WYKŁAD III
KONCEPCJE ORGANIZACJI
Co to jest organizacja?
Jakimi metaforami można opisać organizację?
Jakie są zalety różnych ujęć organizacji
TEORIA ORGANIZACJI. RÓŻNE PUNKTY WIDZENIA ORGANIZACJI.
Istnieje wiele definicji organizacji. Przyjrzyjmy się kilku z nich.
Organizacja - dwie lub więcej osób współpracujących ze sobą
w ramach określonej struktury stosunków, aby osiągnąć określony cel lub zbiór celów.
E. Bösemann: Organizacja to system złożony z pewnej liczby elementów, których aktywność jest skierowana do wspólnego celu. Ich uwarunkowana przez to współzależność wymaga koordynacji ze względu na ten cel.
M. Crozier: Organizacja może być rozważana jako zbiór gier, określonych mniej lub bardziej wyraźnie, które rozgrywają między sobą grupy partnerów (uczestników). Te gry są prowadzone zgodnie z formalnymi regułami, które z łatwością można przewidzieć na podstawie znajomości przypisanych (członkom organizacji) ról przez formalną organizację
Organizacja wg Garetha Morgana to wiele rzeczy jednocześnie.
Do opisu i analizy organizacji używa on obrazów i ujmuje organizacje metaforycznie:
organizacje jako maszyny
organizacje jako organizmy
organizacje jako mózgi
organizacje jako kultury
organizacje jako systemy polityczne
organizacje jako psychiczne więzienia
organizacje jako przepływ i transformacja
organizacje jako narzędzia dominacji
Organizacje jako maszyny – praca organizacji jest precyzyjna, często wykonujemy ją mechanicznie, składa się ze stale wykonywanych czynności. Greckie słowo organon oznacza narzędzie lub przyrząd,
a od niego właśnie wywodzi się słowo organizacja. Narzędzia i przyrządy powstały, aby ułatwić osiągnie pewnych celów, tak jak i organizacje. Na koncepcji mechanistycznej opiera się klasyczna teoria zarządzania i naukowa organizacja pracy.
Podejście to sprawdza się, gdy:
mamy do wykonania proste zadanie, kiedy otoczenie jest stabilne,
kiedy można wytwarzać te same produkty,
kiedy nagradzana jest precyzja, kiedy ludzkie części „maszyny” są uległe i zachowują się tak, jak zaplanowano
Ograniczenia tej teorii to:
organizacje mechanistyczne trudno dostosowują się do zmiennego otoczenia,
mają tendencje do zbytniej biurokracji
są nieprzewidywalne, gdy interes zatrudnionych tam ludzi bierze górę nad celami organizacji,
dehumanizacyjny wpływ na pracowników traktowanych, jak trybiki w maszynie, zwłaszcza na niższych szczeblach.
Organizacje jako organizmy – czyli żywe systemy. Organizacja traktuje pracowników jako ludzi o złożonych potrzebach, które powinny być zaspokojone, jeśli mają cieszyć się życiem i efektywnie działać w miejscu pracy.
Koncepcję organizacji jako organizmu przyjęła szkoła
behawioralna.
Również szkoła systemowa, która traktowała organizację, jak system otwarty uważała, że tak, jak żywy organizm czerpie ona z otoczenia składniki do przetrwania.
Traktowanie organizacji jako gatunków doprowadziło do powstania różnych wariantów organizacji: biurokracja profesjonalna
– scentralizowana, „adhokracja” – organizacja o strukturze tymczasowej, organizacja macierzowa – organizacja funkcjonalno
- biurokratyczna, tworzy zespoły do konkretnych zadań.
Organizacje jako organizmy muszą się zmieniać i dostosowywać do otoczenia, aby przetrwać. Organizacje tak jak organizmy funkcjonują
w pewnych ekosystemach i bez nich nie mogą działać. Konkurencja jest naturalna, ale współpraca również.
Mocne strony metafory „organizmowej”:
organizacja jest otwarta i elastyczna,
można ją ulepszyć przez stałe zwracanie uwagi na zaspokajanie potrzeb
traktując organizacje jako gatunki, zawsze mamy różne możliwości wyboru,
organizacje jako organizmy są podatne na innowacje,
relacje pomiędzy organizacjami pozwalają zrozumieć świat organizacji
Ograniczenia tej teorii:
zbyt konkretne traktowanie organizacji
i jej otoczenia, są bowiem one mniej trwałe niż organizmy żywe,
organizacje nie są w rzeczywistości tak funkcjonalnymi jednościami, jak organizmy żywe, bowiem mogą działać sprawnie jako jedność mimo rozbicia i konfliktów,
metafora organizmu stanie się ideologią.
