Rozdział 1
Do końca lat XX w- Na początku psychologia zajmowała się rozwojem dzieci i młodzieży, ponieważ uważała dorosłość za koniec fazy rozwoju fizycznego i regres biologiczny.
Psychologia rozwoju ( balters, reese, lisitt)- rozwój przez całe życie, korzystne zmiany zarówno jakościowe jak i ilościowe, widoczny u większości, lub tylko niektórych, nie musi dążyć z góry do określonego celu.
Pojedyncza zmiana nie jest rozwojem, musi ona trwać względnie długo.
Helen Bee- 3 rodzaje zmian:
Zmiany uniwersalne -występują powszechnie i odnoszą się do każdego dziecka i dorosłego: zegar biologiczny i zegar społeczny
Zmiany wspólne- uczestnictwo w danej grupie determinuje zachowania jej członków.
Zmiany indywidualne- przeżycia jednostki, jej bagaż doświadczeń; okres krytyczny- wrażliwość na dany rodzaj doświadczeń i szczególnie efektywnie reaguje na dany rodzaj bodźców.
Czynniki rozwoju- Co powoduje że człowiek się rozwija ?
Natura- wyposażenie genetyczne, dojrzewanie
Interakcja- dopasowanie osoba/środowisko
Kultura- oddziaływanie środowiska materialnego i społecznego, uczenie się
Mechanizmy rozwojowe- jak człowiek się rozwija?
Tempo zmian- szybkie/ wolne, przyśpieczone/opóźnione
Dynamika zmian- czas trwania faz/etapów, specyficzny rytm
Charakter zmian- płynność/ skokowość, ciągłość/stadialność, lokalność/globalność
Efekty rozwoju- ku czemu człowiek się rozwija
Kierunek zmian- różnicowanie/porządkowanie, integracja/dezintegracja, strukturacja/restrukturacja, konstrukcja/dekonstrukcja
Sens/cel zmian- Samodzielność, Odpowiedzialność, Tożsamość, Dojrzałość
Teorie psychologiczne
Holistyczne - rozwój człowieka całościowo, bio- psycho- społeczny w powiązaniu z rozwijającym się otoczeniem :
Kulturowo- historyczna psychologiaI. Wygotskiego
Psychospołeczna teoria rozwoju ego E. Ericssona
Koncepcje sezonów życia D. Levinsona
Parcjalne - rozwój w jakimś wyróżnionym obszarze
Teoria rozwoju inteligencji J. Piageta
Teorie stadiów rozumowania moralnego Kolberga
Koncepcje psycholingwistyczne
Kryteria prawidłowego rozwoju
Charakter obiektywny
Formalny -zmierza ku równowadze, integracji, zróżnicowaniu, prawidłowej dezintegracji
Treściowy- zmierza ku osiąganiu tożsamości, dojrzałości emocjonalnej, odpowiedzialności
Charakter subiektywny - badacz poszukuje wskaźników w sferze przeżyć i poglądów jednostki
Modele zmiany rozwojowej
Liniowy - rozwój jako ciągły proces o charakterystycznym dla każdej jednostki tempie - zmiany ilościowe
Stadialny - rozwój jako proces skokowy (wyodrębnia stadia, fazy, etapy, kroki) - zmiany jakościowe i ilościowe
Cykliczno-fazowy - transformacja doświadczenia, nowe struktury powstają z elementów posiadanych i nowo nabytych (A. Brzezińska, s.237)
Wczesna dorosłość (20-35) - inicjacja
Wybór małżonka
Uczenie się współżycia z nim
Powiększenie własnej rodziny
Wychowywanie dzieci
Kierowanie domem
Podjęcie pracy zawodowej
Podjęcie obowiązków obywatelskich
Znalezienie odpowiadającej sobie grupy społecznej
Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie do zawodu
Podjęcie pracy zawodowej
Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości
Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich
Wypracowanie własnej filozofii życia
Sformułowania wizji własnej przyszłości
Nawiązanie stosunków z mentorem
Charakterystyka wczesnej dorosłości
Wzrost sprawności fizycznej oraz doskonalenie się niektórych funkcji
Aktywność skoncentrowana na pracy i rodzinie
