Objawy chorób nerek

autor artykułu : Jacek Zachwieja - pediatra nefrolog

Prof. dr hab. med., specjalista pediatra, specjalista nefrolog; Poznań

Choroby nerek często przebiegają skąpo- lub bezobjawowo. To duży problem medyczny, bowiem prowadzi często do ustalenia rozpoznania choroby w stadium poważnego jej zaawansowania. Niejednokrotnie następuje to w momencie, kiedy postępowanie terapeutyczne jest zupełnie spóźnione. Jednak w wielu sytuacjach obecność pewnych objawów i nieprawidłowości powinno zaalarmowa i skłonić do zgłoszenia się z dzieckiem do lekarza.

Należą do nich:

1. ból w okolicy lędźwiowej poniżej dolnych żeber, nie nasilający się podczas ruchu

2. zmiany zabarwienia moczu (ciemny kolor, krwisty mocz)

3. obrzęki wokół oczu, obrzęki rąk i stóp, kostek

4. pieczenie i bolesność w trakcie oddawania moczu (tzw. objawy dyzuryczne)

5. zaburzenia oddawania moczu np. częstomocz, oddawanie moczu w nocy, moczenie nocne i dzienne

6. zmieniony zapach moczu o ostrej woni przypominającej zapach amoniaku

7. podwyższone ciśnienie krwi

8. oporna na leczenie niedokrwistość

9. objawy niespecyficzne: drażliwość, obniżone łaknienie, stany gorączkowe (po wykluczeniu innych przyczyn)

Objawy te są wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki układu moczowego niezależnie od wieku osoby, u której wystąpiły. Dalsze postępowanie zależeć będzie od tego, co leży u podłoża obserwowanych dolegliwości.

Zwykle najbardziej niepokojącym objawem jest ból. Może być on rozlany lub zlokalizowany, obustronny lub jednostronny. Ból w okolicach lędźwiowych występuje najczęściej w przebiegu zakażenia układu moczowego, ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek, nefropatii IgA, nowotworów i kamicy układu moczowego.

Kolor moczu. Prawidłowy mocz ma barwę bursztynową, jest jasny i przejrzysty. Zabarwienie czerwone lub krwiste świadczy o utracie krwinek czerwonych lub hemoglobiny przez układ moczowy, na przykład przy ciężkich toksycznych uszkodzeniach nerek, w skazie krwotocznej, w przypadku nowotworów, zakrzepicy żył nerkowych lub na skutek obecności kamieni w drogach moczowych. Barwa brunatna wskazuje na zawartość w moczu bilirubiny i może towarzyszyć żółtaczce. Jest też charakterystyczna dla ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Mocz ciemniejący po oddaniu jest charakterystyczny dla alkaptonurii. Należy jednak pamiętać, iż zmiany zabarwienia moczu niekoniecznie muszą wskazywać na chorobę nerek. W przebiegu wysokiej gorączki, po spożyciu buraków i jagód zabarwienie moczu może zmieniać się i niepotrzebnie niepokoić rodzinę dziecka.

Ważnym objawem klinicznym związanym z chorobami nerek są obrzęki. Mogą być uogólnione bądź ograniczone i wtedy najczęściej widoczne są w obrębie podudzi lub wokół oczu. W przypadku obrzęków należy zawsze jednak wziąć pod uwagę inne przyczyny prowadzące do ich powstania takie jak choroby wątroby, układu krążenia, alergie, lokalne odczyny zapalne i zakrzepowe.

Pieczenie i ból w trakcie oddawania moczu charakterystyczne są dla zakażenia układu moczowego. Objawy te (zwane dyzurycznymi) mogą też towarzyszyć przechodzeniu kamieni przez cewkę moczową. Nie zawsze jednak objawy dyzuryczne obecne są u chorych z zakażeniem układu moczowego. U młodszych dzieci choroba może rozwijać się bezobjawowo lub objawy mogą być nietypowe. W pierwszej fazie zakażenia układu moczowego mogą się jedynie pojawić bakterie w moczu. Dopiero potem mogą wystąpić stany podgorączkowe, wymioty, biegunka, gorszy apetyt jednak nadal nie są to objawy wskazujące jednoznacznie na przyczynę dolegliwości ulokowaną w układzie moczowym. Stąd też rozpoznanie zakażenia w układzie moczowym u dzieci najmłodszych często odwleka się w czasie.

Zaburzenia oddawania moczu pod postacią zatrzymania moczu, częstomoczu i moczenia mogą również towarzyszyć infekcjom. Mogą jednak być skutkiem wrodzonych zaburzeń czynnościowych pęcherza moczowego, wad w układzie moczowym lub zaburzeń zagęszczania moczu. Mogą też być następstwem sytuacji stresowych, na które dziecko jest narażone np. w sytuacji hospitalizacji.

Świeżo oddany mocz ma charakterystyczny zapach, który może się zmieniać w rozmaitych stanach chorobowych. Na przykład mocz z obfitą zawartością fosforanów amonowych ma woń amoniaku, w kwasicy cukrzycowej przybiera zapach acetonu a w niektórych zatruciach pachnie trucizną, która przeniknęła do organizmu. Zakażenie układu moczowego również prowadzi do zmiany zapachu moczu.

Nadciśnienie tętnicze rzadko pacjentom kojarzy się z chorobami nerek. Jednak u dzieci choroby nerek stanowią najczęstszą przyczynę podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi. Taka sytuacja ma często miejsce w przypadku kłębuszkowych zapaleń nerek, wad wrodzonych i w niewydolności nerek. Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi stanowi wskazanie do przeprowadzenia dokładnej diagnostyki klinicznej.