14

System oświatowy w Holandii

Spis treści:

1. Holandia – informacje ogólne

2. Przeszłość i tradycje szkolnictwa w Królestwie Niderlandów

3. System oświatowy Holandii

1. Informacje wstępne

2. Edukacja na poziomie szkoły elementarnej

3. Edukacja na poziomie szkoły średniej

4. Szkolnictwo wyższe

5. Edukacja dorosłych

6. Szkolnictwo niepubliczne

7. Koncepcja kształcenia nauczycieli

8. Nauczanie języków obcych

9. Zarządzanie i finansowanie oświaty

4. Podsumowanie

1. Holandia – informacje ogólne

Holandia, Nedreland, Królestwo Holandi, Koninkrijk der Nederlanden jest państwem leżącym w Europie Zachodniej nad Morzem Północnym. Zajmuje 41,5 tys.km² powierzchni, w tym 7,9 tys.km² zajmują wody wewnętrzne. Graniczy na wschodzie z Niemcami, na południowym zachodzie z Belgią, północno-zachodnie i północne granice kraju wyznacza wybrzeże Morza Północnego.

Stolicą konstytucyjną jest Amsterdam, Natomiast siedziba parlamentu, rządu i dworu znajduje się w Hadze. Haga jest również siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Większe miasta Holandii to: Rotterdam, Utrecht, Eindhoven, Groningen, Tilburg, Haarlem, Nijmegen, Apeldoorn, Enschede.

Królestwo jest podzielone administracyjnie na 12 prowincji i 823 gminy, w skład państwa wchodzą również dwa terytoria zamorskie: Antyle Holenderskie i Aruba.

Językiem urzędowym jest holenderski (niderlandzki) i lokalnie fryzyjski.

Waluta narodowa, gulden holenderski, dzieli się na 100 centów.

Ludność

Holandia należy do najgęściej zaludnionych krajów świata: kraj zamieszkuje 15,5 mln mieszkańców (1996), co daje średnią gęstość zaludnienia 456 mieszkańców/km².

Holandia jest krajem jednolitym narodowościowo, 96% społeczności stanowią Holendrzy. Nieliczna ludność pochodzenia obcego reprezentowana jest przez Turków (1%), Marokańczyków (1%) i Niemców (poniżej 1%). Największą wspólnotę wyznaniową tworzą katolicy (33% ogółu społeczeństwa), średnio co czwarty Holender jest protestantem (24%). 1/3 ludności (33%) deklaruje swą bezwyznaniowość.

Około 89% ludności zamieszkuje rejony zurbanizowane, blisko połowa w regionie miejskim Randstad Holland, obejmującym: Dordrecht, Rotterdam, Hagę, Haarlem, Amsterdam, Utrecht. ¹

Struktura zatrudnienia ludności zawodowo czynnej przedstawia się następująco: 71% pracuje w usługach ( głównie handel, bankowość, turystyka ), ponad 24 % - w przemyśle i budownictwie, a około 5 % - w rolnictwie i rybołówstwie.

Warunki naturalne

Holandia jest krajem nizinnym o rzeźbie ukształtowanej w okresie czwartorzędowym przez lądolód skandynawski.

Czwarta część powierzchni kraju – głównie na południu i północy – jest położona poniżej poziomu morza ( w najniższych miejscach depresja przekracza 6 metrów ). 1/3 powierzchni Holandii wznosi się do wysokości 1 m n.p.m., nieco więcej niż 1/10 obszaru osiąga wysokość przekraczającą 10 m n.p.m. Najwyżej położony punkt kraju to wzniesienie Vaalserberg – 321m n.p.m. znajdujący się na styku granic Niemiec, Belgii i Holandii.

Na wschodzie i południu kraju wyodrębnia się strefa wysoczyzn, porozcinanych szerokimi dolinami płynących w kierunku zachodnim rzek. Wysoczyzny zbudowane są z piasków i żwirów rzecznych, na ich powierzchni spotyka się wały moren czołowych pozostawionych przez lądolód skandynawski.

Na północ i zachód od wysoczyzn rozciąga się pas równin pomorskich. Obszary te, będące do niedawna morzem, powstały wskutek wypełniania się zalewu morskiego osadami rzecznymi i morskimi. Są one położone poniżej poziomu morza, przed zalaniem chroni je pas wydm, biegnący wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na uformowanej przez prądy morskie mierzei, oraz budowane przez człowieka wały ochronne. W północnym odcinku mierzeja traci swą ciągłość, przechodząc w pas Wysp Zachodniofryzyjskich.

Holandia pozostaje pod wpływem klimatu umiarkowanego, oceanicznego. Roczna amplituda temperatury jest niewielka, lata stosunkowo chłodne, a zimy łagodne. Średnia temperatura stycznia notowana w stolicy (Amsterdam) wynosi 2°C, lipca zaś 17°C. Jesienią i wiosną częstym zjawiskiem są mgły i silne wiatry. Roczna suma opadów wynosi około 750 mm. Nadmorskie położenia, jak i gęsta sieć rzek oraz kanałów przyczyniły się do powstania licznych portów, kluczowych dla europejskiego transportu śródlądowego.

Gospodarka

Holandia jest krajem dobrze i wszechstronnie rozwiniętym gospodarczo. Swoje znaczenie we współczesnym państwie zachowały dziedziny mające wielowiekową tradycję: handel i transport morski oraz rybołówstwo. Przemysł wraz z budownictwem wytwarza 31% produktu krajowego brutto, rolnictwo rybołówstwo – 4%, a usługi, głównie handel – pozostałą część. ²

Przemysł

Przemysł przetwórczy na dużą skalę rozwinął się i zmodernizował dopiero po II wojnie światowej. Wcześniej przez długi okres największe znaczenie posiadała branża włókiennicza, w mniejszym stopniu przemysł maszynowy i elektromechaniczny.

Kraj nie posiada wielkich zasobów surowców naturalnych. Do końca lat 70. eksploatowano w Limburgii pokłady węgla kamiennego. Obecnie wszystkie kopalnie tego zagłębia zamknięto, zainteresowano się natomiast alternatywnymi źródłami energii, rozpoczynając wydobycie gazu ziemnego z pól pod Morzem Północnym. Roczne wydobycie gazu z własnych zasobów przekracza 80 mld m sześciennych. Zaspokaja to około połowę potrzeb energetycznych kraju i pozwala na jego eksport do Niemiec, Belgii, Szwajcarii, Włoch i Francji. Ropa naftowa z własnych zasobów zaspokaja 20% potrzeb kraju.

Duże znaczenia mają również rozwijające się branże: stoczniowa, samochodowa (produkcja samochodów ciężarowych przez kooperujące firmy DAF i Volvo) i lotnicza (Fokker).

Holandia jest siedzibą licznych międzynarodowych koncernów, z których dwa należą do grona dziesięciu największych w Europie, są to: Royal-Dutch-Shell, Unilever (o mieszanym kapitale brytyjsko-holenderskim) oraz Philips.³

Rolnictwo

Sektor rolny, pomimo że dostarcza jedynie 4% produktu krajowego brutto, należy do ważnych gałęzi gospodarki narodowej. Produkty pochodzenia rolnego dostarczają bowiem 20% wpływów z eksportu.

Holenderska gospodarka rolna należy do najnowocześniejszych i najbardziej wydajnych na świecie. Podstawowym jej kierunkiem jest hodowla, przede wszystkim bydła, trzody chlewnej oraz kurczaków i kaczek.

Ze względu na mocno ograniczony areał ziem możliwych do wykorzystania rolniczego zaznacza się tendencja do ograniczania produkcji zbóż na rzecz bardziej dochodowego ogrodnictwa i hodowli kwiatów. Owoce, warzywa, kwiaty cięte i doniczkowe, cebulki kwiatowe produkuje się głównie z myślą o eksporcie.

Rybołówstwo

Tradycyjnie dobrze rozwiniętym sektorem gospodarki jest rybołówstwo i przetwórstwo rybne. Największe porty rybackie Holandii znajdują się w: Ijmuiden, Katwijk, Scheveningen, Vlissingen.

