III. Zbiorowości społeczne. Społeczeństwo.
Każde społeczeństwo składa się z różnorodnych zbiorowości społecznych tworzących tzw strukturę społeczną. Strukturę tę dzieli się na mikro- i makro- strukturę.
Podstawową zbiorowością społeczną jest grupa społeczna.
A) GRUPA SPOŁECZNA
W socjologii przez grupę społeczną rozumie się co najmniej 3 osoby powiązane instytucjonalnie uregulowanym systemem relacji posiadającym wspólne zadania i wartości oraz oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Z definicji tej wynika,że dla zaistnienia grupy społecznej niezbędne są następujące czynniki:
1. przynajmniej 3 osoby mające ściśle określone 'role społeczne'; określenie 'role społeczne' obejmuje zarówno fizyczne jak też moralne wzory postępowania
2. zasada odrębności-coś co pozwala odróżnić grupę od innych grup
kryterium identyczności-coś co pozwala określić przynależność do danej grupy
3. obszar na którym działa grupa
4. zadania i cele z którymi identyfikuje się większość grupy
● Klasyfikacja grup społecznych.
Istnieje wiele typologii grup społecznych opartych na odmiennych kryteriach podziału.
Najbardziej znane z tych kryteriów to:
1. rodzaj struktury społecznej;
w oparciu o to kryterium dzieli się grupy na:
- małe,czyli takie,które posiadają jedynie prostą mikrostrukturę
- średnie,czyli takie w których oprócz mikrostruktury występuje także makrostruktura
- duże,czyli takie w których oprócz mikrostruktury występuje także makrostruktura
2. dominujący typ więzi społecznych
na tej podstawie wyróżnia się:
- grupy pierwotne oparte na więziach osobistych
- grupy wtórne oparte na więziach o charakterze rzeczowym
3. stopień sformalizowania
kryterium to pozwala wyróżnić:
- grupy formalne, czyli takie, których funkcjonowanie opiera się na spisanych zasadach
- grupy nieformalne- funkcjonujące bez takich reguł
4. trudności wejścia do grupy
na podstawie tego kryterium wyróżniamy:
- grupy otwarte( inkluzywne ), których członkiem może stać się każdy chętny
- grupy zamknięte (ekskluzywne) do których należeć mogą ludzie spełniający ściśle określone warunki
Z punktu widzenia konkretnego człowieka najważniejsza jest tzw grupa odniesienia, czyli grupa z którą się identyfikuje i która stanowi dla niego podstawowe źródło norm moralnych i wzorów postępowania.
● Władza w grupie społecznej.
Władzę definiujemy jako możliwość podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi,których te decyzje dotyczą.
Zakres władzy może być określony osobowa bądź strefowo.
- władza osobowa dotyczy tylko osób powiązanych konkretnymi relacjami społecznymi (np. rodzic ma do pewnego wieku władzę nad dzieckiem)
- władza strefowa obowiązuje natomiast na konkretnie określonym obszarze.
Wyróżnia się 5 uprawnień (upoważnień) do sprawowania władzy:
1-wynika z szeroko rozumianych norm współżycia społecznego
2. wyjątkowa wiedza w jakiejś dziedzinie
3. system nagród;władzę sprawuje ten,kto najbardziej efektywnie potrafi wynagrodzić tych,których chce sobie podporządkować
4. kary;władzę sprawuje ten,kto najskuteczniej potrafi ukarać opornych
5. lojalność i hierarchia; władzę sprawuje ten,kto zajmuje wyższe miejsce w hierarchii społecznej
Istnieje także 5 technik sprawowania i utrzymania władzy:
1. Technika magiczna ;technika ta uzasadnia sprawowanie władzy wskazując,że decyzje ,które podejmuje władza oparte są na wyjątkowej,dostępnej tylko nielicznym wiedzy.
