Wojciszke B. (2002) „Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej.” – ROZDZIAŁ 2

Elementy wiedzy o świecie:

1. schematy poznawcze – organizacje naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów (wiedza uogólniona, wyabstrahowana z konkretnych doświadczeń)

o prototypowośćo – jest uniwersalną zasadą budowy schematów, zgodnie z którą rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy, najlepiej spełniający schemat i w tym sensie najbardziej idealny

o rodzaje schematów:

§ schematy osób (stereotypy) – schematy reprezentujące grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość§ (jak płeć§ , rasa, narodowość§ , religia, pochodzenie społeczne, zawód). Schematy takie są zwykle:

2. nadmiernie uproszczone, nadogólne (wszyscy członkowie grupy „są” tacy sami)

2. niepodatne na zmiany w wyniku nowych informacji

3. społecznie podzielane, stanowiąc element kultury jakiejś społeczności

§ skrypty – umysłowe reprezentacje zdarzeń, działań lub ich ciągów (reprezentuje typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań)

4. 3 warunki, które są potrzebne do skorzystania ze skryptu:

1) wykształcenie skryptu w umyśle, jako trwałego elementu wiedzy o świecie

2) zaktywizowanie skryptu w danej sytuacji

3) wejście w skrypt w roli jednego z jego aktorów

5. aktywizacja skryptu jest zjawiskiem szybko zanikającym, jeżeli nie jest ona niczym podtrzymywana (np. naszymi wyobrażeniami czy myślami)

§ schematy cech – nie odzwierciedlają ani „całych” ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności (np. inteligencja, uczciwość§ czy towarzyskość§ )

3. teorie potoczne – mogą to być ogólne teorie człowieka, lecz i teorie różnych jego własności, np. inteligencji czy charakteru moralnego

Funkcjonowanie wiedzy:

1. schematy:

o ułatwiają przetwarzanie dochodzących do nas z zewnątrz danych, a więc ułatwianie zrozumienia i pamięci zdarzeń

o ukierunkowują naszą uwagę i spostrzeganie na te cechy, na podstawie których możemy zorientowaćo się, czy dany obiekt jest czy też nie jest egzemplarzem schematu

o wpływają na rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów – przybiera to z reguły postaćo asymilacji: wieloznaczne dane zostają „podciągnięte” pod schemat, a w konsekwencji ta sama informacja może zostaćo różnie zrozumiana w zależności od tego, przez który jest interpretowana

o są także odpowiedzialne za selektywnośćo pamięci – lepsze zapamiętywanie informacji związanych niż niezwiązanych ze schematem (również sprzecznośćo danych ze schematem podnosi poziom ich zapamiętywania)

o błędy nadużycia schematu – „przypominanie” sobie takich danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, które jedynie wywnioskował, zaś oba te rodzaje danych są subiektywnie nierozdzielne i wydają się nam jednako dotyczyćo faktów

2. stereotypy:

o wraz z uprzedzeniami są przede wszystkim przejmowane od innych, a ich wyznawanie w dużym stopniu jest przejawem konformizmu i dostosowywania się do norm własnej grupy

o wraz z uprzedzeniami dotyczą w szczególności grup, na które własna grupa przenosi agresję, lub z którymi pozostaje w konflikcie

o są przejawem i konsekwencją procesów kategoryzacji (dzielenia ludzi na grupy czy rodzaje)

o ważną ich funkcją jest gromadzenie i przekazywanie wiedzy społeczności o różnych grupach, uproszczenie procesu przetwarzania informacji o nowo napotkanych osobach oraz obrona i/lub podwyższenie samooceny dzięki spostrzeganiu grupy własnej jako bardzie pozytywnej od innych grup

o umożliwiają także „zaoszczędzenie” operacyjnych zasobów umysłu, a dzięki temu lepsze wykonanie innych, równolegle rozwiązywanych zadań

o skłonnośćo do nich nasila ograniczenie zasobów, ponieważ posługiwanie się nimi jest możliwe nawet przy zasobach ograniczonych wskutek pośpiechu, zmęczenia czy równoległego wykonywania innych zadań

o wraz z uprzedzeniami często bywają dysfunkcjonalne, ponieważ przyczyniają się do zaostrzenia konfliktów społecznych, niesprawiedliwego traktowania jednostek czy marnowania talentów, jeżeli są posiadane przez osobę pochodzącą z grupy, której stereotyp wyklucza ten talent

3. konstruujące przetwarzanie informacji – „wkroczenia” informacji schematopodobnych we wspomnienia konkretnych zdarzeń czy osób i stanowią podstawowy przejaw generatywnego charakteru pamięci

o generatywny charakter pamięci – prototypy schematów są nie tylko identyfikatorami obiektów i zdarzeń, ale pełnią również funkcję zbioru standardowych, „zapasowych” cech egzemplarzy schematów, który służy uzupełnianiu reprezentacji napotkanego, konkretnego egzemplarza o cechy typowe, ale brakujące, bądź niezauważone przez spostrzegającego człowieka

2. fałszywe alarmy – polegają na nietrafnym rozpoznaniu informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i starej (znanej)

2. trafienia – poprawne rozpoznania informacji faktycznie już prezentowanej jako „starej”

5. efekt sprzeczności – lepiej pamiętane są dane nietypowe, niezgodne ze schematem (w przypadku jeżeli przez pamięć rozumieć procesy czystej reprodukcji danych (oddzielone od wnioskowania, czyli generowania danych ze schematów))

8. efekt zgodności – lepiej pamiętane są dane zgodne ze schematem (w przypadku jeżeli przez pamięć rozumieć sumę subiektywnych wspomnień czy wypowiedzi nt. przypominanego obiektu lub zdarzenia)

Drogi aktywizacji struktury:

1. o charakterze percepcyjnym czy też „odbodźcowym”, czyli będąca skutkiem zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego z tą strukturą

3. o charakterze „przedpercepcyjnym”, oznaczającym podwyższoną dostępność pamięciową jakiejś struktury wiedzy już w momencie wejścia człowieka w daną sytuację, a więc przed rozpoczęciem przetwarzania danych dochodzących z zewnątrz

o ta droga jest tym bardziej prawdopodobna:

§ im silniejsze jest subiektywne oczekiwanie pojawienia się w otoczeniu egzemplarzy tego schematu (oczekując złośliwości egzaminatora, skłonni jesteśmy interpretować§ jako jej przejaw nawet całkiem niewinny jego uśmiech)

