwią odnoszenie się teorii do rzeczywistości pozajęzykowej. Gramatyka rachunku predykatów jest używana do konstrukcji teorii empirycznych.

Czy można przenieść pojęcia środków dowodowych z logiki do rozważań z zakresu metodologii nauk empirycznych? Nie można, bo terminy empiryczne są bogatsze pod pewnymi względami

12. Podstawowe założenia neopozytywistycznego paradygmatu rekonstrukcji teorii empirycznych

Założenia przyjmowane w neopozytywistycznym paradygmacie rekonstrukcji teorii naukowych:

1) jeżeli teoria empiryczna jest sformułowana w pewnym języku r, to przyjmuje się, że część twierdzeń tej teorii może być przełożone na język, w którym występują odpowiednie środki logiczne, w którym to języku można dokonać podziału terminów na terminy teoretyczne i obserwacyjne

2) przyjmuje się, że terminy obserwacyjne występują w zdaniach obserwacyjnych, a więc w zdaniach, w których można wskazać metody bezpośredniej empirycznej weryfikacji, terminy te mogą być odpowiednio zinterpretowane

3) w rekonstrukcji teorii naukowych możemy stosować aparat formalny, a więc aparat metamatematyki i teorii

4) terminy teoretyczne występujące w teoriach empirycznych posiadają treść empiryczną

5) terminy teoretyczne występujące w teoriach muszą być powiązane terminami obserwacyjnymi

13. Dychotomia – terminy teoretyczne i terminy obserwacyjne

TERMINYTEORETYCZNE:

. maja sens empiryczny tylko wtedy, gdy można je zdefiniować za pomocą definicji różnowartościowych, gdzie w definiensie (tym, za pomocą czego definiujemy) występują wyłącznie terminy obserwacyjne

. są to dyspozycyjne pojęcia, które przypisują jakimś punktom czy ciałom dyspozycje do reagowania w taki a taki sposób, w takich a takich warunkach

. (patrz => dogmaty empiryzmu)

. definiowane przez neopozytywistów były zawsze w sposób negatywny - jako nie obserwacyjne

TERMINYOBSERWACYJNE:

. tylko one posiadają interpretację semantyczną

. tym samym tylko one mogą posiadać wartość logiczną

. kluczowe pojecie dla neopozytywistow, bo tworza zdania, ktore odnosza sie do rzeczywistosci bezposrednio obserwowalnej

. uważano , że można w sposób definicyjny powiązać terminy teoretyczne z obserwacyjnymi nadając im tym samym sens empiryczny; wówczas występowanie terminu teoretycznego jest uzasadnione i wyróżnia go od terminów metafizycznych, których nie można powiązać z terminami obserwacyjnymi przez co nie maja sensu empirycznego

Carnap stworzył kanoniczny model teorii empirycznych, gdzie terminy teoretyczne nabierają sensu empirycznego w procesie sprawdzania hipotez teoretycznych, w których występują bądź w procesie sprawdzania całych teorii

14. Koncepcja zdania obserwacyjnego w tradycji empiryzmu logicznego i definicje ostensywne

Definicje ostensywne (deiktyczne): Są to procesy, w których uczymy pewne osoby rozumienia pewnych terminów w sposób inny niż językowy. Element wskazujący: 1) werbalny 2) pozawerbalny.

- dwie czynności: werbalne wypowiedzenie i wskazanie na wzorzec/desygnat terminu Þ z nich dwóch składa się definicja ostensywna.

- N jest takie jak A

"x[x jest N « x jest takie jak A]

Jest niewystarczające, bo przedmioty nie mają tylko jednej cechy.

"x[x jest N « x jest takie jak A pod względem W i w stopniu S]

w stopniu S – przedmioty są jakoś do siebie podobne, więc są one nieostre

Predykaty obserwacyjne definiowane przez definicje deiktyczne zawsze będą nieostre, gdyż nie uwzględniają różnorodności. W konsekwencji nie jesteśmy w stanie wskazać na interpretacje terminów definiowanych za pomocą definicji deiktycznych.

15. Drugi dogmat empiryzmu

Każde zdanie nauki empirycznej, które posiada sens empiryczny, można przełożyć na zdanie zawierające tylko terminy obserwacyjne (zakłada przekładalność terminów teoretycznych na obserwacyjne).

16. Omów podstawowe rodzaje postulatów dla terminów teoretycznych w ujęciu Carnapa

Carnap - przyjmował -

1) definicje równoważnosciowe dla terminów teoretycznych - tylko wtedy gdy zachodzi pewn a sytuacja eksperymentalna, wtedy można używac tej równoważności - zreflektował się Carnap - poza tą sytuacja predykat teoretyczny nie ma sensu empirycznego

2) definicja warunkowa - musi być spełniony żeby zaszłą ta równoważnosć - obustronne zdania redukcyjne (redukcyjne - jeśli jest spełniony warunek eksperymentalny, to wtedy mozna zamienić)

3) Dalszy rozwój pogładów Carnapa - dązył do takiego zdefiniowania terminów teoretycznych za pomocą bserwacyjnych - żeby określić zakres stosowalnoścu terminu teoretycznego - zrezygnował z warunku przekłądalności - wprowadził pary definicji cząstkowych - IDea jest taka, żeby wyznaczyć zakres stosowalnośći terminu teoretycznego -

Predykaty stwierdzajace eksperymentalne - w terminach obserwacyjnych.

4) Ukłądy lub łąńcuchy - definicji czastkowych - celem było (dla konkretnych predykatów teoretycznych eksperymentalne warunki, gdzie można było stwierdzić lub nie można było stwerdzić - dalej dookreślenie stosowalności predykatu teoretycznego)

5) doszedłdo przekonania że tak się nie da zrobić - przykłądy są trywialne - dalej pytania o nie trywialne przykłąy - entropia, Dlaczegonie ma żadnych przykładów terminó teoretycznych wyznaczanaych za pomocą symboli funkcyjnych - nie uda się oddać ich sensu empirycznego poprzez - w odniesieniu do nietrywialnych teorii empirycznch nie da się oddać poprzez definicyjne powiązanie tych terminó z terminami obserwacyjnymi. Zarzucił takie wiązanie.

Cała droga polega na osłąbianiu tej równoważnosci - kolejne dookreślanie terminu definiowanego - terminami obserwacyjnymi były tylko te pierwsze -

17. Teoria jako system formalny, podstawowe sposoby aksjomatyzowania teorii

1. język teorii wyznaczany przez V

L = <V,RK>

V – słownik teorii, terminy specyficzne

RK – reguły konstrukcji teorii (gramatyka)

2. teoria jako system formalny

Tsf = <L, T, Cn_L-M>

Tsf = Cn_L-M (T)

Cn_L (T) C(zaw. sie)T

Rozpatruje język; zbiór wszystkich twierdzeń i operacje uzasadniania

3. teoria jako system formalny zaksjomatyzowany

T= Cn_L-M (Ax)

Ax – aksjomaty teorii

4. teoria jako system semantyczny:

Tsem = <L, T, Cn_L-M, K>

L- język rachunku predykatów teorii I-do rzędu z identycznością

T – prawo nauki (statystyczne lub niestatystyczne ściśle ogólne)

K – dziedzina przedmiotowa

Formalizm teorii jest rozważany w ramach syntaktyki. Taka teoria nie różni się niczym od teorii matematyki. Możemy do niej zastosować techniki, wyniki badań matematycznych i metamatematycznych.

