W.3
TEORETYCZNE KONCEPCJE UŻYWANE DO WYJAŚNIANIA ZABURZONYCH STYLÓW FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNEGO

(opr. na podst. K. Ostrowska, Psychologia resocjalizacyjna. W kierunku nowej specjalności psychologii. 2008, s. 37-101)

1. Psychoanaliza

Pojęcia wyróżniające:

• Człowiek – pionek sterowany przez biologię, ograniczony przez kulturę;

• Człowiek – byt złożony, stabilny w swej naturze, można go porównać do maszyny;

• Realizowane interesy – libido;

• Stosowane strategie – kateksja, mechanizmy obronne;

• Człowieka determinują: biologia, konieczność, przeszłość;

• Determinizm, konflikt, nieświadomość, energia psychiczna.

Regulatory zachowania człowieka

• Regulatory zachowania człowieka mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny tzn mają biologiczne podłoże, są gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania.

• Stąd motywy działań ludzkich są często poza świadomością człowieka.

• Sposób realizacji popędów zmienia się w rozwoju fazowo.

• Popęd – stały, realizacja – różna.

FAZY ROZWOJU CZŁOWIEKA

• FAZY ROZWOJU oparte na podstawowym, nieświadomym regulatorze zachowania – popędzie seksualnym (libido), wyrażającym pozytywne doświadczenie z własnym lub cudzym ciałem. Początkowo mówił o 2 popędach: eros (życia) i thanatos (śmierci).

• FAZY ROZWOJOWE WIEKU DZIECIĘCEGO:

• Oralna – aktywność ust

• Analna – narządy wydalania

• Falliczna – koncentracja na narządach płciowych

• Genitalna – płodność, potomstwo; wiele lat PO OKRESIE DZIECIŃSTWA

KATEKSJA

• Popęd realizuje się przez kontakt człowieka z obiektem zewnętrznym, często przypadkowym. Cel: redukcja napięcia aktywnego libido, co jest nagradzające (ulga), przez co nabierają funkcji szczególnej – tzw KATEKSJA. Kontakt z tym obiektem jest źródłem przyjemności.

• OSOBOWOŚĆ – złożona - z instancji, mających funkcje regulacyjne: ID, EGO, SUPEREGO.

ID

ID – podstawowa, nieświadoma, źródło energii. Działa zgodnie z zasada przyjemności (redukcji nieprzyjemnego napięcia lub maksymalizowania doznań hedonistycznych)

EGO

• EGO – koordynuje kontakty z rzeczywistością, opiera się na zasadzie realności (funkcjonalności),

Pełni funkcję kontrolną i decyzyjną, opozycja do id.

SUPEREGO

• SUPEREGO – zinternalizowane reguły i normy moralne. Zasada moralności (słuszności) Z: wymogów rodzicielskich, nagród i kar zewnętrznych, przekształca się w sumienie, pełniące funkcję samokontroli. Przejawia się w postaci ideału własnego Ja. Często w konflikcie z id i ego. Przeważnie współdziałają, koordynują. Może dojść do zablokowania popędów (wtedy lęk, depresja) lub realizacji wbrew zasadom moralnym (wtedy poczucie winy i mechanizmy obronne) np. wyparcie, projekcja, racjonalizacja. Cel: redukcja napięcia. DETERMINIZM

Założenia:

• 1. sfera psychiczna człowieka jest w ciągłym rozwoju;

• Psychika – 3 części: świadoma, przedświadoma, nieświadoma;

• Podstawa uruchamiania E psychicznej – konflikt;

• Rozwój psychiczny następuje dzięki socjalizacji i rozwiązywaniu konfliktów wew i zew

• Między elementami psychiki istnieje permanentny konflikt domagający się rozładowania

Założenia:

• Rozwiązanie konfliktu zależy od siły popędu i siły stosowanego oporu;

• Okres dzieciństwa i relacje z najbliższymi osobami (obiekty) – kluczowe w procesie socjalizacji;

• Socjalizacja: mechanizmy naśladownictwa, identyfikacji, przemieszczania, sublimacji;

• Efektem socjalizacji i rozwiązania konfliktów – charakter9podlega rozwojowi);

• Determinizm zachowań (wiele czynników warunkujących, brak kontroli jednostki, świadome lub poza świadomością);

Założenia:

• Przyczyna zachowania i motor rozwoju człowieka – popędy (wymogi ciała dla życia psychicznego);

• Kluczowy popęd – seksualny (eros), także śmierci (thanatos);

• Wszelkie zachowania, także przestępcze – celowość, wewnętrzna motywacja, skierowanie na osiągnięcie dobra, zaspokojenie, potrzeb lub rozładowanie napięcia;

• rozwój społeczny – podobnie jak psychiczny – polega na rozładowywaniu konfliktów pochodzących z nacisków środowiska społecznego

Poczucie winy

• Poczucie winy – napięcie między superego a ego;

• Wynika z popełnienia czynu ale i samego zamiaru popełnienia go ;

• Łączy się z nim lęk przed utratą miłości osób znaczących - jest to dla człowieka największe zło, którego pragnie unikać.