§ im silniej egzemplarze tego schematu powiązane są z realizacją celów i motywów podmiotu (głodny człowiek zobaczy pomidora tam, gdzie najedzony widzi tylko niewyraźną czerwoną plamę)

§ im krótszy czas upłynął od poprzedniego zaktywizowania schematu (po wyjściu z wieczornego seansu w kinie więcej dostrzegamy potencjalnych rabusiów, jeżeli wyświetlano kryminał)

§ im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości (policjanci widzą więcej przestępców, a psychiatrzy więcej paranoików niż inni)

Uprzedzenie – negatywny lub (rzadziej) pozytywny stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami. Najczęstsze postaci uprzedzeń to:

1. etnocentryzm – odrzucanie osób należących do stereotypizowanej grupy – na podstawie samej przynależności do grup kulturowo i/lub rasowo odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych

2. rasizm (np. antysemityzm)

3. nacjonalizm

4. szowinizm

5. seksizm

Dyskryminacja – wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób należących do stereotypizowanej grupy – na podstawie samej przynależności do grupy, a nie indywidualnych właściwości danego człowieka

Stereotyp spiskowy – jego istotą jest przeświadczenie, że określona grupa obca dąży do zapanowania nad naszą grupą przez niejawne i podstępne działania. Grupa ta widziana jest więc jako dążąca do władzy i panowania nad światem za pomocą skrytych, choć dobrze skoordynowanych działań, zaś jej członkowie widziani są jako egoistyczni, popierający siebie nawzajem i bezwolni wykonawcy celów grupy.

Międzygrupowa asymetria językowa – polega na abstrakcyjnym opisie zachowań i zdarzeń stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej, a pozytywne – członków grup obcych

1. opis abstrakcyjny – opis w kategoriach trwałych cech („oni byli agresywni”)

2. opis konkretny – opis w kategoriach specyficznych zachowań i epizodów („krzyczeli i wygrażali”)

„Twarzyzm” – przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś wizerunku kobiety jako zdominowanego przez ciało

Teoria rzeczywistego konfliktu interesów – zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno dostępne lub skąpe dobra i stają się wrogami rozgrywającymi grę o sumie zerowej, tj. taką, gdzie wygrana jednej ze stron to przegrana drugiej strony

Teoria przeniesienia agresji – zakłada ona, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresję wywołaną frustracją, której sprawca nie może być zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany lub zbyt silny

Teoria kategoryzacji społecznych – wyjaśnia genezę stereotypów zakładając, iż są one ubocznym skutkiem skądinąd normalnego funkcjonowania ludzkiego umysłu – dzielenia napotykanych osób na kategorie i gromadzeniu o nich wiedzy

Nałożenie się kategoryzacji obiektów na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do dwóch konsekwencji:

1. wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych

2. spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych

Efekt jednorodności grupy obcej – spostrzegana jednorodność przedstawicieli grupy obcej (w niewielkim stopniu dotyczy grupy własnej), np. „oni (Chińczycy, Rosjanie itd.) są wszyscy tacy sami”

Minimalna sytuacja grupowa – zjawisko jednorodności grupy obcej zachodzące wtedy, kiedy podział na grupy ma charakter sytuacyjny i opiera się na zupełnie nieistotnych przesłankach

Faworyzacja grupy własnej – bardziej pozytywne oceny i zachowania kierowane na członków grupy własnej

Teoria tożsamości społecznej – zakłada ona, że:

2. ludzie mają skłonność do dzielenia napotykanych osób na kategorie

3. w przypadku społecznych kategoryzacji jedna osoba identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu (my), zaś pozostałe osoby identyfikują grupy obce

5. ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych

Motyw autowaloryzacji – skłonność do przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych grup społecznych

Hipoteza kontaktu – koncepcja modyfikacji stereotypów i uprzedzeń zakładająca, że ich źródłem jest niewiedza i brak kontaktu z grupami obcymi

Sposoby likwidowania uprzedzeń i stereotypów:

2. wzajemne kontakty i poznawanie się przez członków różnych grup: muszą być spełnione dwa warunki:

1. kontakt osób równych sobie statusem społecznym

2. kontakt w warunkach współpracy i współzależności

o kontakt powinien byćo wielokrotny i głęboki, tak by zawierał w sobie możliwości bliższego poznania i zaprzyjaźnienia się

o np. „klasa układanka” Elliota Aronsona i współpracowników polegająca na dzieleniu uczniów w klasie na zespoły w taki sposób, by w każdym znalazły się dzieci o różnym pochodzeniu etnicznym. Zespół otrzymuje wspólne zadanie, które może rozwiązaćo tylko pod wpływem wniesienia pewnego wkładu przez każdego członka zespołu. Wyniki: wyraźny spadek uprzedzeń etnicznych wśród uczniów. Metoda ta działa głównie wtedy, gdy współpraca kończy się sukcesem.

o kontakty międzygrupowe bardziej owocują redukcją uprzedzeń, gdy cieszą się pewnym wsparciem instytucjonalnym

3. rekategoryzacja – inspirowanie ludzi, by spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako „egzemplarze” szerszych kategorii, do których należy też i spostrzegający podmiot, albo przedstawicieli kategorii niewywołujących negatywnych uprzedzeń

4. świadoma kontrola uprzedzeń i stereotypów – powstrzymywanie się od tego, aby wpłynęły na nasze sądy i zachowania

o efekt sprężyny – wzrost wpływu stereotypu na spostrzeganie i zachowanie, gdy człowiek już przestaje się kontrolowaćo (efekt ten nie jest nieuchronny)

Błąd fałszywej powszechności – polega na przecenianiu stopnia rozpowszechnienia naszych własnych poglądów i zachowań

Heurystyki – uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać

Algorytm – niezawodna, choć często złożona metoda rozwiązywania problemu

Heurystyki formułowania sądów:

2. heurystyka dostępności – to ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze

o prowadzi do formułowania trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są łatwo dostępne pamięciowo

o prowadzi do wzrostu wpływu wywieranego na nasze sądy przez zdarzenia łatwo przypominane (choćo niekoniecznie częste), a więc: dramatyczne, konkretne i wyraziste, niedawne, wielokrotnie omawiane w mass mediach i lokalnie dominujące

o u jej podstaw leży subiektywne uczucie łatwości wydobycia jakiejś informacji z pamięci, a uczucie to może silniej wpływaćo na nasze sądy niż treśćo owej informacji

o często prowadzi do myślenia kontrfaktycznego – myślenia o tym, co mogłoby się zdarzyćo , choćo się nie zdarzyło, to zaś wpływa na nasze oceny i emocje. Ludzie angażują się w nie z dwóch powodów:

