WIOSNA LUDÓW NA ZIEMIACH POLSKICH

W 1815 roku zostało zawarte Święte Przymierze. Miało stać na straży porządku

europejskiego. Pierwszym wystąpieniem przeciwko takiemu ładowi było

powstanie w Belgii i Grecji w roku 1830. Kolejne było nieudane powstanie

listopadowe w Polsce. Wydarzenia te ukazały jednak, że porządek wiedeński

jest sztuczny. W latach czterdziestych XIX wieku istniały wyraźne napięcia

polityczno–gospodarczo-społeczne. Robotnicy zaczęli walczyć o swoje prawa, a

burżuazja dążyła do władzy. Wydarzenia rewolucji lutowej we Francji były

sygnałem, że nadszedł kres starego ładu.

Ruchy rewolucyjne objęły także tereny Polski. W marcu 1848 wybuchła

rewolucja w Wielkim Księstwie Poznańskim. Nie była to jednak walka zbrojna.

Dnia 20.III. odbyła się demonstracja studentów, następnie wysłano do Berlina

delegację. Fryderyk Wilhelm IV przyjął delegatów, oni przedstawili mu swoje

żądania. W Poznaniu powołano Komitet Narodowy Polski. W jego skład weszła

szlachta, burżuazja, mieszczaństwo i jeden chłop. 24.III. rząd niemiecki obiecał

stworzenie polskiej administracji, gwardii narodowej, a wojsko miało powrócić

do koszar. Polacy odebrali te działania jako pozwolenie ze strony Niemiec na

pełną autonomię. Komitet Narodowy Polski przekształcił się w Komitet

Centralny. Istniała współpraca między Polakami i Niemcami zamieszkującymi

tereny Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Niemcy popierali nawet dążenia

Polaków do pełnej niezależności. Król pruski zgodził się na żądania strony

polskiej. W kwietniu sejm poznański podjął decyzję o podjęciu starań dla

uzyskania pełnej niezależności od Berlina. Przeciwko temu wystąpili jednak

niemieccy obywatele Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Twierdzili, że te

powiaty, w których większość stanowi ludność niemiecka powinny być

przyłączone do Prus. W Berlinie przyjęto te wydarzenia z dużym zaskoczeniem.

Rząd grał na zwłokę, odwoływano się do braku zgodności wśród mieszkańców

Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Zaczęto mówić o podziale tego terytorium.

Tymczasem do Poznania przyjechał Ludwik Mierosławski, który otrzymał

zadanie uzbrojenia i zorganizowania Polaków. Fryderyk Wilhelm IV spodziewał

się interwencji rosyjskiej, dlatego administracja pruska wyraziła zgodę na

utworzenie polskich oddziałów. Kiedy Rosja zapewniła, że żadnej interwencji

nie będzie, w Berlinie podjęto decyzję o rozwiązaniu sił polskich i pacyfikacji

Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Król pruski nie mógł zaangażować w tym

celu dużych sił, ze względu na wydarzenia Wiosny Ludów w Niemczech. Z jego

polecenia na tereny Księstwa udał się generał Wilhelm Willisen. W imieniu

króla obiecywał autonomię w zamian za rozbrojenie oddziałów. Polacy nie

chcieli zaakceptować takiego planu. 11.IV. w Jarosławcu doszło do

porozumienia. Siły polskie zostały zredukowane do 3 tys. i rozlokowane w

czterech obozach: Książu, Miłosławiu, Pleszewie i Wrześni. W rzeczywistości

było to kolejne działanie, które dawało Fryderykowi Wilhelmowi IV czas do

przygotowania ostatecznych posunięć. 29.IV. oddziały pruskie zaatakowały

obóz w Książu. Ludwik Mierosławski doprowadził do zjednoczenia sił. Dzięki

temu Polacy odnieśli zwycięstwa pod Miłosławiem 30.IV. i Sokołowem 1.V.

2.V. Polacy ponieśli klęskę pod Wrześnią. Generałowie podjęli decyzję o

zaniechaniu dalszej walki. Wraz z kapitulacją, która nastąpiła 9.V. utracono

wszelkie nadzieje na uzyskanie niezależności.

