JĘZYK

Ida Karcz "Psychologia języka i komunikacji" rozdz. 1-9 NIEOBOWIĄZKOWO

CZŁOWIEK ŻYJE W ŚWIECIE SYMBOLI

Człwiek nazywany jest:

animal symbolicus-zwierzę symboliczne

animal loqens-zwierzę mówiące, posługujące się językiem.

Człowiek jest właśnie takim zwierzęciem symbolicznym, żyje w świecie symboli. Tzn rzeczywistość symboliczna, kulturowa, wyznacza to ja postrzegamy świat, wg jakich kategorii go analizujemy.

Znaki towarzyszą nam zawsze, wszędzie i niezmiennie.

Np. musimy wiedzieć co symbolizują znaki drogowe.

UNIWERSLNOŚĆ I POWSZECHNOŚĆ JĘZYKA

Nie ma społeczności, która nie znałaby i nie posługiwałaby się jakimś językiem naturalnym. Język naturalny jest najbardziej złożonym systemem znaków.

Animal loqens=homo sapiens

# tylko człowiek posługuje się językiem jako złożonym systemem semiotycznym

# posługiwanie się językiem przez człowieka jest uwarunkowane biologicznie.

HOCKETT

Opracował listę cech możliwych komunikatów językowych, a szczególnie komunikacji językowej ludzkiej w porównaniu do innych form komunikowania się zwierząt, często też komunikowania się znakowego.

Niektóre istotne wg niego cechy:

-dwoistość

-zdolność do wzajemnej wymiany w specjalizacjach

-transmisja kulturowa

-produktywność

Czasami te same znaki miały inną kody semiotyczne u innych zwierząt.

Tylko język ludzki spełnia wszystkie te kryteria, które Hockett uznał za istotne.

DEFINICJA JĘZYKA

System znaków i reguł posługiwania się nimi.

FERDYNAND DE SAUSSURE

Obraz znaku i koncepcja mentalna są jakby dwie strony tej samej kartki, tzn są nierozerwalnie ze sobą złączone. Dopiero tak rozumiany znak odnosi się do rzeczywistości, czyli do konkretnych obiektów.

CHARLES PEIRCE

Znak-obraz umowny, w przypadku języka zbitka spółgłosek

Przedmiot-to do czego znak i interpretant się odnosi, coś co jest w rzeczywistości materialnej albo też jakaś koncepcja, idea, do której się ta koncepcja mentalna odnosi.

3 KATEGORIE ZNAKÓW

1.Ikona (np. zdjęcie)

Obraz odpowiada temu jak wygląda w rzeczywistości. (element znaczący i znaczony są najbliżej siebie)

2.Indeks (np. dym dla ognia)

Domyślamy się o czymś na podstawie czegoś (element znaczący i znaczony są od siebie bardziej oddalone).

3.Symbol (np.słowo)

UMOTYWOWANIE ZNAKU (za J. Fiske)

W przypadku języka mamy do czynienia z systemami znaków arbitralnych (umownych).

FERDYNAND DE SAUSSURE

1.Język (langue)-potencjał, system, zbiór możliwości.

2.Mowa (parole)-wykorzystanie tego systemu w konretnych aktach komunikowania się.

NOAM CHOMSKY

Kompetencja językowa=Uniwersalna Gramatyka-utajona wiedza umysłowa dotycząca posługiwania się jakimś językiem.

Realizacja językowa-konkretne akty użycia kompetencji umysłowej.

3 SKŁADNIKI KOMPETENCJI JĘZYKOWEJ

1.Składnik fonologiczny-reguły fonologiczne, forma fonetyczna zdania.

Fonem

Najmniejsza jednostka języka, sama nie posiadająca znaczenia, ale mająca zdolność różnicowania znaczeń.

kot-kod

t-spółgloska zwarta, zębowa, bezdźwięczna

d-spółgłoska zwarta, zębowa, dźwięczna

opozycja

dźwięczność-bezdźwięczność

zmienia znaczenie wyrazu

2.Składnik semantyczny-forma logiczna, znaczenie zdania

Morfem

Najmniejsza jednostka języka posiadająca znaczenie

#morfem leksykalny (treściowy)

#morfem funkcjonalny (gramatyczny)

kot=ML kot+MF (zbiór pusty)

kota=ML kot+MF-a

3.Składnik syntaktyczny-reguły frazowe, reguły transformacyjne, leksykon

Aspekt syntaktyczny

#reguły składni

#słownik umysłowy-zasób słów danej jednostki

PODWÓJNA ARTYKULACJA (DWOISTOŚĆ)

Jednostki niższego poziomu (fonemy) łączą się w jednostki wyższego poziomu (morfemu), a te z kolei łączą się w zdania.

Znaczenie zdań nie jest sumą znaczeń poszczególnych wyrażeń.

Np. Tablica wisi na ścianie

nie jest równoważne

Tablica+wisieć+na+ścianie

Dzięki podwójnej artykulacji z ograniczonej liczby elementów można stworzyć nieograniczoną liczbę wyrazów i zdań.