2. ponieważ w pewnych warunkach myślenie o jeszcze gorszym biegu wydarzeń niż ten, który nas dotknął, może nam pomóc w znoszeniu nieszczęść

4. ponieważ może ono przygotowywać ludzi do uniknięcia niepomyślnego biegu wydarzeń w przyszłości

5. heurystyka zakotwiczenia/dostosowania – polega na tym, że oceniając jakąś wartość liczbową (liczbę przypadków, częstość, prawdopodobieństwo) bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną (np. podawaną przez innych, liczbę) a następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i swej wiedzy

o jest przejawem ogólnej prawidłowości co heurystyka dostępności – prawidłowości, że przetwarzanie informacji i zachowanie są zdominowane przez wiedzę zaktywizowaną

6. heurystyka symulacji – to wydawanie sądu w oparciu o umysłową symulację (wyobrażenie) przebiegu zdarzeń

o efekt wyjaśniania – ludzie oceniają jakieś zdarzenie jako bardziej prawdopodobne, jeżeli zaangażowali się w dogłębne przemyślenie jego przyczyn

o złudzenie mądrości po fakcie – poczucie „z góry to wiedziałem” – pojawiające się po jakimś zdarzeniu przekonanie, że jeszcze przed zdarzeniem wiedziało się o jego nieuchronności

7. heurystyka reprezentatywności – to ocena przynależności obiektu do kategorii (klasy, rodzaju) na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii

o jest sensownym sposobem szybkiego odpowiadania na ważne pytanie – kto jest kim, czyli kto do jakiej grupy czy typu ludzi należy

o prowadzi do poszukiwania przyczyn zdarzeń w zdarzeniach do nich podobnych

1. heurystyka „jak to czuję” – brak przywoływania do świadomości wszystkich istotnych informacji i wybieranie drogi na skróty i wykorzystywanie bieżącego nastroju jako podstawę sądu

Obiekty wyraziste – to takie, które stanowią figurę na tle innych, wskutek tego, że są bardzo intensywne albo odróżniające się od innych, współobecnych obiektów, w szczególności z powodu statusu solisty

Wyrazistość – jest zjawiskiem powszechnym i ma wiele konsekwencji dla przetwarzania informacji:

1. osoby (i inne obiekty) wyraziste przyciągają więcej uwagi, wskutek czego są np. lepiej pamiętane

2. osoby są spostrzegane jak wywierające większy wpływ społeczny i bardziej przyczyniające się do osiąganych przez grupę wyników

3. osoby wyraziste są oceniane w bardziej krańcowy sposób

5. wyrazistość – głównie wywołana statusem solisty – decyduje o kategoryzacji spostrzeganego człowieka, a więc o tym, przez pryzmat jakiej struktury wiedzy informacja nt. tego człowieka jest przetwarzana

Efekt asymilacji – polega na przesunięciu oceny w kierunku informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst podwyższa ocenę, albo ujemny kontekst obniża ocenę

Efekt kontrastu – polega na odsunięciu oceny od informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst obniża ocenę, albo ujemny kontekst podwyższa ocenę

1. warunkiem koniecznym oby efektów jest jakiś stopień wieloznaczności ocenianego obiektu

2. o tym, czy kontekst doprowadzi do asymilacji, czy też do kontrastu, decyduje włączanie-wyłączanie informacji kontekstowej w umysłową reprezentację ocenianego obiektu

§ najważniejszym wyznacznikiem włączania-wyłączania jest wielkość§ różnicy między obiektem ocenianym a obiektami stanowiącymi kontekst

§ jeżeli różnica między kontekstem a obiektem ocenianym jest mała, to występuje asymilacja, jeżeli różnica jest duża – pojawia się kontrast

Zgodność pamięci z nastrojem – polega na tym, że w dobrym nastroju łatwiej jest zapamiętać, a także przypomnieć sobie informacje o charakterze dodatnim niż ujemnym, zaś w nastroju złym – odwrotnie

Zależność pamięci od stanu organizmu – polega na tym, że łatwiej sobie przypomnieć zdarzenia w stanie podobnym do tego, w jakim byliśmy w momencie zapamiętywania tych zdarzeń

Wpływ nastroju na wydawanie sądów:

2. nastrój jest czynnikiem decydującym o tym, czy przetwarzanie informacji ma charakter pobieżny i heurystyczny, czy też głęboki, dokładny i przemyślany

3. ludzie w dobrym nastroju bardziej pobieżnie przetwarzają informacje – silniej ulegają heurystyce dostępności, łatwiej popadają w skrypty, stereotypy i uprzedzenia, zaś w trakcie perswazji słabo rozróżniają między argumentami silnymi i słabymi

4. ludzie w nastroju negatywnym stają się bardziej uważni – mniej ulegają heurystykom i stereotypom, uwzględniając zindywidualizowaną informację nt. spostrzeganych osób, a w trakcie perswazji bardziej ulegają argumentom silnym niż słabym

Wojciszke B. (2002) „Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej.” – ROZDZIAŁ 11 (str. 376-417)

Grupa społeczna – to dwie lub więcej osób, które:

1. komunikują się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają, szczególnie w bezpośrednich kontaktach „twarzą w twarz”

2. mają poczucie przynależenia nawzajem do siebie (myślą o grupie „My”)

3. mają wspólny cel

3. zwykle grupa wykształca pewną strukturę (organizację wewnętrzną), którą można rozważać z punktu widzenia jej elementów (konkretnych osób lub ról do spełnienia) oraz mechanizmów integracyjnych, którymi są komunikacja i różnicowanie się statusu oraz normy i spójność grupowa

® krótko mówiąc, grupa społeczna składa się z 4 czynników, są to:

1. komunikacja – współpraca

3. tożsamość

4. cel

5. struktura

--------------------------------------------------------------

Struktura:

1. pozycja społeczna

2. status – prestiż

3. normy grupowe

4. interakcje

Spójność (atrakcyjność):

1. innych członków

2. wykonywanie zadania

3. całej grupy

Zachowania:

1. typowe/nietypowe

2. klimat emocjonalny

Wpływ:

3. większość mniejszość

--------------------------------------------------------------

Wsparcie społeczne – interakcje, dzięki którym ludzie nawzajem sobie pomagają oraz tworzą sieć kontaktów i związków spostrzeganych jako źródło akceptacji, troski i ewentualnej pomocy w razie potrzeby

Pozycje społeczne – miejsce w grupie związane z funkcją, jaką osoba je zajmująca spełnia wobec całej grupy

Rola społeczna – to pewne zachowania, których grupa oczekuje od osób zajmujących określoną pozycję w grupie. Role są zróżnicowane z uwagi na specjalizację zajęć i status (prestiż, jakim obdarzone są osoby w grupie i poza nią).

