III PROBLEMY GOSPODAROWANIA

krzywa możliwości produkcyjnych

-ekon. graficzne przedstawienie różnych kombinacji ilości 2 dóbr, które mogą być wytworzone z zachowaniem warunków w pełni efektywnego wykorzystania zasobów;

przy konstruowaniu krzywej możliwości produkcyjnych przyjmuje się założenia upraszczające: a) zasób czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) jest określony i ograniczony (np. jest to gospodarstwo rolne); b) czynniki produkcji są w pełni wykorzystywane do wytwarzania 2 dóbr (np. pszenicy i bawełny); przy tych założeniach krzywą możliwości produkcyjnych przedstawia rysunek: każdy punkt leżący na krzywej możliwości produkcyjnych (np. punkt A) jest kombinacją ilości pszenicy i bawełny, jaką można wytworzyć w gospodarstwie przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji; kombinacje leżące pod krzywą (np. punkt C) wskazują na niepełne wykorzystanie czynników produkcji, dlatego uznaje się je za nieefektywne; kombinacje leżące nad krzywą możliwości produkcyjnych (np. punkt B) są nieosiągalne przy danych zasobach czynników produkcji.

Mechanizm rynkowy

(mechanizm popytowo-podażowo-cenowy) - zespół zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między popytem, podażą i ceną.

O mechanizmie rynkowym mówimy wtedy, gdy mamy na myśli wzajemne oddziaływanie elementów składowych rynku, przede wszystkim popytu, podaży oraz ceny. W teorii ekonomii funkcjonowanie mechanizmu rynkowego prowadzi do równowagi rynkowej, tj. takiej sytuacji, w której wielkość popytu zgłaszanego przez nabywców równa jest wartości podaży oferowanej przez wytwórców (dostawców). Czynnikiem mechanizmu rynkowego prowadzącym do tej równowagi jest zazwyczaj cena, której poziom wpływa na decyzje nabywców i producentów.

W warunkach wolnej konkurencji ani nabywcy, ani dostawcy nie mają bezpośredniego wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku pod wpływem zetknięcia się ze sobą klientów i producentów. Zmiany ceny implikują zmiany popytu i podaży. Przykładowo: niska podaż książek, przy dużym zapotrzebowaniu na nie, powoduje że stają się one bardzo pożądane, w efekcie księgarnie mogą sobie pozwolić na sprzedawanie ich po wyższych cenach. Jednak na rynku wolnokonkurencyjnym część księgarni zamówi większy nakład książek obniżając przy tym cenę, tak aby przyciągnąć czytelników. Inne księgarnie nie chcąc stracić klientów dostosują się do nowego poziomu cen. W efekcie tych zabiegów podaż zrównoważy się ze zgłaszanym popytem przy cenie równowagi

Funkcje ekonomiczne

* redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

* skarbowa - budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty

* alokacyjna - budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych

* bodźcowa - przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny

Podstawowe podmioty gospodarujące

to: przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Ponad to jako podmiot gospodarujący uznać można państwo.

Gospodarstwa domowe – to dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy

. Są wyodrębnionymi i ekonomicznie samodzielnymi mikropodmiotami.

Przedsiębiorstwo – to podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Jest jednostką organizacyjną prowadzącą działalność w wyniku której powstają dobra lub usługi zaspokajające potrzeby. Zatrudnia ono różnorodne czynniki produkcji

(pracę, kapitał, ziemię), w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej, lub lokalnej

Podstawy prawne działalności gospodarczej decydują o formie prawno - organizacyjnej przedsiębiorstwa. Można w związku z tym wyróżnić:

Ř Spółki akcyjne,

Ř Spółki z o.o.

Ř Przedsiębiorstwa państwowe,

Ř Spółki komandytowe,

Ř Spółki jawne,

Ř Przedsiębiorstwa komunalne,

Ř Spółdzielnie .

Państwo – w gospodarce rynkowej nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani w sferze konsumpcji. Główną funkcją państwa jest regulacja prawna i ekonomiczna mająca na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego, a w szczególności postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną

IV. KONKURENCJA

Pojęcie Konkurencji

- proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych poprzez przedstawianie korzystniejszej od innych podmiotów oferty rynkowej celem realizacji swoich interesów.

Konkurowanie może się odbywać w oparciu o wiele cech oferty rynkowej, takich jak cena, jakość, forma płatności i wiele innych. W zależności od struktury rynku, na którym zachodzi proces konkurencji, wyróżnia się różne modele konkurencji.