Historia

W I w p.n.e. mieszkająca tu ludność celtycka i germańska została podbita przez Rzym. Okupacja trwała do piątego stulecia naszej ery. Następnie tereny dzisiejszej Holandii znalazły się w obrębie państwa Franków. Po jego rozpadzie stały się powodem rywalizacji Francji i Niemiec. Od X w Niderlandy rządzone są przez wasali władców Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Na początku XVI w Niderlandy ( wraz z obecnymi ziemiami Belgii i Luksemburga ) znalazły się pod panowaniem Hiszpanii. W tym samym wieku dużą popularność zdobywają w Niderlandach religie protestanckie, których wyznawców prześladowali Hiszpanie. Spory na tle religijnym posłużyły za pretekst do scalenia opozycji antyhiszpańskiej, na czele której stanął Książe Wilhelm Orański. Król Hiszpanii Filip II wysłał do tłumienia buntu księcia Albę. Jego działalność przyniosła jednak skutki odwrotne od zakładanych. Mimo braku poparcia ze strony katolików niderlandzkich, protestantom udało się, w roku 1581 proklamować niezależność Zjednoczonych Prowincji Północnych, które zwano Holandią. Hiszpania uznała ich niepodległość dopiero w 1648 roku. W przeciągu XVII w. Holandia stała się jedną z potęg handlowych w Europie, posiadając największą flotę handlową i bogate terytoria w Indiach Wschodnich i Zachodnich. Na ten okres przypadł również rozkwit krajowej nauki i sztuki. Działali i tworzyli wówczas: Rubens, Rembrandt, Erazm z Rotterdamu, Spinoza. XVIII w. przyniósł zmierzch świetności kraju. W 1794 roku Holandia została zajęta przez Francję. Kongres Wiedeński nie przywrócił jej niezależności, tylko połączył z Belgią i Luksemburgiem w jedno Królestwo Niderlandów. Po powstaniu Belgów w 1830 roku, Królestwo to przestało istnieć. Dokonany w XIX w podział na trzy niezależne państwa utrzymuje się do dzisiaj.

W I wojnie światowej Holandia była neutralna, natomiast w drugiej dostała się pod okupację niemiecką, która trwała do 1945 r. Po zakończeniu drugiej wojny światowej Holandia wyrzekła się neutralności i zaangażowała się w dzieło budowy zjednoczonej Europy. ⁴

Ustrój polityczny, rząd

Holandia jest monarchią konstytucyjną ustanowioną na mocy konstytucji 1814. Podstawy prawne ustroju określa konstytucja z 1987. Głową państwa jest dziedziczny monarcha, mający też uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i wykonawczej, obecnie funkcję tą sprawuje królowa Beatrix). Monarcha jest symbolem jedności i tradycji narodowej.

Władzę ustawodawczą spełniają 2-izbowe Stany Generalne: Izba Pierwsza (wyższa) liczy 75 deputowanych, wybieranych przez Stany Prowincjonalne na 6 lat (co 3 lata jest wymieniana połowa składu), Izba Druga (niższa) składa się ze 150 deputowanych, wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych i proporcjonalnych. Tradycyjnie najwięcej mandatów zdobywają chrześcijanie, demokraci, socjaliści i liberałowie. Władzę wykonawczą sprawuje rząd składający się z premiera, wicepremiera, ministrów i podsekretarzy stanu. Na stanowiska te powołuje (i odwołuje) monarcha osoby, które mają poparcie większości parlamentarnej w Izbie Drugiej, przed którą też ponoszą odpowiedzialność polityczną.

Kraj dzieli się na 12 prowincji i 823 gminy. W prowincjach władzę przedstawicielską sprawują Stany Prowincjonalne, wybierane na 4 lata, władzę administracyjną — zarządy prowincji wybierane przez stany i komisarze mianowani przez monarchę. W gminach władzę sprawują rady i zarządy, a także burmistrze mianowani przez monarchę. Na system sądownictwa składa się Najwyższy Trybunał jako sąd najwyższy, sądy apelacyjne, sądy okręgowe i sądy grodzkie. ⁵

2. Przeszłość i tradycje szkolnictwa w Królestwie Niderlandów

Szkolnictwo na ziemiach holenderskich ma bogate i chlubne tradycje. W XV w. W okresie panowania książąt burgundzkich jednoczących większość terytoriów przez podboje i małżeństwa dynastyczne, znacznie nie tylko wzrosła liczba szkół w państwie ale i uczęszczająca do nich liczba uczniów.

Szkoły niderlandzkie już w XV w. były żywymi ośrodkami humanizmu zwłaszcza zasłynęła szkoła łacińska w Zwolle, szkoły kapitulne w Brukseli i w Deventer, natomiast centrum humanizmu stanowiła szkoła w Aduard k.Groningen.

Ważnym wydarzeniem było założenie w 1425 r. Uniwersytetu w Lowanium, jednakże to data 1574 r. zapisała się w dziejach nauki jako przełomowa – kiedy to powstał Uniwersytet w Lejdzie, który stał się głównym ośrodkiem naukowym protestantów całej Europy, w tym także z Polski.

Okres kształtowania się poczucia narodowego przypada na drugą połowę XVI w. Eliminuje się z literatury łacinę i język francuski na rzecz rodzimych języków flamandzkiego i holenderskiego. Rozwój języka następował dzięki pracy filologów związanych z dużymi ośrodkami akademickimi tj: Amsterdam, Haga, Haarlem, Lejda.

„Złoty Wiek” Holandii datuje się na wiek XVII, kiedy to doszło do szybkiego rozwoju kulturalno – naukowego. Jak podają źródła historyczne wpływ na taki stan rzeczy miało wiele czynników. Należały do nich imigracja uchodźców politycznych i religijnych, nosicieli wielu nowoczesnych idei, wzrost bogactwa dużej warstwy społecznej, co pociągnęło za sobą rozszerzenie horyzontów mieszkańców Holandii. Innym ważnym czynnikiem był handel zagraniczny – sprostanie jego wymogom - znajomość obcych krajów i ich języków, podniósł wartość nauki i wykształcenia. Wzrost dostępu do nauki zawdzięczają niższe warstwy społeczne upadkowi szlachty i jej praktycznemu zniknięciu z areny politycznej. W tym okresie poziom wykształcenia ogólnego mieszkańców Republiki był znacznie wyższy niż gdziekolwiek indziej w Europie, mimo, iż poziom kształcenia przeciętnie nie był wysoki. „Przykładowo w czasach Rembrandta dzieci między trzecim a siódmym rokiem posyłano do „szkółki”, gdzie zaznajamiano je z naukami elementarnymi. Udzielała ich nauczycielka. W siódmym roku życia dziecko przechodziło pod opiekę nauczyciela i pobierało u niego naukę przez około 5 lat. Program nauczania ograniczał się w zasadzie do historii świętej, czytania, pisania i rachunków. Przedmiotem szczególnej troski nauczycieli były rachunki, przydatne w handlu, a nauczanie miało charakter raczej praktyczny.” ⁶

Od drugiej połowy XVII w. dużą popularnością cieszyły się szkoły francuskie, finansowane przez władze miejskie. W szkołach tych uczono języka francuskiego, dyplomacji, rachunków i kaligrafii. Oprócz języka francuskiego, który służył głównie arystokracji, w szkołach holenderskich uczono języka angielskiego lub niemieckiego, mimo iż w tamtych czasach języki te nie były jeszcze rozpowszechnione.

Ukończenie szkoły średniej zwanej łacińską było warunkiem niezbędnym do pełnienia wysokich funkcji publicznych w kraju jak również do podjęcia studiów wyższych. Podstawą jej nauczania była łacina, oprócz tego uczyła ona religii, kaligrafii, greki oraz początków retoryki i logiki. W nauczaniu oczywiście dominowała metoda pamięciowa, podobnie jak w całej ówczesnej Europie.