O trwałym charakterze grupy decyduje:

4. zróżnicowanie ról i statusu

5. normy grupowe – czyli podzielane przez grupę nakazy i zakazy co do sposobu postępowania, myślenia i odczuwania

o cechują się dużą trwałością, co wynika z ich licznych funkcji

Funkcje norm grupowych:

1. przyczyniają się do osiągania przez grupę założonych celów

2. decydują o trwaniu grupy

3. są tworzywem rzeczywistości społecznej

Mechanizmy różnicowania statusu w grupie:

1. interakcje (wzajemne oddziaływania)

2. komunikacja miedzy jej członkami

¯

Klasyczne badania Balesa (1950) nad procesem realizacji zadań przez małe grupy złożone z kilku nieznających się uprzednio osób. Efekt – rozwinięcie systemu klasyfikacji obejmujący niemal wszystkie rodzaje interakcji pojawiających się w grupie. Na system ten składają się 4 ogólne klasy interakcji:

1. pozytywne działania społeczno-emocjonalne

2. działania zadaniowe

2. wymiana informacji

3. negatywne działania społeczno-emocjonalne

Rodzaje specjalistów wykształcających się w spontanicznym przebiegu interakcji w małej grupie:

1. specjaliści społeczno-emocjonalni:

3. menedżerowie relacji społecznych, którzy inicjują większość pozytywnych zachowań społeczno-emocjonalnych (np. okazywania solidarności, redukowanie napięć i wyrażanie zgody)

5. rozpoczynają wymianę informacji, a choć sami nie inicjują działań zadaniowych, często bywają one do nich adresowane

6. są najbardziej przez grupę lubiani

2. specjaliści zadaniowi:

o menedżerowie działań zbliżających grupę do osiągnięcia celu

o inicjują działania zadaniowe i są głównymi adresatami próśb o informacje i sugestie rozwiązań, a także adresatami negatywnych działań społeczno-emocjonalnych (np. sprzeciw czy okazywanie napięcia)

o są zwykle uważani za osoby najbardziej przyczyniające się do osiągnięcia celów grupy

· wyłanianie się w/w specjalistów jest wyrazem różnicowania się statusu

Tendencyjna komunikacja informacji podzielanych – polega na tym, że przeciętny członek grupy częściej porusza w dyskusji i przekazuje innym te informacje, które oni już znają (a więc informacje podzielane), niż informacje, które posiada tylko on, a więc niepodzielane przez grupę (Stasser, 1992)

1. jest ponadto sposobem na podwyższanie własnego statusu w grupie:

o potwierdza kompetencje zadaniowe jednostki w oczach partnerów (i własnych)

o spotyka się z aprobatą i uznaniem członków grupy, którzy wzajemnie siebie wzmacniają w komunikowaniu tych właśnie informacji

Częstość dyskutowania informacji podzielanej i niepodzielanej przez innych w dyskusji grupowej:

2. skłonność do częstszego poruszania informacji znanej wszystkim niż znanej tylko jednej osobie rośnie wraz ze wzrostem liczby osób w grupie oraz jest większa przy instrukcji nakazującej ustrukturowanie dyskusji niż przy braku takiej instrukcji (Stasser, Taylor, Hanna (1989))

Spójność – suma sił skłaniających jednostki do pozostania w grupie (Festinger, 1950). Trzy główne siły:

4. atrakcyjność innych członków grupy

6. atrakcyjność wykonywanego wspólnie zadania (zaangażowanie w zadanie

8. atrakcyjność całej grupy, czyli jej prestiżu (duma grupowa)

Spójność grupy:

2. grupa jest tym bardziej spójna, im trudniej do niej wejść

o rytuały przejścia – obrzędy inicjacyjne i okresy wstępne wymagające od aspirantów dużych wysiłków finansowych (wkupienie się), fizycznych (zamiatanie korytarza szczoteczką do zębów) lub psychicznych (strach, upokorzenie)

3. im bardziej spójna jest grupa, tym skuteczniejsze są jej działania

5. samo zaangażowanie członków we wspólne działania bardzo znacznie nasila spójność grupy

8. ważnym mechanizmem utrzymania grupy i jej spójności są wzajemne wpływy wywierane na siebie przez członków grupy, w szczególności przez większość na mniejszość

Realność grupy – stopień, w jakim jej członkowie rzeczywiście stanowią grupę – utożsamiają się z grupą, która ma swoją historię, symbole, normy i wpływ na tożsamość i samoocenę członków

Uleganie – konformizm zewnętrzny, czyli publiczne powtarzanie opinii większości przy niekoniecznej prywatnej ich akceptacji

Miary uległości:

1. miary bezpośrednie – odnoszą się wprost do kwestii, której wpływ dotyczy

2. miary pośrednie – odnoszą się do kwestii treściowo powiązanych, ale nie identycznych z tą, której dotyczył wpływ

Konwersja (nawrócenie) – rzeczywista zmiana poglądów, niekoniecznie jednak ujawniana w opiniach publicznie głoszonych przez jednostkę

Wpływ mniejszości na większość może być skuteczny dzięki dwóm strategiom:

6. konsekwentne odstępstwo – mniejszość wywiera skuteczny wpływ, jeżeli jest silnie zaangażowana w swoje poglądy, jeżeli jest konsekwentna (nie zmienia swoich poglądów i prezentuje jednomyślność), jeżeli pozostaje otwarta na argumenty większości, choć potrafi publicznie i dobrowolnie stanąć w obronie własnych poglądów i nie ugiąć się pod presją (S. Moscovici (1980; 1985))

8. dwufazowa strategia działania mniejszości – w fazie 1 odstępcy zachowują swoje poglądy dla siebie, a na zewnątrz ulegają większości, w celu zyskania jej zaufania i akceptacji. Dopiero później, gdy nadejdzie właściwa chwila, ujawniają swoje poglądy sprzeczne z opiniami większości, którą łatwiej będą mogli przekonać dzięki uprzednio uzyskanemu zaufaniu.