W naukach empirycznych staramy się dokonać aksjomatyzacji. W procesie aksjomatyzacji teorii empirycznych nie możemy postępować tak samo jak w logice. Aksjomatyzacja jest zabiegiem wtórnym, tzn. jesteśmy w stanie określić zbiór zdań prawdziwych bez odwoływania się do aksjomatyzacji (możemy np. odwołać się do teorii mnogości). Przeprowadzając aksjomatyzację w naukach empirycznych dokonujemy hierarchizacji wartości twierdzeń.

I. Warunki formalne, które muszą być spełnione przez system aksjomatyczny.

Przez system aksjomatyczny rozumiemy zbiór tych wszystkich twierdzeń, które można wyprowadzić za pomocą środków dowodowych z przyjętych przesłanek, czyli aksjomatów. Zatem musimy mieć:

1) określony język, w którym formułujemy te twierdzenia

2) określone środki dowodowe – tak by można odróżnić rozumowania, które mają charakter dowodu, od tych, które go nie posiadają

3) musimy wiedzieć, które zdania jesteśmy skłonni uznawać jako twierdzenia danego systemu.

Ad. Warunki formalne:

1) musi być niesprzeczny (nie może obowiązywać prawo przepełnienia); system sprzeczny jest bezużyteczny poznawczo

2) niezależność aksjomatów (nie jest to warunek konieczny)

Żaden z aksjomatów nie da się wyprowadzić z pozostałych aksjomatów

A Î Cn_L(X)

A Ï Cn_L(X – {A})

- nie należy przyjmować aksjomatów zbędnych

-system Łukasiewicza jest niezależny, Fregego zależny

3) skończoność aksjomatów

- zbiór aksjomatów ma być zbiorem skończonym

- ten warunek jest nie zawsze spełniony

- system aksjomatyczny rachunku predykatów jest nieskończony

- jeśli teoria posiada nieskończenie wiele aksjomatów, to musimy na zbiór aksjomatów nałożyć warunek rozstrzygalności, czyli musimy dysponować metodą, dzięki której o każdym zdaniu danego języka możemy orzec, czy jest, czy też nie jest aksjomatem.

II. Warunki merytoryczne nakładane na system aksjomatyczny:

1) aksjomaty teorii muszą być maksymalnie doniosłe (ważne)

- przyjmujemy te aksjomaty, które są szczególnie ważne, które prowadzą do ważnych konsekwencji

- ten problem nie występuje w teoriach formalnych

- doniosłość aksjomatów w zmatematyzowanym przyrodoznawstwie ma polegać na tym, że te aksjomaty prowadzą do maksymalnie wielu ważnych konsekwencji

2) adekwatność merytoryczna aksjomatyzacji

- z aksjomatów teorii mają być wyprowadzone tylko te zdania, o których jesteśmy przekonani, że są prawdziwe

- aksjomatyzacja tak rozumiana jest nienaturalna: jest wtórna wobec pewnych innych procedur badawczych

Mamy dwie możliwe aksjomatyzacje:

1) aksjomatyzacja zawartości – określamy zawartość teorii, a więc odpowiadamy na pytanie, które zdania są konsekwencjami danych aksjomatów (twierdzeniami danej teorii)

2) aksjomatyzacja zasięgu – definiowanie teorii poprzez aksjomatyzację jej zasięgu, a więc określamy do jakiej dziedziny dana teoria może być zastosowana

18. Koncepcja mocy predykatywnej predykatów teoretycznych

moc predyktywna predykatu teoretycznego

Jest to taka własność predykatu teoretycznego, dzięki której predykat ten stanowi niezbędne, teoretyczne ogniwo rozumowania prowadzącego od zdań obserwacyjnych typu E(a1,...,an) do zdań obserwacyjnych typu O(a1,..., an).

Definicja mocy predyktywnej predykatu teoretycznego

Jakiś predykat teoretyczny T(x1,...,xn) występujący w języku J systemu wiedzy empirycznej E posiada na gruncie E moc predyktywną, gdy:

1. W języku J, o którym to języku zakłada się, że posiada nazwy indywiduowe, nazywające wszystkie indywidua swego uniwersum, istnieją dwa predykaty obserwacyjne ze względu na wiedzę E(x1,...,xn), O(x1,...,xn) takie, że dwie generalizacje o następującej postaci:

.x1,...,xn (E(x1,...,xn)›T(x1,...,xn))

.x1,...,xn (T(x1,..,xn)›O(x1,...,xn))

są hipotezami formułowanymi na gruncie wiedzy E, a następująca generalizacja

.x1,...,xn (E(x1,...,xn)›O(x1,...,xn))

jest ustalana w oparciu o badania empiryczne.

2. Dla dowolnej ??? nazw indywiduowych a1,...,an denotujących obiekty obserwowalne z koniunkcji

E(a1,...,xn) . ZT wynika logicznie (›) O(a1,...,an) gdzie ZT . (E(a1,...,an)›T(a1,...,an)) . (T(a1,...,an)›O(a1,...,an))

Dwa zastrzeżenia:

– O(a1,...,an) nie wynika logicznie z innego zdania ZT

– ZT . E(a1,...,an) nie jest zdaniem kontradyktorycznym

3. Nie istnieje w języku J taki predykat T, że spełnione byłyby jednocześnie następujące warunki:

a) T jest nierównoznaczny w języku J z predykatem T

b) Zdanie ZT' powstałe ze zdania ZT przez zastąpienie predykatu T predykatem T' na wszystkich

pozycjach, na których predykat T występował należy do dyscypliny empirycznej E (jest dyscypliną

empiryczną).

c) Z koniunkcji niekontradyktorycznej E(a1,...,an) ZT' › O(a1,...,an)

d) ZT' wynika logicznie z ZT (ZT›ZT')

19. Kanoniczny model teorii w ujęciu Carnapa

1) Język teorii jest rekonstruowany jako język rachunku predykatów I rzędu z identycznością

2) Dychotomiczny podział terminów specyficznych teorii na teoretyczne i obserwacyjne.

4 typy formuł zdaniowych (L):

L₀ – zbiór tych wszystkich formuł, których jedynymi pierwotnymi pozalogicznymi terminami są terminy obserwacyjne; w zbiorze nie występują formuły skwantyfikowane

L_0’ – formuły zdaniowe skwantyfikowane, w których występują wyłącznie terminy obserwacyjne, np. prawa empiryczne

L_0-T – występują zarówno terminy obserwacyjne, jak i teoretyczne

L_T – występują wyłącznie terminy teoretyczne + postulaty teorii

Semantycznie interpretowane są wyłącznie terminy obserwacyjne, dlatego w odniesieniu do kanonicznego modelu teorii mówimy o interpretacji częstościowej. Terminy teoretyczne nie posiadają interpretacji.