Sprawność umysłowa (na podstawie testów) utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie
Istotną role w adaptacji do dorosłego życia odgrywa uznawany system wartości (po relatywizmie moralnym bardziej w kierunku praw uniwersalnych i zasad
Osobowość młodych dorosłych - podtrzymywanie i dopełnianie własnej tożsamości
Średnia dorosłość ( 30/35 do 60/65)- stabilizacja
Branie na siebie większej niż dotąd odpowiedzialności za ważne sprawy, większych niż w młodości obowiązków społecznych
Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja (główne zadanie rozwojowe tego okresu)
Nadanie własnemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym współmałżonkowi
Dalszy rozwój zawodowy, kierowanie karierą
Osiągnięcie zamierzonego standardu życia
Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci
Opieka nad starzejącymi się rodzicami
Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości
Charakterystyka średniej dorosłości
Plastyczny i potencjalny charakter tego okresu
Stan zdrowia może i najczęściej bywa dobry
Menopauza i andropauza
Czas największych osiągnięć zawodowych ale i często zmiana pracy
Funkcjonujące stereotypy wpływać mogą na starzenie się pozytywne, bądź negatywne
Przewartościowanie stosunków z rodzicami
Kryzys średniej dorosłości, syndrom opuszczonego gniazda
Niewielkie konsekwencje obniżania funkcji poznawczych dla procesu uczenia się
Rola inteligencji skrystalizowanej rośnie
Ważna rola edukacji w tym okresie życia i innych typów aktywności
Późna dorosłość (starość)- mądrość/dojrzałość
Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z emeryturą
Włączenie się do grupy rówieśników
Utrzymanie zainteresowań światem
Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych
Przystosowanie się do straty bliskich osób
Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci
Charakterystyka późnej dorosłości
Okres wieńczący całość wcześniejszych zmian
Zmiany w tym okresie dotyczą sfer: biologicznej (deterioracja), społecznej i psychologicznej (kryzys starzenia się i utrata dotychczasowych statusów)
Wielka rola samego pomiotu na rozwój
Funkcje psychiczne mimo ontogenetycznie określonych zmian są plastyczne
Adaptacja do starości wiąże się z mądrością pragmatyczną i transcendentną.
Przejawem mądrości transcendentnej jest równowaga psychiczna i brak lęku przed śmiercią
Zmierzenie się ze starością wymaga wcześniejszego przygotowania do niej
2 okresy przebywania na emeryturze (J. Marczak)
Okres I- zadowolenie z wolności, swobody dysponowania własnym czasem, uwolnienie od obowiązków
Okres II- po pewnym czasie, stabilizacja, dokonywanie podsumowań. Nie ma już tej świeżości co w I okresie, pozycja emeryta postrzegana w kategorii niskiej pozycji społecznej.
Typy zachowań emerytów
Praktyczny- wielość zadań, rodzina, przyjaciele
Zewnętrzny- nastawienie na społeczność i obywatelstwo
Samodzielny- działania intelektualne, artystyczne, krzyżówki
Według E. Ericssona, każda zmiana rozwojowa jest jednocześnie kryzysem, ponieważ wymaga ona przewartościowania, wprowadzenia wielu przekształceń, choćby organizacyjnych. Poradzenie sobie z taką nową sytuacją stanowi kolejny krok rozwojowy..
Napięcia i kryzysy w :
Wczesnej dorosłości
Świadomość powagi własnych wyborów i konsekwencje na dalszy bieg życia
Tendencja ucieczkowa, niechęć wkraczania w dorosłość, lęk - przedłużanie nauki, odroczenie zakładania rodziny
Rozwiązanie konfliktów- małżeństwo vs. Praca, praca vs dziecko itd.
Konflikt między własnymi planami i oczekiwaniami a rzeczywistością.
