Orzeczenie
Sądu Najwyższego
z dnia 30 marca 1962 r.
III CR 237/62
1. Każdy współwłaściciel może wystąpić z wnioskiem o ustalenie granicy. Jednakże sąd po przekazaniu mu sprawy powinien wezwać do udziału w sprawie wszystkich pozostałych współwłaścicieli, którzy nie są jeszcze uczestnikami postępowania.
2. Ugoda co do przebiegu linii granicznej jest nieważna jeżeli nie wszyscy współwłaściciele byli uczestnikami postępowania.
OSNC 1963/2/48
105805
Dz.U.1950.43.394: art. 231
Dz.U.1946.57.319: art. 89
Dz.U.1945.27.169: art. 13; art. 43; art. 44
Skład orzekający
Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: K. Kwapiszewski, S. Białek (sprawozdawca).
Sentencja
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marii G. przeciwko Marii D., Józefowi D. i innym o ustalenie nieważności i bezskuteczności ugody sądowej, na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Powiatowego w Żywcu z dnia 26 września 1959 r.
zmienił zaskarżony wyrok i ustalił, że ugoda co do ustalenia linii granicznej pomiędzy gruntami pozwanych. Marii i Józefa D. a nieruchomością objętą lwh 1266 ks. gr. gm. kat. Ł., zawarta w Sądzie Powiatowym w Żywcu w dniu 9 sierpnia 1957 r. między Marią i Józefem D. oraz pozostałymi pozwanymi, jest nieważna.
Uzasadnienie faktyczne
Powódka jest współwłaścicielką nieruchomości objętej wykazami hip. l. 1266 ks. grunt. b. gminy kat. Ł. w 1/4 i 1/8 części.
W Sądzie Powiatowym w Żywcu toczyło się postępowanie o ustaleniu granicy między tą nieruchomością, w skład której wchodzi tylko parcela gruntowa nr 668, a nieruchomością sąsiednią należącą do Marii D. i Józefa D.
W postępowaniu tym, w którym powódka nie uczestniczyła, gdyż nie wzywano jej do wzięcia w nim udziału, zawarto w dniu 2.V.1957 r. ugodę. Oznaczono w niej granicę między wymienionymi nieruchomościami i utrwalono ją granicznikami.
Obecnie powódka domaga się ustalenia, że zawarta bez jej udziału ugoda co do ustalenia granicy jest nieważna. Powództwo skierowane jest przeciwko wszystkim uczestnikom postępowania o rozgraniczenie, a mianowicie wnioskodawcom Marii i Józefowi D. oraz pozostałym - poza powódką - współwłaścicielom nieruchomości obj. lwh 1266 ks. grunt. gm. kat. Ł.
Pozwani D. wnieśli o oddalenie powództwa zarzucając, że zawarli ugodę w dobrej wierze z osobami, w których faktycznym władaniu była sąsiednia nieruchomość i którzy, zawierając ugodę, działali w granicach zwykłego zarządu.
Pozostali pozwani uznali żądanie.
Sąd Powiatowy oddalił powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sąd Powiatowy wyraził pogląd, że ugoda, aczkolwiek zawarta bez udziału powódki-współwłaścicielki nieruchomości, której granica dotyczyła, jest w pełni skuteczna. Powódka mogłaby, zdaniem Sądu Powiatowego, domagać się tylko wznowienia postępowania albo dochodzić odszkodowania od pozostałych współwłaścicieli nieruchomości obj. lwh 1266 ks. grunt. gm. kat. Ł., którzy "w tym samym stopniu co powódka byli uprawnieni do dysponowania nieruchomością z mocy art. 89 pr. rzecz."
W rewizji od tego wyroku powódka, zarzucając naruszenie przepisów prawa rzeczowego i procesowego, wnosiła o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa.
Sąd Wojewódzki przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w pytaniu:
"Czy art. 89 pr. rzecz. uprawnia większość współwłaścicieli w sposób prawnie skuteczny także w stosunku do nie biorących udziału współwłaścicieli do zawarcia ugody w postępowaniu o ustalenie granicy?"
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy przejął z mocy art. 388 k.p.c. sprawę do rozpoznania we własnym zakresie i zważył, co następuje:
Ugoda, choćby zawarta w postępowaniu przed sądem, jest czynnością prawną i skuteczność jej ogranicza się do stron, które osobiście lub przez upoważnionych przedstawicieli składały potrzebne oświadczenia (art. 56 p.o.p.c.).
Postanowienia artykułu 89 pr. rzecz. zostały przez Sąd Powiatowy zrozumiane oczywiście błędnie. Przepis ten nie upoważnia absolutnie współwłaściciela czy nawet większości współwłaścicieli (w rozumieniu art. 85) do "dysponowania nieruchomością". O dyspozycji nieruchomością wspólną - należy ją odróżnić od zwykłego zarządzania (art. 83 § 2) - mówią artykuły 79 i 82: pierwszy w zakresie rozporządzania udziałem, drugi zaś w zakresie dyspozycji całością czy częścią całości (nie udziałem). Do ważności tych drugich czynności wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Artykuł 89 pr. rzecz. ma na myśli - wynika to zresztą z niedwuznacznego sformułowania przepisu - tylko czynności zachowawcze. Współwłaściciel może zatem dochodzić roszczeń wynikających z własności rzeczy, wytaczać powództwa windykacyjne czy negatoryjne, ale i wówczas prawnomaterialna skuteczność wyroków nie będzie się rozciągać na współwłaścicieli, którzy nie brali udziału w procesie (art. 367 k.p.c.). Będą oni tylko partycypować w korzyściach płynących z zapadłego orzeczenia, natomiast w razie przegrania sprawy przez powoda będą ją mogli sami ponowić, nie narażając się na zarzut powagi rzeczy osądzonej.
Każdy współwłaściciel może też oczywiście wystąpić z wnioskiem o ustalenie granicy. Ponieważ jednak w razie przekazania sprawy do sądu jest ona rozpatrywana w postępowaniu niespornym, przeto sąd powinien wezwać do udziału w sprawie wszystkich pozostałych współwłaścicieli, jeżeli nie są już uczestnikami. Ze względu zatem na przepisy art. 13 k.p.n. postanowienia art. 89 pr. rzecz. nie mają w postępowaniu niespornym praktycznego znaczenia.
Gdyby jednak doszło do tego, że - jak właśnie w wypadku stron - nie wszyscy współwłaściciele byli uczestnikami postępowania i ci uczestnicy w niekompletnym, w świetle art. 82 pr. rzecz., gronie zawarli ugodę co do przebiegu linii granicznej, to właśnie ze względu na powołany przepis prawny należy uznać ugodę za nieważną, ustalenie bowiem granicy nie należy ze względu na prawnomaterialne skutki do zakresu zwykłego zarządzania rzeczą wspólną. Sytuacji takiej nie dotyczą przepisy artykułów 43 i 44 k.p.n., które traktują o orzeczeniach zapadłych w postępowaniu niespornym i ich skutkach. Należy nadmienić, że reprezentowany tu pogląd wypowiedział już Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 15.VII.1960 r. 1 CR 431/60.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, orzekając z mocy art. 386 k.p.c. co do istoty, albowiem w ustalonym przez Sąd Powiatowy stanie faktycznym (w zasadzie niespornym) chodziło tylko o prawidłowe zastosowanie prawa materialnego, zaskarżony wyrok zmienił i powództwo uwzględnił.