Interpretacja intraspekcyjna terminów obserwacyjnych, w którym przyjmuje się dwa założenia:

1) zakłada się, że przedmioty, własności i relacje będące interpretacją terminów obserwacyjnych są bezpośrednio obserwowalne

2) każda wartość dowolnej zmiennej języka L_0’ musi być denotowana przez odpowiednią nazwę z języka L₀

Tego rodzaju interpretacja budzi pewne wątpliwości. Można wyróżnić 2 sensy terminu „predykat obserwacyjny”:

1) w wąskim sensie dany termin jest terminem obserwacyjnym wówczas, gdy odnosi się do przedmiotów bezpośrednio obserwowalnych

2) w sensie szerokim dany termin jest terminem obserwacyjnym wówczas, kiedy termin ten można uściślić z pomocą odpowiednich procedur pomiarowych

W kanonicznym modelu teorii zakłada się ten wąski sens terminu „predykat obserwacyjny”.

Terminy obserwacyjne są realistyczne, a terminy teoretyczne są traktowane instrumentalnie. Stanowisko Carnapa jest określane mianem empirycznego dualizmu instrumentalnego.

W ramach teorii możemy wyróżnić dwa zbiory zdań:

1) zbiór postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych, zawierający prawa nauki, konwencje oraz wprowadzający aparat konceptualny teorii

2) zbiór reguł korespondencji zawierający zdania sformułowane w języku mieszanym

Założenia nakładane na zbiór reguł korespondencji C:

- zbiór C musi być zbiorem skończonym; może być zbiorem otwartym

- zakłada się logiczną zgodność zbiorów T i C (T – zbiór postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych)

- jedynymi terminami pozalogicznymi występującymi w formułach ze zbioru C są terminy danej teorii

- terminy teoretyczne i obserwacyjne występujące w C muszą występować tam w sposób istotny

20. Metoda Ramseya eliminacji terminów teoretycznych i problem statusu poznawczego teorii w ujęciu neopozytywistów

21. Semantyka teorio – modelowa (Przełęcki)

22. Dlaczego zaksjomatyzowana i sformalizowana teoria nie charakteryzuje w sposób jednoznaczny dziedziny przedmiotowej, czyli nie wyznacza 1 modelu zamierzonego?

Po pierwsze - Definicje ostensywne są definicjami nieostrymi - (kompletny zarys semantyki teoro modelowej dla teorii empirycznej) najpierw interpretowano cześć obserwacyjną języka teori empirycznej tu się zakłada, że to definicje ostensywne (przyłęcki rozważał tylko terminy jakościowe - czyli takie, któe wystepują wyłącznie w predykatach) że one w interpretacju nabierają na drodze definicji ostensywnych, przeprowadziliśmy charakterystykę definicji ostensywnych, one są nieostre a ponieważ definicje ostensywne są nieostre, wiec już interpretacja czesci obserwacyjnej języka teorii empirycznej jest nieostra w tym sensie, że klasa modeli okresla tą interpretację, a nie jeden model zamierzony czy własciwy - z przyczyn empirycznych

Po drugie - Argumentacja odwołując się do pewnych twierdzeń z metamatematyki mianowicie twierdzenia Lebensheima-Skolema, (jeśli posiada moddel to posiada model przeliczalny, a jesli posiada modele to posiada dowolne modele w mocach pozskończonych) teoria by jednoznacznie charakteryzowała, gdyby posiadałą jeden model z dokładnością do izomorfizmu, ale ze względu na to twierdzenie, (większość teorii empircznych taki model przeliczalny posiada, bo zakłada arytmetykę, to posiada modele o wyższych mocach pozaskończonych - a więc jest teorią nieizomorficzną) - z twierdzenia

Własciwie wszystkie teorie empiryczne ein charakteryzują dziedziny przedmiotowej jednoznacznie czyli z dokładnością do izomorfizmu -

23. Krytyka dychotomii – terminy obserwacyjne i terminy teoretyczne

1) Nie istnieje obserwacja, która byłaby nieobciazona teoretycznie czy pojęciowo

* Psychologiczna teoria rozpoznawania obrazu - to kazda taka obserwacja w nauce nietrywialnej zakłada zastosowanie metod pomiarowych - budowanych na bazie różnych teorii

* wyrażenie rezultatów - zawsze aparat pojęciowy - nie moze być przez to traktowane jako niezależne od jakichkolwiek załozeń - nie może byc niezależne od aparatu pojęciowego - sam fakt determinuje zdanie obserwacyjne

* Ian Hacking - twórca nowego eksperymentalizmu - wyróznia słaba i mocna teże o teoretycznym uzależnieniu obserwacji.

W słabym sensie - że zawsze musimy dysponować jakimś aparacie żeby przeprowadzić i zapisać

W sensie mocnym (wg niego jest iluzją) twierdzenie, że kazdy eksperyment musi zakładać systematyczne teorie

2) Z pierwszym dogmatem empiryzmu - każde zdanie w nauce jest albo analityczne albo syntetyczne

Krytyka - Quine - podważa ten podział pokazując, definicje analityczności zakłada synonimicznosc a definicja synonimiczności dwóch wyrażeń zakłada analityczność - czyli że jesli chodzi o definicje zdań analitycznych ta definicja nie jest poprawna pod względem logicznym

4 i 5 stadium rozwojowe nauki - holizm radykalny - założył że wszystkie zdania są powiązane siecią wynikania logicznego

Odrzucenie - I dogmatu - rzutuje na koniecznosć odrzucenia podziału

3) van Fraasen - twórca konstruktywnego empiryzmu - zauważył, że włąściwie wyrózniajac terminy teoretycznych i obserwacyjnych - bład kategorialny - można mówic o czymś co jest obserwowalne bądź nieobserwowalne wiec dotyczy bytów (ontologiczny) - języka moze dotyczyć podział na terminy teoretyczne badź nieteoretyczne - jeśli byśmy chcieli utrzymać ta kalsyczna dyskusję - to należa terminy teoretyczne do nieobserwowalnych a nieteoretyczne do obserwowalnych

4) podział zrelatywizowany gatunkowo i osobniczo

5) "Można wtedy założyć że celem nauki jest formułowanie teorii adekwatnych empirycznie, czyli teorii, które daja prawdziwe konsekwencje dotyczące tego co bezpośrednio obserwowalne"

większośc pojęc które stosujemy do opisu to pojęcia nieostre - wszystkie terminy są nieostre Russell - nawet terminy logiki - Van Fraasen - przynajmniej w opisie naszej zdolnosci poznawczej posługujemy sie pojęciami nieostrymi -nie jest szczególna wada dopóki chcemy wyznaczać pod kątem naszych ldzkich sposobów poznawania. Moze być wiec tak długo stosowany do analizy problemów epistemologicznych naszego ludzkiego poznania

6) Teoretyczne - nie zaproponowano żadnej pozytywnej definicji - charakterystyki tych terminów - zawsze, że nieobserwowalne - Pozytywna - jaka funkcję pełnią,