Średnia dorosłość
Refleksyjność dotychczasowych osiągnięć, podsumowanie w zakresie realizacji planów
Po 40-50 r.ż przybiera kryzys wieku średniego- spojrzenie wstecz i głęboka refleksja odnośnie życia, szukanie odpowiedzi o sens „biegu po…” ; w przypadku niezadowalającej odpowiedzi jednostka może podjąć radykalne zmiany (zmiana pracy, rozwód, rozstanie) lub popada w apatię, zniechęcenie.
Osoba zauważa pewne oznaki starzenia się i próbuje potwierdzić swoją własną formę i atrakcyjność fizyczną
Pogodzenie się ze zmienioną fizycznością (zmarszczki, nadwaga)
Na pograniczu średniej i późnej dorosłości- syndrom opuszczonego gniazda
Późna dorosłość
Przejście na emeryturę- czas krytyczny wymagający odnalezienia się i zmian przystosowawczych.
Pojawiają się choroby i dolegliwości- źle wpływają na stan psychiczny jednostki
Czasami zależność od innych
Utrata bliskich
W każdym z tych okresów chodzi o to samo- o panowanie nad sytuacją, o poczucie że można być sprawcą, a nie tylko pionkiem w rękach innych ludzi.
Obszary rozwoju człowieka dorosłego E. Sujak
Rozwój intelektualny
Rozwój emocjonalny: od dominowania uczciwości archaicznej do uczciwości wyższej
Rozwój stopnia udziału świadomości w działaniu
Rozwój potrzeb i ich wewnętrznej dynamiki jak np. sposób zaspokajania, przesunięcia w dominowaniu jednych potrzeb nad innymi
Rozwój systemu wartości i jego stabilizacja
Rozwój uspołecznienia człowieka (od „inni dla mnie” do „ja dla innych”)
Rozwój moralny jako rozwój sumienia
Rozwój myślenia refleksyjnego
Rozwój religijny
Zmiany w sferze fizycznej
Zmniejsza się pojemność życiowa płuc
Wydłuża się czas reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe,
Maleje masa mięśni i szybkość ruchów dowolnych
Słabnie wzrok, słuch, wrażliwość dotykowa, szybkość reakcji
Zmiany w sferze poznawczej
Dwa rodzaje inteligencji człowieka:
Inteligencja płynna- czyli wrodzona
Inteligencja skrystalizowana - rozwija się w wyniku procesu uczenia się, nabywania wprawy. Wyćwiczone czynności umysłowe, znajomość języka, posiadana wiedza.
około 25 roku życia inteligencja płynna osiąga szyt, później stopniowo i powoli maleje, kompensować można to inteligencją skrystalizowaną ( człowiek znając swoje słabości, może wypracować sobie strategie myślenia)
Czas reakcji a wiek -Zależność między zdolnością uczenia się a aktywnością intelektualną dorosłego. Brak wyzwań intelektualnych nie sprzyja sprawności intelektualnej jednostki
Pamięć mechaniczna a wiek- ważnym jest okreśeślenie własnych mocnych stron w procesie zapamiętywania i dobranie odpowiednich strategii uczenia się . podział pamięci na sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć to wielość rocesów- zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie, przypominanie, rozpoznawanie i uczenie się na nowo . Cechy pamięci: trwałość, szybkość, dokładność, gotowość do odtwarzania, pojemność.
W nurcie badań kognitywistycznych w sytuacji zdobywania wiedzy lub nabywania umiejętności wskazuje się trzy główne formy aktywności poznawczej: formuowanie celu uczenia się, uaktywnianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych, stosowanie strategii kontrolnych.
Zmiany w sferze osobowościowej
Starsi zainteresowani wspólnotą i nie tylko przejawianiem siły, co wpływaniem na siły tkwiące poza nimi
Wrażliwi na ból, ale i na różne przyjemności z życia jak jedzenie, muzyka, przyjazne kontakty społeczne
Wraz z wiekiem stają się mniej agresywni, a bardziej afiliatywni.