· hipoteza Moscoviciego (1980) – podczas gdy wpływy większości wywołują uleganie, wpływy mniejszości wywołują konwersję

Wpływ mniejszości na większość cd.:

3. jednostki poddane wpływowi mniejszości zaczynają myśleć w bardziej twórczy, oryginalny sposób o przedmiocie sporu i kwestiach pokrewnych oraz potrafią samodzielnie znaleźć więcej poprawnych rozwiązań sporu

4. krótko mówiąc, znalezienie się w niezgodzie z mniejszością wywołuje bardziej kontrolowalne procesy przetwarzania informacji, podczas gdy znalezienie się w niezgodzie z opiniami większości wywołuje przetwarzanie bardziej automatyczne, częściej posługujące się heurystykami

Trzy różnice między mniejszością i większością (Maass, West, Cialdini, 1987):

1) Mniejszość2) jest z natury rzeczy bardziej wyrazista i jawi się jako figura na tle większości. W większym stopniu przyciąga uwagę, dzięki czemu jednostka bardziej świadomie przetwarza jej komunikaty, lepiej je pamięta, a efekty tych komunikatów są bardziej długotrwałe.

3) Mniejszość4) – przy porównaniu wszystkich innych czynników, takich jak status czy fachowość5) – jest mniej wiarygodna od większości: na ogół jakaś opinia wydaje się nam tym prawdziwsza, im więcej osób w nią wierzy.

Ø Badania nad perswazją przekonują natomiast, że ludzie w bardziej świadomy i zróżnicowany sposób przetwarzają komunikaty pochodzące z mało wiarygodnego źródła ( z wyjątkiem bardzo ważnych kwestii, które zawsze przetwarzane są z większą grupą). Natomiast przekazy z wiarygodnego źródła są częściej przetwarzane nieuważnie i za pomocą heurystyk, takich jak „im więcej argumentów, tym lepiej”, albo „im większy fachowiec, tym słuszniejsza opinia”. Znalezienie się w opozycji do większości wywołuje ponadto silniejsze pobudzenie emocjonalne (stres), niż znalezienie się w opozycji do mniejszości. Stres taki może byćØ na tyle silny, że będzie obniżał sprawnośćØ procesów umysłowych (zgodnie z prawem Yerkesa-Dodsona). Z kolei mniejsze pobudzenie wywołane znalezieniem się w opozycji do mniejszości może sprawnośćØ tę poprawiaćØ (również zgodnie z tym prawem).

6) Niezłomność7) mniejszości jest bardziej jednoznaczna, niż niezłomność8) większości. Kiedy mniejszość9) konsekwentnie głosi jakieś opinie, robi to wbrew presji większości – wbrew niebezpieczeństwu wyśmiania, odrzucenia czy agresji. A zatem głosi swoje poglądy, bo w nie wierzy. Kiedy tak samo konsekwentni są członkowie większości, nie jest już tak jasne, czy robią to dlatego, że w swoje poglądy wierzą, czy dlatego, że chcą uniknąć10) możliwych represji ze strony większości.

Dynamiczna teoria wpływu społecznego – zakłada, że mniejszość może przetrwać, jeżeli jest przestrzennie skupiona w gronach wzajemnie wspierających się elementów

Gronowy model zmian społecznych – pokazuje, w jaki sposób mniejszość może zwyciężyć większość (Nowak, Lewenstein, Szamrej, 1993).

3. wystąpienie tego efektu jest możliwe poprzez wprowadzenie czynnika zewnętrznego w stosunku do systemu, jaki stanowi mniejszość, większość i zachodzące między nimi wpływy

o w stylistyce zmiany opinii czy postaw, czynnikiem tym jest zróżnicowanie preferencji wykluczających się poglądów (Jeżeli pogląd mniejszościowy stanie się z jakichś względów bardziej preferowany, dotąd mniejszościowe „grona nowego” rozrastają się wskutek powtarzających się wpływów społecznych. Grona nowego łączą się w pasma i stopniowo zyskują dominację nad „starym”, niegdyś dominującym poglądem, którego zwolennicy jednakowoż nie zanikają całkowicie, lecz „okopują się” w przestrzennie skupionych gronach)

· Symulacje procesu odwracania nowo wprowadzonej zmiany społecznej wskutek ponownego odwrócenia atrakcyjności starych i nowych poglądów dowodzą ogromnej asymetryczności wielkości wpływu koniecznego do wprowadzenia nowego i przywrócenia starego. Podczas gdy wprowadzenie nowego wymaga kilkudziesięciu „aktów wpływu” (kroków symulacji), powrót do starego wymaga (przy ponownym odwróceniu atrakcyjności poglądów) jedynie kilku takich aktów.

Powody skuteczniejszego działania w grupach niż działania w pojedynkę:

2. działanie w grupie może zagrzewać uczestników do szczególnych wysiłków i wytrwałości, zarówno dzięki wzajemnemu naśladownictwu, jak i dzięki „duchowi grupy” podwyższającemu jej morale

3. działanie w grupie pozwala na wykorzystanie rzadko spotykanych umiejętności ważnych dla rozwiązania zadania, im większa grupa tym większa szansa, że znajdzie się w niej osoba obdarzona takimi umiejętnościami

5. bardziej sprawni członkowie grupy mogą kompensować niedostatki gorszych członków grupy

6. „co dwie głowy to nie jedna” – na wiedzę grupy składa się suma wiedzy jej członków, a ponieważ ci często dysponują różnymi informacjami nieznanymi pozostałym, grupa jest mądrzejsza od „uśrednionej” jednostki

10. członkowie grupy mogą wzajemnie stymulować się intelektualnie i korygować swoje błędne decyzje, tak więc wiedza grupy tworzy nową, lepszą jakość

¯

Co zdumiewające, znaczna część teorii i badań nad zadaniowym funkcjonowaniem grup dowodzi jednak czegoś wręcz przeciwnego – że działanie w grupie często prowadzi do pogorszenia wyników w porównaniu z działaniem w pojedynkę.

¯

Rozważania na podstawie trzech najlepiej zbadanych zjawisk dotyczących działań grupowych.