Oprócz uniwersytetów istniały również „szkoły główne”, które nie posiadały praw nadawania stopni naukowych oraz nie mogły rozwinąć więcej niż trzy fakultety. XVII w. Dla szkolnictwa wyższego w Niderlandach okazał się bardzo dobry, nie tylko wzrósł poziom nauczania ale również szkoły wyższe zyskały międzynarodowe znaczenie, jako nieobciążone dawną średniowieczną tradycją i pełne nowego ducha. Uczono tam: filologii grecko-łacińskiej, studium nad językami wschodnimi, anatomii, astronomii, botaniki i zalążków chemii. Jak pisze Andrzej Ładyżyński „sprzyjały temu zasadnicze cechy niderlandzkiej umysłowości: zamiłowania do konkretu, praktycyzm i realizm.” ⁷

Czasy „Złotego Wieku” obfitowały w Holandii również w dużą ilość wynalazków cywilizacyjnych , do których można zaliczyć: teleskop, mikroskop, termometr, barometr, zegar z wahadłem.

Do końca XVIII w. szkolnictwo miało głównie charakter wyznaniowy. Gdy konstytucja z 1789 r., wzorowana na konstytucji francuskiej wprowadziła centralistyczny system państwowy, ustawa o szkolnictwie elementarnym z 1801 r. zapoczątkowała system szkolnictwa całkowicie podporządkowanego władzom państwowym.

Po kongresie wiedeńskim została Holandia połączona z Belgią i Luksemburgiem. Konstytucja z 1815 r. uznała oświatę za przedmiot troski władz państwowych. Szkolnictwo prywatne istniało już wtedy ale nie było uznawane przez państwo.

W pierwszej połowie XIX w. po powstaniu Belgów i utworzeniu się Holandii jako odrębnego państwa doszło tam do zbliżenia stanowisk katolików i protestantów w związku ze zwalczaniem szkolnictwa publicznego pozbawionego lekcji religii, mimo iż ustawa o oświacie z 1856 r. dopuszczała tworzenie szkól prywatnych z nauczaniem religii. Oba wyznania domagały się jednak dotowania prywatnych szkół z nauczaniem religii. Rozpoczęły one też tzw. proces filaryzacji holenderskiego życia społeczno – politycznego, który polegał na istnieniu odrębnych, równolegle działających instytucji i organizacji opartych na podziale konfesjonalnym ( katolickich i protestanckich ). Współpraca między katolikami i protestantami doprowadziła do przyjęcia w 1889 r. ustawy o oświacie, nakładającej na państwo obowiązek dotowania prywatnych szkól konfesjalnych w tym samym stopniu co szkół publicznych. Niestety państwo pokrywało tylko trzecia cześć kosztów związanych z utrzymaniem szkoły, tak więc oba nurty zostały usatysfakcjonowane dopiero z wprowadzeniem konstytucji z 29.XI.1917 r. Przeprowadzono wtedy tzw. „pacyfikację” tj. równouprawnienie szkół publicznych i prywatnych przez przejęcie kosztów ich utrzymania przez państwo. Inne postanowienia konstytucji dotyczące oświaty to: neutralny charakter oświaty publicznej, wolność nauczania, obowiązek każdej gminy zorganizowania dostatecznej liczby szkół szczebla podstawowego. ⁸

3. System oświatowy Holandii

T abela 1. Schemat systemu szkolnego Holandii ⁹

1. Informacje wstępne

System szkolny Holandii oparty jest na wielowiekowej tradycji swobody i wolności polityczno-wyznaniowej. Wolność edukacji jest zagwarantowana w konstytucji. Występuje ona w trzech wymiarach: możliwości zakładania szkół ( co oznacza, że każda jednostka bądź organizacja ma prawo założenia szkoły bez uzyskania uprzedniej zgody władz ), organizowania ich oraz decydowania o podstawowych zasadach ich funkcjonowania. Dzięki temu zapisowi w Holandii występuje duża różnorodność placówek oświatowych. Społeczeństwo posiada prawo i możliwości zakładania szkół wyznaniowych, czy uwzględniających jakieś szczególne interesy grup społecznych. Zgodnie z konstytucją wszystkie szkoły finansowane są na równych zasadach. Zatem i szkolnictwo prywatne i publiczne dotuje się w taki sam sposób. Szacuje się, że szkoły prywatne stanowią około 705 na szczeblu podstawowym i około 80% na szczeblu szkolnictwa średniego.

2. Edukacja na poziomie szkoły elementarnej

Okres obowiązku szkolnego wynosi w Holandii 12 lat i obejmuje dzieci i młodzież w wieku od 4 do 16r.ż. Szkoła podstawowa w Holandii jest ośmioletnia. Prawie wszystkie dzieci zaczynają uczęszczać do niej po ukończeniu 4 lat. Nauka obowiązkowa zaczyna się jednak gdy dziecko skończy 5r.ż. Ten pierwszy, nieobligatoryjny rok nauki ma przygotować dzieci do chodzenia do szkoły – dzieci mają nabrać nawyku chodzenia do szkoły i lepiej poznają język holenderski. Nauka obowiązkowa zaczyna się w pierwszym dniu miesiąca następującego po miesiącu, w którym dziecko kończy 5 lat. Obowiązek ustaje z chwilą ukończenia lat 16. I jeżeli przykładowo dziecko przekroczy szesnaście lat 18 marca, to musi uczęszczać do szkoły do końca roku szkolnego. Po tej dacie jednak zobowiązane jest do spędzania w szkole dwóch dni w tygodniu. Po ukończeniu 17r.ż. przychodzi do szkoły raz na tydzień. Jest to realizacja tzw. częściowego obowiązku szkolnego. Wypełnia się go w dwuletnich centrach edukacyjnych ( Vormingscentrum ) lub w szkołach rejonowych.

W czasie pobytu w szkole podstawowej dzieci muszą rozwinąć emocje, zdolności intelektualne i artystyczne. Edukacja ta ma za zadanie przygotować dzieci do życia w społeczeństwie wielokulturowym. W programie szkoły elementarnej muszą pojawić się następujące treści: koordynacja psychoruchowa; język holenderski; matematyka; język angielski; przedmioty z bloku: geografia, historia, biologia; struktury społeczne a w ich ramach prawa obywatelskie oraz ruchy religijne; zajęcia uaktywniające: jak używać języka, rysunek, muzyka, rękodzieło, ruch i zabawa; umiejętności życiowe – włączając w to bezpieczeństwo ruchu drogowego; nauka o zdrowiu.

Zajęcia szkolne odbywają się przez pięć dni w tygodniu. Liczba dni nauki w ciągu roku i minimalna liczba godzin nauczania jest regulowana prawnie. Lekcje trwają po 60 minut, choć oficjalnie nie jest to ustalone. Okres trwania wakacji letnich jest ustalony przez władze centralne. Precyzyjnie decyduje o tym Ministerstwo Edukacji i Nauki – szkoły elementarne i średnie mają po 6 tygodni wakacji. Cały kraj jest podzielony na trzy duże obszary szkolne – Północny, Centralny i Południowy, wakacje nie odbywają się w każdym z nich w tym samym czasie, a rozpoczynają się w odstępach dwutygodniowych.

Raz na dwa lata każda szkoła elementarna zobowiązana jest przedstawić Inspekcji Oświatowej dokładny plan pracy uwzględniający program i sposób jego realizacji w placówce.

Szkoła elementarna liczy 8 klas, w ostatnim roku rodzice wespół z dyrektorem wybierają szkołę średnią dla dziecka , do której zapisu dokonuje się jeszcze przed wakacjami. Na zakończenie szkoły elementarnej uczniowie nie otrzymują żadnego świadectwa ani dyplomu. Postępy dzieci są opisywane i przesyłane rodzicom. Na zakończenie ostatniego roku szkolnego charakteryzuje się osiągnięcia ucznia i wskazuje odpowiednie dla niego formy kształcenia, jest to czynione w oparciu o wyniki testu oraz ocenę postępów poczynionych przez uczniów w ciągu kilku ostatnich lat. Ocena ta uwzględnia szczególne dyspozycje i umiejętności wychowanków. Taki raport jest też przesyłany do szkół średnich, do których rodzice życzą sobie posłać swoje dzieci.