PROCES SOCJALIZACJI

Kształtują się w jego wyniku:

• Ego

• Superego

• Charakter - sposób, w jaki kanalizowana jest energia seksualna (libido) w ciągu życia

• Socjalizacja pomaga w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych poprzez rezygnację z indywidualnych dążeń na rzecz wartości społecznych (rodzina – początek tego procesu i wzór).

Fazy rozwoju wg Freuda:

• 1. oralna – 0 – 1.6

• 2. analna – 1.6 – 3

• 3. falliczna – 3 – 5

• 4. okres latencji – 6 – 11

• 5. Faza genitalna - dorastanie

Przyczyny przestępczości
wg Millera i Hermana 2003

• Silne poczucie winy;

• Dążenie do bycia schwytanym i ukaranym;

• Antyspołeczny charakter;

• Wymierzanie sprawiedliwości (rekompensata za niemożność spełnienia swych potrzeb);

• Zyskanie miłości i uznania osób znaczących;

• Słaba kontrola impulsów pochodzących z ID;

• Zbyt surowe superego, wywołujące poczucie winy;

• Poczucie niższości.

Wyparcie wrogości do ojca

• W jego wyniku nastąpi przemieszczenie wrogości na wszystkie obiekty, wyrażające wadzę i autorytet.

• Wniosek: nieporadzenie sobie z rozwiązaniem sytuacji konfliktu prowadzi do przestępczości.

• Wymaga weryfikacji założenie, że przestępstwo to gratyfikacja kompensacyjna niezaspokojonych potrzeb i dążeń 9po przestępstwie – kary, deprywacja potrzeb).

2. Behawioryzm

• PAWŁOW (ros), WATSON, SKINNER,(ameryk), KONORSKI (pol) 

• Ważne: mierzalne, obiektywne, a nieistotne: świadome, nieświadome;

• Determinizm, uczenie się

• PAWŁOW – rosyjski fizjolog , badał proces uczenia się u ludzi i u zwierząt, m.in. odruchy warunkowe i bezwarunkowe, dot. nadania bodźcowi obojętnemu znaczenia sygnału oraz wywoływanie reakcji bardzo podobnej do bezwarunkowej. 

Watson

• WATSON – postulat nowych standardów psychologii naukowej, określonej obiektywizmem (mierzalne, obserwowalne): np. wielkość popędu – liczba godzin deprywacji, pozbawienia ; rodzaj reakcji – prawdopodobieństwo pojawienia się w określonym czasie; wielkość konsekwencji zachowania (wzmocnienia) – ilość pokarmu, natężenie prądu i czas trwania. Reakcję uruchamia popęd a podtrzymuje wzmocnienie. Obserwowalne, mierzalne: reakcja, popęd, wzmocnienie – więc wystarczające do zrozumienia zachowania. O tym, czego nie widzimy, nie spekulujemy, bo to już nie wiedza wg Watsona

Skinner

• SKINNER – najbardziej systematyczny wykład, ale i skrajny. Wg niego zachowanie człowieka jest odzwierciedleniem struktury i dynamiki środowiska: środowisko jest aktywne, organizm reaktywny. Zachowanie uruchamia popęd (jak psychoanaliza), a podtrzymuje wzmocnienie (redukując popęd). Opisując zachowania – nieistotne cechy obiektu, ale sytuacji (warunkujące popędy) oraz czynniki zewnętrzne (wzmocnienia). Rola w kształtowaniu zachowań – wzmocnienia, zwłaszcza pozytywne. Z przypadkowych reakcji utrwaleniu podlegają wzmacniane. Operując wzmocnieniami (powtarzając wzmocnienie lub je wycofując) uzyskujemy kontrolę nad zachowaniem(koncepcja sterowania zewnętrznego). Nawyk to względnie stałe formy reagowania uzyskane przez wielokrotne powtarzanie zachowań skutecznych. Człowiek jest taki, jakie ma nawyki a te kształtują wymogi sytuacji. Moralność, wolność, godność człowieka to też cechy sytuacji.