Trzy najlepiej zbadane zjawiska dotyczące działań grupowych:

1) facylitacja i hamowanie społeczne:

· efekt facylitacji społecznej (czyli ułatwienia społecznego) – wzrost poziomu wykonania zadań pod wpływem obecności innych osób

· efekt hamowania społecznego – spadek poziomu wykonania zadań pod wpływem obecności innych osób

Zajonc rozumował, że istotą zadań łatwych jest ich dobre wyuczenie, co

oznacza, że dominująca reakcja w ich przypadku jest reakcją poprawną.

Natomiast istotą zadań trudnych jest to, że wymagają one dopiero uczenia się, a dominująca reakcja ma charakter (jeszcze) niepoprawny. Obecność innych nasila więc w przypadku zadań trudnych reakcje niepoprawne i w rezultacie obniża poziom wykonania.

· obecność· innych podnosi poziom pobudzenia (czyli ogólnej mobilizacji organizmu) ponieważ:

1. wzrost ten jest wyrazem czujności i przygotowania do reakcji na potencjalne działania innych, pojawiających się w otoczeniu osób, nawet kiedy jednostka z nimi nie rywalizuje, ani nie spodziewa się po nich żadnych zysków lub strat (Zajonc, 1965)

4. pojawiający się inni wzbudzają w jednostce lęk przed oceną – ich obecność sygnalizuje perspektywę bycia ocenianym i możliwość oceny negatywnej

6. pojawienie się innych osób (czy osobników własnego gatunku) przyciąga uwagę, szczególnie wtedy, kiedy jednostka pragnie porównywać swoje wyniki z ich wynikami – powoduje to konflikt między koniecznością poświęcenia uwagi zadaniu, a poświęcania jej innym obecnym osobom

2) próżniactwo społeczne:

· efekt próżniactwa społecznego (efekt Ringelmanna) – im więcej ludzi równocześnie wykonuje jakąś pracę, tym gorszy rezultat uzyskują w porównaniu z tym, co wynikałoby z dodawania ich rezultatów uzyskiwanych indywidualnie. Efekt ten wynika:

o ze spadku indywidualnej motywacji

o niejako z twierdzenia teorii wpływu społecznego, że wpływ jest tym słabszy, im większa jest liczba osób, na które on się rozkłada

o z modelu kolektywnego wysiłku (S. Karau & K. Williams (1993)) – według tego modelu, wielkośćo motywacji do podejmowania wysiłków przez składające się na kolektyw jednostki zależy od trzech czynników:

1. przekonania, że wzrost własnego wysiłku pociąga za sobą wzrost poziomu wykonania całej grupy

2. przekonania o instrumentalności poziomu wykonania, czyli o tym, że wzrost poziomu wykonania grupy jest instrumentem powiększania jej zysków

3. przekonania o wielkości własnych korzyści, w tym oczekiwania jednostek, że zyski całej grupy przekładają się na ich własne zyski

U podłoża modelu leży założenie, że jednostka dąży do maksymalizacji własnych oczekiwanych zysków, zaś działanie w grupie stwarza co prawda okazję pojawienia się nowych dóbr (aprobata społeczna), ale może też na różne sposoby obniżać wymienione trzy przekonania.

· efekt kompensacji społecznej – w pewnych warunkach efekt próżniactwa społecznego ulega odwróceniu – podczas działania razem z innymi są osiągane wyższe wyniki niż w pojedynkę. Efekt kompensacji społecznej występuje, kiedy działająca razem grupa jest spójna, a jej członkowie spodziewają się po partnerach niskiego poziomu wykonania.

· rodzaje porównań:

1. porównania interindywidualne – kiedy różne grupy osób działają w pojedynkę lub razem z innymi

2. porównania intraindywidualne – kiedy te same osoby raz działają w pojedynkę, a raz wspólnie z innymi

· najważniejsze czynniki modyfikujące efekt próżniactwa społecznego (EPS):

Ta sama metaanaliza wykazała, że na wielkość EPS nie wpływał:

1. rodzaj wysiłku wymaganego od badanych (fizyczny, percepcyjny, umysłowy)

2. optymalizujący – maksymalizujący charakter zadania

3. addytywny – kompensacyjny rodzaj zadania

4. intra – bądź interindywidualny charakter planu eksperymentalnego

· burza mózgów – procedura generowania pomysłów razem z innymi

o warunkiem jej skuteczności jest rozdział tworzenia pomysłów od oceny ich jakości – zawieszenie krytyki cudzych i własnych pomysłów, nastawienie na tworzenie pomysłów licznych i nawet nieprawdopodobnych, zachęcanie do kombinowania i polepszania pomysłów

o jest zalecana jako technika nasilająca twórczośćo , choćo w rzeczywistości zmniejsza ona liczbę twórczych pomysłów, dlaczego? Odpowiedź tkwi w licznych czynnikach, które w normalnej sytuacji grupowej hamują produktywnośćo jednostek. Takim czynnikiem jest:

§ występujący mimo instrukcji lęk przed cudzą oceną własnych pomysłów oraz spadek indywidualnej motywacji przy nieidentyfikowalnym wkładzie jednostki we wspólny wynik (czyli podstawowy mechanizm próżniactwa społecznego)

§ zapominanie lub odrzucanie własnych pomysłów wskutek tego, że różni członkowie grupy nie mogą mówić§ równocześnie (oczekiwanie na własną wypowiedź)

§ równoczesne przetwarzanie danych o cudzych pomysłach i generowanie własnych – taka konieczność§ hamuje tworzenie pomysłów

§ konieczność§ myślenia o własnych pomysłach hamuje wysłuchiwanie cudzych i uleganie ich dobroczynnemu wpływowi (efekt następnego w kolejce, czyli spadek uwagi przykładanej do cudzej wypowiedzi i gorsze zapamiętanie jej treści przez osoby, które same bezpośrednio po niej mają się wypowiadać§ (Bond, 1985))

o dopiero skupienie uwagi na cudzych wypowiedziach (przez instrukcję zapowiadającą sprawdzenie stopnia ich zapamiętania) daje przyrost liczby grupowo produkowanych pomysłów i to tym bardziej, im więcej cudzych pomysłów jednostki wysłuchują podczas sesji (Dugosh i in., 2000)

o dlaczego mimo tego tak powszechne jest przekonanie o skuteczności burzy mózgów?