Jeśli jakieś charakterystyki były to jakieś nieostre (bardziej abstrakcyjne niz obserwacyjne)

7) Jeśli juz w ogóle analizować podział terminów na teoretyczne i obserwacyjne - to powinien być zrelatywizowany do konkretnej teorii - nie ma sensu dokonywać podziału języka danej dyscypliny na teoretyczny i nie-teoretyczny - gdyż mozńa przypuszcząc że jakis termin na gruncie jednej teorii moze odności się do czegos obserwowalnego, a na gruncie innej do nieobserwowalny - odnosi sie do tezy o niewspółmiernosci i mocnej tezy o teoretycznym uzależnieniu obserwacji. Kuhn i Fayerabend

8) Najważniejszy - udało się go uniknać w niezdaniowej koncepcji teorii - ten podział był podziałem nieefektywny ze względu na praktykę badawczą. Chciałoby się mieć takie kryterium, zeby na jego mocy móc rozrózniać jaki jest teoretyczny, a jaki obserwacyjny Sneedowi udało się skonstruowanie takeigo kryterium, które jest stosowalne do praktyki badawczej - czy jest czy nie jest stosowalne czy funkcja jest teoretyczna ze względu na daną teorię, czy nie jest teoretyczna ze względu na dana teorię

9) Aby opisać wyniki oserwacji trzeba odwołać się do teorii - to teoria uzasadnia przyjęcie pewnych zdań obserwacyjnych a nie jak zakładali pozytywiści - co tak na prawdę zaobserwowano Dlaczego to co zaobserwowano jest tym a nie czyms innym?

10) W praktyce badawczej, teorie są raczej reprezentowane jako klasy zdań, ale - propozycja pan Newton Smith - podział na terminy teoretyczne i obserwacyjne, przy zachowaniu całej krytyki - musimy zdać sobie sprawę, ze podział nie może mieć charakteru jakościowego, tylko ta róznica może być róznicą stopnia, podział jest nieostry

Postulaty:

1) Im bardziej termin jest obserwacyjny, z tym większym zaufaniem można orzec czy stosuje się on do świata czy nie.

2) Im bardziej termin jest obserwacyjny, tym mniejszy jest udziałprzyrzadów badawczych w określeniu jego stosowalnosci.

3) Im bardziej termin jest obserwacyjny, tym łatwiej uchwycić jego znaczenie bez konieczności odwoływania się do jakiejś teorii naukowej

24. Kryterium teoretyczności funkcji w koncepcji Sneeda

Podstawy:

1) odrzucenie dychotomii T-O i nowe pojęcie teoretyczności

2) nowy sposób aksjomatyzowania teorii (definicja predykatu teoriomnogościowego)

3) nowy sposób wyrażania treści empirycznej teorii (zd. Ramseya – Sneeda)

Zagadnienie teoretyczności:

1) popełniany był błąd kategorialny

26. psychologistyczna epistemologia: obserwowalne – nieobserwowalne

28. metodologia: można to zastosować do funkcji teoretycznych lub nieteoretycznych ze względu na daną teorię

2) w pewnym sensie wszystkie terminy są teoretyczne

Niektóre wielkości występujące w fizyce są takie, że musimy odwoływać się do praw

- rozróżnienie: funkcje mierzalne w sposób T-zależny i T-niezależny

Definicja funkcji mierzalnej w T-zależny sposób

Funkcja f jest funkcją mierzalną w T-zależny sposób wtw, gdy w celu wyznaczenia wartości tej funkcji musimy odwołać się do praw teorii T.

Definicja funkcji mierzalnej w T-niezależny sposób

Funkcja f jest funkcją mierzalną w T-niezależny sposób wtw, gdy w celu wyznaczenia wartości tej funkcji nie musimy odwoływać się do praw teorii T.

Definicja funkcji T-teoretycznej

Funkcja f jest funkcją T-teoretyczną wtw, gdy we wszystkich znanych zastosowaniach teorii T wartości tej funkcji były mierzone w T-zależny sposób.

Definicja funkcji T-nieteoretycznej

Funkcja f jest funkcją T-nieteoretyczną wtw, gdy istnieje choć jedno zastosowanie teorii T, w którym wartości tej funkcji były mierzone w T-niezależny sposób.

- kryterium efektywne ze względu na praktykę badawczą

- termin teoretyczny może stać się nieteoretycznym, nigdy na odwrót

25. Na czym polega aksjomatyzacja teorii przez zdefiniowanie predykatu teorio – mnogościowego (aksjomatyzacja teorii a aksjomatyzacja jej zasięgu)

Sneed wyszedł z pewnych założeń Kuhna - teorię należy bardziej rozumieć jako pewien aparat konceptualny - aby wyznaczyć strukturę modelu tym samym, aby wyznaczyć zasięg teorii - definicja wyznacza pewien byt idealny, strukturę teoriomnogościową - każda dziedzina przedmiotowa, która ma taka strukturę, konstytuuje tę teorię empiryczną

Ze względu na wcześniejszy podział na: funkcje nieteoretyczne ze względu na dana teorie, funkcje teoretyczne i prawo fundamentalne można wyznaczyć

Klasy modeli:

1) takie, które spełniają definicje predykatu teoriomnogościowego do funkcji nieteoretycznych ze wzgl na dana teorię włacznie (czyli do warunku 6 włącznie)

Mpp - partial potential model - częściowe modele możliwe -

2) Jeśli rozszerzymy o funkcje teoretyczne ze względu na danateorię włacznie - czyli dodamy definice funkcji Fi funkcji S to mamy modele możliwe -

3) Jeśli weźmiemy pod uwage definicje które spełniaja całą definicje predykatu - to mamy pełne modele

M_pp – partial potential – spełniają definicję predykatu teoriomnogościowego dla charakterystyki funkcji nieteoretycznych włącznie

M_p – modele możliwe – do funkcji teoretycznych ze względu na daną teorię

M – modele właściwe – spełniają pełną definicję predykatu teoriomnogościowego

M Í M_p Í M_pp

*aksjomatyzacja przez zdefiniowanie predykatu teoriomnogościowego jest definicją STRUKTURY MODELU danej teorii; ten sposób aksjomatyzacji teorii jest aksjomatyzacja ZASIĘGU TEORII, czyli wyznacza zbiór tych wszystkich dziedzin przedmiotowych, które można opisać

ð w aparacie pojęciowym tej teorii

ð definicja predykatu teoriomnogościowego wyznacza strukturę modelu, ale nie jest jego składnikiem wchodzącym w skład teorii – teoria jest definiowana przez wchodzące w jej skład modele

26. Rdzeń rozszerzony, rdzeń oraz element teoretyczny u Sneeda

K= <M_pp , M_p , M , r, C>

K- element decydujący o tożsamości teorii

M_pp – częściowy model możliwy

M_p - modele możliwe

M – modele (spełniające całą dziedzinę predykatu teoriomnogościowego)

R – funkcja rekonstrukcji [ r = M_p -> M_pp ; opisana na modelach możliwych, a wartości przyjmuje na zbiorze modeli częściowo możliwych, rozgranicza funkcje na teoretyczne i nieteoretyczne]