Starsze kobiety stają się bardziej władcze, chcą dominować.
Gould stwierdził, że rozwój osobowości człowieka dorosłego polega m.in. na uwalnianiu się od presji standardów roli męskiej i kobiecej, które od dzieciństwa wpływały na wybór określonych zachowań i celów.
Sugestie do nauczania i uczenia się dorosłych
Nauczyciel:
Powinien posiadać wiedzą dotyczącą zmian, którym podlega człowiek wchodzący w dorosłość.
Nie może nauczać starszych tak samo jak młodszych
Powinien dostosować tempo przekazu treści do możliwości dorosłych. Ważna jest ilość powtórzeń i dłuższy czas prezentacji treści kształcenia.
Utrudnienia i problemy pojawiające się w życiu człowieka, powinny być brane pod uwagę w organizacji procesu kształcenia dorosłych:
Brak czasu- nie są w stanie poświęcać tyle czasu na naukę co ludzie młodzi; odbywa się zawsze kosztem czegoś (np. czasu dla rodziny); stawanie przed wyborem nauka czy praca/ spotkanie z przyjacielem
Dłuższa przerwa w nauce, odwyknięcie od uczenia się, brak wprawy
Brak zainteresowania nauką lub określonymi treściami- trudności z przyswojeniem treści, które uznaje za nieprzydatne; nauczyciel powinien nie tyle przekazywać treści, co wzbudzać nimi zainteresowanie.
Złe nastawienie do uczenia się- wynik złych wcześniejszych doświadczeń, niepowodzeń w nauce. Nauczyciel powinien traktować starszych jako partnerów do rozmowy.
Motywacja do nauki- najczęściej podejmowane kształcenie, aby zwiększyć swoje szanse na rynku pracy. Traktują je instrumentalnie, jako narzędzie do osiągnięcia celu. Powinno odwoływać się do wewnętrznej motywacji dorosłych, wskazując na wartość nauki samej w sobie.
Nauczyciel powinien pamiętać w swojej pracy z dorosłymi o:
Uczyć można poprzez słuchanie wykładów jak i wykonywanie czynności. Nie należy jednak oczekiwać od uczestników, że nauczą się jedynie przez słuchanie.
Nauka przebiega lepiej, gdy treść nauczania ma odzwierciedlenie w rzeczywistości otaczającej uczestnika. Powinno nawiązywać się do doświadczeń uczestników, zarówno zawodowych jak i życiowych.
W celu ułatwienia organizowania wiedzy w system kognitywiści opracowali strategię uczenia się PQ4R, która może być wykorzystywana w celu przyswojenia obszernych partii materiału. Uaktywnia ona różne strategie poznawcze, przyczyniając się do lepszego rozumienia treści, tym samym trwalszego zapamiętywania.
Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z czynników, które warunkują zapamiętywanie i przechowywanie. Uczenie powinno łączyć się z miłymi doznaniami, korzystnym jest wprowadzenie elementów humoru. Łatwiej zapamiętuje się treści zgodne z przekonaniami i postawami jednostki
W celu poprawienia efektów uczenia się istotne jest posiadanie i wykorzystywanie wiedzy dotyczącej matapamięci, czyli zarówno ogólnych właściwości procesów pamięciowych, jak i właściwości pamięci danej jednostki. Dorosły na podstawie własnych doświadczeń powinien nabywać świadomość własnych predyspozycji i ograniczeń. Mnemotechniki poprawiające skuteczność zapamiętywania:
Akronimy- wymyślenie słowa/wyrażenia, w którym pierwsze litery odwołują się do zapamiętywania informacji. Np. PKP - polskie koleje państwowe
Akrostychy- tworzenie zdania, w którym pierwsze litery odnoszą się do listy, którą chcemy zapamiętać. Np. Anita Ucz Się AUS
Metoda miejsc- wizualizacja przedmiotu czy osoby, a następnie umieszczenie ich np. we własnym mieszkaniu
Wyobrażenia interakcyjne- łączenie niepowiązanych elementów za pomocą obrazów np. jądra migdałowe
Metoda słów-wieszaków- wykorzystanie przy uczeniu się określonego ciągu elementów znanej wyliczanki, wiersza czy tekstu
R.M. Gange- w procesie dydaktycznym powinny zostać zapewnione takie warunki zewnętrzne aby były korzystne dla procesów wewnętrznych. Np. powinno wykorzystywać się więcej czasu na wiedzę kontekstualną związaną z radzeniem sobie w realnych sytuacjach
Należy stosować techniki wzmacniające efekty nauczania. Uczestnik po jednej prezentacji nie zapamięta wiele, powinno być dużo powtórzeń
Stosowanie różnych metod pracy, co pozwoli wszystkim grupom uczniom opanować treści kształcenia (wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy)
Umiejętny dobór metod nauczania do określonych celów oraz treści podnosi efektywność uczenia się. Najlepiej mieszać te metody:
Wykład- nauczyciel powinien prezentować materiał w sposób jasny i uporządkowany, stwarzać możliwość zadawania pytań w trakcie wykładu (zniesienie bierności), powiedzenie na początku o czym będzie mówił, podsumowanie na koniec, mówić dynamicznie
Dyskusja- nauczyciel odpowiada za: kontrolowanie zgodności dyskusji z jej tematem, zachęcanie wszystkich uczestników do dyskusji, wyjaśnianie wszystkich dwuznaczności, podsumowanie wszystkich wypowiedzi uczestników po dyskusji
Pytania i odpowiedzi- metoda aktywizująca powinna być stosowana:
W fazie początkowej zajęć- sprawdzenie zasobu wiedzy i umiejętności słuchaczy, poznanie sposobów ich myślenia itd.
Gdy nauczyciel chce sprawdzić przyrost wiedzy w trakcie zajęć lub ponownie skoncentrować uwagę słuchaczy
W fazie podsumowującej zajęć bądź jako narzędzie ewaluacji po kilku spotkaniach
Pokaz. Demonstracja. Wizualizacja- przy stosowaniu ich należy pamiętać
Aby wprowadzić je w odpowiednim czasie, i żeby uwaga została nakierowana na odpowiednie elementy
O dynamice odbioru środków wizualnych, np. 15min film zaczyn się nudzić; nadmiar obrazków- chaos informacyjny
Zajęcia terenowe - możliwość skonfrontowania przyswojonej teorii z praktyką. Pozwala lepiej i trwalej zapamiętywać wszystkie przyswojone treści. Dominuje stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych, wiąże się to stale z rozwijaniem i pogłębianiem wiedzy.
RODZIAŁ II
Ewolucja pojęcia nauczyciela dorosłych
starożytność- kapłani, filozofowie, pisarze
średniowiecze- duchowni, zakonnicy, światlejsi rycerze, kupcy, rzemieślnicy, uczeni tworzących się uniwersytetów.
Oświata- oświata dorosłych jako celowa działalność na rzecz ludu i robotników- działacze społeczni - nie byli oni specjalnie przygotowani (pobudki religijne, charytatywne, samopomocowe itd.)