3. Edukacja na poziomie szkoły średniej

Szkoła średnia przeznaczona jest dla uczniów od12 do 16r.ż.

Szkoły publiczne szczebla średniego maja postawione za cel: przyczynianie się do ogólnego rozwoju uczniów, wspieranie ich w dążeniu do wiedzy, rozwijanie umiejętności uczniów, przyczynianie się do ich wychowania na podstawowych wartościach tradycji chrześcijańskiej i humanizmu. W przypadku szkół prywatnych system wartości uzależniony jest od właścicieli.

Wyróżnia się tu kilka typów szkół średnich:

• sześcioletnie kształcenie przeduniwersyteckie ( Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs – tzw. VWO ) dla uczniów w wieku 12-18r.ż.. Wyróżniamy tu trzy formy edukacji: ateneum, gimnazjum i liceum;

• wyższą średnią szkołę ogólnokształcącą ( Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs – tzw. HAVO ) – z nauczaniem pięcioletnim od 12 do 17r.ż., koncentruje się głównie na przygotowaniu uczniów do wyższych szkół zawodowych. Uczniowie tych placówek mogą ubiegać się też o dyplom szkół średnich ogólnokształcących ( VWO ).

• niższą średnią szkołę ogólnokształcącą ( Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs – tzw. MAVO ) – z nauczaniem czteroletnim od 12 do 16r.ż., przygotowuje ona uczniów do nauki w wyższej szkole kształcenia zawodowego. Po jej ukończeniu można przejść go wyższej średniej szkoły ogólnokształcącej ( HAVO ) lub zdecydować się na krótkie kursy umożliwiające szybkie zdobycie zawodu;

• niższą średnią szkołę zawodową ( Lager Beroepsonderwijs – tzw. LBO ) przeznaczoną dla młodzieży w wieku pomiędzy 12-16r.ż.. Prowadzi ona czteroletnie kursy przygotowania zawodowego. Uczniowie mogą wybierać jedną ze specjalności: żeglarstwo, gospodarstwo domowe. Ekonomię, handel detaliczny, rolnictwo. Dwa pierwsze lata są przeznaczone na naukę przedmiotów ogólnokształcących: język holenderski, arytmetykę, współczesny język nowożytny, ogólne informacje o technice. W klasach następnych dochodzą przedmioty zawodowe. Absolwenci tej szkoły mogą przejść do MBO lub do nauki w trybie terminowania i KMBO .

• wyższą szkołę kształcenia zawodowego ( Middelbaar Beroepsonderwijs – tzw. MBO ), w której czas nauki wynosi od 2 do 4 lat i obejmuje młodzież w wieku pomiędzy 16 a 18-20r.ż. Przygotowuje ona pracowników średniego szczebla dla sektora przemysłu i usług. Uczniowie mogą wybrać począwszy od kursów technicznych, poprzez żeglarstwo, usługi, nauki medyczne, gospodarstwo domowe, ekonomię handel detaliczny i rolnictwo. Uczniowie mają praktyki zawodowe. Oprócz egzaminu z 6,7 przedmiotów ogólnokształcących dochodzi kilka działów wiedzy zawodowej.

• przygotowanie zawodowe dla uczniów starszych ( Kort Middelbaar Beroepsonderwijs – tzw. KMBO ) – istnieją od 1979r. Stanowią okazję do zdobycia kwalifikacji zawodowych dla uczniów 16-letnich i starszych. Na naukę przyjmuje się absolwentów LBO i MAVO lub innych absolwentów po 10 latach nauki w szkołach ogólnokształcących. Nauka trwa 2-3 lata. Praktyki poza szkołą stanowią istotną część kształcenia. Rozkład godzin nauki w tygodniu obejmuje: 18 godzin przedmiotów zawodowych, 8 ogólnokształcących a 4 przeznaczone są na zajęcia fakultatywne.

Aby umożliwić uczniom płynne przemieszczanie się pomiędzy różnymi typami szkół, wiele z nich nosi charakter placówek zintegrowanych. Mogą istnieć wspólnie różne szkoły ogólnokształcące i zawodowe, szkoły różnych poziomów kształcenia ogólnego oraz kombinację różnych typów kształcenia zawodowego.

Klasa pierwsza szkoły średniej ma charakter przejściowy. Uczniowie przebywają w niej rok, niekiedy nawet i kilka lat. Podczas nauki w tej klasie, obok przedmiotów obowiązkowych języków: holenderskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego, geografii, historii, nauk społecznych, rysunków i nauki rękodzieła uczniom podaje się wiedzę jak się uczyć. Dodatkowo na tym etapie uczniowie mogą wybrać kilka przedmiotów. Przy końcu tej klasy nauczyciele doradzają uczniowi w wyborze dalszej drogi edukacyjnej. Na typ etapie można zmienić typ uprzednio wybranej szkoły, a także rozpocząć naukę nowych przedmiotów.

Egzaminy w wymienionych typach szkół obejmują 6,7 przedmiotów. W WVO może być ich siedem i więcej. Poszczególne placówki oferują uczniom zróżnicowane przedmioty obligatoryjne i do wyboru. Obowiązkowy jest na ogół język holenderski i jeden język współczesny ( angielski, niemiecki, francuski ). W szkołach MAVO uczniowie mogą wybrać również język hiszpański.

Przepisy określają minimalną liczbę godzin, którą można przeznaczyć na dany przedmiot, jak również warunki egzaminu. Egzaminy są dwuetapowe. W pierwszym ma miejsce egzamin wewnętrzny, przygotowywany i oceniany w poszczególnych szkołach ( pisemny i ustny ). Drugi etap to egzamin państwowy jednakowy dla wszystkich szkół tego samego typu, zdawany jest równocześnie, w tym samym czasie w całej Holandii. Jest on w formie pytań z otwartymi zakończeniami i jest oceniany przez nauczycieli ze szkoły własnej i ze szkół obcych. Pytania o charakterze testowym natomiast kontroluje Państwowy Edukacyjny Instytut Miar. O wynikach egzaminu informuje się ucznia i macierzystą szkołę. Ostateczna ocena to średnia ocena z oby egzaminów – wewnętrznego i państwowego.

Oprócz wymienionych wyżej typów szkół kształcenia zawodowego bardzo popularnym w Holandii sposobem zdobywania kwalifikacji zawodowych jest terminowanie, polegające na spędzeniu jednego lub dwóch dni w tygodniu na zajęciach szkolnych, a pozostałych na zajęciach praktycznych ( wprowadzono to 1968 r. ). Nauka odbywa się w regionalnych centrach kształcenia terminatorów lub w różnych szkołach. Zajęcia praktyczne odbywają się w różnych przedsiębiorstwach lub specjalnych warsztatach szkoleniowych. System terminowania składa się z dwóch etapów: nauki elementarnej ( 2-3 lata ), po której zdaje się egzamin i otrzymuje dyplom, oraz rocznej lub dwuletniej nauki uzupełniającej. Terminowanie jest przeznaczone dla młodzieży od 16r.ż i starszej, z ukończoną LBO lub kilku jej klas i młodzież z MBO.

4. Szkolnictwo wyższe

Każdy typ szkoły średniej ma swój odpowiednik na poziomie kształcenia wyższego. Jeżeli tylko uczeń otrzyma dyplom ukończenia wybranej szkoły średniej, może podjąć pracę zawodową lub kontynuować naukę na szczeblu wyższym. Istnieje możliwość przejścia do innej szkoły średniej lub wyższej, nie przewidzianej w wybranym wcześniej ciągu.

W Holandii pracuje 10 uniwersytetów: w Lejdzie, w Groningen, w Amsterdamie, w Utrechcie, w Rotterdamie, w Maastricht oraz uniwersytet kalwiński w Amsterdamie, dwa uniwersytety katolickie: w Nijmegen i w Tilburgu. Działają też trzy politechniki: w Delf, w Eindhoven, w Enschede. Istnieje ponadto 15 instytucji o statusie szkół uniwersyteckich oraz ponad 80 wyższych szkół zawodowych.