W czerwcu 1848 roku powstała Liga Polska. Jej działania zmierzały w kierunku

pogłębiania świadomości narodowej, wspierania chłopów, reorganizacji pracy

na roli, ochrony polskiej ziemi przed całkowitym przejęciem przez Niemców,

pracy oświatowej. Pod koniec 1848 organizacja ta liczyła już 40 tys. członków.

Mimo swego legalnego charakteru Liga Polska została rozwiązana w 1850 roku.

W jej miejsce powstały tajne lub półlegalne organizacje.

Wieści o wydarzeniach rewolucyjnych w Wiedniu dotarły również do Galicji.

Tam najwcześniej wystąpił Kraków. W mieście rozbrzmiewało jeszcze echo

powstania krakowskiego. Wielu z jego uczestników przebywało w więzieniach.

Studenci zażądali zwolnienia więźniów. Postulat został spełniony. 28.III.

utworzono Komitet Centralny, następnie gwardię narodową. Wystąpienia miały

również miejsce we Lwowie, tyle że tam żądania szły znacznie dalej. Domagano

się przywrócenia języka polskiego w szkołach i administracji oraz wolności

obywatelskiej. 26.IV. do Wiednia udała się delegacja krakowsko-lwowska na

czele z Jerzym Lubomirskim. Żądano przywrócenia języka polskiego, zniesienia

pańszczyzny, utworzenia rządu i wojska narodowego. Cesarz obiecał

odpowiedzieć na żądania strony polskiej. Jednak jedynym skutkiem tej

interpelacji było przywrócenie języka polskiego. Dzięki temu oraz dzięki

wcześniejszemu zniesieniu cenzury zaczęła rozwijać się prasa. We Lwowie do

głosu doszli liberałowie i utworzyli Radę Narodową. Domagali się zniesienia

pańszczyzny. Popełnili jednak błąd nie przedstawiając planu wypłacenia

odszkodowań dla właścicieli ziemskich. Apel zakończył się niepowodzeniem.

Sytuację wykorzystał gubernator we Lwowie, który również postulował

zniesienie pańszczyzny, ale z wypłaceniem odszkodowań. Projekt poparł

Wiedeń, a chłopi, którzy otrzymali ziemię, przestali popierać ruchy

rewolucyjne. Wyraźnym tego przykładem była kapitulacja Krakowa 27.IV.

Komitet Narodowy przeniesiono do Lwowa. Rząd austriacki chciał wykorzystać

antagonizmy społeczne i narodowe. Odwołał się do Rusinów i chłopów. Unici

wystosowali prośbę do cesarza o pomoc i opiekę przed uciskiem Polaków. W

czerwcu 1848 odbyły się w cesarstwie wybory do parlamentu. W jego skład

weszli Rusini, mieszczanie oraz przedstawiciele ziemiaństwa. Mimo dużej

reprezentacji Polski, koalicja Rusinów i chłopów skutecznie występowała

przeciwko Polakom i uzyskiwała poparcie cesarza. 15.X. cesarz wystosował

odezwę „Do moich narodów”. Wzywał w niej narody cesarstwa do pomocy dla

dworu przeciwko rewolucji. 2.XI. rozpoczęto oblężenie Lwowa i ostrzeliwanie

miasta. Miasto skapitulowało, spłonęła biblioteka, zniszczeniu uległ ratusz.

Zawieszono funkcjonowanie gwardii narodowej i pism demokratycznych.

Zlikwidowano komitety i kluby polskie.

Skutkiem rewolucji było wykrystalizowanie się dwóch stronnictw:

konserwatywnego i demo-liberalnego. Znikła pańszczyzna, chłopi zostali

posiadaczami ziemi, w Galicji wszyscy byli równi wobec prawa. Utworzono

Ruch Narodowy Ruski. Powstanie świadomości narodowej wśród Rusinów było

w późniejszych latach często wykorzystywane przez Austrię.