Anglia XIX w. - organizatorzy i nauczyciele edukacji początkowej, organizatorzy i opiekunowie zespołów samokształceniowych, organizatorzy zajęć klubowych i świetlicowych, oświatowi pracownicy pracownicy muzealni i biblioteczni
Dania- wychowawca szkoły ludowej o charakterze internatowym dla młodzieży pracującej i dorosłych
Polska
Pod zaborami
Okres międzywojenny
Po II wojnie światowej
Współczesne typologie pracowników edukacji dorosłych
Typologie pracowników oświaty dorosłych- Anna Wesołowska
Andragog- nauczyciel
Andragog- animator
Andragog- doradca
Dwie kategorie andragogów - M. Marczuk
Nauczyciel szkolnej edukacji dorosłych
B. Wojtasik- style w odniesieniu do doradztwa
nauczyciele szkół stacjonarnych- system klasowo-lekcyjny/ wykładowo- ćwiczeniowy- styl ekspert
nauczyciel szkół zaocznych- kierowanie samokształcenia styl: konsultant
nauczyciel szkół ekstremistycznych- wskazanie źródeł wiedzy, styl- spolegliwy opiekun
nauczyciel form przemiennych- styl: ekspert z konsultantem
L. Kopciewicz- cztery pozycje nauczyciela dorosłych w przestrzeni szkolnej
Rozczarowany patriarcha- starszy nauczyciel, tęskni na pozycją przedwojennego nauczyciela
Niegrzeczny chłopczyk- młody nauczyciel-
Matka - starsza pani,
Grzeczna dziewczynka- młoda nauczycielka
Nauczyciel pozaszkolnej edukacji dorosłych
A.Wesołowska
Andragog- nauczyciel
Andragog- animator
Andragog- doradca
Kargul - wśród pracowników kulturalno- oświatowych
Właściciele - Oprócz dział gastronomicznej- inspirują rozmaitą działalność art.- kult.
Instruktorzy- tradycyjne sekcje i zespoły w domach kultury
Animatorzy- autorskie formy aktywności, cel: pobudzanie do aktywności
Tadeusz Aleksander- pozaszkolna kadra edukacji ogólnokształcąca
Kierownicy placówek oświatowych i kultury, domów kultury, bibliotek
Instruktorzy prowadzący konkretną działalność edu i wych,
Organizatorzy i realizatorzy działalności kulturalno- oświatowej
Działacze społeczne i wolontariusze
ZADANIA I FUNKCJE ANDRAGOGÓW
Zadania
uczenie zdobywania wiedzy - jako środek- pomaga zrozumieć siebie i świat na tyle by godnie żyć; jako cel -czerpanie radości z rozumienia
uczenie się działania- nie tylko nabywanie kwalifikacji zawodowych, ale kształtowanie kompetencji
uczenie się harmonijnego działania- uczący się muszą poznawać i odkrywać innych, by podejmować realizację wspólnych celów
uczenie się życia- to troska o wszechstronny rozwój jednostki je jej ciała, intelektu wrażliwości, poczucia estetyki, osobistej odpowiedzialności i duchowej wartości
Funkcje- s. kaczor
Wychowawcza
Dydaktyczna
Działacze społecznego,
badawcza
społeczno- opiekuńcza
innowacyjna
Cz. Banach dodał jeszcze:
Środowiskowa
Socjalizacyjna
M. Malewski - koncepcje nauczycieli dorosłych
Nauczyciel artysta- kształcenie dorosłych jest sztuką twórczej adaptacji normatywnych zasad dydaktyki do wciąż zmieniających się i niepowtarzalnych właściwości, z których na czoło wysuwają się konkretność, innowacyjność, wrażliwość.
Nauczyciel popularyzator- udostępnia zasoby i źródła uczenia się, kształtuje umiejętność posługiwania się nimi i pomaga w organizowaniu samokształceniowej aktywności.
Nauczyciel krytyczny analityk -sceptycznie nastawiony do istniejącego łdu społecznego, zadanie: krytyczne analizowanie mechanizmów życia społecznego, budzenie w nich podmiotowości i dążeń emancypacyjnych
Doczytać strona 61
ROZDZIAŁ 3
Kompetencje andragoga
Kompetencje przedmiotowe (wiedza przedmiotowa- znajomość struktur edukacji dorosłych, znajomość przedmiotu nauczania)
Kompetencje metodyczno - pedagogiczne (wiedza praktyczna: wiedza dydaktyczna , z zakresu poradnictwa, z zakresu organizacji; dotycząca uwarunkowań pracy andragogicznej, dydaktyki dorosłych i metodyki pracy z dorosłymi)
Kompetencje menedżerskie (zarządzanie, organizowanie pracy, kierowaniem promowanie, prowadzenie interesów administrowanie,, doradzanie, itp.