2. Technika kompetencyjna ;sprawowanie władzy oparte jest na rzeczywiście potwierdzonych kompetencjach.
3. Technika perswazyjna ; zgodnie z tą techniką słuszność i kompetencje osób sprawujących władzę uzasadnia się za pomocą racjonalnie brzmiących argumentów.
4. Technika ideologiczna ;technika ta polega na wpojeniu społeczeństwu,którym chce się rządzić przekonania,że zasady,którymi kieruje się władza są jedynymi,właściwymi.
5. Technika oparta na systemie nieuchronnych kar i spodziewanych nagród.
● Władza a konflikt w grupie społecznej
Sprawowanie władzy nieuchronnie prowadzi do konfliktów społecznych.
W socjologii wyróżnia się 3 główne typy konfliktów społecznych:
1. konflikt bezpośredni (otwarty); czyli taki,który przyjmuje formę konkretnych działań społecznych; przykłady takich działań społecznych to: walka, rewolucja, współzawodnictwo,strajk itp.
2. Konflikt subiektywny(świadomościowy); podstawą takiego konfliktu jest uświadomienie sobie przez ludzi poczucia krzywdy lub zagrożenia. Nierozwiązany konflikt świadomościowy zazwyczaj przekształca się w konflikt otwarty.
3. Konflikt nieuświadomiony; z konfliktem tym mamy do czynienia,gdy w społeczeństwie istnieje sprzeczność interesów z której sprawę zdają sobie jedynie nieliczne jednostki. Konflikt ten zazwyczaj przekształca się w konflikt świadomościowy.
Zadaniem władzy jest rozładowywanie wszystkich tych typów konfliktów społecznych.
Dla rozwiązania konfliktów bezpośrednich(otwartych) władza zastosować może 2 procedury:
1. Zastosowanie przymusu; chodzi tu o to by decyzję o zakończeniu konfliktu podjęła sama osoba,która ten konflikt wywołała. Decyzję taką podjąć może z obawy przed zastosowaniem przez władzę określonych sankcji.
2. Użycie siły; ta metoda choć niewątpliwie skuteczna, powinna być stosowana w ostateczności,człowiek wobec którego użyto siły czuje się bowiem zaatakowany i będzie oczekiwał okazji do rewanżu.
w przypadku konfliktów świadomościowych zadaniem władzy jest przede wszystkim zablokowanie otwartych prób wyrażania konfliktów. Można tego dokonać przez: izolację najbardziej świadomych jednostek, ograniczenie przepływu informacji itp.
Konflikt nieuświadomiony rozwiązać można w ten sposób,że nie dopuszcza się informacji na temat rzeczywiście istniejących sprzeczności interesów do świadomości obywateli. Dokonuje się to przez propagowanie fałszywych przekonań i różnego rodzaju metody socjotechniczne.
B) TYPY SPOŁECZEŃSTW.
Choć w historii mieliśmy do czynienia z różnymi rodzajami społeczeństw to społeczeństwa te zaliczyć można do 6 różnych typów. Są to:
1-> społeczeństwo myśliwsko-zbierackie
2->społeczeństwo kopieniackie
3->społeczeństwo pasterskie
4->społeczeństwo rolnicze
5->społeczeństwo przemysłowe
6->społeczeństwo postindustrialne
Podstawy wyróżnienia poszczególnych społeczeństw stanowią strategie i technologie za pomocą których społeczeństwa te zapewniają sobie środki niezbędne do funkcjonowania i rozwoju.
Ad.4. Społeczeństwa rolnicze.
Społeczeństwa te zawdzięczały swoje powstanie i istnienie uprawie ziemi na dużą skalę za pomocą pługa i zwierząt pociągowych.
Ten typ społeczeństw dominował w kulturze zachodu przez ponad 2 tysiąclecia.
Dzięki uprawie roli w społeczeństwach tych po raz pierwszy skutecznie rozwiązano problem głodu a ponadto wytworzona duże nadwyżki żywności. Umożliwiło to powstanie stałych siedzib ludzkich a także wytworzenie wyspecjalizowanych ról społecznych i zawodów.