Struktura osobowości wg behawiorystów

• 1. popędy – pierwotne (wrodzone, bodźce wew) i wtórne (nabyte, bodźce zew). Popędy wtórne: lek, wstyd, poczucie krzywdy, zainteresowania, potrzeby psychiczne i społeczne,; powstają w procesie uczenia się poprzez system wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Te o stałym charakterze to nawyki – wraz z popędami nadają indywidualny charakter osobie. Mogą być w konflikcie (popędy pierwotne i wtórne)

Teorie behawiorystów

• 1. Dollard, Miller 1950, 1969 – teoria frustracja – agresja (agresja bezpośrednia i przemieszczona n apatia, marzycielstwo, stereotypy);

• 2. Eysencka teoria osobowości (psychodynamiczna i behawioralna), czynniki biologiczne i środowiskowe ; osobowość jako względnie trwałą organizacja temperamentu, charakteru, intelektu i właściwości fizycznych, determinujących specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia. Trójwymiarowy model osobowości: ekstrawersja – introwersja, neurotyczność, psychotyzm.

Teorie behawiorystów

• 3. Rotter – poczucie umiejscowienia kontroli : wew (związek przyczynowy między zachowaniem i następującym po nim wzmocnieniem) i zew (przekonanie o braku związków przyczynowych zachowanie – jego skutki).

• 4. Eysenck – regulator zachowania społecznego – sumienie. Kształtuje się w procesie socjalizacji, wychowania , nauczania. Kształtowanie sumienia – warunkowanie klasyczne: bodziec warunkowy - zachowania niezgodne z normami , kojarzone z bodźcami bezwarunkowymi – kary za przekroczenie normy (teoria uczenia się)

• 5. Bandury teoria społecznego uczenia się 1977 (modelowanie, obserwacja): poza własnym działaniem obserwacja innych.

3. Podejście poznawcze

• WIENER, BERTALANFFY, ASHBY

•  

• Po II WOJNIE:

• Wpływ rozwoju cybernetyki (nauki o sterowaniu, przetwarzaniu informacji na operacje modyfikujące stany danego układu).

• Pojęcie: informacja (ilościowo: miara redukowania niepewności, jakościowo: treść o określonym znaczeniu).

• Wpływ cybernetyki na sposób widzenia procesów psychicznych: procesy informacyjne, mechanizmy samoregulacji, kontroli, korekty działania.

•  

Podejście poznawcze

• KONIEC LAT 60-TYCH:

• NEISSER, Cognitive Psychology – o myśleniu i mechanizmach ludzkiego zachowania; przełomowa : Koncepcja AKTYWNEGO umysłu.

 

• KELLY: prototypem ludzkich zachowań jest zachowanie badawcze. Podstawowy proces psychiczny to antycypacja: działanie ludzi warunkuje sposób przewidywania zdarzeń.

 

Podejście poznawcze

Założenia szczegółowe: 

• Ludzie przewidują zdarzenia tworząc ich repliki, obrazy, odzwierciedlenia – konstrukty osobiste.

• Ludzie różnią się konstruktami (założenie różnic indywidualnych)

• Procesy antycypacyjne kształtuje człowiek sam, zaś system poznawczy jest zorganizowany (założenie organizacji)

• System poznawczy człowieka zawiera skończona liczbę dychotomicznych konstruktów (założenie dychotomii)

• Spośród nich człowiek wybiera możliwość zapewniającą większą użyteczność systemu poznawczego (założenie wyboru)

• Konstrukt osobisty nadaje się do przewidywania tylko określonego zakresu zdarzeń (założenie zakresu zastosowania)

Podejście poznawcze

• System poznawczy zmienia się w miarę rozwoju doświadczenia (założenie doświadczania)

• Zmienność w systemie poznawczym jest ograniczona ze względu na ograniczoną zdolność konstruktów do akceptowania niezgodności (założenie modulacji)

• Ludzie mogą używać kolejno wielu konstruktów nieprzystawalnych do siebie (założenie fragmentacji)

• Jeśli dwie osoby odwołują się do podobnego systemu doświadczeń, to ich zachowania powinny być podobne (założenie podzielania)

• Jeśli jedna osoba wpływa na tworzenie systemu poznawczego innej, to wpływa tym samym na jej uspołecznienie (założenie uspołecznienia)

 

• Wraz z przybywaniem doświadczenia powiększa się zgodność wewnętrzna.