Kształcenie na uniwersytetach jest dwustopniowe. Pierwszy etap składa się z czteroletnich kursów o charakterze masowym. Drugi jest przeznaczony dla kandydatów mających dyspozycje do działalności naukowej i gospodarczej. Jest on dostępny dla absolwentów uniwersytetów jak również wyższych szkół zawodowych.

Przyjęcie na uniwersytet jest możliwe w oparciu o świadectwo ukończenia szkoły lub tez na podstawie wyników egzaminu ustnego prowadzonego przez uczelnie. Na ogół jest to jednak konkurs świadectw. System przyjęć jest centralnie skoordynowany. Procedurę rekrutacji prowadzi specjalnie powołany do tego celu komitet egzaminacyjny. Liczba miejsc na poszczególne kierunki studiów jest limitowana i uzależniona od sytuacji na rynku pracy. Jedynie część kierunków studiów nie jest w chwili obecnej objęta zasada numerus clausus.

5. Edukacja dorosłych

Oświata dorosłych w Holandii obejmuje swoim zakresem wszystkie poziomy zaczynając od nauczania elementarnego , poprzez szkołę średnią, przygotowanie zawodowe aż po możliwość prowadzenia prac naukowo-badawczych. Można tu uzyskać formalne stopnie kształcenia prowadzące do lepszej pozycji społecznej, a także rozwijać swe osobiste zainteresowania.

W Holandii, osobom dorosłym wyrażającym chęć kształcenia, stwarza się różnorodne możliwości. Do najpopularniejszych form zalicza się uczestnictwo w zajęciach odbywających się wieczorami, nauka w dniach wolnych od pracy czy też naprzemienne kształcenie się i wykonywanie obowiązków zawodowych.

Oświata dorosłych jest w Królestwie Holandii sferą zarządzaną przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Występuje tu jednak ścisła współpraca między władzami centralnymi a regionalnymi. Władze centralne nakreślają kierunki rozwoju oświaty dorosłych i ramowe programy działania, jak również kontrolują wydatki poszczególnych regionów. Natomiast władza lokalna organizuje edukację dorosłych w terenie – posiadają niezależność w zakresie dysponowania środkami finansowymi.

W nauczaniu elementarnym dorosłych ( głównie cudzoziemców niż znających języka, bądź rdzennych mieszkańców o krótkim stażu szkolnym ) największy nacisk kładzie się na naukę języka holenderskiego, arytmetykę i przedmioty mogące mieć zastosowanie w życiu codziennym. Cudzoziemcy mogą zdawać egzamin państwowy z języka holenderskiego, który jest dwustopniowy. Pierwszy dla osób, który operują nim na poziomie elementarnym, drugi trudniejszy wymaga sprawności posługiwania się językiem na wyższym poziomie. Cudzoziemcy legitymujący się zdanym egzaminem państwowym uzyskują w ten sposób dodatkowy argument jako potencjalni pracownicy.

Istniejący w Holandii system szkół dla dorosłych oferuje im głównie możliwość uzyskania wykształcenia średniego. Istnieje tam kilka typów placówek edukacyjnych szczebla średniego, w tym także, umożliwiające podjęcie studiów wyższych. Zajęcia odbywają się wieczorami a kolejność zaliczania przedmiotów, ich wybór oraz tempo nauki zależą w największym stopniu od uczących się. Na tym poziomie uczący się uzyskują dyplomy po skończeniu nauki.

Zajęcia ogólnokształcące są na ogół bezpłatne, chociaż czasami obciąża się uczestników drobna częścią kosztów.

Szkolnictwo oferuje również różne możliwości zdobywania kwalifikacji zawodowych:

• uczestnictwo w zajęciach organizowanych przez Centrum Orientacji Zawodowej i Praktyk ( Centrum voor Beropsorientatie en Beropesbeoefening ) oraz Zawodowe Centrum Kształcenia Zawodowego ( Centrum voor Vakopleiding van Volwassennen ) – mają one sieć placówek na terenie całego kraju i ściśle współpracują z rejonowymi urzędami pracy. Kursy trwają około roku i w głównej mierze mają charakter praktyk zawodowych;

• zajęcia organizowane przez Zawodowy Ośrodek Edukacji Dorosłych ( Primaire Beroepsgerichte Volwassenenducatie ) – funkcjonuje około 50 placówek tego typu. Organizują kursy w zawodach, na które rzeczywiście jest zapotrzebowanie w regionie. Po ukończeniu kursu, który trwa od 1 do 2 lat, uczestnicy zdobywają pracę. Kursy obejmują dziedziny: przemysłu, administracji, pracy socjalnej. Dorośli w pewnym stopniu ponoszą koszty organizacji kursu.

• oraz droga zdobywania kwalifikacji, która Holendrzy nazywają „systemem uwolnień”. Osoba zdobywają ca kwalifikacje w tym trybie pracuje cztery dni w tygodniu, a piątego dnia przychodzi do college, po to by umiejętności praktyczne wzbogacić wiedzą teoretyczną. Kształcenie odbywa się głównie z dziedzin przemysłu, handlu i usług. Nauka trwa 2 lub 3 lata. Pracownik uczący się w tym systemie traktowany jest jako pracownik niewykwalifikowany i uzyskuje tylko minimalne pobory za pracę. Jednak po ukończeniu nauki i uzyskaniu dyplomu uzdolnień otrzymuje stałą pracę. Opłaty są nieco wyższe niż w innych systemach a uczący musi zakupić sobie książki, ubranie robocze i narzędzia.

Osoby dorosłe, które posiadają niezbyt wysokie kwalifikacje zawodowe mogą je podnieść. Absolwenci niższych szkół zawodowych i niższych szkół średnich mogą wstąpić do wieczorowych kolegiów kształcenia zawodowego. Szkoły te prowadzą naukę w kilku dziedzinach: działy związane z techniką, praca w sektorze opieki ( zdrowotnej i nad ludźmi starszymi, działy administracyjno – biurowe. Wyższe kolegia zawodowe mają swoje siedziby prawie w każdym większym mieście Holandii.

Istnieją również placówki prywatne, które nie podlegają kontroli państwa, a swą działalność prowadzą na zasadach komercyjnych.

Uniwersytet Otwarty z główną siedzibą w Haarlemie ma największe znaczenie dla edukacji dorosłych. Istnieje 18 agend tej uczelni. Służy on do uczenia „na dystans” dorosłych, którzy nie są w stanie brać udziału w zajęciach uniwersyteckich ze względu na obowiązki rodzinne lub zawodowe. Przyjęcie wiąże się z brakiem jakichkolwiek wymagań wstępnych ( przyjęcie nie jest uzależnione od wcześniejszych kwalifikacji ), studenci mają prawo tworzenia własnych programów studiów, mogą uczyć się w domu i w dowolnym tempie. Uniwersytet ten umożliwia studiowanie szeregu dyscyplin: sztuki piękne, prawo, ekonomia, nauki techniczne i przyrodnicze. Materiały są wysyłane do domu studenta. Każdy kurs wymaga od 100-300 godzin nauki. Kursy uszeregowane są według stopnia trudności: od prostych, orientacyjnych i wprowadzających aż po trudne, specjalistyczne. Po ukończeniu kursu i zdaniu egzaminu studenci otrzymują świadectwo. Uniwersytet Otwarty posiada prawo nadawania tytułów i stopni naukowych. Po ukończeniu całego cyklu studiów studenci mogą otrzymać dyplom uniwersytetu bądź świadectwo ukończenia wyższej szkoły zawodowej.

Edukacja dorosłych w Holandii jest przedmiotem szczególnej troski państwa co wyraża się między innymi bardzo wysokimi nakładami finansowymi na tą gałąź szkolnictwa.

6. Szkolnictwo niepubliczne

W rozdziale drugim wspomniałam, że konstytucja z 1917 r. wprowadziła subwencjonowanie szkolnictwa prywatnego w takim samym stopniu jak szkolnictwo publiczne. Początkowo dotyczyło to ustanowienie jednakże tylko edukacji na poziomie podstawowym, stopniowo jednak zasada ta została rozszerzona na wszystkie poziomy kształcenia łącznie ze studiami akademickimi ( od 1970 r.).