C – ograniczenia nomologiczne ( związane z prawami) – oznaczają, że jeżeli między różnymi elementami dziedzin dwóch różnych zastosowań danej teorii zachodzi jakaś relacja R, to między wartościami funkcji teoretycznych dla elementów tych dziedzin zachodzi relacja S

T₀ – wyjściowy element teoretyczny T=<K,I>

I – zbiór zamierzonych zastosowań rozpatrywanej teorii, które są podzbiorem zbioru częściowych modeli możliwych (I⊆M_pp)

By stosować teorię trzeba stosować prawa dodatkowe, a nie tylko fundamentalne=> Sneed wprowadza:

E – rozszerzony rdzeń teorii

E₁ = <K, L₁ , C_L1>

L₁ – nowe prawo, z którym mogą się wiązać ograniczenia nomologiczne CL1, ograniczające klasę modeli

ð Zamiast prawa L₁ można użyćð L i wtedy:

E₂ = <K, L₂ , C_L2>

Podobnie L₂ będzie nowym prawem zdaniowym, z którym mogą się wiązać ograniczenia nomologiczne C_{L2 .}

=>Teoria jest dynamiczna możemy ja rozszerzać, gdy zakres teorii nie wystarcza nam do udowodnienia

T₀

T₁ T₂ T_n

T₁₁ T₁₂ T₂₁ T₂₂ T_n1 T_n2 T_n3

T₁ =<E₁ , L₁> - zbiór zamierzonych zastosowań tego prawa

T₂ =<E₂, L₂> - zbiór zastosowań spełnia prawo, możemy je jednak dalej rozszerzać:

E₁₁ = <E₁ , L₁₁, C_L11> poprzez dodawanie kolejnych praw i związanych z tym ograniczeń nomologicznych

E₁₂ = <E₁ , L₁₂ , C_L12> => stąd element teoretyczny T₁₂ = <E₁₂, L₁₂> T₁₁=<E₁₁, L₁₁>

27. Struktura teorii u Sneeda oraz definicja teorii w sensie Sneeda

X jest T wtw:

1) x=<D, n₁,...,n_i,t₁,...,t_i>

2) D jest niepustym zbiorem

3) charakterystyka funkcji n₁,...,n_i, które są funkcjami nieteoretycznymi ze względu na teorię T – charakteryzujemy je przez podanie dziedziny, przeciwdziedziny i ewentualnie warunków na nie nakładanych

4) funkcje ,t₁,...,t_i są to funkcje T-teoretyczne

5) prawo bądź prawa fundamentalne

Definiowanie w taki sposób umożliwia wyznaczenie modeli spełniających ten predykat.

X jest Teorią fizykalną typu Sneeda wtw gdy

Istnieja K i I takie że

1) X - para uporzadkowana KI

2) K - rdzeń teori matematycznej fizyki

3) I - zbiór zamierzonych zastosowań zawiera sie w Mpp

Dodał Stegmuller

4) Każdy element zbioru X jest ukłądem fizykalnym

5) Jeśli D jest klasą dziedzin elemntów z I, to dla dowolnych dwóch elementów Di i Dj (wspólna czesc tych dwóch zbioró nei jest zbiorem pustym)

6) I jest homogenicznym zbiorem układów fizykalnych

28. Sposób wyrażania treści empirycznej w koncepcji Ramseya – Sneeda oraz sąd teorii Stegmullera

I - zbiór zamierzonych zasosowań

E - rozszerzony rdzeń teorii

A - operator rozszerzonego rdzenia teorii

Zawartość empiryczna teorii to te zamierzenia zastosowań (otwarty), któe mogą być opisane za pomocą aparatu konceptualnego danej teorii łacznie ze sprawanmi dodatkowymi, można je dopełnic do modeli właśćiwych - aleo treści empirycznej decydują zamierzone zastosowania, te nie teoretyczne elemnty świata, któe mozemy na gruncie tego aparatu konceptualnym opisać, dziedziną jest rozszerzony aparat konceptualny - przyipsuje klase zamierzonych zastosowań, które można opsać za pomocą rozszerzonego rdzenia.

Pewne nadużcie - On mówi o najmocniejszym rozszerzeniu, E u niego polega na tym, że do rdzenia teorii K dodajemy kolejno prawa, W takim ujęciu nie dostaniemy tego drzewa i nie uwzględnimy tej możłiwosci że mogą pojawiać się prawa sprzeczne, tej intuicji sneeda, że jest to rodzina teorii, a nei jedna teoria

"Sąd teori" ma odpowiadać zdaniu Ramsey'a Sneeda - E sie zmienia

29. Eksplikacja w aparacie pojęciowym Sneeda – Stegmullera

30. Podstawowe różnice między zdaniowym a niezdaniowym ujęciem teorii

Koncepcja Sneed’a jest niezdaniowa, tzn., że definicja predykatu teoriomnogościowego nie wchodzi w skład rekonstruowanego formalizmu teorii – definicja wyznacza strukturę modelu, ale nie jest jego składnikiem wchodzącym z kolei w skład teorii, gdyż teoria jest definiowana przez wchodzące w jej skład modele stanowiące teorię.

Ujęcie zdaniowe: teorie ujęte klasycznie, jako klasa formuł zdaniowych zamkniętych wyznaczane przez reguły inferencyjne powinny być niesprzeczne; w ujęciu Sneed’a niektóre mogą wydać się niesprzeczne; podążając po gałązkach drzewka tego nie obserwujemy, ale na poziomie np. T11 – T12 może pojawić się sprzeczność=> stąd określono rodzinę teorii, gdzie niektóre jej elementy mogą być wobec siebie sprzeczne (tzn. prawa na poziomie zdaniowym); w praktyce uczeni często posługują się teoriami sprzecznymi, jest to efektywne

31. Zagadnienia redukcji i korespondencji pomiędzy teoriami

Redukcja - jednej teori do drugiej - w ujęciu niezdaniowym trywialna - zakłada się, że zachodzi ponieważ za pomocą różnych funkcji teoretycznych i praw mozemy opisywać te same zamierzone zastosowania. Przeważa ujęcie, które ustala zwiazek wynikania logicznego praw teorii redukowanej do teorii redukującej. Więcej teorii redukującej (na ogół tej późniejszej w czasie - w przeciwieństwie do korespondencji nie musi być) Koniunkcja T i założen towarzyszących można wyprowadzic logicznie udowodnić twierdzenia teorii redukowanej.

Schemat:

Prawa teorii redukowanej wynikają z praw teorii redukującej i załozeń towarzyszacych.

Jeśli redukcja homogeniczna to zakłada się, że wszystkie terminy teorii redukowanej są również terminami teorii redukującej i na gruncie obu tych teorii maja to samo znaczenie.

Język teorii redukowanej (pozalogiczne terminy) zawiera się w języku teorii redukującej.

redukcja heterogeniczna - w języku teorii redukowanej występują terminy, które nie występują w języku teorii redukującej.