Pojęcie konkurencji dotyczy zarówno producentów, jak i konsumentów. Kupujący także konkurują między sobą o to, aby nabyć ograniczoną ilość dóbr na najkorzystniejszych warunkach. Przykładem ilustrującym konkurowanie między sobą kupujących jest aukcja dzieła sztuki. Jednostkowy charakter dzieła sztuki powoduje, że kupujący mają do czynienia z dobrem rzadkim, w związku z czym muszą złożyć ofertę lepszą od pozostałych uczestników aukcji, jeżeli chcą nabyć dobro dostępne w ograniczonej ilości.

konkurencja doskonała

- model rynku, na którym występuje wielu nabywców i wielu sprzedawców, a żadni z nich nie mają wpływu na cenę, popyt i podaż (D.Begg 2003, s. 223). Uczestnicy rynku doskonale konkurencyjnego napotykają poziomą krzywą popytu - bez względu na to, ile dane przedsiębiorstwo sprzedaje, uzyskuje dokładnie cenę rynkową. Z jednej strony gdyby przedsiębiorstwo to próbowało podnieść cenę powyżej rynkowej, niczego by nie sprzedało, ponieważ nabywcy przeszliby do jednej z wielu konkurencyjnych firm, których produkt jest równie dobry, ale tańszy.

Z drugiej strony przedsiębiorstwo może sprzedać dowolną ilość dobra przy cenie rynkowej, dlatego ustalanie ceny poniżej ceny rynkowej nie ma sensu. Charakterystyczną cechą przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej jest wspomniana pozioma krzywa popytu.

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA (MONOPOLISTYCZNA)

Na tym rynku występuje względnie duża liczba dostawców produktów, które wyraźnie odróżniają się od siebie i różnice między nimi są wyraźnie widoczne dla konsumenta. Wielu konkurentów koncentruje się na wybranym segmencie rynku, na którym są w stanie najlepiej zaspokajać pragnienia klientów, za co naliczają też odpowiednio wyższą cenę. Cena nie jest tu jednak elementem najważniejszym, gdyż bardziej niż ona liczą się np. jakość, reklama, warunki sprzedaży, znaki firmowe (tzw. konkurencja niecenowa). Nie ma większych utrudnień, jeśli chodzi o wejście na ten rynek. Przykładem na konkurencję niedoskonałą mogą być restauracje czy salony kosmetyczne.

V. Teoria popytu i podaży

Użyteczność całkowita

Jest to całkowita satysfakcja z konsumpcji danego dobra lub dóbr

Użyteczność marginalna (krańcowa)

Zmiana użyteczności całkowitej w wyniku wzrostu konsumpcji o 1 jednostkę

Paradoks wartości

paradoks polegający na tym, że wiele dóbr mających podstawowe znaczenie dla życia ma niską wartość "rynkową" (np. woda), natomiast liczne dobra luksusowe (np. brylanty) mające małą wartość "użytkową" są drogie. Jest to tłumaczone tym, że cena odzwierciedla nie całkowitą użyteczność dobra, lecz jego użyteczność krańcową.

Nadwyżka konsumenta

- różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić; jest miarą korzyści czerpanej z konsumpcji danej ilości dobra; stanowi jedną z kluczowych kategorii analizy w ekonomii dobrobytu.

Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej wraz ze zwiększaniem się wielkości konsumpcji danego dobra, kolejne jego jednostki powodują coraz mniejszy przyrost użyteczności dla konsumenta. Z tego powodu jest on skłonny płacić coraz mniej za kolejne jednostki dobra i będzie kupował dopóty, dopóki jego skłonność do zapłaty zrówna się z rynkową ceną towaru. Różnica jego skłonności do zapłaty i ceny rynkowej stanowi nadwyżkę konsumenta.

VII. Zachowania konsumenta

Zasady wyboru konsumenta

Podstawowymi kategoriami, którymi posługuje się teoria wyboru konsumenta są:

* Konsument

* Dochód konsumenta

* Preferencje konsumenta

* Użyteczność

Na polu teorii wyboru konsumenta, konsumentem jest jednostka, która dysponując określonym dochodem dokonuje zakupów dóbr na rynku zgodnie ze swoimi preferencjami celem maksymalizacji czerpanej z tego tytułu użyteczności.

Założenia dotyczące konsumenta:

* Suwerenność decyzji - konsument dokonuje wyboru wyłącznie w oparciu o swoje preferencje w ramach ograniczenia jakie stwarza wysokość dochodu, którym dysponuje

* Racjonalność decyzji - konsument dokonuje wyboru takich kombinacji dóbr, które maksymalizują jego użyteczność, czyli subiektywną satysfakcję, jaką czerpie on z konsumpcji; działa we własnym interesie i na swój rachunek

* Nieograniczone potrzeby - potrzeby konsumenta nie mogą nigdy być do końca zaspokojone, konsument zawsze dąży do tego by osiągać coraz wyższe poziomy użyteczności; większa ilość dóbr jest zawsze preferowana nad mniejszą ilością dóbr

Przykładami konsumenta mogą być: osoba fizyczna, gospodarstwo domowe.

Dochód konsumenta

Środki pieniężne w dyspozycji konsumenta, które może on spożytkować na zakup różnych kombinacji dóbr. Przy danym poziomie cen na rynku, dochód konsumenta decyduje o tym, jakie kombinacje dóbr są konsumentowi dostępne, a jakie pozostają poza zasięgiem jego budżetu.