Władze publiczne finansują szkoły prywatne po spełnieniu przez nie określonych warunków. Jednym z nich jest nielukratywny charakter ich działalności. Szkoły również mogą stracić wsparcie finansowe państwa w przypadku gdy pobierane przez nią opłaty za dodatkowe udogodnienia przekraczają wyznaczony pułap. Wysokość subwencji udzielanych szkołom prywatnym jest skalkulowana na podstawie kosztów pomieszczeń, wyposażenia, personelu i użytkowania szkół publicznych tego samego szczebla.

Nauczyciele szkół prywatnych są pracownikami zatrudnianymi przez kompetentne władze tych szkół i są opłacani przez władze publiczne za pośrednictwem kompetentnych organów danej szkoły prywatnej. A nauczyciele szkół publicznych natomiast są urzędnikami państwowymi. Jednakże dla obu tych sektorów obowiązuje jednolita siatka uposażeń. Szkoły prywatne nie mają prawa dofinansowywać nauczycieli ani angażować dodatkowych nauczycieli, gdyż ich liczbę określa się według stałych zasad w stosunku do liczby uczniów. Ponadto personel szkół prywatnych korzysta ze świadczeń emerytalnych przysługujących pracownikom państwowym.

Obydwa sektory szkół dysponują znaczną autonomią. Szkoły nie dostają od Ministerstwa Edukacji i Nauki żadnych poleceń odnośnie pomocy dydaktycznych. Materiały dydaktyczne są rozprowadzane przez instytucje wydawnicze o charakterze dochodowym lub niedochodowym.

Władze publiczne ustalają cele ogólne dla każdego typu nauczania, szkoły natomiast mają całkowitą swobodę w wyborze metod i środków służących realizacji tych celów.

Nie ma też żadnej różnicy między dyplomami lub świadectwami wydawanymi przez szkoły publiczne i prywatne.

Szkoły mają też swobodę w ustalaniu orientacji nauczania, co oznacza, że kompetentne władze szkolnictwa prywatnego mogą nadać nauczaniu orientację odpowiadającą ich poglądom religijnym lub filozoficznym.

Analizując sytuację oświatową w Holandii, trzeba podkreślić fakt unikalności rozwiązań holenderskich w dziedzinie szkolnictwa prywatnego i publicznego. Oba sektory traktowane są równorzędnie. Równość finansowania różnych typów szkół jest fundamentalną zasadą systemu, akceptowaną przez społeczeństwo holenderskie i przestrzeganą konsekwentnie. Jeżeli w danym roku wydatki bieżące na edukację publiczną pokrywane przez władzę lokalną przekraczają subwencje państwowe dla szkół prywatnych, to władza lokalna ma obowiązek wypłacić tę różnicę szkołom prywatnym.

Finansowanie i prawne wsparcie edukacji prywatnej przyczyniło się do rozwoju kształcenia opartego na różnorodności przekonań filozoficznych i religijnych. Szkolnictwo prywatne w Holandii ma największy ze wszystkich państw Unii Europejskiej udział w globalnym systemie edukacji ( około 70% uczniów kształconych na poziomie podstawowym i 80% na poziomie średnim uczęszcza do szkół prywatnych ).

7. Koncepcja kształcenia nauczycieli

Kształcenie nauczycieli zależy od tego na jakim poziomie będą nauczać. I tak kształcenie nauczycieli realizowane może być zaczynając od szczebla szkolnictwa średniego poprzez wyższe kształcenie zawodowe a kończąc na kształceniu uniwersyteckim.

Kształcenie nauczycieli na potrzeby nauczania początkowego odbywa się na szczeblu szkolnictwa średniego i przeprowadzane jest w 19 instytucjach publicznych i 47 prywatnych ( 22 katolickie, 20 protestanckie i 5 laickich ). Nauka trwa cztery lata w tym jeden rok poświęcony jest na praktykę pedagogiczną. Egzamin i przyznanie dyplomu leży wyłącznie w gestii instytutu prowadzącego naukę.

Nauczyciele szkół średnich I zdobywają kwalifikację w czteroletnich szkołach na poziomie wyższego kształcenia zawodowego. Studenci wybierają dwa przedmioty obowiązkowe, których będą nauczać po podjęciu pracy, oraz dwa przedmioty z dziedziny polityki oświatowej i dydaktyki ( stanowią one 25% liczby wszystkich godzin nauki ). Reszta czasu przeznaczona jest na ćwiczenia i praktykę pedagogiczną. Naukę kończy egzamin. Absolwenci otrzymują dyplom uprawniający do nauczania w szkole średniej pierwszego I.

Nauczyciele szkół średnich II kształcą się na studiach uniwersyteckich. Wymagane jest uzyskanie dyplomu studiów wyższych z określonej dziedziny oraz odbycie rocznych studiów pedagogicznych w placówkach kształcących nauczycieli szkół średnich I.

Kwalifikacje do pracy w szkołach specjalnych czy alternatywnych nauczyciele zdobywają w toku studiów podyplomowych.

W koncepcjach kształcenia przyjętych przez uczelnie zwraca się uwagę na dużą profesjonalność absolwentów. Nauczyciel ma być dobrym pedagogiem i organizatorem procesu dydaktycznego, autorem programu i metodyki jego realizacji, partnerem do współpracy z rodzicami.

Struktura programu i organizacja studiów na przykładzie Pedagogische Akademie Basisonderwijs w Tilburgu ( PABO ) kształcącej nauczycieli szkół podstawowych. Okres studiów trwa 4 lata. I rok to okres propedeutyczny pozwalający studentom zweryfikować swoje decyzje o wyborze zawodu nauczycielskiego. II i III rok studiów to okres intensywnej i systematycznej nauki według wspólnych programów. Natomiast IV rok jest przeznaczony na zindywidualizowane programy i pracę dyplomową. Dużą część okresu studiów wypełnia praktyka pedagogiczna. Ogółem w ciągu 4 lat studiów praktyka trwa około 1 rok.

Rok akademicki dzieli się na cztery 7-tygodniowe semestry i wypełniony jest: zajęciami teoretycznymi w ciągu 24 tygodni, sesją egzaminacyjną - 4 tygodniową, praktyką pedagogiczną (w każdym semestrze 2 tygodnie) trwającą łącznie 8 tygodni i 1 -tygodniową wycieczką. Obok bloków tematycznych z przedmiotów ogólnych czy kreatywnych, zarezerwowano czas na grupę przedmiotów psychopedagogicznych. W programie uwzględniona jest informatyka, logopedia i zajęcia fakultatywne (metodyka nauki o religii katolickiej, metodyka nauki o religii protestanckiej). Ciekawą inicjatywą natury organizacyjnej jest opracowany dla każdego studenta szczegółowy plan zajęć na cały rok z zakresem oczekiwań dotyczących indywidualnej aktywności studenta i jego aktywności w zespole studenckim.

Program tego kształcenia psychopedagogicznego obejmuje zintegrowany katalog zagadnień z pedagogiki, psychologii, socjologii, filozofii i innych współdziałających dyscyplin akademickich. Wiedza z tego zakresu jest uporządkowana w postaci modułów (cykli, bloków tematycznych). Moduł zaplanowany jest do realizacji w ciągu ok. 20 godzin w czasie zajęć i w podobnej ilości godzin pracy samodzielnej studenta.

Przykładem modułów są: pedagogika małych grup w wieku 4-6 lat, diagnoza różnic indywidualnych i postępów w nauce, dziecko w trudnych sytuacjach, rozwój osobowości ucznia w różnych kategoriach wiekowych.

W ramach psychopedagogicznego kształcenia organizowane są specjalne zajęcia (np. w formie treningów interpersonalnych) na doskonalenie komunikacji międzyludzkiej, kształtowanie umiejętności słuchania i respektowania odmiennych zdań i ocen. Wykorzystywana jest tu kamera i techniki odtwarzania.