Korespondencja - eksplikowana jako ta która miałaby zapewniać ciągłość rozwoju nauki

rozumiana zarówno opisowo jak i normatywnie

Ujęcia:

1) implikacyjne - Jeśli założymy, że T2 jest teworią późniejszą niż t1, to wszystkie twierdzenia teorii T1 powinny wynikać z twierdzen teorii T2, oraz pewnych założeń towarzyszących.

T1 jest szczególnym przypadkiem T2 - przy założeniu tego ujęcia - wszystkie te dane empiryczne, które wynikały z teorii wcześniejszej, musża wynikac z teorii późniejszej T2.

Jeśli przyjmujemy tą implikacyjną wersje - to zakładamy, że wcześneijsza redukuje sie do późniejszej

2) eksplanacyjna - Późniejsza teoria T2 koresponduje z wcześniejszą teorią T1 wtedy gdy wszystkie dane empiryczne wyjaśniane przez T1 są też wyjasniane przez T2. Choć istnieją takie dane empiryczne, które są wyjaśniane przez T2 a nei są przez T1.

3) aproksymacyjne - ze względu na wyjaśnienie sukcesu nauki, należy założyć, że teorie, pozostaja w pewnej relacji, że wyjaśniały sukces nauki.. Wszystkie w jakiś sposób są do prawdy podobne - verisimilitus - rezygnuje się z pojęcia wynikania logicznego - jeśli odnosiły sukces to w jakimś stopniu przystawały do prawdy.

32. Teza o niewspółmierności teorii

33. Różne wersje tezy o niedookreśleniu teorii przez fakty

Teza Duhema Quine'a

* nigdy nie można sprawdzac izolowanej hipotezy ale zawsze z innymi założeniami towarzyszącymi - później argument oniemożliwosci podziału zdań na syntetyczne i analityczne

* Teza DQ każdą hipoteze można obronić ze względu na dane doświadczenia - stosując modus tolendo tolens - jeśli sprawdzamy koniunkcję hipoteza założenia towarzyszące to musimy zaprzecyć koniunkcji - nigdynie wiemy czy fałszywajest hipoteza czy złąożenia - każdą hipoteze można uratować odpowiednio zmieniajac załozenia towarzyszące - tak samo zasadę korespondencji

* Teza o istnienia teorii równoważnych empirycznie ale alternatywnych pod względem postulowanej ontologii. (w kontekście teorii mechaniki klasycznej rozwjanej w alternatywnych aparatach matematycznych - ruch zjawisko ciągłe i zjawisko dyskretne - oba rónoważne, ale

34. Trzeci dogmat empiryzmu

Można oddzielić schemat pojęciowy (język) od treści od tego co się opisuje (Davidson)

nazywany - dualizmem schematu pojęciowego i treści - zdaniem davidsona w tradycji empiryzmu zakłąda się dualizm schematu pojęciowego. jezeli zakładamy, że mamy zbiór języków na siebie przekłądalnych to mozemy je traktować jako jeden język - z jednej strony zbiór języków a z drugiej strony mamy treśc, dane empirczne, które maja być w tym jezyku wyrażone.

Jego zdaniem empiryzm zakłada rozdzielenie tego przedmiotwego elementu od języka - ten element jest róznie eksplikowany -

Zdaniem Davidsona takie założenie, ze my możemy oddzielic jezyk opisu od tego co opisujemy prowadzi do relatywizmu - Putnam Jeżeli cos takiego zakładamy, że mozemy tą samą treść wyrazic za pomocą róznego aparatu pojęciowego w zwiazkuz tym wszystkie pojęcia semantyczne powinny być zrelatywizowane do tego aparatu pojęcioweg - czy jaks teza jest akceptowana na gruncie danej nauki empirycznej jest zależne od tego w jakim aparacie pojęciowym jest wyrażana

Cała polemika z relatywizmem idzie w tym kierunku, żeby stwierdzić że oddzielenie jezyka od interpretacji jest niemożliwe, bo zawsze dokonujemy opisu świat w jezyku już zinterpretowanym.

35. Pojęcie zkonceptualizowanego teoretycznie układu empirycznego

36. Modele teoretyczne w ujęciu: a) Achinsteina b) Wójcickiego c) Hempla – Oppenheima

Model teoretyczny (Achinstein):

1. Model teoretyczny jest zbiorem założeń postulatów odnoszących się do pewnego układu empirycznego; sa to sformułowane w pewnym języku (zazwyczaj zmatematyzowanym) warunki rozwiązania danego problemu badawczego (np. modele w fizyce)

2. Modele teoretyczne sa konstruowane w celu ukazania wewnętrznej struktury, składu i mechanizmu empirycznego (np.struktura czasteczki DNA)

3. Założenia konstytuujące model teoretyczny są uznawane za przybliżenia użyteczne do realizacji określonych celów badawczych. Modele maja charakter aspektowy, a ich konstruowanie jest relatywizowane do problemu badawczego i do wymaganego stopnia dokladnosci jego rozwiazania (np. nigdy niejest dokladanym odzwierciedleniem, jest relatywizowana i upraszczana, powinien byc stopien dokladnosci rozwiazania)

4. Modele sa skonstruowane na bazie teorii podstawowych (np. z wykorzystaniem danej teorii)

5. Modele teoretyczne mogą (powinny) ukazywać podobieństwo miedzy modelowanymi układami empirycznymi a innymi układami empirycznymnp. (funkcja sinus – podobienstwo do ukladu pradu, dipola)

model nie musi spełniać wszystkich 5 postulatów, to nie są warunki konieczne a jedynie podstawowe własności

Model teoretyczny (Wójcicki):

MT= <Ue , ST, Ik, ST*, R>

MT – model teoretyczny

Ue – modelowany układ empiryczny

Podstawowe postulaty:

1) Określony został potencjalny zakres stosowalności MT do Ue, tj. zbiór stwierdzeń ST, dotyczących modelu teoretycznego MT, które mogą być przekładane na stwierdzenia dotyczące Ue (układu empirycznego).

2) Określona została funkcja kodu interpretacyjnego Ik, która umożliwia przekład dowolnego zdania ze zbioru ST na zdanie dotyczace Ue.

3) Określony został zbiór procedur R, które umożliwiają efektywne rozstrzygniecie dowolnego zdania a należącego do ST (a . ST).

4) Określony został rzeczywisty zakres stosowalności modelu Mt do Ue, tj. zbiór stwierdzeń ST*. ST; taki, że dla dowolnego a ST* spełniona jest równoważność a <=>Ik(a)

5) Wszystkie zdania A .Ik (ST*) sa empirycznie rozstrzygalne

warunek 4 jest warunkiem adekwatności modelu teoretycznego i musi być spełniony!

37. Modele strukturalne i informacyjne

Model teoretyczny rozumiany jako model strukturalny - Anstrakcyjnym strukturalnym modelem teoretycznym pewnego ukłądu empirycznego nazywamy abstrakcyjna strukturę pozostajacą w relacji podobieństwa do struktury modelowanego systemu, której badanie obok celu poznawczego umożliwia przewidywanie i ewentualne doskonalenie badanego systemu.

