Wprowadzenie do psychologii

Wykłady: Dr hab. Alina Kolańczyk, prof. UG

Ćwiczenia: Dr A. Bobłowska

WYKŁAD I

PSYCHOLOGIA JAKO DZIEDZINA BADAŃ

PODSTAWOWYCH I STOSOWANYCH

Psychologia jako nauka

1) Źródłosłów (grecki): psyche – dusza, umysł; logos – nauka, powszechna prawidłowość.

2) Okres przednaukowy: do XIX w. jako dziedzina filozofii.

3) 1879r.: pierwsze laboratorium psychologiczne (eksperymentalne) założone przez

W. Wundta w Lipsku.

4) Rozwój szkółi podejśćpsychologicznych: szkoła – grupa ludzi podzielających poglądy co do przedmiotu badańi metod badawczych (introspekcjonizm, behawioryzm, psychoanaliza, psych. postaci, psych. humanistyczna, psych. poznawcza).

Cele dydaktyczne

1) Uzyskanie orientacji w całości problematyki psychologicznej („mapa terenu”).

2) Poznanie nowego języka (terminologii psychologicznej).

3) Rozpoznanie własnych motywów wyboru studiów (ku czemu zmierzamy?) (Sic!)

Psychologia jako nauka podstawowa

1) Wyjaśnia zachowania sięczłowieka i wyżej zorganizowanych zwierząt, w tym ich doświadczenia.

2) Nauka: źródło wiedzy ogólnej; system twierdzeńuzasadnionych i sprawdzonych, dotyczących ważnej dla człowieka dziedziny rzeczywistości (Kotarbiński)

3) Opisuje i wyjaśnia.

4) Nie formuje sądów wartościujących.

5) Twierdzenia uzasadnione i sprawdzone : wysunięte na podstawie doświadczenia, obserwacji; zawsze otwarte na dyskusję, weryfikowane przy pomocy uznanych metod (nie trzeba ich dalej uzasadniać).

Mechanizmy zachowania się

Czynniki Głównie zewnętrzne Głównie podmiotowe

Aktualne, chwilowe Sytuacja Procesy psychiczne

Względnie stałe Środowisko Osobowość

„Uzasadnianie” – weryfikacja hipotez

1) Opis „faktów”: zachowania sięw kontekście sytuacji.

2) Trudnośćoddzielenia obserwacji od wniosków i wartościowań.

3) Wyjaśnienie: wyprowadzenie wyjaśnieńz teorii, szukanie nowych związków przyczynowych lub strukturalnych (tworzenie hipotez, przypuszczeń).

4) Weryfikacja hipotez: przy użyciu przyjętych metod. W psychologii naukowej zwykle metodąeksperymentu.

Psychologia jako nauka stosowana

1) Dziedziny: kliniczna, wychowawcza, organizacji i zarządzania, ekologiczna.

2) Stosuje prawa podstawowe w tych dziedzinach.

3) Formułuje własne obszary badańi dociekańnaukowych (np. wyjaśnia zaburzenia zachowania).

4) Dostarcza narzędzi pomocy psychologicznej – metody badania psychologa praktyka: np. testy, reguły prowadzenia rozmowy psychologicznej itp.

Porównanie postępowania badawczego naukowca (klinicysta) i praktyka

Etapy Nauka Praktyka

₁Obserwacja zachowańwielu ludzi kierowane wiedząpsychologiczną.

₂Pytanie o źródła zachowań– próba odpowiedzi; formułowanie hipotez.

₃Wyłonienie zmiennych, ich operacjonalizacja, eksperyment.

₄Statystyczna analiza wyników – przyjęcie bądźodrzucenie hipotezy.

Obserwacja zachowania sięosoby – klienta

(także zachowańwerbalnych).

Wyłonienie istotnych objawów zaburzonego zach. – hipotezy.

Stosowanie standaryzowanych metod diagnostycznych.

Zebranie wskaźników z różnych metod –

włączenie diagnozy w proces terapii.

WYKŁAD II

OTOCZENIE CZŁOWIEKA

Przedmiot psychologii (dziedzina jej badań)

Układ: człowiek – otoczenie (społeczne, kulturowe, przyrodnicze itp.).

- Relacje pomiędzy podmiotem (aktywnym człowiekiem) a otoczeniem określają

mechanizm zachowania się, a więc determinujądane zachowanie.

- Osobowości uczymy sięna skutek socjalizacji, uwewnętrznienia (internalizacji)

norm społecznych.

- Nasze spostrzeganie, uczucia i myślenie odnosząsięprzede wszystkim do realnej rzeczywistości (ludzi i zjawisk otoczenia).

Człowiek – otoczenie

- Kierunek regulacji wzajemnych stosunków człowieka z otoczeniem zależy od obu stron układu.

- Standardy regulacji to pożądane stany otoczenia, podmioty lub relacji pomiędzy nimi.

CZŁOWIEK OTOCZENIE

Potrzeby biologiczne (popędy); zależne od homeostatów organizmu – częściowo wyuczone.

Potrzeby psychologiczne (wyuczone)

zależne od psych. standardów regulacji.

Normy społeczne (etyczne, obyczajowe, prawne).

Chwilowe (aktualne) naciski: potrzeby, oczekiwania innych ludzi, zmiany przyrodnicze wymagające dostosowania.

Standardy regulacji

1) Zapisane kodem (językiem) biologicznym w ośrodkowym układzie nerwowym

(fizjologiczne stany organizmu rejestrowane np. w pniu mózgu); organizm poci siępo zarejestrowaniu zbyt wysokiej temperatury.

2) Zapisane w postaci odruchów i nawykowych sposobów działania (należądo tzw. Pamięci proceduralnej); Adam stara sięjeździćsamochodem szybciej niżinni.

3) Zapisane w postaci sadów w naszym systemie poznawczym (sączęściątzw. Pamięci deklaratywnej); Ewa wie, że najlepsze dla niej sąkameralne spotkania towarzyskie; w domu nie powinno byćkotów.

Zewnętrzne standardy regulacji

- ich źródłem jest otoczenie społeczne.

- Znaczna ich częśćprzenika do podmiotu w procesie wychowania i przekształca sięw podmiotowe standardy regulacji; nie kradnij! – nie wezmęobcego pióra, chociażgo nie mam, nie zniósłbym wyrzutów sumienia.

- Otoczenie kształtuje człowieka, ale i on zmienia kształt otoczenia. Trwałe zmiany zachodząprzede wszystkim w zakresie środowiska.

- W psychologicznym sensie środowisko zawsze ma wyróżniony podmiot (jest

czyjeś).

Środowisko

Środowisko – struktura elementów otoczenia człowieka tworząca funkcjonalną

całość(system) np. szkoła, dzielnica, rodzina.

Rodzina:

M T

S1 S2

Relacje:

1) Zależnościowe – syn potrzebuje rady ojca – jest od niego zależny.

2) Oddziaływania – córka słucha muzyki, którątakże słyszy jej brat – muzyka

oddziałuje na jego gust i kształtuje go.

3) Rodzaj środowiska określająelementy otoczenia człowieka; ludzie, środowisko społeczne lub wiodąca aktywnośćgrupy; nauka, szkoła.

- Środowisko społeczne: najistotniejsze w rozwoju cz łowieka. Relacje w ich zakresie zależąod sposobu komunikowania się. Rodzaje komunikacji:

a) werbalna – Krzyśpyta Adama: „Która Godzina?”. Adam odpowiada, że wpółdo komina! Ha, ha, ha!

b) Niewerbalna – Adam wzrusza ramionami, spogląda spod zmarszczonych brwi i odwraca sięod Krzysia. Jest to po prostu mowa ciała.

4) Sposób komunikacji w rodzinie jest podstawąrozwoju i zdrowia psychicznego;

terapia systemowa.

- spójnośćkomunikatów werbalnych i niewerbalnych (podwójnie zwi ązane)

- zakres komunikowanych treści; intymność, przestrzeganie granic – przestrzeń

fizyczna i psychiczna.

Określone role w środowisku społecznym

Komunikacja w rodzinie i innych środowiskach społecznych określająrole przyjęte

przez poszczególne osoby.