W każdej uczelni inaczej organizowany jest system praktyk pedagogicznych. Cechą wspólną różnych rozwiązań organizacyjnych jest funkcja. merytoryczna praktyk. Polega to na tym, iż każdy student ma jasno zarysowaną perspektywę doświadczania roli zawodowej nauczyciela.

Program praktyk jest spójny z programem kształcenia ogólnego (lub specjalistycznego) i koncepcją kształcenia psychopedagogicznego oraz treścią pracy dyplomowej. Praktyka pedagogiczna jest koncepcją indywidualnej aktywności studenta w danej szkole oraz jego bezpośrednich kontaktów z konkretnymi nauczycielami i zespołami uczniowskimi. Zwykle student posługuje się specjalnym przewodnikiem (dziennikiem) praktyk, w którym jest program praktyki i specjalne formularze do pisania konspektów i sprawozdań z przeprowadzonych lekcji czy innych zadań praktycznych.

Praktyka pedagogiczna odbywana na IV roku (zwykle trwająca najdłużej) służy praktycznej weryfikacji założeń teoretycznych przyjętych przez studenta w pracy dyplomowej. Praca dyplomowa składa się z 2 części: teoretycznej - przygotowanej w toku studiowania literatury przedmiotu i praktycznej w postaci opracowanych konspektów lekcji. Do konspektów dołączony jest opis spostrzeżeń studenta z przeprowadzonych lekcji i opinia nauczyciela - opiekuna praktyki. Pracę ocenia 2 nauczycieli akademickich. Studia kończą się publiczna prezentacja pracy dyplomowej w obecności nauczycieli akademickich, zaproszonych nauczycieli ze szkół i innych osób. Przy prezentacji pracy wykorzystywane są techniczne środki przekazu. Prezentacja (czy publiczna obrona) pracy służy przede wszystkim ukazaniu efektów pracy z dziećmi podczas praktyk pedagogicznych. ¹⁰

W Holandii istnieje również możliwość dokształcania nauczycieli, czym zajmują się instytuty kształcenia przy wyższych zawodowych szkołach pedagogicznych. Wysyłają one do szkół bogatą ofertę kursów – nauczyciele mają możliwość wyboru i uczestniczą w zajęciach, które wydają im się najbardziej interesujące i przydatne. Doskonaleniem zajmują się również Instytut ds. Rozwoju Planu Nauczania, związki zawodowe oraz niektóre placówki handlowe i związki nauczycielskie.

Fundusze przeznaczane na ten cel przesyłane są bezpośrednio do szkół, a nie do placówek zajmujących się doradztwem – dzięki temu szkoły dysponują 25% sumy przeznaczonej na dokształcanie.

8. Nauczanie języków obcych

W królestwie Niderlandów kładzie się duży nacisk na promocję języków obcych. Sprawą priorytetową dla władz jest zdolność porozumiewania się obywateli z obcokrajowcami. Młodzież cechuje silna motywacja do nauki języków obcych. „Skąd ta motywacja do kształcenia językowego? Holandia jest krajem małym, a świat nie zna języka holenderskiego”- pisze Sabina Sawicka-Wilgusiak. ¹¹

Holendrzy na pierwszym miejscu stawiają umiejętność porozumiewania się w obcych językach: angielskim, niemieckim i francuskim, które obowiązują na poziomie szkoły średniej. Nie dotyczy to jednak wszystkich uczniów, ci którzy zdecydowali się na szybką specjalizację zawodową ( średnia szkoła zawodowa ), uczą się 1 języka a tylko w pewnych wyborach, dwu pozostałych. System ten ma też swoje słabsze strony, bowiem uczniowie zainteresowanie takimi językami jak np. arabski, rosyjski, przed pójściem do szkoły wyższej, muszą uczyć się go prywatnie.

Przykład lekcji języka obcego znajdziemy w miesięczniku „Nowa Szkoła” z 1999/7: „Dwudziestu szesnastoletnich uczniów dyskutuje. Dzielą się na grupy i dalej się toczy rozmowa. Wszystko odbywa się w języku angielskim. Przedmiotem rozmowy są na ogół aktualne wydarzenia społeczne, polityczne lub gospodarcze. Zajęcia są poświęcone jednemu z problemów społeczeństwa amerykańskiego. Ta lekcja nie odbywa się jednak w Ameryce, lecz pięć tysięcy kilometrów dalej. Uczniowie dyskutują doskonaląc swój język angielski. Żaden z nich nie był nigdy w USA, ani nawet w Wielkiej Brytanii, ale ich akcent jest niemal bez zarzutu. Popełniają niekiedy błędy przy trudniejszych regułach gramatycznych. Słownictwo i pewność mówienia są natomiast nawet lepsze niż u nastolatków amerykańskich.” ¹²

9. Zarządzanie i finansowanie oświaty

W Holandii istnieje swoista kombinacja centralizacji polityki finansowej ze zdecentralizowaną administracją i kierownictwem szkół. Na szczeblu centralnym politykę administrowania prowadzi Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Ministerstwo Rolnictwa, Zasobów Naturalnych i Rybołówstwa. Na szczeblu regionalnym oświatą zarządzają rady prowincjonalne. Lokalnie w terenie opiekę nad szkołami sprawują władze miejskie.

Zadanie władz centralnych to tworzenie podstawowych warunków do funkcjonowania oświaty – dbałość o zgodność regulacji prawnych z konstytucją, zagwarantowanie środków finansowych na utrzymanie szkół oraz sprawiedliwy ich podział, kontrolowanie jakości procesu dydaktycznego. Podstawowe kwestie prawne, o które musi zadbać rząd dotyczą ustalenia minimalnej liczby uczniów umożliwiających uruchomienie szkoły, zadecydowania jakich przedmiotów należy uczyć w poszczególnych typach placówek edukacyjnych, określenia niezbędnych kwalifikacji personelu pedagogicznego. Władze centralne muszą też promować i wdrażać innowacje edukacyjne.

Władze prowincjonalne natomiast kontrolują funkcjonowanie oświaty na szczeblu lokalnym i dotyczy ta kontrola szkolnictwa elementarnego, średniego i kształcenia dorosłych. Zajmują się też doradztwem i planowaniem w dziedzinie edukacyjnej.

Władze miejskie nadzorują szkolnictwo publiczne i prywatne. Rozdzielają one środki finansowe, przeznaczone na pokrycie kosztów funkcjonowania szkół. Decydują one o podziale środków wyasygnowanych przez rząd oraz środków pochodzących z innych źródeł.

Źródła finansowania oświaty są zróżnicowane. Podstawę stanowią pieniądze od władz centralnych, dzięki którym finansowane jest szkolnictwo elementarne i średnie. Rząd centralny pokrywa trzy rodzaje wydatków: tzn. koszty ogólne ( budowa i utrzymanie obiektów szkolnych), koszty prowadzenia nauczania ( materiały dydaktyczne, administracja i zarządzanie, ogrzewanie ) oraz wynagrodzenia dla personelu. Środki na użytek poszczególnych szkół przeznacza się stosownie do ich kondycji, uwzględniając obowiązujące przepisy np. tj.: liczba uczniów w szkole, przeciętna długość czasu uczęszczania do danej szkoły, wysokość poborów nauczycielskich itp.

Wiele szkół prywatnych obok środków uzyskiwanych z budżetu centralnego, czerpie dochody ze swych własności oraz z opłat rodziców. Szkolnictwo rolnicze jest finansowane przez Ministerstwo Rolnictwa a pewne etapy edukacji dorosłych są częściowo pokrywane przez ministerstwa: Zdrowia i Spraw Kultury, Gospodarki, Pracy i Spraw Socjalnych.

Pobieranie nauki jest bezpłatne do 16r.ż. Rodzice ponoszą jednak część kosztów takich jak np.: zakup książek, materiałów do nauczani czy opłat za wycieczki. Istnienie opłat wcale nie oznacza, że wszyscy uczniowie je ponoszą, bowiem większość już od 12r.ż. otrzymuje stypendia na pokrycie kosztów związanych z nauczaniem. Młodzież w wieku 16-16 lat ma prawo do uzyskania specjalnych pieniędzy na pokrycie czesnego, których wysokość uzależniona jest od dochodów rodziców i liczby dzieci w rodzinie.