Efekt substytucji i efekt dochodu

Efekt substytucyjny - spowodowany jest zmianą ceny jednego z dóbr należących do koszyka dóbr konsumenta i polega na dostosowaniu popytu do tej zmiany: konsumenci odchodzą od dobra X, którego względna cena wzrosła, zastępując je innymi dobrami, których cena w porównaniu do ceny dobra X pozostała stała lub spadła (D.Begg 2003, s. 148). Jest to tzw. zastępowanie jednego dobra drugim.

Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie substytutami, a więc efekt substytucyjny będzie jednoznaczny (cena X rośnie, spada popyt na X, rośnie popyt na Y). Gdy dóbr w koszyku konsumenta jest więcej, efekt substytucyjny spowoduje także spadek popytu na dobra komplementarne względem dobra, które podrożało, np.: gdy wzrośnie cena tytoniu, spowoduje to spadek popytu nie tylko na sam tytoń, ale także na fajki, gdy znacząco wzrośnie cena paliw (benzyny i oleju napędowego), można się spodziewać spadku popytu na nie oraz na pojazdy silnikowe.

Efekt dochodowy - związany jest ze wzrostem lub spadkiem dochodu. Wzrost / spadek ten może się wiązać zarówno ze zwykłym zmniejszeniem dochodu do dyspozycji, jak i ze wzrostem cen(y). Gdy rozważamy dobra zwykłe (normalne), każdy spadek dochodu spowoduje spadek popytu na oba dobra. W przypadku dóbr niższego rzędu, efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku. Generalnie wzrost dochodu spowoduje wzrost ogólnego popytu zgłaszanego przez konsumenta, a spadek dochodu - spadek popytu.

Prawo Engla

Prawo Engla - prawo ekonomiczne mówiące, że w miarę wzrostu dochodów udział wydatków

na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza; innymi słowy, dochodowa elastyczność popytu jest w przypadku żywności mniejsza od 1.

Paradoks Giffena

Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanych dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.

Efekt Veblena

Niektórzy konsumenci dopiero wówczas nabywają dane dobro, gdy jest ono wystarczająco dobre chcąc w ten sposób zademonstrować własne możliwości konsumpcyjne

Efekt demonstracji i naśladownictwa

Efekty naśladownictwa i demonstracji - Niekiedy ludzie chcą wyróżniać się spośród innych, chcą być podobni do innych, wyposażając swoje mieszkania w podobny sposób. Typowym przykładem naśladownictwa większości jest moda, naśladowanie określonego stylu konsumpcji, np. stylu amerykańskiego, którego symbolami są coca -cola, spodnie tylu jeans oraz hamburger.

Innymi zjawiskami wywierającymi na popyt na niektóre produkty są efekty demonstracji, z których najbardziej znane to efekt snobizmu oraz efekt Veblena. Efekt snobizmu występuje wówczas, gdy wielkość popytu na dane dobro zgłaszana przez konsumenta zmienia się w odwrotny sposób w porównaniu do zmian wielkości popytu pozostałych konsumentów.

Efekt Rygla

Polega na tym, że konsumpcja zależy nie tylko od wielkości bieżącego dochodu ale również od historii tego dochodu. Konsument zawsze będzie chciał utrzymać konsumpcję na poziomie swojego szczytowego dochodu, gdyż nie będzie chciał rezygnować z już raz osiągniętego poziomu życia.

Efekt spekulacji

Mimo wzrostu cen nabywcy zwiększają zakupy w obawie przed dalszymi podwyżkami cen; mimo spadku cen konsumenci powstrzymują się od zakupu w oczekiwaniu na dalsze obniżki

Efekt Hicksa

* wyodrębnienie efektu substytucyjnego wg Hicksa opiera się na założeniu, że konsument dąży do minimalizacji wydatków w celu utrzymania stałego poziomu użyteczności,

tj. pozostaje na tej samej krzywej obojętności.

* założenie: spadek ceny dobra x

- efekt substytucyjny – dodatni: racjonalny konsument zwiększa spożycie dobra,

które staniało;

- efekt dochodowy – wzrosły dochody realne:

dla dóbr normalnych – dodatni

dla dóbr podrzędnych – ujemny

Prawo Pareta

Vilfredo Pareto, badając strukturę własności dóbr materialnych społeczeństwa odkrył pewną prawidłowość, a mianowicie, iż 80% całkowitego majątku kraju znajduje się w rękach zaledwie 20% społeczeństwa.

VIII. Produkcja przedsiębiorstw, koszty i utarg

Koszt alternatywny

Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) podjętej decyzji (rozwiązania) to potencjalne możliwości utracone w skutek podjęcia tej decyzji (rozwiązania). Przekładając tę ogólną zasadę na rynek dóbr i usług, powiemy że koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe było wyprodukowanie (skonsumowanie) kolejnej jednostki tego pierwszego dobra.