OGÓLNY ZASÓB FONEMÓW

#w sumie ok. 100

#w poszczególnych językach od kilkunastu do ok.60
#przeciętnie ok 30-40

NOAM CHOMSKY

Zadaniem języka jest łączenie dźwięku ze znaczeniem.

stąd:

Każda wypowiedź posiada dwa poziomy

*Poziom znaczenia zdania (forma logiczna)

*Poziom fonologiczny (forma fonetyczna)

*Struktura głęboka

Jest wynikiem generowania określonego ciągu elementów leksykalnych przy zastosowaniu reguł frazowych (gramatycznych)

*Struktura powierzchniowa

Ujawnia się we wprowadzeniu odpowiednich reguł transformacyjnych dociągu wygenerowanego ze struktury głębokiej (np. usuwanie lub przemieszczanie niektórych elementów zdania)

S-zdanie

Niektórzy studenci słuchają wykładu

faza nominalna faza werbalna

FN FW

przydawka podmiot orzeczenie dopełnienie

przymiotnik rzeczownik czasownik rzeczownik

Det. N V-czasownik N-rzeczownik

jakikolwiek określnik rzeczownika

Niektórzy studenci słuchają wykładu

S=FN+FW

FN=Det+N

FW=V+N

Do zaproponowanego wzoru struktury frazowej można podstawiać dowolne elementy leksykonu by utworzyć nieskończenie wiele zdań.

Część zdań jest niezgodna z logiką.

Wniosek: potrzebny jest składnik semantyczny by wyeliminować zdania poprawne frazowo lecz niepoprawne semantycznie.

ZASADA REKRUTACYJNOŚCI

Dowolne zdanie lub frazę można wklejać w inne zdanie lub frazę, uzyskując nieskończenie wiele potencjalnych zdań.

Np. Niektórzy studenci słuchają wykładu.

Małe niedźwiedzie jedzą ryby.

Stare indianki wyplatają kosze.

Więc:

Niektórzy studenci, których małe niedźwiedzie jedzą ryby, słuchają wykładu o starych indiankach, które wyplatają kosze.

Reguły frazowe+leksykon generują strukturę głęboką zdania.

Reguły transferu-przekształcają jedną formę zdania w inną poprzez dokonywanie zastąpień, opuszczeń lub przesunięć elementów w strukturze jednego zdania by wyprowadzić z niej inne zdanie (zasadniczo bez zmiany jego znaczenia). Wynikiem ich działania jest struktura powierzchniowa zdania.

Niektórzy studenci słuchają wykładu.

zastąpienie:

Niektórzy studenci słuchają go.

opuszczenie:

Niektórzy studenci słuchają.

przesunięcie:

Wykładu słuchają niektórzy studenci.

Może wystąpić też strona bierna:

Wykład jest słuchany przez niektórych studentów.

Struktura powierzchniowa zdania uzyskuje pewną formę logiczną, niesie ze sobą pewne znaczenie. Możemy ją zaobserwować dopiero, gdy zostanie jej nadana forma fonetyczna. Z tego względu nie możemy obserwować formy głębokiej, możemy tylko o niej wnioskować, nie jesteśmy jej świadomi.

FUNKCJE JĘZYKA

1.Funkcja reprezentatywna

2.Funkcja komunikatywna

Wbrew pozorom ważniejsza jest f. reprezentatywna, bo żeby wyrazł był komunikacyjny to najpierw musi coś symbolizować, czyli coś reprezentować. F. komunikatywna jest funkcją wtórną.

W miarę duża tzw. bliskość semantyczna dotyczy wyłącznie wyrazów danego języka. Natomiast jeżeli porównujemy języki między sobą tookazuje się, że ta zbieżność znaczeń występuje w bardzo niewielkim zakresie.

ELEMENTY KOMUNIKACJI

Nadawca, odbiorca, kontekst, komunikat, konał i kod

Tym elementom komunikacji przyporządkowuje się sześć elementarnych funkcji w zależności od tego na co dany komunikat jest nakierowany

F.ekspresywna-jeżeli nadawca chce coś zakomunikować.

F. impresywna-jeżeli komunikat nakierowany na odbiorcę.

F.poznawcza-jeżeli jest to komunikat typowo informacyjny.

F. poetycka-operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia

F.fatyczna- nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie

F.metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język)

Kompetencja językowa ma charakter wrodzony. Należy rozróżnić urodzenie się z określoną kompetencją językową a umiejętność posługiwania się nią.

Każde dziecko, niezależnieod tego gdzie żyje, przechodzi te same etapy rozwoju językowego.

5 FAZ PRZYSWAJANIA JĘZYKA

1.12-16 msc-wypowiedzi jednowyrazowe. Np.mama

2.17-27 msc- wypowiedzi dwuwyrazowe. Np. mama daj. Słownik liczy ok 10 słów.

3. 20-40 msc-wiecęj wyrazowe zdania. Np. mama kupi lizaka. Słownik liczy ok. 300 słów. Pierwsze struktury skłądniowe

4.26-47 msc-czterowyrazowe komunikaty i pytania. Słownik liczy ok 1000 słów.

5. Posługiwanie się składnią, rozumienie przenośni, metafor. Słownik liczy conajmniej 2000 wyrazów.

Jeżeli dziecko do 9 r. ż. nieposługuje się językiem, nigdy już nie przyswoi sobie kompetencji językowej w takim stopniu jak inne dzieci.