- rolęrodzica może pełnićw rodzinie dziecko (np. w rodzinie alkoholika).

- Ludzie wywierająnacisk na innych członków rodziny poprzez przyjmowanie ról

(„biedny kotek” : należy mi siępomoc; twardziel” : słuchaj mnie, ze mnąnie zginiesz).

- Terapia: przez zmianęsystemu (komunikacji, granic, pełnionych ról, etc.). Do tego na ogółnie wystarcza praca z jednąosobą(klientem), choćzmiana jednego elementu systemu zmienia cały system (uniezależnienie sięuniemożliwia np. ojcu pełnienie roli ”twardziela”).

Środowisko szkolne

Tworząje zarówno ludzie (dzieci, nauczyciele) jak i dobra kultury (pomoce szkolne,

architektura budynku, etc.). o jego wyróżnieniu decyduje wiodąca aktywność–

nauczanie i uczenie się.

- Klasa: podsystem szkoły

- jej strukturępoznajemy m. in. drogąsocjometrii czyli wzajemnych wyborów do różnych dziedzin aktywności.

- rozpatrywana jako źródło lęków (tzw. nerwic szkolnych) akcentuje system relacji:

nauczyciel – uczniowie a także program nauczania.

WYKŁAD III

SYTUACJA JAKO WYZNACZNIK ZACHOWANIA

Sytuacja

1) Sytuacja – aktualny wyznacznik zachowania podmiotu („tu i teraz”)

Przykład 1: ludzie często zachowująsięw sposób agresywny i nieprzyjemny pod wpływem sytuacji, w której sięznaleźli. Ilustruje to eksperyment Zimbarda i Milgrama z „więźniami” i „strażnikami” („Wprowadzenie do psychologii” – Mietzel, str. 283-284).

Przykład 2: zachowanie względem innych ludzi zależy od etykietek; jakie im przypisujemy. Przykładem jest eksperyment Rosenhana z umieszczeniem zdrowych ochotników na oddziale psychiatrycznym. Gdy ochotnicy przestali graćwariatów, nie chciano ich wypuścić. Gdy raz nadano im etykietkęz chorobąto nawet po ustąpieniu objawów nie chciano uwierzyć, ze sąoni zdrowi.

2) Sytuacja – obejmuje wszystkie oddziaływania, a także stany otoczenia i podmiotu, które wyznaczajązachowanie w danym momencie czasu.

Zachowanie w sytuacji (Lewicki):

R = f (S,A, W, O)

R – reakcja

S – bodźce zewnętrzne

A – antecedenty, stany wywołane przez uprzednie sytuacje („podźwięki”) W – bodźce wisceralne, wewnętrzne

O – osobowość; skłonności, predyspozycje

3) Sytuacja jako system: system chwilowy (aktualny), uk ład elementów otoczenia człowieka – z nim samym jako podmiotem – oraz relacji między nimi.

- postulat uwzględniania w sytuacji struktury (całości) relacji podmiotu z otoczeniem. Relacje te zależąod biologicznego i psychologicznego stanu podmiotu.

- Zachowanie w sytuacji może więc zależećw większym stopniu od:

a) kontekstu otoczenia b) stanów podmiotu

Uwzględniając głównie to kryterium Tomaszewski wydzieliłsytuacje:

a) bodźcowe (bodziec – zmiana energii otoczenia rejestrowana przez organizm i wywołująca ukrytąlub jawnąreakcję.

b) Zadaniowe

4) Sytuacje bodźcowe

W psychologii społecznej mówi sięo osobie bodźcowej tzn. o człowieku, który oddziałuje na podmiot nie tylko fizyczne, ale także określonymi treściami, znaczeniami.

Sytuacja bodźcowa

1S _PR

P – podmiot

R – reakcja

S1 do S3 – bodźce otoczenia

Przykład: zachowanie sięczłowieka zależy od:

- pogody

- treści zasłyszanych w środkach masowego przekazu

- tonu głosu matki

- etc.

Można teżmówićo aspekcie bodźcowym sytuacji.

5) Sytuacja zadaniowa

W takiej sytuacji przyczyna sprawczązachowania jest cel – zadanie wyznaczone lub przyjęte przez podmiot.

R_P

cel

- Cel – może dotyczyćstanów bardziej I mniej odległych w czasie. Z tym wiąże się

zwykle jego ogólność(im dalsza perspektywa czasowa tym bardziej ogólne cele).

- strukturęsytuacji zadaniowej określa stała konfrontacja możliwości osiągnięcia celu przez podmiot i wartości, do których on zmierza.

- możliwości determinowane są:

a) podmiotowo (umiejętności, budowa ciała)

b) zewnętrznie (narzędzia, stosunek innych osób)

Rodzaje sytuacji zadaniowych:

a) naturalne: zadania nie przekraczająmożliwości podmiotu ( może posiadać

„przepis” działania, albo umiejętności jego tworzenia)

b) optymalne: warunki realizacji zadania (możliwości) sąnajlepsze z możliwych – sąto sytuacja postulowane; np. dla sterowania maszynami (dostępnośći operatywnośćurządzeń, rozłożenie przestrzenne itp.)

c) trudne: możliwo ści nie odpowiadajązadaniu

Co okaże siębodźcem, zależy jednak od stanu potrzeb podmiotu!

Ad. c) sytuacje trudne – wydziela sięna podstawie emocjonalnych konsekwencji rozbieżności pomiędzy możliwościami podmiotu i wartościami, do których zmierza.

- wskaźnikiem trudności jest stres (negatywne napięcie emocjonalne). Pojawia się

on w następujących sytuacjach:

a) frustracji – gdy pojawia sięistotna przeszkoda w realizacji zadania

(zewnętrzna lub wewnętrzna)

b) deprywacji – gdy nie ma możliwości zaspokojenia potrzeb (np. sensoryczna)

c) przeciążenia – gdy człowiek działa na granicy wydolności organizmu

d) konfliktowa – gdy współwystępująsprzeczne dążenia uniemożliwiające realizacjęcelu.

Najtrudniejszy do rozwiązania jest nerwicogenny konflikt dążenia i unikania.

(-) unikanie

(+) dążenie

Przykład: Miłośći lęk przeżywane w stosunku do ojca.

SYTUACJONIZM – tendencja do wyjaśniania zachowania człowieka raczej w terminach uwarunkowańsytuacyjnych (nie zaśosobowościowych); popularna w latach 70-tych i 80-tych.

INTERAKCJONIZM – podejście badawcze, które cechuje przekonanie, że poprzez swoje właściwości współtworzące osobowośćczłowieka oddziałuje na otoczenie, a otoczenie zwrotnie kształtuje człowieka (te właściwości).

Skutek dla badań– podejście systemowe i kontrolowanie czynników podmiotowych i zewnętrznych (Przykład: badania myślenia twórczego; :Wpr. do psychologii – Mietzel, str. 25 – 185)

WYKŁAD IV

PROCESY PSYCHICZNE

Sytuacja – ogniskuje wszystkie elementy mechanizmu zachowania się, włącznie z osobowościąi aktualnie wyzwalanymi procesami psychicznymi. Dlatego tzw. sytuacjonizm, traktujący chwilowe oddziaływanie zewnętrzne jako podstawowy wyznacznik zachowania jest podejściem redukcjonistycznym.

Interakcjonizm wynika z szerokiego pojmowania sytuacji determinującej zachowania; jego reprezentantem byłby np. A. Lewicki.

Procesy psychiczne nie zostały jednak ujęte w formule: S, A, W, O. Tylko antecedenty (A) to „odbicia” dawnych sytuacji w aktualnym przeżywaniu sytuacji.

PROCESY PSYCHICZNE – nie zostały zdefiniowane w słowniku psychologicznym (MACMILLAN DICTIONARY OF PSYCHOLOGY Stuarta Sutherlanda – 1991). Tu traktuje je jako chwilowe i podmiotowe determinanty zachowania.

Pojęcie proces psychiczny jest pojęciem treściowo bardzo pojemnym. Z języka potocznego (introspekcji) pochodząwymieniane także w psychologii rodzaje procesów psychicznych: poznawcze czy emocjonalne i motywacyjne.