Informacyjny model teoretycznym układu empirycznego - nazywamy taka strukturę abstrakcyjną, któa dostarcza liczbowychiformacji o ukłądzie empirycznym lecz nie pozostaje w stosunku podobieństwa do jego struktury.

B. ELEMENTY METODOLOGII HUMANISTYKI

38. Założenie o racjonalności w warunkach pewności -

Jeżeli X ma do podjęcia jedna z kilku czynności, które wykluczają sie i dopełniaja wzajemnie, a każdej z tych czynności przypisuje dokładnie jeden rezultat i rezultaty te porządkuje zgodnie z przyjętą przez siebie relacją preferencji, to podejmuje czynność prowadzącą do rezultatu maksymalnie przez siebie preferowanego.

Powiemy, że jeśli ktoś spełnia niepusto poprzednik i następnik tego założenia to mówimy, że działa racjonalnie w warunkach pewności.

To założenie jest maksymalnie zidealizowane - w założeniu o racjonalnosci w warunkch pewności zakłada się tylko jedno rozwiązanie. Nieuwzględniony jest elemnt czasowy - a przecież w czasie nasze zdanie ulega zmianie.

39. Założenie o racjonalności w warunkach ryzyka

Jeżeli X ma do podjęcia jedną z kilku czynności, które wykluczają sie i dopełniaja wzajemnie, i każdej z tych czynności przypisuje zbiór rezultatów z określonymi prawdopodobieństwami ich wystąpienia i rezultaty te porządkuje zgodnie z przyjętą przez siebie relacją preferencji wyrażoną za pomocą miary liczbowej zwanej użytecznością, to podejmie czynność o maksymalnej użyteczności oczekiwanej.

Jeżeli ktoś spełnia nie pusto - działą racjonalnie w warunkach ryzyka

Uzytecznosc oczekiwana jest to suma iloczynu prawdopodobieństw rezultatów poszczególnych czynności, przez ich użyteczności.

40. Budowa interpretacji humanistycznej -

Składa się z EKSPLANANDUM - tego co wyjaśniane

EKSPLANANS - tego co wyjaśnia -> może przyjmowac nastepujące formy:

"Dlaczego X (podmiot czynności wyjaśnianej) podjął taka, a taka czynnosc?"

" Dlaczego X nadał wytworowi swojej czynności takie a takie cechy?"

Interpretacja humanistyczna wykorzystywana jest tylko w naukach humanistycznych i służy do wyjaśniania czynności, względnie wytworów tych czynności, zakładając racjonalność podmiotu czynności, którym może być tylko człowiek.

Z interpretacją humanistyczną szczególnie mamy do czynienia w podręcznikach historii, gdzie wyjaśniamy czynność poprzez wskazanie celu, którego podmiot chciał osiągnąć i odnosząc się do rezultatów, które osiągnięto. Istotne jest założenie racjonalności i warunków pewności, bo wskazuje to na posiadanie celu i realizację w działaniu przez podmiot. Uzasadnienie odkrywa się w sposób przyczynowo skutkowy (motyw wyjaśnia podjęcie czynności)

Budowa eksplanansu interpretacji humanistycznej

1) Założenie o racjonalności w warunkach pewności odniesione do podmiotu czynności wyjaśnianej.

2) Opis wiedzy podmiotu czynności wyjaśnianej o tym jakie czynności ten podmiot rozpatrywał jako możliwe do podjęcia i jakie im przypisywał rezultaty

3) Opis charakterystycznej dla podmiotu czynności wyjasnianej relacji preferencji taki, że rezultat czynności wyjaśnianej jest rezultatem maksymalnie przez ten podmiot preferowanym.

W interpretacji humanistycznej eksplanandum wynika logicznie z eksplanansu

41. Na dowolnym przykładzie przedstaw interpretację humanistyczną - PRZYKŁAD: „Dlaczego Bismarck przeredagował treść depeszy Emskiej i upublicznił ją?”

→ potrzeba wiedzy o faktach historycznych (znajomość kontekstu, tła)

1. przyjmujemy założenie o racjonalności w warunkach pewności w odniesieniu do podmiotu czynności wyjaśnianej

ZAŁOŻENIE → Eksplanans: zakładamy, że Bismarck podejmując taką, a nie inną decyzję działał racjonalnie [nie jest to założenie faktualne, tzn. stwierdzenie faktu, a badawcze, potrzebne do rozstrzygnięcia, (celowość podjętej decyzji)]

2. WYPEŁNIENIE POPRZEDNIKA → Eksplanans – dokonujemy opisu wiedzy Bismarcka o tym jakie czynności podjął jakie rezultaty im przypisywał.

Dysponujemy wiedzą o faktach z różnych źródeł, wnioskujemy.

dokonanie prowokacji → wojna → cel: zjednoczenie Niemiec

4. WSKAZUJEMY REZULTATY → należy wskazać na relację preferencji rezultatów przyjmowaną przez podmiot czynności Bismarcka w taki sposób, że rezultat maksymalnie preferowany będzie rezultatem czynności wyjaśnianej.

Ustalamy, że rezultatem preferowanym była wojna z Francją i zjednoczenie Niemiec, a drogą do tego była prowokacja, którą było upublicznienie depeszy.

42. Interpretacja humanistyczne historyczna i adaptacyjna

1. Interpretacja historyczna

Np. „Dlaczego gen. Jaruzelski wprowadził stan wojenny?”

1. założenie o racjonalności

2. opis wiedzy; jakie czynności rozpatrywał jako możliwe do podjęcia i co im przypisywał

(problem źródła i weryfikacji danych)

Jaruzelski: groźba wojny domowej i interwencji wojsk układu warszawskiego

Jeśli osoba wyjaśniająca przyjmuje do realizacji dwa punkty – materiał źródłowy na podstawie którego podmiotowi czynności wyjaśnianej przypisujemy czynności, które rozpatrywał jako możliwe do podjęcia, rezultaty tych czynności oraz ustalamy rezultat maksymalny przez niego preferowany, to mówimy, że mamy do czynienia z interpretacją humanistyczną w wersji historycznej.

Interpretacja humanistyczna w wersji historycznej jest nastawiona na obiektywność.

2. Interpretacja adaptacyjna

Rzutują własne przekonania badacza na interpretację wydarzeń (opieranie się o własny system wartości). Problem obiektywności w tym ujęciu nie jest w ogóle rozpatrywany, gdyż interpretacja opiera się na subiektywnym punkcie widzenia. Z interpretacją humanistyczną w wersji adaptacyjnej mamy do czynienia wtedy, gdy osoba dokonująca wyjaśnienia dokonuje go ze względu na swoją wiedzę i swój system wartości, czyli niejako rzutuje swoją wiedzą i systemem wartości na wiedzę i system wartości podmiotu czynności wyjaśnianej.

44. Antynaturalizm instrumentalistyczny Webbera

45. Fakt historyczny a historiograficzny

Fakt historyczny - pojęcie conajmniej dwuznaczne - można rozumieć jako kategorię ontologiczną - jako coś co się kiedyś wydarzyło - jest to kategoria metafizyczna, gdyż zakałdamy że sie wydarzyło niezależnie od stanów mentalnych jakichkolwiek podmitów poznających - założenie realistyczne

Fakty które nam podaja historycy to ich konstrukcje - wtedy maja kategorię epistemologiczną - jest to wiedza o tym co sie wydarzyło. Fakt historyczny jako kategorię epistemologiczną używać określenia " fakt historiograficzny" - jest to fakt historyczny w rozumieniu epistemologicznym.