Organizacje jako mózgi – przetwarzają informacje, są jak hologramy. W organizacjach, tak jak w mózgu przetwarzane są ogromne ilości informacji. Wg Herberta Simona mamy jednak do czynienia z ograniczoną racjonalnością:
potrafią zbadać tylko ograniczoną liczbę możliwości związanych z daną decyzją,
nie potrafią przypisać wynikom dokładnej wartości.
Jeżeli organizacja jest wytworem czy odzwierciedleniem zdolności
do przetwarzania informacji, doprowadzi to do nowych form organizacji.
*rozumowanie -" organizacja jest wytworem" ma odzwierciedlenie w takich dziedzinach jak: komunikacja lotnicza, bankowość, firmy ubezpieczeniowe, środki masowego przekazu oraz wszędzie tam, gdzie odgrywa rolę elektroniczne przetwarzanie informacji.
Organizacje jako mózgi mają zdolność uczenia się. Organizacje jako systemy holograficzne – każda część hologramu posiada wszystkie informacje do odtworzenia pełnego obrazu tak jak mózg.
Mocne strony teorii:
przyczynia się do zrozumienia procesu uczenia się organizacji i jej zdolności do samoorganizowania się,
pomaga zrozumieć zarządzanie strategiczne, aby uczyć się, jak się uczyć,
organizacje potrafią sobie radzić z niepewnymi sytuacjami i złożonymi problemami bardziej niż jednostka,
można tworzyć nowe style organizacji dzięki wykorzystaniu nowej techniki.
Ograniczenia teorii:
można przeoczyć ważne konflikty między wymaganiami uczenia się i samoorganizacji, a realiami władzy i kontroli,
uczenie się i samoorganizacja wymagają zmiany postaw, demokratyzacji, a to może trwać pewien okres czasu.
Organizacje jako kultury – organizacja jest zjawiskiem kulturowym
i zmienia się wraz ze stadium rozwoju społeczeństwa. Różne narody wytworzyły swoje własne koncepcje pracy i organizacji.
Każda organizacja sama wytwarza swoją kulturę organizacyjną czyli zespół norm i wartości, które pozwalają jej jak najlepiej wypełniać swoją misję.
Mocne strony metafory kulturowej:
rzuca symboliczne znaczenie na każdy aspekt życia organizacji, pozwala się skupić na ludzkiej stronie organizacji,
organizacja opiera się na wspólnych systemach znaczeń,
firmy starają się organizować swoje otoczenie tak, jak same są zorganizowane,
pomaga zrozumieć zmiany organizacyjne.
Organizacje jako systemy polityczne – jako systemy rządzenia
i wywierania wpływu. Autokracja, biurokracja, technokracja, współdecydowanie, demokracja przedstawicielska, demokracja bezpośrednia.
Organizacje jako systemy polityczne są miejscem gier sił, występowania konfliktów.
Organizacje dają władzę, kontrolę nad wszelkimi zasobami, wiedzą
i informacjami, nad procesem podejmowania decyzji.
W organizacji jako systemie politycznym jest również miejsce na sojusze interpersonalne i zależności. W takich organizacjach znaczenie ma podobnie jak w polityce płeć, mają miejsca uprzedzenia
i stereotypy.
Organizacje są również pluralistyczne, czyli reprezentują różnorodność potrzeb i poglądów.
Mocne strony metafory politycznej:
pozwala zrozumieć, że działalność organizacji jest oparta na interesach,
obala mit, że organizacje są zawsze racjonalne - są racjonalne z punktu widzenia jednych ludzi, a innych już nie,
uświadamia, że napięcia pomiędzy interesami prywatnymi, a interesami organizacji są dla jednostek bodźcami do działania,
uświadamia role, jakie organizacja spełnia
w społeczeństwie.
Ograniczenia:
jeżeli patrzymy na organizację jako na politykę, to wszędzie dopatrujemy się
spraw i motywów politycznych nawet,
gdy ich nie ma,
myślenie polityczne służy do załatwiania własnych interesów, zamiast do kształtowania nowych poglądów,
pluralizm może być powierzchowny.