Teraz

Otoczenie Podmiot

Sytuacja: S, A, W, O Procesy psychiczne

Stale

Środowisko Osobowość

Ewolucja koncepcji procesu psychicznego

Pojęcie procesu psychicznego zmieniało swoje znaczenie w zależności od szkoły psychologicznej i okresu rozwoju nauki.

- w okresie introspekcjonizmu proces psychiczny rozumiano jako „dane doświadczenia wewnętrznego” – specyficzne, różne od procesów fizycznych.

- w okresie behawioryzmu (mniej skrajnego – Tolmana, Mowrera i in.) procesy psychiczne rozumiane sąjako „zmienne pośredniczące” pomiędzy bodźcem a reakcją. „Naprawdę” sąone procesami fizjologicznymi (Hebb, Hunt).

- w latach 50-tych chętniej używano terminu „czynności psychiczne”. Guilford, Tomaszewski – „czynności psychiczne wyższe” za pomocą, których człowiek reguluje stosunki z otoczeniem.

Rozumienie tego terminu w latach późniejszych:

PROCES PSYCHICZNY – to ciąg zmian polegających na przetwarzaniu informacji

(znaczeń), formowanych dzięki danym o charakterze zmysłowym i \ lub symbolicznym, pełniących funkcjęadaptacyjne i transgresyjne (twórcze).

- o „przetwarzaniu informacji” pisze sięw psychologii od czasu, gdy posługujemy sięw opisie metaforąkomputerową; od czasu rozkwitu cybernetyki; np.:

a) hardware – budowa i funkcjonowanie mózgu.

b) software – treści, znaczenia przetwarzane przez mózg.

Jest w tym ukryte założenie, że proces psychiczny zachodzi w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) i polega na przekształcaniu treści, czy znaczeń

(których istota wymaga odrębnej analizy)

Rola ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w przebiegu procesów psychicznych

– fizjologiczny nośnik znaczeń:

- kod biologiczny: np. pompa sodowo – potasowa K-Na; zmiany fizykochemiczne na synapsach; zmiany w mikroturbulach, „szkieletach białkowych”, komórek nerwowych – procesy świadome.

Badanie funkcji mózgu:

1) uszkodzonego (met. kliniczna): lokalizacja funkcji (zaburzona czynność–

odpowiada za niąuszkodzony – np. guzem – ośrodek).

2) Stymulacja elektryczna poszczególnych obszarów mózgowia; eksperymenty nad zwierzętami (np. ośrodki przyjemności i przykrości), zabiegi neurochirurgiczne.

3) Odprowadzanie impulsów z pojedynczych neuronów (ich części) za pomocą

elektrod implantowanych zwierzętom podczas snu (Hubel i Weisel).

4) Pozytronowa tomografia komputerowa: rejestruje obszary kory aktywne przy wykonywaniu czynności danego rodzaju, np. przy uwadze nakierowanej na lewą stronę.

5) PET (positron emission tomography): technika pomiaru aktywności metabolicznej w różnych obszarach mózgu, oparta na rozprowadzaniu radioaktywnej substancji metabolicznej – glukozy.

Za pomocądetektorów usytuowanych tużkoło głowy następuje pomiar fal gamma, które powstająw wyniku zderzania siępozytronów z elektronami. PET umożliwia lokalizacjęradioaktywnej glukozy w 3-wymiarach mózgowia i Wskazuje na wielkośćaktywności poszczególnych obszarów.

6) badanie tzw. potencjałów wzbudzonych w zapisie EEG

(elektroencefalograficznym). Poszczególne elementy zapisu wiążąsięz innymi procesami psychicznymi (P300 – koncentracja uwagi).

Przetwarzanie znaczeń(informacji) – na poziomie świadomym przejawia sięjako

„strumieńświadomości”: myśli, wyobrażeń, doznańi odczuć. Istota tych przekształceńpozostaje poza świadomościączłowieka.

- znaczenia, treści to pewne sensowne całości (przedmioty, zjawiska, znaczenia) służące rozumieniu i interpretowaniu świata. Stanowiąrodzaj psychologicznego kodu (języka zapisu).

- Psychologiczny zapis, wypełniający nasząpamięćnie jest jednorodny. Wyróżnia sięco najmniej kod wyobrażeniowy oraz kod semantyczny (Paivio).

Kod obrazowy Kod semantyczny

LEW

Funkcje procesu psychicznego: najogólniej jest to regulacja stosunków z otoczeniem (adaptacja twórcza zmiana otoczenia).

Poszczególne rodzaje procesów psychicznych wyróżnia sięz uwagi na funkcje jakie pełnią:

a) procesy poznawcze: funkcje zdobywania i wykorzystywania informacji (wiedzy), np. spostrzeżenie KTO potrzebuje pomocy umożliwia zaplanowanie pomocy.

b) procesy emocjonalne: funkcje oceny, ustosunkowania siędo różnych przedmiotów i zdarzeń, np. pozytywna ocena sytuacji konkurencji (nadzieja, podniecenie) powoduje, że traktujemy jąjak wyzwanie.

c) procesy komunikacyjne: język, mowa; posługiwanie sięumownymi znakami i symbolami.

WYKŁAD V

UCZENIE SIĘ

Uczenie się: to względnie trwała zmiana zachowania siępowstała w wyniku doświadczeń(a nie np. uszkodzenia analizatorów)

{Analizator: funkcjonalny odcinek OUN }

Objawem uczenia sięjest modyfikacja, zmiana zachowania. Efekty uczenia sięsą

obserwowalne. Jest to także nabywanie doświadczeń.

Uczenie siępojawia siędzięki kształtowaniu różnych systemów pamięci trwałej:

a) Proceduralnej: reprezentowanej w postaci „systemu produkcji” – sekwencji, czynności (np. automatyczne porządkowanie materiału do zapamiętania). Jest to wiedza, o której nie potrafimy powiedziećnp. cośrobimy.

b) Deklaratywnej: reprezentowanej w postaci twierdzeń, które można zdeklarować

(możemy o niej powiedzieć semantyczna).

Pamięćprocedur tworzy sięw wyniku:

a) podstawowych form uczenia sięzwanych warunkowaniem (efekt – odruchy warunkowe, nawyki)

b) bardziej złożonych mechanizmów pami ęci proceduralnej – automatyzowania wiedzy pierwotnie deklaratywnej. (np. przy nauce jazdy samochodem – od instrukcji do pamięci wzrokowo – ruchowej; na pocz ątku potrafimy powiedzieć jak należy wykonywac poszczególne czynności, ale później wpadamy w nawyk

i tłumaczenie poszczególnych czynności idzie nam gorzej).

Warunkowanie

a) klasyczne – Pawłow; warunkowanie bodźca

b) instrumentalne \ sprawcze – Thorndike \ Skinner; warunkowanie reakcji

Związki S-R zachodząze względu na znaczenie bodżca (zmiana energii, która wywołuje danączynność) dla człowieka lub zwierzęcia.

Zpowiedźczegośważnego dla organizmu (np. zaspokojen ie potrzeb, pojawienie się zagrożenia) sąsygnałami. Przykładem mogąbyćpisklęta gołębia dla, których kształt sokoła jest sygnałem niebezpieczeństwa (bezwarunkowy, wrodzony).

Niektóre S wywołujątylko odruch orientacyjny, nastawienie całej powierzchni receptorycznej na jego odbiór, a nastepnie wygaszenie reakcji (nic waznego sie nie dzieje, jest zbędny).

Aby bodziec pełniłswoje stymulacyjne funkcje musi dotyczyćaktywnych standardów regulacji (potrzeby).

1) Schemat warunkowania klasycznego:

Sb Rb

Sb – pokarm

So So- obojętny (nie mająznaczenia, ulegnąwygaszeniu)

Sw Rw

So – dźwięk, światełko, szelest w końcu staje sięSw (wpr. nowego bodźca wywołującego podobnąreakcjęco Sb).