2. po pierwsze, sami uczestnicy takich sesji ulegają złudzeniu wzrostu produktywności – choć grupy produkują mniej pomysłów niż osoby działające w pojedynkę, uczestnicy tych pierwszych bardziej są przekonani o własnej produktywności

4. ponadto, posiadanie złej techniki (nasilania twórczości) jest lepsze od nieposiadania żadnej, a grupowe doświadczanie przeżyć jest dla ludzi po prostu cenniejsze i subiektywnie bardziej znaczące od wielu doświadczeń indywidualnych

6. uczestnicy burzy mózgów są z reguły przekonani o jej dobroczynnych skutkach, choć obiektywnych dowodów na rzeczywisty przyrost umiejętności zwykle brak

3) polaryzacja grupowa i syndrom myślenia grupowego:

· ryzykowne przesunięcie – grupy podejmują decyzje bardziej ryzykowne od pojedynczych osób (J. Stoner (1968))

· zjawisko polaryzacji grupowej – polega na zajmowaniu przez grupę stanowiska bardziej skrajnego od stanowiska jednostek, co przejawia się na trzy sposoby:

2. grupy podejmują bardziej krańcowe decyzje niż ich indywidualni członkowie działający w samotności

2. poglądy indywidualnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z innymi (pod warunkiem, że opinie wszystkich już na wstępie są podobne)

3. rywalizacja grupowa jest silniejsza niż rywalizacja indywidualna, np. wojny gangów prowadzą do większej liczby zabójstw niż indywidualne porachunki gangsterów

· współcześnie zjawisko polaryzacji grupowej znajduje dwa wyjaśnienia:

o koncepcja argumentacji perswazyjnej – upatruje powody polaryzacji w uzyskiwaniu przez jednostki od innych stałego wsparcia dla poglądu początkowo i nowych, przekonujących argumentów na jego rzecz (Burnstein, 1982)

o koncepcja porównań społecznych – upatruje powody polaryzacji w porównaniach, jakich między sobą dokonują członkowie grupy (Sanders, Baron, 1977)

· syndrom myślenia grupowego – jego istotą jest podejmowanie błędnych decyzji przez zespół wskutek tego, że wewnętrzna dynamika grupowa (głównie motywacja utrzymania spójności) przeważa nad motywacją do podjęcia decyzji merytorycznie zasadnych

1. warunki sprzyjające pojawieniu się tego syndromu:

§ silna spójność§ grupy

§ izolacja grupy od szerszego otoczenia

§ brak systematycznie stosowanych procedur poszukiwania i oceny rozwiązań

§ dyrektywny przywódca (silny i szanowany przez grupę)

§ silny stres w połączeniu z brakiem nadziei na inne rozwiązanie, lepsze od rozważanego

2. główne symptomy (objawy) syndromu myślenia grupowego:

1. złudzenie bezpieczeństwa własnej grupy i nadmierny optymizm („nic się nie wyda”)

2. przekonanie o moralnej wyższości własnej grupy (tamci są dzikusami, albo twórcami „imperium zła”)

3. angażowanie się grupy w kolektywne racjonalizacje (wyjaśnienia i usprawiedliwienia) podejmowanych działań oraz w stereotypizację oponentów (tamci są wszyscy tacy sami, jednoznacznie źli itd.)

4. silny nacisk na dysydentów, aby dołączyli w swych opiniach do reszty i nie zachowywali się jak zdrajcy, co prowadzi do autocenzury i złudzenia jednomyślności

konsekwencje:

5. niekompletny przegląd alternatywnych rozwiązań

6. niekompletny przegląd własnych celów

7. brak rozważań nad ryzykiem, jakie niesie preferowane rozwiązanie

8. tendencyjne poszukiwanie i ocena informacji

9. zaniechanie formułowania alternatywnych planów awaryjnych

Skład grupy i struktura zadania:

· skład grupy a skuteczność· działań grupowych:

3. ważna jest sama liczebność grupy – im liczniejsza grupa tym słabsza jej spójność i przestrzeganie norm grupowych, a tym większa szansa próżniactwa społecznego

4. liczy się rodzaj osób wchodzących w skład grupy – wysoki lub niski poziom wykonania zadania zależy od umiejętności poszczególnych jednostek w grupie, które to często się dodają do siebie

6. efekt addytywności – skuteczność, np. załogi czołgu jest tym wyższa, im więcej zawiera ona uzdolnionych członków

8. efekt interakcji – skuteczność, np. załogi czołgu wypada poniżej oczekiwań wskutek składu z nieuzdolnionych członków

·

Teoria Hulla-Spence’a – zakłada, że nasilenie popędu podnosi tendencje do wykonania reakcji dominującej w hierarchii reakcji wzbudzanych przez dowolny bodziec

Efekt interferencji Stroopa – pokazuje sposób, w jaki zautomatyzowane i nieintencjonalne procesy poznawcze (czytanie słów i przetwarzanie ich treści) mogą utrudniać procesy intencjonalne i kontrolowalne (nazywanie kolorów)

Strategie wyboru celu (badania Grażyny Wieczorkowskiej (1998):

· strategia punktowa – polega na tym, że już na wstępie odrzucamy liczne możliwości i budujemy wąską kategorię celów. Jej istotą jest:

1. dokładne precyzowanie celu

3. niechęć do zastępowania wybranego celu innym (chyba, że jest bardzo podobny)

4. silna frustracja w przypadku zablokowania realizacji wybranego celu

5. dokładne planowanie i przywiązywanie uwagi do szczegółów traktowanych jako ważne

§ cele realizowane są sekwencyjnie (po kolei), a przyjemność§ sprawia poczucie dokończenia konkretnego zadania

§ strategie punktowe są szczególnie skuteczne w środowiskach obfitych w zasoby umieszczone w dobrze znanych miejscach (gdzie możemy sobie pozwolić§ na poszukiwanie dokładnie tego, o co nam chodzi)

· strategia przedziałowa – polega na tym, że na wstępie akceptujemy szeroki zakres możliwości, spośród których ostatecznie wybieramy cel

§ cel jest zdefiniowany szeroko, w związku z czym zbędne jest dokładne planowanie i zwracanie uwagi na szczegóły (które są ważne z punktu widzenia jednej możliwości, ale nieważne z punktu widzenia innych również możliwych do zaakceptowania)

§ w przypadku zablokowania jednego celu człowiek przerzuca się na realizację innego, równoważnego

§ różne cele realizowane są równolegle, zaś przyjemność§ czerpana jest z poczucia, że posuwamy się w ogólnie pożądanym kierunku

§ strategie przedziałowe są szczególnie skuteczne w środowiskach ubogich w trudne do znalezienia zasoby (gdzie musimy zadowolić§ się czymkolwiek, co przypomina cel)

Władza jednostki – to jej zdolność do wywierania wpływu na innych minus zdolność owych innych do wywierania wpływu na jednostkę. Definicyjną cechą władzy jest więc asymetria wpływu – władza człowieka jest tym większa, im bardziej jego potencjalna możliwość wywierania wpływu na pozostałych członków grupy przekracza ich możliwość wywierania wpływu na niego.