Zaczęła rozwijać się wymiana towarowa zastąpiona później przez wymianę pieniężną. Sprzyjało to rozwojowi handlu i przyczyniło się do powstania pierwszych miast.
Rozwój społeczeństw rolniczych doprowadził do rozwarstwienia się społeczeństwa. Szczególne znaczenie zyskali właściciele wielkich obszarów ziemskich, na drugim krańcu hierarchii społecznej znajdowali się nieposiadający własnej ziemi-chłopi.
Społeczeństwa rolnicze były więc społeczeństwami,które usankcjonowały ostatecznie nierówny status społeczny. W społeczeństwach tych po raz pierwszy pojawiły się także wyspecjalizowane struktury społeczne i polityczne.
Ad.5. Społeczeństwa przemysłowe.
Współczesne społeczeństwa przemysłowe ( „czyli takie,które do produkcji potrzebnych dóbr wykorzystują złożone,nienapędzane siłą mięśni maszyny”) rozwinęły się w wyniku rewolucji przemysłowej,która nastąpiła w Europie na przełomie XVIII i XIX wieku.
Rewolucja ta doprowadziła do szeregu istotnych zmian:
· Mechanizacja procesu produkcji doprowadziła do powstania ogromnych nadwyżek dóbr konsumpcyjnych-spowodowało to jeszcze większe rozwarstwienie Społeczeństwa i powstanie skomplikowanych hierarchii społecznych
Równocześnie jednak mechanizacja produkcji przyczyniła się do zmniejszenia nierówności społecznych. Zmniejszenie to wynikało z faktu,że miejsce pracy większości ludzi przeniosło się ze wsi do miasta. W ten sposób rozpoczął się proces migracji społecznych ograniczając rolę dziedzicznego statusu społecznego. Chociaż jednak znacząco wzrósł ogólny standard życia to jednak powiększyła się liczba biednych.
· W wyniku migracji ludności nastąpił gwałtowny rozwój miast. Rozwój przemysłu wpłynął także na takie zjawiska jak edukacja czy polityka.
Zapotrzebowanie na wykwalifikowanych (tzn umiejących co najmniej pisać i czytać) robotników spowodowało,że dostęp do edukacji (mający dotychczas charakter elitarny) stał się niemal powszechny.
Bardziej wykształcone społeczeństwo zaczęło domagać się większego zakresu praw politycznych oraz socjalnych i stopniowo prawa te uzyskały.
W społeczeństwach przemysłowych po raz pierwszy pełnię praw uzyskały kobiety.
Ad.6. Społeczeństwa postindustrialne.
Ewolucja społeczeństw trwa w dalszym ciągu,jej najbardziej widocznym przejawem jest kształtowanie się współcześnie nowego typu społeczeństwa nazywanego społeczeństwem postindustrialnym (poprzemysłowym).
Głównym celem takiego społeczeństwa w dalszym ciągu pozostaje produkcja ale nie jak w społeczeństwach przemysłowych produkcja dóbr materialnych lecz informacji i usług.
Najlepszym przykładem współczesnego społeczeństwa postindustrialnego są Sany Zjednoczone. W kraju tym już pod koniec XX wieku więcej ludzi pracowało w sferze usług niż w rolnictwie i przemyśle.
W społeczeństwach postindustrialnych rolnictwo i przemysł nie zanikają ale dzięki zaawansowanym technologiom stają się znacznie bardziej wydajne. W tej sytuacji coraz mniejsza liczba ludzi potrzebna jest do utrzymania pożądanego poziomu produkcji. W konsekwencji ludzie zmuszeni są do szukania innych form zatrudnienia,znajdują je przede wszystkim w sektorze usług.
Społeczeństwo postindustrialne znajduje się w stadium stałej transformacji,której zakresu i natury nie da sie w tej chwili przewidzieć. Sprawia to poważny problem,ponieważ szybkość zmian społecznych powoduje,że ludzie nie są w stanie do tych się przygotować.