Prawidłowości występujące w trakcie warunkowania klasycznego:

a) Różnicowanie – reagowanie na podobne bodźce w sposób specyficzny dla ich właściwości (np. światło o różnej barwie).

b) Generalizacja bodźca – reagowanie takąsamąreakcjąna bodźce podobne

(zwierzątka futerkowe – reakcja np. lękowa).

c) Generalizacja reakcji – reagowanie na dany bodziec w sposób nie identyczny do reakcji pierwotnej, ale prowadzący do tego samego efektu (np. szczur w

labiryncie zamiast biec, płynie).

d) Wzmacnianie związku S-R; stosowania Sb oraz Sw.

e) Wygaszanie R; obniżenie prawdopodobieństwa R przy braku wzmocnienia.

f) Reakcja lękowa jest najtrudniejsza do wygaszenia.

Znaczenie warunkowania klasycznego w życiu człowieka:

- przy wzmocnieniach negatywnych, które wywołująRw lękową, zawiera ona R całego organizmu AUN (np. wycie syren – negatywna reakcja na ten bodziec to strach).

- Wykorzystywanie prawidłowości warunkowania na oddziałach onkologicznych

(chemioterapia, różnicowanie smaków; podawanie lodów przed chemoterapi ą

powoduje awersjędo tego typu pokarmu)

- Zależnośćotyłości od reagowania na S pokarmowe jak na S zaspokajające inne potrzeby.

Nerwica eksperymentalna - jako wynik eksperymentu z warunkowaniem. Polega na wywołaniu konfliktu: dążenie – unikanie. Zwierzęuczy się

różnicowania S np. koło – elipsa. Przy podaniu kształtu trudnego do odróżnienia występuje konflikt reakcji – objawy nerwicowe.

2) Warunkowanie instrumentalne:

So R1

(klatka) Sb strach\ głód R2

Rn Sb (d źwignia, pokarm)

So (wszystko co znajduje sięw klatce)

Prawo efektu Thorndike’a: każde zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje zadowolenie zostaje z ta sytuacjąskojarzone i w warunkach podobnych zwiększa się prawdopodobieństwo jego powtórzenia.

3) Warunkowanie sprawcze (Skinner)

Akcent położono nie na popędy jako przyczynęuczenia się, ale na zmiany prawdopodobieństwa reakcji.

Reakcja sprawcza – wywołuje zmiany w otoczeniu (np. otworzenie skobla zamykającego klatkę; podobnie jak wyżej u Thorndike’a).

Wytworzenie reakcji sprawczej zwiększa prawdop. ponownego jej wystąpienia.

Poziom sprawczy – tępo warunkowania reakcji.

Wzmocnienie negatywne – zwiększa prawdop. reakcji i unikania.

Kara – zmniejsza prawdop. zachowania, po której następuje.

Zastosowanie warunkowania instrumentalnego\ sprawczego:

- w wychowaniu zwierząt i małych dzieci

- zaspokajanie otrzymywania miłości, bycie lepszym (emocje)

- w terapii behawioralnej (np. w depresji – wzmacnianie przekonania o własnym wpływie na zdarzenia drogąnagradzania najmniejszych osiągnięć)

Seligman wyuczona bezradność(depresja); badanie nad zachowaniem się szczura, który wcześniej nie miałwyjścia z klatki. Po włożeniu go do klatki, z której jest wyjście, szczur nie potrafi z niej wyjść.

WYKŁAD VI

UCZENIE SIE POZNAWCZE

Eksperyment na kurach:

Tu znajdowałsiępokarm

Kury spostrzegały to jako całość!

Stąd dziobały pokarm

Pamięćproceduralna – drogąwarunkowania, na śladowania (modelowania), zautomatyzowania.

Uczenie siępoznawcze – to taka zmiana zachowania wywołana indywidualnym doświadczeniem, w którym pośredniczy rozwój pamięci deklaratywnej, epizodycznej, semantycznej (rozróżnienie Tolvinga) w aktywności ukierunkowanej na cel

1) Pamięćproceduralna – kształtuje sięwe wczesnej filo- i ontogenezie (m. in. drogąwarunkowania)

2) Pamięćsemantyczna – pojęć(jednostek abstrakcyjnych objaśnionych przez trójkąt Osgooda) i związków między nimi – pojawia sięw drugiej kolejności.

Trójkąt semantyczny Osgooda

Umysł

KRÓLIK

Obiekt – znaczenie – nazwa (etykietka) Nazwa – wywołuje znaczenia

Zależy od kontekstu, jak dany termin oznaczamy

3) Pamięćepizodyczna – wyłania siędzięki ukształtowanej pamięci semantycznej, gdy człowiek dobrze wyodrębnia siebie jako podmiot działania (sekwencja zdarzeń– epizod) razem z umiejętnościądokonywania introspekcji. Jest to pamięć obejmująca sekwencjęzdarzeń, w których człowiek byłpodmiotem (Ja, nie Ja),

(postrzeganie siebie jako aktora wydarzeń).

- Uczenie siępoznawcze: nie dotyczy związków S-R, tylko związków miedzy podmiotami i zjawiskami otoczenia, a więc ich znaczeń(sensów), (związki te mogąbyćbardzo złożone).

- Uczeniu siętowarzyszy lub stanowi istotęczynności celowych (gdy jest ono celem aktywności).

- Nie obejmuje stereotypów reakcji na bodźce, a pozwala te reakcje plastycznie dostosowaćdo znaczenia sytuacji.

- Zachodzi m. in. poprzez rozwiązywanie problemów – nie tylko drogąreprodukcji, ale dzięki tzw. olśnieniu (twórczy poziom uczenia się).

- Pamięćsemantyczna i epizodycznącechuje długotrwałość– przechowywanie informacji wg. niektórych badaczy nawet przez całe życie.

- Uczenie siępoznawcze jest więc pokrewne jednemu z procesów pamięciowych:

zapamiętywaniu.

- Uczenie sięprzejawia siętrwałązmianąw zachowaniu, zaśzapamiętywanie rozwojem wiedzy.

- Efekty zapamiętywania zaleząod aktywnego przechowywania informacji w pamięci długotrwałej (LTM) i od procesów odtwarzania.

- Badanie uczenia siępoznawczego polega zawsze na stwierdzeniu zmian w zachowaniu – także werbalnym (w wydawaniu sądów).

„Model magazynowy” pamięci

Atkinsona i Shiffrin

Proces kontroli

Pamięćsuper krótka

(VSTN)

rejestry zmysłowe

Pamięć

Krótkotrwała

(STM)

Pamięćdługotrwała

(LTM)

{ „Wprowadzenie do psychologii” – G. Mietzel; str. 224}

VSTM – Very Short Term Memory; jest to pamięćsuper krótka, informacje sąw niej

„zatrzymywane” 1-2 s.

STM – Short Term Memory; pamięćkrótkotrwała; tzw. pamięćoperacyjna;

informacje przechowywane dłużej niż2-3 s.

LTM – Long Term Memory – pami ęćdługotrwała; informacje zatrzymywane na całe

życie (?). Wyróżnia siętrzy rodzaje pamięci długotrwałej:

Pamięćdługotrwała

Pamięćzawierająca wiedzę Pamięćprzebiegu ruchów

Relacji S-R (pamięćproceduralna)

Wiedza ogólna przeżycia jazda gra

(pamięćsemantyczna) (pamięćepizodyczna) na rowerze na saksofonie

Doświadczenie Sperlinga z tablicami i brzęczykami („Wpr. do psychologii – E. Mietzel; str. 225).

- Trwałe zmiany w zachowaniu obserwujemy dzięki wytworzeniu pamięci długotrwałej. Dotycz ąjej procesy:

a) kodowanie (zapis) i organizowanie informacji dzięki VSTM i STM

b) przechowywanie informacji (zmiany w samej LTM) – podlegające modyfikacji.

c) Odtwarzanie informacji poprzez STM

d) Zapominania – m. in. według autorów modelu (patrz „model magazynowy"), dotyczy on niemożności przemieszczania informacji z LTM do STM. sąto kłopoty z odnalezieniem informacji w zasobach pamięci długotrwałej. Zapominanie może miećcharakter aktywnej czynności we wczesnych etapach uczenia się. Jest to raczej niedopuszczenie do utrwalenia materiału poprzez hamowanie ze strony czynności konkurencyjnej.