Organizacje jako psychiczne więzienia – organizacje wpadają
w pułapkę konstrukcji rzeczywistości, które dają co najwyżej niedoskonałe rozumienie świata.
Pułapka sukcesu – poczucie wyższości nie pozwala się rozwijać
i można przegapić szansę rozwoju.
Pułapka luzu organizacyjnego – przyjęte sentencje „twórzmy pewność”, „uwzględnijmy margines błędu” prowadzą do niesprawności organizacyjnej.
Pułapka procesów grupowych – prowadzą do syndromu myślenia grupowego i błędnych decyzji.
Inne aspekty organizacji jako psychicznych więzień: nieświadomość, wypierana seksualność, patriarchalna rodzina, śmierć
i nieśmiertelność, lęk.
Mocne strony metafory politycznej:
pomaga zrozumieć, że ludzie sami tworzą sobie światy, które doświadczają jako ograniczenia
i problemy,
wskazuje drogi wyjścia z pułapek, które ludzie sami tworzą,
zachęca do badania tego, co znajduje się pod powierzchnią,
pokazuje, że nasze rozumienie organizacji jest nadmiernie zracjonalizowane,
sprzyja pogłębianiu świadomości znaczenia elementu ludzkiego w każdym aspekcie życia organizacji,
pozwala na rozpoznanie wielu barier na ścieżce innowacji i zmian.
Ograniczenia:
kładzie nacisk na nieświadome wzorce zachowania i kontroli,
kładzie zbyt silny nacisk na rolę procesów poznawczych w tworzeniu i podtrzymywaniu organizacji i społeczeństwa,
skłania do utopijnych spekulacji,
wywołuje widmo „orwellowskiego” świata,
w którym próbuje się sterować umysłami innych.
Organizacje jako przepływ i transformacja - systemy działające na zasadzie „autopoiesis” – samowytwarzanie – to pętle zamknięte. To systemy odwołujące się do siebie samych, które dążą do kształtowania się na własny styl i podobieństwo. Systemy mają otoczenia, ale relacje każdego
z otoczeniem są zdeterminowane wewnętrznie.
Mocne strony metafory przepływu:
nowe kierunki myślenia o zmianach,
postrzeganie zmian jako zjawiska pozytywnego,
można odwrócić logikę zjawisk niekorzystnych
i w wielu przypadkach uczynić z nich pozytywne strony organizacji i jej otoczenia.
Ważnym zagadnieniem metafory przepływu jest zmiana i projektowanie zmian.
Ograniczenia:
metafora ta jest zbyt idealistyczna,
pełna ocena zmiany zależy od oceny
„po fakcie”.
Organizacje jako narzędzia dominacji - budowa piramidy Cheopsa była przykładem wzorowej organizacji i zręczności, jest jednak symbolem wyzysku, ciężkiej pracy, kosztowała życie tysięcy ofiar.
Weber stworzył teorię biurokracji, którą uważał za narzędzie dominacji. Wyróżnił on 3 typy dominacji: charyzmatyczną, tradycjonalną, racjonalno-prawną.
Robert Michel dostrzegł w polityce organizacji biurokratycznej tendencje oligarchistyczne - władzę sprawuje w nich zaledwie wąska grupa. Uważał, że nie ma organizacji demokratycznych, gdyż zawsze, nawet wbrew oczekiwaniom władzę sprawują jednostki.
Organizacje często też wykorzystują swoich pracowników. Wysysają
z nich to, co najlepsze i następnie wyrzucają to, czego już nie potrzebują.
Przykładem mogą być „pracoholiczni” menedżerowie, którzy padają ofiarą redukcji etatów. Również praca w nieodpowiednich warunkach może sprzyjać dominacji organizacji nad jej członkiem.
Mocne strony metafory:
pokazuje, że racjonalność ze strony organizacji może mieć zgubny wpływ na pracownika,
zmusza do uznania, że dominacja może być właściwa sposobowi organizowania, a nie jest tylko jej efektem ubocznym,
metafora dominacji pozwala dostrzec, że część ludzi jest rzeczywiście wyzyskiwanych
w miejscu pracy i nie są to tylko głosy „radykałów”.
Ograniczenia:
można ją utożsamiać z prymitywną teorią spiskową organizacji i społeczeństwa,
twierdzenie, że dominacja i organizacja to jedno i to samo - można nie dostrzec innych form organizacji nie opartych na dominacji.