46. Konstrukcja faktów historiograficznych

Podstawą tworzenia naszej wiedzy historycznej dziś jest analiza materiału źródłowego, tylko na jego bazie można formułować fakty historiograficzne. To badacz ustala co jest, a co nie jest materiałem źródłowym dla danego faktu historycznego.

Konstrukcja i analiza faktu historiograficznego jest analizowana pod katem, ukazania jakie elementy sa zaangazowane w przekonania normatywne historyka - twierdzi topolski , że w prawie wszystkie elemnty konstrukcji faktu historiograficznego zaangażowane są przekonania - nawet w najprostsze fakty historiograficzne.

Choc konstrukcja faktów historiograficznych jest oparta o materiał źródłowy to analiza materiału a w szczególnosci stwierdzenie wiarygodnosci źródeł i dokonanie wyboru tych źródeł, które będą stanowiły podstawę faktu historiograficznego jest aksjologicznie nieobojętna.

49. Autentyczność i wiarygodność źródeł

Wg definicji prof Topolskiego: Autentycznosć źródła historycznego - to wiedza o czasie powstania i miejscu pochodzenia źródła, oraz ewentualnie o autorstwe źródła.

Wiarygodność: Sprawdzeniu, czy bardziej poddaniu w zaufanie podlega jeśli nie znany jest autor źródła, samo źródło. Rozstrzygany jest problem: "Czy możemy miec zaufanie, że informacjazawarta w źródle jest prawdziwa?"

* Czy informator jest prawdomówny, czy to co przekazuje, przekazuje z przekonaniem o prawdziwości tego

* Czy ma odpowiednie warunki do tego by w swoim przekazie móc zawierać prawdę?

* Czy wiedza jego o tych wydarzeniach nawet jeśli był bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń, była zdobywana w takich warunkach, że można ją uznać za prawdziwą

W przypadku kiedy materiały źródłowe sa ze sobą ewidentnie niezgodne - wybór materiału na którym opierał sie będzie historyk jest siłą rzeczy aksjologicznie uwarunkowany.

50. Problem sprawdzania wiedzy historycznej

Choc konstrukcja faktów historiograficznych jest oparta o materiał źródłowy to analiza materiału a w szczególnosci stwierdzenie wiarygodnosci źródeł i dokonanie wyboru tych źródeł, które będą stanowiły podstawę faktu historiograficznego jest aksjologicznie nieobojętna.

Jeśli obiektywność rozumieć jako uwolnienie od wartosci to wiedza historyczna nie jest obiektywna

Jeśli ustali jakie sa wiarygodne to stawia hipotezę - formułuje fakt historiograficzny.

W sensie popperowskim jest to zawsze hipoteza, możemy ewentualnie ponawiać badanie materiału źródłowego, albo np dostarczany jest nowy. Nawet jeśłi nie ma nowego to inny historyk moze na bazie tego samego materiału tworzyć nowy fakt historiograficzny - odmiennie przeanalizowując materiał

Korespondencyjna zasada prawdy nie ma tu zastosowania. Mozna tylko wzmacniać daną hipoteze, nigdy nie będzie przystawać do faktu historycznego.

Problem obiektywności i nomologiczności wiedzy historycznej historycyzmu Poppera -

Popper w „Nędzy historycyzmu” stawia pytanie

Czy nauki historyczne mają charakter opisowy = idiograficzny czy jednak mają charakter nomologiczny?

Czy trendy i uogólnienia mogą stanowić podstawę przyszłego biegu dziejów?

Popper wyróżnia historyków, którzy uważają, że celem nauk społecznych uprawianych jako historyczne jest ujawnienie praw ewolucji społeczeństwa ludzkiego i przewidywanie jego przeszłości;

zwraca uwagę na to, że teza historycyzmu ma z jednej strony charakter antynaturalistyczny → zakłada zmienność świata, a z drugiej naturalistyczny → przekonanie, że można sformułować naturalne prawo następstw rozumiane jako prawo ogólne.

Hipoteza ewolucjonizmu biologicznego ma zdaniem Poppera charakter jednostkowy, jest natomiast uzupełniana o pewne prawa uniwersalne (statystyczne i niestatystyczne) → dziedziczności, doboru naturalnego, zasadę mutacji.

Tak jak w przypadku ewolucji, tak w przypadku trendów jako opisu ewolucji społecznej kluczową rolę odgrywają warunki początkowe – warunki, w których te procesy zachodzą, w przypadku zjawisk historycznych nie są one warunkami powtarzalnymi, a każdy proces rozwojowy ma charakter unikalny, jednostkowy.

róznica między eksperymentowaniem w naukach społecznych a przyrodniczych. -

w naukach społecznych nie udaje sie uzyskać w pełni izolowanego ukłądu, dlatego warunki nie są w pełni powtórzone.

W naukach społecznych -przeszłośc zawsze rzutuje w przyszłość - pisze popper - to dotyczyrównież w biologii i podobnie jak w biologii społeczeństwo ma pamięc przeszłości. To jest jednym z elemntó tego, że nie można powórzyć danego eksperymentu.

przeszłosć poprzedniego eksperymentu zostanei w pamięci

Badacz wpływa na wynik badania w naukach społecznych

Popper walczy z naiwnym esencjalizmem - wymaganiem wobec nauk społecznych jest dostarczenie opisu działąnia rzeczy i ludzi a pojęcia są jedynie narzedziami opisu, a nie konstruktami, które mozna odkryć wswiecie posługując się metodą abstrakcji

Dalsze argumenty - holizm - holistyczne ujęcie społeczeństwa - historycyści używajatakiego podejści - formacja społeczno - ekonomiczna jest takim tworem całościowym - to prawo przejscia jest prawem przejścia od jednej struktury do drugiej - zdaniem Poppera to prawo holistyczne jest nie do zrealizowanie

W historii nie mamy żadnych praw, które by mówiły, że określone warunki doprowadzą do określonych wydarzeń.

To wiedza determinuje wygląd świata, ewolucja społeczeństw zależy od stanu wiedzy.

Popper mówi, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć naszej wiedzy i tego co będzie za 50 lat;

występuje przeciwko materializmowi historycznemu → tendencje, trendy występują, ale nie opisują przyszłego stanu rzeczy.

* W naukach historycznych nie ma praw ściśle ogólnych.

* Prawa rozwoju społecznego są prawami jednostkowymi, choć mogą obejmowac prawa o charakterze ściśle ogólnym, podobnie jak teza o rozwoju ewolucyjnym.

* Czynnikiem, który silnie wpływa na rozwój społeczny jest wiedza → warunków początkowych nikt nie jest w stanie przewidzieć.

Nie można budować praw rozwoju społecznego jako praw ściśle ogólnych, a jedynie jako trendy rozwojowe.

40