Przywódca – osoba o największej władzy w grupie. Pozycję przywódcy osiągają osoby:

· o szczególnych cechach („urodzeni przywódcy” – teoria wielkiego człowieka)

· zachowujące się w pewien potrzebny grupie sposób (teoria behawioralna)

1. teoria stanów oczekiwanych (por. Wilke, van Knippenberg, 1996) – przyjmuje, że u podstaw wykrytego przez Balesa i Slatera (1955) wyłaniania się różnic statusu w kooperacyjnej grupie zadaniowej leżą oczekiwania jej członków. Koncepcja ta zakłada, że działająca grupa:

1. ma nadzieję na osiągnięcie celu

2. oczekuje, że niektórzy z jej uczestników bardziej się do tego przyczynią niż inni

3. identyfikuje tych uczestników

4. częściej do nich się zwraca i zachęca do podejmowania inicjatywy

5. częściej podporządkowuje się ich inicjatywom

Z obejmowaniem przywództwa koreluje:

1. inteligencja

5. męskość (aktywność, sprawczość i inne cechy wiązane ze stereotypem męskości)

6. ekstrawersja

7. dobre przystosowanie (brak objawów zaburzeń zachowania)

8. dominacja

Przywódcy:

1. mają też tendencję do większej towarzyskości, empatii i zrównoważenia emocjonalnego

2. są bardziej ambitni i skłonni do przejmowania odpowiedzialności za bieg wydarzeń

Szansa wyłonienia lidera rośnie gdy:

2. rośnie wielkość grupy

3. warunki zmieniają się w taki sposób, że osiągnięcie celu grupy wymaga kooperacji i koordynacji, wskutek samego wzrostu rozmiaru zadania lub konieczności specjalizacji

5. pojawia się współzależność społeczna, czyli indywidualne zyski członków grupy zależą od zachowania grupy i od pozostałych jej członków

8. pojawia się nierównomierność zysków poszczególnych członków grupy, a więc konieczność ustalania i egzekwowania zasad podziału zysków

9. pojawia się zewnętrzne zagrożenie dla realizacji celów grupy lub jej istnienia

10. grupa ma dostęp do jednostki dysponującej doświadczeniem w roli przywódcy

Style kierowania:

· demokratyczny – „uważający na innych” styl kierowania, czyli ugodowość· , orientacja na relacje społeczne, i skłonność· do zasięgania opinii podwładnych

2. styl zorientowany na relacje społeczne, jest skuteczny w warunkach umiarkowanie sprzyjających lub umiarkowanie niesprzyjających liderowi

· autokratyczny – koncentracja na zadaniu i produktywności w połączeniu z dyrektywnością, czyli tendencją do narzucania podwładnym własnej opinii

4. styl zorientowany na zadanie, jest skuteczny w warunkach bardzo sprzyjających (lider może sobie na wiele pozwolić z oparciem w akceptującej go grupie i wysokiej pozycji w hierarchii władzy, w zadaniach o jasnej strukturze) oraz w warunkach bardzo niesprzyjających (inaczej nastąpiłby rozpad grupy)

Zależnościowy model przywództwa – zakłada, że skuteczność demokratycznego lub autorytarnego stylu przywództwa zależy od tego, jak dalece sytuacja sprzyja liderowi, od stopnia w jakim kontroluje on sytuację

o stopień kontroli lidera nad sytuacją zależy:

§ przede wszystkim od relacji lidera z podwładnymi, a więc od stopnia, w jakim grupa akceptuje lidera, lubi go, szanuje i pozostaje lojalna

§ od struktury zadania – kontrola lidera rośnie gdy cele grupy są jasno określone, prowadzi do nich wiele dróg i istnieje niewiele akceptowalnych rozwiązań, a poprawność§ decyzji można łatwo sprawdzić§

§ od władzy lidera wyznaczanej wielkością nagród i sankcji, którymi on dysponuje oraz jego pozycją w zewnętrznej hierarchii władzy

Lider charyzmatyczny (transformacyjny) – lider który:

· głosi przesłanie wskazujące na potrzebę zmian (organizacji, społeczeństwa), przedstawia dalekosiężną, zwykle emocjonującą wizję nowego, lepszego porządku, budzi nadzieje na jej realizację i wielkie zaufanie w ludziach, którym przewodzi

· ma przyciągający uwagę styl i osobowość· , cechuje się dużymi umiejętnościami społecznymi, jak zindywidualizowane traktowanie ludzi, trafne odczytywanie znaczenia cudzych reakcji i sprawne manipulowanie wrażeniem wywieranym na innych

Pięć głównych podstaw władzy:

1) przymus – zdolność2) do wywoływania niepożądanych przez podwładnych stanów rzeczy lub pozbawiania ich stanów pożądanych (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony jest w stanie utrudnić3) im pracę, przydzielać4) gorsze zajęcia czy obrzydzić5) życie w miejscu pracy)

6) nagradzanie – zdolność7) do wywoływania stanów pożądanych przez podwładnych lub uwolnienia ich od stanów niepożądanych (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony jest w stanie wpływać8) na wysokość9) ich zarobków, dodatków i awanse)

10) prawomocność11) – zdolność12) do wywoływania u podwładnego poczucia obligacji i odpowiedzialności, opiera się na normach wyznawanych przez podwładnego (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony jest w stanie wzbudzić13) w nich poczucie obowiązku i skłonić14) do uznania słuszności stawianych im wymagań)

15) fachowość16) – zdolność17) do wywoływania w podwładnych przekonania, że przełożony jest ekspertem, wie lepiej, posiada wiedzę i umiejętności im niedostępne (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony jest w stanie merytorycznie im pomóc w wykonywaniu zadań)

18) akceptowanie – zdolność19) do wywoływania w podwładnych poczucia, że są akceptowani i doceniani przez przełożonego (mierzona przekonaniami podwładnych, że przełożony jest w stanie sprawić20) , by mogli się poczuć21) , że się liczą, są doceniani, akceptowani, lubiani i chwaleni za swą pracę)