Wpływ dwóch kolejnych procesów uczenia się(zapamiętywania):

1) Wpływ negatywny: Ilustruje to eksperyment:

Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E) oraz grupa kontrolna(K). Hamowanie reproduktywne: gdy nabywanie nowego materiału utrudnia przypominanie materiału wcześniej wyuczonego.

E K

₁Uczenie się Uczenie si ę

2 Uczenie się Relaks

3 Odtwarzanie Odtwarzanie

Konsolidacja inf. efektywniejsze

- Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie sięregu łmatematycznych

(nastrój, warunki maja wpływ).

Bezpośrednie wskaźniki wyuczenia:

a) Reprodukcja - odtwarzanie w warunkach braku spostrzegania materiału, np. powtórzenie twierdzenia.

b) Rekonstrukcja – tworzenie całości z elementów jej przynależnych, np. składanie wizerunku twarzy przestępcy.

- inf. Werbalne (tworzenie całości)

- pamięćutajona (dodatkowa); nie mamy świadomości czy dane np. zdarzenie widzieliśmy czy teżnie (dużo bardziej trwała niżsemantyczna).

Ebinghaus– krzywe uczenia się; wyrazy i sylaby – badania nad tempem ich nauki. Krzywe uczenia sięsłużądo prezentacji wyników zapamiętywania. Prez entują informacje o efektach uczenia sięw poszczególnych etapach (tempo, okresy zmęczenia) oraz różniąposzczególne osoby (wpływ temperamentu, inteligencji).

(„wpr. do psychologii – E. Mietzel, str. 229, 243, 244)

Czas Ilość

wykonywania sylab

Kolejne próby Kolejne próby

Efektywnośćuczenia sięzależy od:

a) organizacji materiału – zastosowanie regułhierarchii ogólności, ważności

(rozłożenie w czasie samego procesu uczenia się).

b) Kodu – obrazowy, semantyczny; informacja, która może byćwyobrażona prowadzi do lepszych odtworzeń.

c) Strategii zapamiętywania – wykorzystywanie organizacjęi rodzaj kodu pamięciowego np. wskazówki, „przypominacze” – obiekt towarzyszący zapamiętywaniu (zapominanie to tylko brak wskazówek dla wydobycia informacji).

d) Indywidualnych właściwości osoby – inteligencja, styl poznawczy, samoocena, poziom aspiracji.

e) Aktywności podmiotu – zaangażowanie w działanie, dochodzenie do nowych stwierdzeń.

WYKŁAD VII

SPOSTRZEGANIE

Spostrzeganie (percepcja) – pierwszy etap procesu przetwarzania informacji. Obejmuje on kodowanie sensoryczne (w receptorach i VSTM) i kończy siętworzenie reprezentacji (znaczeń) obiektów i zdarzeń, które w danym momencie na nas oddziałują.

- ma ono charakter podmiotowy (spostrzegamy pewne kategorie: ludzi, przedmioty)

- odbiór poszczególnych wrażeńzmysłowych (ból, dotyk) nie jest jeszcze spostrzeżeniem (polisensoryczne odbieranie wrażeń).

- Spostrzeżenie jest końcowym efektem spostrzegania, o którym dowiadujemy się

na podstawie tzw. sadów identyfikacyjnych („to jest to!”).

- Gdy człowiek nie jest świadomy tego, że widział\ słyszał\ doznawałjakiegoś obiektu, a daje wyraz zaznajomienia sięz nim w zachowaniu, mówimy wtedy o percepcji podprogowej.

Progi spostrzegania: najmniejsza warto śćbodźca, przy której człowiek jest zdolny go rozpoznać(jasność, głośność, zapach starych skarpetek, itp.); np. na tle szumów podawana jest informacja: na ułamek sekundy pokazywanie obrazu; wyłanianie sięz jasności kształtów.

Progi wrażliwości: badane przez Webera i Fechnera. Najmniejsza wartośćbodźca, która wywołuje specyficznądla danego zmysłu reakcjętj. Dolny próg.

Próg różnicy: jesteśmy w stanie odróżnićnajmniejsząwarto śćbodźca wyróżniającą

jako dane bodźce (?).

Próg górny: największa wartośćbodźca wywołująca specyficznąreakcję.

- Progi spostrzegania dotycząidentyfikowania przedmiotów lub zjawisk. Wiąże się

to z funkcjąświadomości – z jej nakierowaniem ku czemuś. Skierowanie podmiotu ku obiektom świata zewnętrznego lub ku sobie samemu.

- W badaniach najczęściej posługiwano sięwarunkiem suboptymalnej ekspozycji bodźców w czasie „przeduwagowym” (zanim informacja osiągnie pamięć operacyjną); (to co odbierane jest do granic STM nie odbierane jest uwagą). Tachistoskop – urządzenie służące ekspozycji bodźców wzrokowych w

ustalonym czasie (dawniej używano migawek).

- ekspozycje podprogowe ok. 4 milisekund.

- Ekspozycje okołoprogowe (mikrogeneza), rozpoznanie ok. 50% i ok. 200 milisek. Mikrogeneza – wyłanianie sięświadomych bodźców, znaczeń, jak stopniowo wyłania sięspostrzeżenie.

- Ekspozycje nadprogowe – swobodne rozpoznanie, ok. 500 milisek.

- Percepcja podprogowa nie obejmuje poszczególnych cech obiektów, a tylko ich globalnąstrukturęi związany z niąstosunek emocjonalny (afekt)

Eksperyment: pokazywano wymyślone ideogramy chińskie, a następnie dodawano nowe, a badany musiałstwierdzićczy to: nowy\ stary, lubię\ nie lubię. Im częściej pokazywano stare znaki, tym bardziej były lubiane.

Eksperyment, w którym w super krótkim czasie eksponowano fotografie, tworzy emocje pozytywne (szczęście) oraz negatywne (złość); w warunkach kontrolowanych nie stosowano takiej ekspozycji.

Okazało si ę, że spostrzeganie przedprogowe prowadzi do pojawienia siępreferencji

(pozytywna emocja przenoszona jest na następujący po niej ideogram). Identyfikowanie przedmiotów jest możliwe dzięki wytworzeniu si ęw rozwoju człowieka tzw. stałości spostrzegania. Jest to przyjmowanie niezmienności obiektów w formie zmniejszających sięwarunków rejestracji zmysłowej, np. słowa wypowiedziane w różnym otoczeniu; przedmioty okrągłe najczęściej widzimy pod kątem jako elipsy:

Perspektywna zmiana równoległe w zbieżne:

Rozpoznawanie obiektów jako tożsamych (powracających) jest możliwe dzięki poznaniu zmysłowych wyznaczników zmienionego widzenia (np. złudzenie, perspektywy) i wytworzeniu reprezentacji obiektu w LTM. Wiem, że po odwróceniu obraz będzie inny.

Stałośćspostrzegania dotyczy: kształtu, wielkości (niezależnie od odległości), barwy

(niezależnie od oświetlenia).

Schematyzowanie, stabilizowanie spostrzegania narasta z rozwojem kategorii spostrzeganych (pojęć) o coraz wyższym stopniu ogólności. Coraz mniej cech potrzeba, aby określić„co to jest?”. Może to doprowadzićdo błędów w postrzeganiu

(złudzenia), np. szybkie podejmowanie decyzji „trapezoidalny pokój”. Badany widziałprzez wizjer dwoje ludzi o różnym wzroście, ale tak naprawdęmierzyli po tyle samo.

Chwilowe nastawienia (sytuacyjne) wytwarzająuprzednie torowania

(antecendenty), np. słowo „owoc” poprzedzające wyświetlane słowo gruszka przyspiesza jego rozpoznanie, a opóźnia rozpoznanie słowo kategorialnie niezwiązane np. lampa.

Torowanie – przygotowanie struktur do użycia poznawczego. Hamowanie tych kategorii, które nie dotycząspostrzeżenia – wzbudzenie potrzeby.