Uczniowie oraz studenci studiów wyższych w wieku 18-20 lat, mogą otrzymywać wsparcie finansowe na naukę. Jest ono bezzwrotne i wszyscy młodzi ludzie mogą się o nie ubiegać. Można też starć się o pomoc finansową w formie pożyczek zwrotnych w całości lub zwracanych tylko w części.

Także uczniowie kształcący się na kursach korespondencyjnych lub na Uniwersytecie Otwartym otrzymują wsparcie finansowe. Zazwyczaj zwraca się pieniądze przekazane jako czesne, za materiały dydaktyczne i książki, opłaty egzaminacyjne i wydatki na przejazdy.

W Holandii istnieją również organizacje wspierające oświatę, odpowiednie dla szkół publicznych, prywatnych bezwyznaniowych, katolickich i protestanckich. Każda z nich promuje własny, reprezentowany przez siebie model kształcenia i wychowania. Ministerstwo Edukacji prowadzi systematycznie konsultacje z reprezentantami wszystkich organizacji w celu przedyskutowania przewidywanych zmian prawnych i organizacyjnych szkolnictwa.

Organem doradczym Ministerstwa Edukacji jest rada Edukacyjna, składająca się z ekspertów, z którymi minister musi się konsultować w uzasadnionych przypadkach: np. przy zmianach prawnych dotyczących szkolnictwa. Istnieją także organy doradcze dla każdego poziomu szkolnictwa, których członkowie są urzędnikami mianowanymi przez ministra i za zadanie mają opiniowanie działań ministerstwa.

4. Podsumowanie

Szkolnictwo holenderskie jest bardzo nowoczesne. Przejawia się to w jego organizacji, która cechuje się elastycznością i pełną drożnością. Szkoła średnia pomimo różnych ciągów nauczania umożliwia wszystkim uczniom dostęp do studiów wyższych. Konstrukcja szkoły średniej umożliwia optymalne wykorzystanie uzdolnień i zainteresowań ucznia.

Szkoły są wyposażone w najnowocześniejsze pomoce dydaktyczne, bowiem w oświacie tego kraju w zręczny sposób wykorzystuje się dobre tradycje i łączy je z najnowszymi osiągnięciami nauki i techniki. Również poziom nauczania języków obcych jest bardzo wysoki. Przeciętny obywatel włada biegle przynajmniej jednym, obcym językiem nowożytnym, a i nie rzadko dwoma bądź trzema językami.

Szkolnictwo niderlandzkie charakteryzuje się wysokim poziomem kształcenia. Obejmuje ono swoim zasięgiem znaczną część populacji. Według oficjalnych danych 35% społeczeństwa posiada dyplom ukończenia szkoły średniej a 30% kończy wyższe uczelnie. ¹³

Również kształcenie przyszłych nauczycieli wydaje się godne podkreślenia. To co je cechuje to użyteczność i integralność. Użyteczność wyraża się w przyjęciu określonego profilu programowego najbardziej odpowiadającego potrzebom danego typu szkoły, w której mają być zatrudnieni absolwenci danej uczelni. W przyjętym profilu uwzględnia się odpowiedni zakres: wiedzy ogólnej (lub specjalistycznej) i psychopedagogicznej oraz praktyczne przygotowanie do zawodu nauczycielskiego. Zasada integralności odnosi się do związków, jakie zachodzą pomiędzy wiedzą ogólną (lub specjalistyczną) a metodyką jej realizacji w danym typie szkoły oraz pomiędzy wiedzą psychopedagogiczną, metodyką i praktyką pedagogiczną realizowaną w szkołach. ¹⁴

Na zakończenie podkreślmy, że to wolność i tolerancja stanowią trwałe cechy systemu edukacyjnego. Nowoczesność nie stoi na przeszkodzie ani szkolnictwu prywatnemu ani wyznaniowemu. Holendrzy twierdzą, że to właśnie szkolnictwo wyznaniowe kształtuje najlepsze tradycje i cechy charakteru narodowego holendrów: zasady skromności, dokładności, systematycznej pracy i oszczędności. W całym systemie edukacyjnym zresztą nie brak zasadniczych cech niderlandzkiej umysłowości: zamiłowania do konkretu, praktycyzmu i realizmu.

Bibliografia:

Adamczyk M.J., Ładyżyński A., Edukacja w krajach rozwiniętych, Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej w Stalowej Woli, Stalowa Wola 1999

A-Z Mała Encyklopedia PWN, PWN, Warszawa 2000

Ciczkowski W., Koncepcje kształcenia nauczycieli w Holandii, Nowa Szkoła1992 nr.6

Dziewulak D., Polityka oświatowa Współnoty Europejskie,, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995

Frątczak J., Pedagogika porównawcza, Wyd. Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1994

Grześ D., Status nauczyciela w wybranych krajach Europy Zachodniej, Nowa Szkoła 1993 nr.8

Internet ( http://codn1.codn.edu.pl/tekst_pl/4_aplik/Panstwa/holandia/historia.htm )

Internet, ( www.encyklopedia.pl )

Internet, ( www.twojawizja.com.pl )

Kawula S., Dylematy edukacyjne za granicą, Wyd. ETHOS, Warszawa-Olsztyn 1991

Kupisiewicz Cz., Europejskie systemy szkolne na progu XXI wieku, Kwartalnik Pedagogiczny 1996 nr.1

Kupisiewicz Cz., Oreformach szkolnych, Wyd.Akademickie „Żak”, Warszawa 1999

Multimedialna Encyklopedia PWN 2000

Nowicka R., Holenderska polityka oświatowa na rok 1997, Nowa Szkoła 1997 nr.3

Nowicka R., Kształcenie uczniów uzdolnionych w państwach Europy Zachodniej, Nowa Szkoła 1993 nr.10

Pachociński R., Pedagogika porównawcza, Wyd.Uniwersyteckie TRANS HUMANA, Białystok 1995

Rabczuk W., Szkolnictwo prywatne w Europie Zachodniej i w Polsce, WSiP, Warszawa 1992

Sawicka-Wilgusiak S., Najlepsze szkoły świata, Nowa Szkoła 1999 nr.7

Sawicka-Wilgusiak S., Różnice programowe w europejskich szkołach średnich, Nowa Szkoła 1999 nr.3

Tadeusiewicz G., Edukacja w Europie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 1997

Zielińska A., Koncepcje szkolnictwa niepublicznego w wybranych krajach europejskich, Kwartalnik Pedagogiczny 1996 nr.2

1 Internet, www.encyklopedia.pl

2 Encyklopedia Multimedialna PWN 2000

3 Encyklopedia Multimedialna PWN 2000

4 Internet, http://codn1.codn.edu.pl/tekst_pl/4_plik/Panstwa/holandia/historia.htm

5 Multimedialna Encyklopedia PWN 2000

6 Adamczyk M.J., Ładyżyński A., Edukacja w krajach rozwiniętych, Stalowa Wola 1999, str. 244

7 Adamczyk M.J., Ładyżyński A., Edukacja w krajach rozwiniętych, Stalowa Wola 1999, str. 244

8 Adamczyk M.J., Ładyżyński A., Edukacja w krajach rozwiniętych, Stalowa Wola 1999, str.245

9 Tadeusiewicz G., Edukacja w Europie, Warszawa-Łódź 1997, str.34

10 Ciczkowski W., Koncepcje kształcenia nauczycieli w Holandii, Nowa szkoła 1992/6, str.350

11 Sawicka-Wilgusiak, Najlepsze szkoły świata, Nowa szkoła 1999/7, str.34

12 Sawicka-Wilgusaik, Najlepsze szkoły świata, Nowa Szkoła 1999/7, str. 34

13 Adamczyk M.J., Ładyżański A., Edukacja w krajach rozwiniętych, Stalowa Wola 1999, str. 253

14 Ciczkowski W., Koncepcje kształcenia nauczycieli w Holandii, Nowa Szkoła 1992/6, str.350