Podejście poznawcze

• BERLYNE: ciekawość poznawcza – potężny mechanizm uruchamiający i sterujący zachowaniem.

 

• HEIDER – podstawowy mechanizm zachowania – dążenie do równowagi w systemie poznawczym.

 

• FESTINGER – teoria dysonansu poznawczego: w sprzeczności źródło bardzo złożonych zachowań.

Podejście poznawcze

• Wspólne założenia koncepcji poznawczych:

•  

• Człowiek nie jest układem reaktywnym lecz aktywnym, samodzielnie poszukuje informacji, formułuje hipotezy, odrzuca lub przyjmuje do swego systemu poznawczego (koncepcja naiwnego badacza Meadowsa)

• Doświadczenie nie jest zbiorem izolowanych danych, ale wciąż na nowo integrowanych, uogólnianych

• Doświadczenie jest narzędziem poznawczej kontroli nad otoczeniem i sobą, służy przewidywaniu, konstruowaniu oczekiwań, planów działania, aspiracji, wyjaśnianiu zdarzeń, rozumieniu swoich i cudzych zachowań

• System doświadczeń nie jest strukturą ściśle logiczną, a kolejność, waga zdarzeń, ich powtarzalność może decydować o sposobie jego zorganizowania

Podejście poznawcze

• System doświadczeń nie jest jedynie złożonym odwzorowaniem rzeczywistości. Podlega stałym przekształceniom, których wynikiem są wyobrażenia innych niż znane stanów rzeczywistości: plany, wizje, projekty, ideały.

• W systemie poznawczym istnieje afektywny, immanentny mechanizm afektywno – motywacyjny uruchamiający zachowanie. Jest w nim dążenie do unikania rozbieżności dla osiągania zgodności w systemie poznawczym.

• Ludzkie działania mają charakter racjonalny

• Stanem normalnym u człowieka jest dążenie do stałego wzbogacania struktury doświadczenia ale tez eliminowania nadmiernej różnorodności

• Uczenie w koncepcji poznawczej - szerzej rozumiane niż w behawioryzmie: uczenie bez wzmocnień, procesy modelowania, uczenie się przez instrukcje słowne.

4. Podejście humanistyczne

• Odpowiedź na behawioryzm.

• ROGERS twierdził, że psychologia jest wiedzą podmiotowa, stąd nie użyteczne jest naturalistyczne podejście jak w behawioryźmie. Proces badawczy psychologii jest procesem komunikacyjnym, stąd waga koncentrowania się na relacji nadawca – komunikat – odbiorca.

POSTULATY PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ:

• Postulat upodmiotowienia sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią MY)

• Postulat dialogu a nie manipulacji

• Postulat komunikacji (z osobami badanymi, czytelnikami)

• Postulat łączenia psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką (np. psychoterapia)

• Postulat uwzględnienia perspektywy badanego (a nie tylko badacza), gdyż zachowanie jest wyznaczone przez aktualny obraz rzeczywistości

• Postulat odwołania się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacji

KLUCZOWE POJĘCIA W PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ:

• Wewnątrzsterowności w zachowaniu (gdy brak blokad zewnętrznych)

• Rozwój – nadrzędnym interesem człowieka, a siłą napędową: potrzeba samoaktualizacji

• Narzędziem rozwoju – intuicja, gł. dot. wew. stanów, impulsów

• Kryteria oceny zachowania: wewnętrzne – samoaktualizacji, zewnętrzne – akceptacja (społeczna). Kierowanie się kryteriami zewnętrznymi jest często destruktywne dla rozwoju, patologizuje. Dlatego ekspansja osobowości na zewnątrz, uzależnianie od siebie rzeczywistości a uniezależnianie się od zewnętrznego sterowania to najważniejsze sposoby dążenia do samoaktualizacji.

• Sięgając do sił wewnętrznych oraz do wewnętrznych regulatorów własnego postępowania człowiek unika ograniczeń wolności

• Człowiek wewnątrzsterowny jest podmiotem, a człowiek – przedmiot w zachowaniu ulega manipulacji zewnętrznej

MASLOW – koncepcje:

• POTRZEB: 1. D - deficytu, podstawowe, 2. B –, wzrostu, rozwoju, 3. metapotrzeby – beeing, istnienia. Ich hierarchia wstępująca tzw PIRAMIDA POTRZEB (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku, samoaktualizacji). Potrzeba = brak (D), B = być

• SAMOAKTUALIZACJI: specjalny proces stawania się tym, kim się jest; dążenie do wew. spójności, jedności z samym sobą, spełniania swego przeznaczenia, powołania (+ humor, spontaniczność, dystans do zdarzeń, bliskość z innymi)

• INDETERMINIZM

• Przestępczość – zablokowanie rozwoju.