Człowiek przeczuwa wielkośćobiektów ważnych, np. wielkośćmonet oceniana przez biedne dzieci. Im większa wartość(dla nas), tym bardziej przeceniamy danąrzecz.

Wkroczenie – rozpoznajemy obiekty przedwcześnie i fałszywie, np. myśliwy, który postrzeliłkolegę– silna motywacja).

Fundamentalny błąd atrybucji – przypisywanie przyczyn własnego zachowania chwilowym zdarzeniom zewnętrznym (ból głowy), a innych – cechami osoby, np. przewrócenie sięna ulicy zwalamy na z łe buty.

Spostrzeganie modyfikowane jest przez stany emocjonalne.

Powstała wiedza (kategorie – pojęcia) sprzyjająpoznawaniu nowych obiektów i zdarzeńw ramach tych kategorii w zakresie LTM kodowane sąinformacje

potwierdzające znany jużobraz świata (schematyzacja); Bruner – karty do gry, np. czerwony pik, czarny kier.

Piaget opracowałdwa przeciwstawne procesy zachodzące w trakcie spostrzegania I

dalszego kodowania do LTM:

a) akomodacja – zmiana kategorii (schematów poznanych) na skutek informacji docierających aktualnie.

b) asymilacja – „naginanie” inf. docierających w sposób zgodny z nastawieniem wytworzonym przez kategorie LTM – skrajna postaćasymilacji to projekcja.

Spostrzeganie, w którym uczestnicząpojęcia wychodzi daleko poza obraz zmysłowy. Szczególnie widoczne jest to w percepcji społecznej, np. wysunięta szczęka – uparty człowiek.

Niektóre wnioskowanie z cech fizycznych może miećzwiązek z doświadczeniami w kontaktach z ludźmi. Ekspresja emocji np. strach może sięukazaćw sposobie poznania.

Spostrzeganie może miećtakże charakter bardziej globalny, zmysłowo – afektyczny, wówczas przebiega ze względu na zasoby pamięci o charakterze proceduralnym, czy uprzednie rejestracje progowe.

WYKŁAD VIII

MYŚLENIE

Myślenie i spostrzeganie pełniątęsamąfunkcjępoznawczą. Służąorientacji człowieka w otoczeniu i umożliwiajątym samym sprawne i skuteczne działanie

(dostosowanie elementów otoczenia służy przystosowaniu człowieka do świata zew.). Spostrzeganie doprowadza do stworzenia reprezentacji obiektów, z którymi człowiek ma kontakt zmysłowy (za pośrednictwem telereceptorów – zmysłów).

Prowadzi do subiektywnego odzwierciedlenia obiektywnej rzeczywistości

(niezależnej od podmiotu poznającego rzeczywistość).

Niezależnie przez kogo spostrzegane jest otoczenie to reaguje na nas tymi samymi oddziaływaniami. To jak spostrzegamy świat zależy od naszych zmysłów. Subiektywizm jest determinowany m. in. ograniczonościąrejestracji zmysłowej

(zależy od tego na ile pozostajemy w kontakcie z otoczeniem), nastawieniami oraz wpływem emocji, szczególnie lęku.

Obronnośćpercepcyjna oraz uwrażliwienie percepcyjne – pośrednicząw tworzeniu tunelowego spostrzegania.

Trauma – przykre zdarzenie, które może spowodowaćpsucie sięwzroku, słuchu

(mniejsza wrażliwość).

Myślenie zachodzi głównie w zakresie pamięci operacyjnej, przy znacznym udziale uwagi (w ramach przetwarzania inf.) choćszereg zautomatyzowanych reakcji przebiega nieświadomie (ażpo „wglądy” poprzedzone całkowicie nie uświadomioną pracąumysłu).

Myśleniem nazywa sięprzetwarzanie informacji zawartych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach, pojęciach. Operacje myślowe zachodząw kontynuacji niezależnych procesów spostrzegania, wyobrażania i uogólniania (tworzenia pojęć) na danych stanowiących wynik tamtych procesów.

Wyobrażenia – to zmysłowe reprezentacje rzeczywistości, z którymi człowiek nie ma bezpośredniego (zmysłowego) kontaktu. Możemy przywoływaćobrazy:

a) odtwórcze po-spostrzeżeniowe, np. obraz własnej twarzy.

b) twórcze; mogąstanowićobrazy symboliczne, np. Einsteinowski ruch po promieniu świetlnym.

Schemat:

wyobrażenie – teoria – wzorowy materiał– przekazanie

Pojęcia (kategorie obiektów) – reprezentacje umysłowe zbioru obiektów, określające ich ważne i wspólne cechy (cechy wspólne i nieważne, np. kosiarka – jabłka, dla nich te cechy to to, że sątrójwymiarowe, mająwnętrze).

Pojęcia jednostkowe – reprezentacja pojedynczego obiektu odnosząca siędo jego różnych stanów (podstawa stałości i tożsamości obiektu spostrzeganego i wyobrażonego).

Pojęcia sztuczne – wymienione drogącelowego ich przyswajania (np. w szkole), definiowane przez ważne cechy i związki między nimi. Każdy egzemplarz pojęcia musi spełniaćwszystkie warunki definicyjne (przynależności kategorialne), np. trójkąt prostokątny to figura geometryczna, złożona z 3 boków i kątów, z których jeden ma 90

Pojęcia naturalne – wyuczone w procesie specjalizacji, najczęściej poza świadomością; określone przez cechy ważne ujęte w prototypie (najlepszy egzemplarz pojęcia), np. jak wykazałRosch, Drozd jest bardziej „ptasi” od strusia, bliższy prototypowi.

Prototyp – zawiera cechy ważne, w różnym stopniu charakteryzujące poszczególne egzemplarze pojęć. Istniejądopuszczalne granice przekształcenia prototypu, które pozwalajądany obiekt włączyćw zakres pojęcia, np. zdolnośćlatania u ptaków. Te dopuszczalne przekształcenia dotyczącałej struktury skorelowanych cech, np. posiadania piór i skrzydełi latania.

Cechy prototypu i zakres dopuszczalnych transformacji tworząsięw drodze gromadzenia doświadczeńw kontakcie z poszczególnymi egzemplarzami pojęcia dzięki „statystyce doświadczenia”; uśrednia siędotychczasowe obserwowane cechy

(średnia krągłość, soczystośćjabłek).

Operacje umysłowe, czyli elementarne przekształcanie obrazów i pojęć:

a) przekodowywani informacji (z kodu wyobrażeniowego na kod semantyczny i odwrotnie), dzięki temu ingeruje sięw znaczenia zawarte w pamięci semantycznej

(pojęcia) i obrazowej (spostrzeganie i wyobrażenie). Cechy wyabstrahowane nadająnowe pojęcia, raz wyobrażenia twórcze, a raz metafory.

b) analiza (percepcyjna), synteza (widzenie oddzielnych elem.) i porównanie

(polega na odnajdywaniu podobieństw i różnic) – sąpodporządkowane aktywności celowej rozwiązywania problemów.

Problem – „luka informacyjna” (Barlett), np. niezgodnośćinformacji, zbyt duża ilośćdanych, etc.

Myślenie wymaga oderwania sięod aktualnej sytuacji, „wycofaniu sięze

świata zjawisk i działania w kierunku obserwacji i refleksji.

Myślenie dziecięce i człowieka dorosłego różni rodzaj dominującego kodu pamięciowego jak i operacji umysłowych.

Rodzaje myślenia:

a) myślenie konkretne – obrazowe

- na spostrzeżeniach i wyobrażeniach

- na ścisłym powiązaniu z sytuacją

- operacje mogąpolegaćtylko na wyobrażeniu celu (rozwiązania) i miećjeden kierunek

b) myślenie abstrakcyjne

- głównie na pojęciach (znaczeniach semantycznych, abstrakcyjnych)

- mogądotyczyćzjawisk i zdarzeńcałkowicie nie związanych z sytuacją

- operacje odwracalne (Piaget), złożone zależności logiczne, przymusowo – skutkowe, np. dziecko widzi drut, który jest wygięty i drugi prosty. Widzi przekształcenie, ale nie potrafi odwrócićoperacji.

Etapy rozwiązywania problemów

(„Wpr. do psychologii” G. Mietzel, str. 195 – 199)

1) Analiza sytuacji problemowej – ocena na podstawie zamierzonego wyniku i aktualnych danych zakresu brakujących informacji (co chcemy osi ągnąć).

2) Generowanie pomysłów – próby znalezienia rozwiązania, zależne od typu problemu {zamknięty – jedno dobre rozwiązanie, myślenie konwergencyjne

(zbieżne); otwarty – wiele rozwiązańdobrych, myślenie dywergencyjne

(potencjalnie twórcze)}. Generowanie pomysłów może zachodzićdzięki liniowemu, analitycznemu przetwarzaniu informacji.

3) Weryfikacja pomysłów – ocena pomysłu dokonana dzięki ponownemu porównaniu efektów myślenia z założonym celem (zadaniem). Może następować sukcesywnie po każdym pomyśle, może zachodzićw odroczeniu, po zebraniu większej ilości pomysłów (szczególnie pożądane w myśleniu twórczym).

Algorytm – skończona ilośćściśle określonych kroków w myśleniu. Metoda poszukiwania rozwiązańgwarantująca sukces, ale ograniczająca zakres myślenia.

Heurystyka – ogólne, ale zaradne postępowanie, np. strategia wywierania wpływu na ludzi.

Myślenie twórcze prowadzi do wyników nowych, wartościowych z punktu widzenia podmiotu lub kryteriów ustalonych przez ekspertów w danej dziedzinie. Sposób myślenia zależy od uwagi. Uwaga wchodzi w skład mechanizmu świadomości i oznacza sterowanie zakresem i głębokościąprzetwarzanej inf.

Zakres przetwarzanej informacji związany jest z selekcją, wyznacza tzw. filtr uwagi

(proces selekcji). Głębokośćprzetwarzania zależy od intensywności uwagi.

- przy uwadze intensywnej przetwarzanie jest głębokie, wysiłkowe informacji semantycznej, np. próba rozczytania hieroglifów.

Przy uwadze ekstensywnej przetwarzanie jest płytkie, bez wysi łkowe raczej informacji zmysłowej, np. odbiór zapachów, kolorów, etc.

WYKŁAD IX

EMOCJE – PROCESY EMOCJONALNE

(„Wprowadzenie do psychologii” G. Mietzel, str. 300 – 326)

Dwa podejścia do badania emocji

Stan świadomości Proces

cały złożony epizod, który składa sięna emocje;

Odczuwamy, strach, miłość, etc.

Podejście tradycyjne; do analizy wyjaśnienia stanów stosuje siętrzy elementy:

1) Sytuacja poprzedzająca np. porażka

2) Fizjologiczne zmiany w organizmie np. pocenie się, rumieniec, itp.

3) Tendencja do działania – reakcja może być pozytywna lub negatywna w zależności od charakteru emocji.

ci ąg zsynchronizowany, równocześnie zachodzą

zmiany w wielu podsystemach organizmu

Zmiany:

1) autonomiczne – sterowane autonomicznym układem nerwowym.

2) Mimiczne i pantomimiczne

3) Mózgowe (OUN)

Dwa rodzaje emocji:

1) Wskaźnik siły emocji steniczn ych – ze wzrostem pobudzenia rośnie gniew, namiętność, strach, etc.

2) Emocje asteniczne – spadek pobudzenia, np. smutek.

Emocje mającharakter samo-wzbudzający – efekt sprzężeńzwrotnych z obwodami ciała.

Relaks – przerwanie obwodów, ingerencja w aktywnośćmięśniową.

Jak pobudzenie wpływa na działanie?

Przy wzrastającej aktywacji różnych działańdo pewnego momentu wzrasta pobudzenie (np. przy przebudzeniu). Później pobudzenie utrzymuje sięprzez jakiś czas na optymalnym poziomie. Kolejne pobudzenie powoduje spadek poziomu wykonania.

Łatwe zadanie przy wyższym pobudzeniu wychodzi dobrze, ale trudne zadanie lepiej wychodzi przy niskim pobudzeniu.

Zależności poziomu aktywacji od poziomu wykonania

poziom wykonania

coma sen optimum maksimum aktywacja

I prawo Yerkes’a i Doosona

Przy wzrastającej aktywacji poziom wykonania rośnie do optimum i maleje przy maksimum.

II prawo

Łatwe zadania powodują, że optimum jest przesunięte w prawo, a trudne optimum w lewo.

Rola ekspresji emocjonalnej w wzbudzaniu emocji

(„Wpr. do psychologii” G. Mietzel, str. 321 – 326)

- Mimika: twarz; kluczowe znaczenie dla emocji. Mimika jest podstawowa dla przeżywania świadomych emocji.

- Pantomimika – ciało; podlega kulturowemu kształtowaniu (np. lęk – ramiona idą

do góry).

- Wokalizacja – jak mówimy

Znak emocji: pochodny od oceny i ustosunkowany do zdarzeń. Ustosunkowanie dotyczy wybrania standardu regulacji.

Pierwsze ustosunkowanie – dzieje sięprzed uwagą; znak emocji formuje siębardzo szybko.

Afekt – pierwotne ustosunkowanie siędo lud od obiektu, który wyznacza pierwotny stan emocji przed uświadomieniem treści emocji. Pojawia si ępodczas rozpoznania i uwagi sytuacji.

Wieloetapowośćsytuacji spostrzeganej przez osobędorosłą

Ocena wielokategorialna, z włączeniem szacowania możliwości działania;

szereg ocen, które składająsięna emocje, np. poczucie winy.

- ocena (pokazuje określony stan emocjonalny) przyczyny i możliwości zadziałania.

- Treśćemocji (jakość); doświadczenie emocjonalne

- Subiektywne doznawanie emocji

- Produkt spostrzegania zmian we własnym organizmie

- Fala emocji poprzedzona jest ustosunkowaniem (patrz „znak emocji”), co się

zemnądzieje?; przy konfrontacji z sytuacja człowiek może doświadczyćemocji.

Teorie emocji

1) Teoria Jamesa i Langego („Wpr. do psych.” G. Mietzel, str. 307) – jest to teoria wyjaśniająca przebieg procesów emocjonalnych. Mówi ona, że emocje i zachowanie emocjonalne sąskutkiem odczuwania zmian zachodzących w organizmie w związku z sytuacją, np. najpierw zachodząróżnego rodzaju zmiany w organizmie, a dopiero potem sięboimy. Spotykamy strasznego lwa, który zaczyna nas gonić. Zaczynamy uciekać, serce przyspiesza swój rytm („kołacze”) i to wszystko powoduje strach.

Czego Oni sięboją?

Ratun- ku!!!

2) Teoria Cannona i Barda („Wpr. do psych.” G. Mietzel, str. 308) – narządy zmysłów przekazująinformacjęo doznanym bodźcu najpierw do podwzgórza, który po otrzymaniu i przetworzeniu wysyła jąrównocześnie w dwie strony: w

„dół”, do autonomicznego układu nerwowego, który wywołuje stan fizjologicznego pobudzenia, oraz do „góry”, do kory mózgowej dzięki, której powstaje subiektywne odczuwanie emocji.

3) Teoria Schachtera („Wprowadzenie…” G. Mietzel, str. 313 - 316) – nieuświadomienie emocji jest skutkiem przypisania pobudzenia czynnikom sytuacji; brak specyficznych wzorców pobudzenia – różne dla każdej emocji. Pobudzenie jest uniwersalne; każda emocja musi wiązaćsięze wzrostem pobudzenia.

WYKŁAD X

MOTYWACJA – PROCESY MOTYWACYJNE

(„Wprowadzenie do psychologii” G. Mietzel, str. 258 – 290)

Emocja i motyw pojęcia o podobnym źródłosłowie:

EMOTIO – silne wzbudzenie, wzburzenie

MOTIVUM – czynnik wewnętrzny skłaniający do działań; powód

EMOVERE – ruszaćz miejsca

Współcześnie emocja to:

Nieuświadomiony afekt związany z tendencjądo działania (do – od obiektu). Jest to reaktywny tor zachowańwyznaczany zewnętrznymi bodźcami.