5. Socjobiologia

 

• BUSS – koncepcja natury ludzkiej dotyczy cech właściwych dla wszystkich przedstawicieli danego gatunku (tu: człowieka) i występujących w działaniach, motywacji , poznaniu. Uniwersalia –cechy typowe dla danego gatunku.

•  

• WPÓLNE KRYTERIA:

• Powszechność występowania danej cechy (np. % populacji, w której występuje)

• Niemodyfikowalność danej cechy w skali gatunku (automatyzmy jej występowania, spontaniczne pojawianie się, nieuleczalność itp.)

• Użyteczność adaptacyjna danej cechy (radzenie sobie z problemami, przeżywalność, sukces rozrodczy)

Przedstawiciele, twórcy

• DARWIN:

• Geny podlegają mutacji

• Organizmy podlegają doborowi naturalnemu

• Gatunki podlegają ewolucji

• HAMILTON,

• WILSON: socjobiologowie mają przekonanie o ponadgatunkowej powszechności opisywanych zależności, np. człowiek jest typowym ssakiem, co można poznać po tym, że:

Założenia:

• Mężczyźni dominują nad kobietami

• Potomstwo wymaga długotrwałej opieki

• rodzice dziecka pozostają w długotrwałych ścisłych związkach

• Dominujący rys zachowania – egoizm (działanie w interesie własnym i najbliższych), ksenofobia, terytorializm.

• Powszechne jest zamiłowanie do zabaw i gier zręcznościowych

• Działania wykraczające poza schemat: altruizm odwzajemniony, podział prac, różne formy kooperacji.

• Odrzucenie tezy jakoby zachowanie ludzkie było wynikiem uczenia się a człowiek tworem środowiska naturalnego i kulturowego.

Założenia:

• BUSS –w socjobiologii ważne zachowania dotyczące poszukiwania, utrzymania/odrzucenia partnera, zależne od płci.

•  Kobiety szukają u partnera ZASOBÓW (ekonomicznych, prestiżu, pracowitości),

• Mężczyźni – młodości i urody (kształty ciała, gładka skóra, czystość, ozdoby).

RODZAJE ALTRUIZMU W SOCJOBIOLOGII (wg. BARASHA) :

• krewniaczy

• większe prawdopodobieństwo, gdy jednostki bliżej spokrewnione niż dalej;

• gdy gatunek jest bardziej skupiony terytorialnie niż rozproszony

• gdy gatunek dysponuje dużą zdolnością rozpoznawania krewnych niż jak jej nie ma

• odwzajemniony (egoistyczny):

• małe ryzyko donatora,

• duży pożytek beneficjentowi,

• wysokie prawdopodobieństwo wzajemności (odwrócenia ról w przyszłości),

• rozpoznanie wzajemne w przyszłości ofiarodawcy i beneficjenta.

AGRESJA

• AGRESJA jako praktyczny sposób zapewnienia sobie sukcesu ewolucyjnego:

•  

• Mężczyźni są z natury bardziej agresywni niż kobiety (zwłaszcza dotyczy to przemocy seksualnej)

• Młodsi osobnicy są bardziej agresywni niż starsi

• Agresja wobec obcych silniejsza niż wobec swoich i bliskich

• Wg socjobiologii WOJNA spełnia funkcje redukcji nadwyżek populacyjnych, a ponadto:

• Wewnętrzną – podtrzymuje solidarność wewnątrzgrupowa

• Zewnętrzną – jest mechanizmem stabilizacji równowagi sił

•  

• Dążenie do agresji i wojny jest traktowane jako składnik ludzkiej natury (stanowisko to krytykuje Dawson).

•  

• DETERMINIZM

 POSTMODERNIZM

• Koncepcja In statui nascendi

• BAUMAN stworzył koncepcję etyki człowieka postmodernistycznego: WZGLĘDNOŚĆ.

• TEZY:

• twierdzenia dotyczące natury ludzkiej są sprzeczne ze sobą i fałszywe

• postępowanie moralne nie jest ani racjonalne ani pragmatyczne

• większość wyborów moralnych zawiera sprzeczności, niepewność, rozterki.