Dollard i Miller – strach i lęk nazywająpopędami, akcentując ich motyw acyjny, ale i biologiczny charakter.

Popęd – potrzeba biologiczna powstała przy zaburzeniu homeostazy, powoduje zachowanie reaktywne.

Motyw – „racja działania”, a więc uświadomiony powód zachowania, np. zostałem w domu z powodu mrozu; wiemy dlaczego cośrobimy.

Proces motywacyjny:

Polega na ukierunkowaniu i podtrzymaniu aktywności człowieka ażdo osiągnięcia celu. Proces motywacyjny jest właściwy zachowaniom celowym.

Etapy formowania sięprocesu motywacyjnego:

1) Najpierw pojawia siętzw. napięcie motywacyjne – specyficzne, kierunkowe, zenergetyzowanie organizmu.

2) Emocje lub popędy wywołane zaburzeniem homeostazy lub sytuacją uwarunkowaną(np. pierwotne uczucie głodu poprzedzające celowe zdobywanie pokarmu).

3) Rozbieżnośćmiędzy standardami psychol ogicznymi – wyzwala ona emocje; standardem może byćwyobrażony efekt, do którego chcemy dążyć; jakiśstandard normatywny, który złamiemy (wstyd, poczucie winy, itp.) teżmoże byćbodźcem spustowym do podjęcia złożonej, celowej czynności.

ORGANIZACJA PROCESU MOTYWACYJNEGO

Program aktywności – wynika

Napięcie motywacyjne – dynamizuje zachowanie; oceniamy sytuację; rozpoznajemy do jakiego celu dążymy.

z rozpoznania i zrozumienia napi ęcia. Ma swoje przeniesienie na cel.

Wc – wartośćcelu

Ps – subiektywne pr awdopodobieństwo jego realizacji

Cel

Napięcie motywacyjne

Jego źródłem może byćsamo aktualizowanie standardów (ich sytuacyjne uwypuklenie) np. Piotr opowiedziało zarobionych pieniądzach. Ja teżmógłbym spróbować. Pokazanie, że cośjest możliwe staje sięmotywacją.

Napięcie motywacyjne jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym, przebiegu procesu motywacyjnego (chciałbym, ale…).

Podtrzymywanie aktywności tak, aby osiągnąćcel zależy od programu czynności.

Program czynności

1) rozpoznanie źródła napięcia

2) sformułowanie celu

3) oszacowanie wartości (Wc) celu i subiektywnego prawdopodobieństwa (Ps)

jego realizacji

Wc i Ps sąod siebie zależne: im wyższe Wc tym wyższe Ps, ale za wysokie Ps wpływa na obniżanie Wc.

Stres

( „Wprowadzenie… G. Mietzel, str. 327 – 336)

Stres – definiowany jest jako przykre napięcie emocjonalne; jest szczególnym zjawiskiem emocjonalnym, najczęściej powstałym w trakcie realizacji dążeń

(frustracja, konflikt, deprywacja, zagrożenie – sytuacje zależne od rodzaju dążeń). Zaburzenia psychometryczne związane sąze stresem i sposobami radzenia

sobie z sytuacjątrudną(np. choroba wrzodowa, zawały serca, rak).

Radzenie sobie ze stresem zależy od:

- spostrzegania sytuacji trudnej (czy Ja mogęsobie wyobrazićsiebie jako autora zdarzeń)

- poczucia wpływu na zdarzenia

- rodzaju technik obniżenia napięcia (mechanizmy obronne, orientacja na emocje - vs- orientacja na zadanie)

- cech osobowości (jaki typ emocjonalności dążeńmotywacji trwałej jest dany poszczególnej osobie)

Typy emocjonalności dążeń:

A – potencjalny zawałowiec (nieszczęśliwy, gniewny, koniecznośćbycia nr1)

B – ciśnieniowiec

C – choroby rakowe (depresja)

WYKŁAD XII

OSOBOWOŚĆ– c.d.

Współczesne teorie osobowości

„Big five” – Tupes, Christal, Norman

1) Ekstrawersja: bierny – aktywny; cichy – rozmowny; wyhamowany –

impulsywny; sąto tzw. wymiary osobowości.

2) Uprzejmość(zgodliwość): egotyczny – nie-egotyczny; nieprzyjazny – przyjazny;

delikatny – niedelikatny.

3) Sumienność: rzetelny – nierzetelny; lekkomyślny – poważny; chaotyczny –

zorganizowany.

4) Stabilność: nerwowy – spokojny; emocjonalny – nie-emocjonalny; napięty –

zrelaksowany.

5) Otwartośćintelektualno – kulturowa: twórczy, ciekawy.

Poznawczo – doświadczeniowa; teoria „Ja” – Epstein

1) System doświadczeniowy: filogenetycznie starszy; emocjonalny; pamięćpolega na wytwarzaniu związków kojarzeniowych; doświadczany biernie i przed świadomie (jesteśmy porywani przez emocje).

2) System racjonalny: filogenetycznie młodszy; logiczny, analityczny; pamięć

abstrakcyjna; powiązania przyczynowo – skutkowe; doświadczany aktywnie i świadomie (pozostajemy pod kontroląnaszych myśli).

Treściowe składniki osobowości – te, które decydująo znaczeniach, jakie ma dla podmiotu otoczenie (ludzie, zdarzenia, przedmioty) i on sam.

Nadawanie znaczeńwartościujących

a) Wrodzony mechanizm powstawania reakcji afektywnych (do i od obiektów otoczenia).

- sąto reakcje na kontekst zmys łowy, zależny od biologicznych standardów regulacji, ale nie tylko.

- Reakcje uwarunkowane czyli przeniesienie znaczenia na sytuacjęo podobnych cechach zmysłowych.

b) Przyswajanie zasad wartościowania od otoczenia społecznego.

- przez naśladownictwo

- przez warunkowanie instrumentalne; nagradzanie i karanie zachowań

- przekazywanie wiedzy o normach społecznych

Nadawanie znaczeńdiagnozujących

Sąto znaczenia opisowe, deskryptywne, nierozerwalnie związane z wartościowaniem.

Zachodząprzede wszystkim dzięki pamięci deklaratywnej dotyczącej dwóch podstawowych kategorii.:

a) JA

b) OTOCZENIE

Wyróżnienie tych kategorii stanowi początek aktywności świadomej i abstrakcyjnej zarazem (pomijanie albo kontekstu otoczenia albo wszystkiego, co należy do podmiotu -–tzw. abstrakcja negatywna, abstrahowanie od…).

Informacje dotyczące otoczenia s ąważniejsze dla przewidywania zachowa ń inteligentnych, niżnp. zaburzonych. Dla klinicystów ważniejsza jest „struktura JA”, a więc informacje dotyczące samego podmiotu, które ściślej determinujązaburzenia.

Informacje o otoczeniu

- Reprezentacja otoczenia sensu stricte pojawia sięw systemie abstrakcyjnym. W systemie zachowańreaktywnych, „popędowo – aktywnych” poznanie zachodzi łącznie z działaniem.

- W systemie młodszym filogenetycznie, po średniej regulacji zachowania, wiedza o otoczeniu stanowi ważny obszar pamięci semantycznej, kategorialnej.

- Pamięćsemantyczna zawiera (wg. Łukaszewskiego) informacje o normalnych i idealnych właściwościach obiektów, funkcji jakie one pełniąi w jakich powstajązwiązkach z innymi obiektami.

Struktura JA

Aspekt opisowy to samowiedza. Kształtuje sięona na podstawie doznań uświadamianych w trakcie zachowańreaktywnych i obserwacji własnego zachowania.

Najważniejsze składniki struktury JA:

a) poczucie tożsamości – przekonanie o własnej ciągłości w czasie, stałości i granicach.

b) samoakceptacja – przekonanie o w łasnej wartości.

c) poczucie kontroli – przekonanie o możliwościach wpływania na zdarzenia.

Samowiedza

JA realne

Wiedza o tym jakim i kim jestem

JA idealne

Wiedza o tym kim chciałbym być