• nie ma żadnej formy etycznego uniwersalizmu, zatem reguły postępowania nie mogą być powszechne

POSTMODERNIZM

• FOUCAULT za najważniejsze dla socjalizacji uznaje stosunek d dyscypliny i stosunek do prawdy. Dyscyplinowanie jego zdaniem to sposób wymuszania tożsamości, konformizmu.

• Reakcja na to musi być odrzucenie stabilnej tożsamości i tworzenie doraźnych wartościowań. Tymczasem nastąpił nieoczekiwany wzrost zainteresowania się fundamentalizmami.

• Problem prawdy jest jeszcze bardziej złożony. Dotychczas uważana za absolutną przez nowoczesną tradycje kulturową, a przez postmodernizm za: przelotną, warunkowa, niepewną, nietrwałą, niejedną. Tak więc jest wiele prawd dotyczących tego samego.

• Podobnie traktowane są inne pojęcia absolutne: sprawiedliwość, dobro , piękno, wolność, człowieczeństwo, równość.

• Natura ludzka w postmodernizmie jest ciągle definiowana i redefiniowana.

POSTMODERNIZM

• Doktrynalna cecha ponowoczesności to przelotność, tymczasowość, poszukiwanie przyjemności, zanik trwałych związków, zanik jednego postulowanego ideału człowieka.

 

• Wg Baumana osobowość ponowoczesna charakteryzuje się brakiem tożsamości i zmiennością jej kolejnych wcieleń.

• WZORCE POSTĘPOWANIA:

• deficyt bodźców

• potrzeba wrażeń

• poszukiwanie nowości

• przelotność

• koncentracja na przyjemności i jej nieustannym poszukiwaniu

5. Przegląd badań nt przyczyn przestępczości

• Dotychczasowe modele – eklektyczne.

• Psychoanalitycy (Aichhorn, Bender, Friedlander, Goldfarb, Greenacare, Jenkins i Hewitt, Johnson, McCordowie) – w badaniu klinicznym dzieci – ich braki właściwie ukształtowanego sumienia, przejawiającego się poczuciem winy w chwili naruszania norm społecznych i moralnych. Sears i Whiting, Payne i Mussen – brak internalizacji standardów moralnych rodziców = slaby rozwój kontroli wewnętrznej.

• Badania polskie: Ostrowska K. – słaba samokontrola emocjonalna czynnikiem różnicującym grupę młodocianych przestępców. W badaniach Poznaniaka 1982 zaskakujący wynik – podwyższonego poczucia winy u przestępców, a rozbieżny z ich zachowaniem – Poznaniak twierdzi jednak, że współwystępuje tu brak integracji pomiędzy poczuciem winy a innymi składnikami samokontroli i struktury osobowości oraz wąska stosowalność norm do jedynie kręgu najbliższej rodziny. Wadliwość poczucia winy może się też przejawiać w zbyt silnym represjonowaniu przeżyć i emocji.

Badania polskie

• Badania Sikory testem Rorschacha – ukazały procesy neurotyczne przeżywania uczuć przez wypieranie ich z pola świadomości i stłumienie, nasilony lęk patologiczny u większości badanych (89%). Opozycja, bunt, agresja, labilność., impulsywność, zaburzenia w systemie poznawczym, mniejsze poczucie własnej wartości., chwiejność uczuć, niepokój, niepewność, nieufność, lęk przed karą za wyrażanie własnych emocji, , brak zaangażowania w świat przeżyć i innych ludzi. Wall - przestępczość – u jej źródeł niedojrzałość emocjonalna.

Badania polskie

• Ostrowska 1981 – przestępcy: pobudliwość emocjonalna, nieumiejętność różnicowania bodźców, chwiejność i labilność emocjonalna.

• Przestępcy byli ambiwalentni emocjonalnie, innych postrzegali jako wrogich , a z drugiej strony oczekiwali od innych ciepła i zaspokojenia swych potrzeb.

• w opisie wyników badan ważne, czy opis nie odbiega od założonej normy.

Zakładana rola wymiaru sprawiedliwości

• Wychowawczy wymiar kary

• Pośredniczenie między sprawcą przestępstwa a ofiarą (by dostrzegł potrzebę zadośćuczynienia za krzywdy i wykształcił poczucie odpowiedzialności z a własne zachowanie)

• Potrzeba bardziej adekwatnych działań profilaktycznych, wychowawczych i socjalizacyjnych skierowanych do młodzieży

• Resocjalizacja winna dotyczyć wszystkich elementów struktury osobowości (emocje, kontrola wewnętrzna, samoocena, ocena świata zewnętrznego, struktura systemu wartości)