Kompetencje społeczne i osobowościowe (wrażliwość, kreatywność elastyczność, tolerancja, otwartość empatia, cierpliwość, asertywność, szacunek dla innych, poczucie humoru, itp.)
Kultury edukacji dorosłych w Polsce:
Stara (rekonstrukcja; sprzed 1989 r.):
dominacja szkolnej edukacji dorosłych,
zamknięte programy nauczania,
dominacja technologicznego modelu pracy edukacyjnej,
kontrolowany rozwój jednostki;
Quasi - nowa (diagnoza; po 1989 r.):
wolny rynek usług edukacyjnych,
otwarte programy kształcenia,
większy udział humanistycznego modelu pracy edukacyjnej,
uczestnik jako klient;
Nowoczesna (postulacja) - „nowi” uczniowie potrzebują „nowych” nauczycieli w „nowych ośrodkach” socjalizacji.
Kultura organizacji w kategoriach antropologicznych - materialne, niematerialne i symboliczne elementy życia:
komponent materialny wiąże się z podstawami niematerialnymi (wartości, filozofia, ideologia). W odniesieniu do edukacji powinny one wpływać na to, co się dzieje w szkole, wygląd budynku, propagowane wzorce, ceremonie i symbole oraz formułować ich uzasadnienie;
komponent niematerialny i symbolizm uzewnętrzniają się na poziomie:
werbalnym/konceptualnym: cele ogólne, program kształcenia, język, metafory, mity i anegdoty, bohaterowie organizacji, struktury organizacyjne,
wizualnym: warunki materialne, szkolne pamiątki, herby i motta, mundurki,
behawioralnym: rytuały, ceremonie, nauczanie i uczenie się, procedury działania, nagrody i sankcje, pomoc psychologiczna i socjalna, procedury dla kontaktów z rodzicami i lokalną społecznością.
Kulturę organizacyjną można odnosić do różnych zakresów funkcjonowania systemu oświaty i wychowania. Możemy wyróżnić:
kulturę organizacyjną poszczególnych typów instytucji oświatowych,
konkretnych rad pedagogicznych i indywidualnych nauczycieli,
zespołów uczniowskich i samych uczniów,
dyrektorów, administracji, całego zarządzania oświatą.
Kultura organizacyjna w odniesieniu do procesu kształcenia dotyczy form i czasu trwania przedsięwzięcia edukacyjnego oraz organizacji uczenia się:
planowanie (program kształcenia),
przygotowanie (dobór treści i metod),
realizacja (sposób komunikowania się nauczycieli i uczniów).
Kultura indywidualna to styl, treści i strategie uczenia się jednostki.
Stara kultura edukacji dorosłych
Podstawa - statyczne, jednorodne, proste i bezpieczne otoczenie, nie sprzyjające różnicowaniu się form oświatowych ani ich innowacyjności.
W kulturze organizacyjnej dominowały formy szkolnej edukacji dorosłych z jednoczesnym celowym ograniczeniem form pozaszkolnych, szczególnie ogólnokształcących, co miało swoje ideologiczne uzasadnienie.
Dominacja szkolnej edukacji dorosłych -> centralne programy kształcenia -> encyklopedyzm i uniwersalizm treści kształcenia.
Charakter zamknięty programów, cel - wyposażenie uczniów w wiedzę wystarczającą na całe życie.
Podstawa procesu dydaktycznego - nieuwzględnianie doświadczeń i potrzeb uczących się dorosłych, obiektywny charakter wiedzy, metody podające, które gwarantowały nadrzędność nauczyciela wobec ucznia. Brak miejsca na indywidualne projekty uczenia się.
Perspektywa indywidualna uwzględniana marginalnie.
Uczestnikami edukacji: oddelegowani z zakładów pracy robotnicy, całe grupy zawodowe (milicjanci) w celu podniesienia poziomu wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych. Od strony organizacyjnej mogli oni liczyć na: redukcję godzin pracy, urlopy edukacyjne, delegacje na pokrycie kosztów podróży.
Quasi - nowa kultura edukacji dorosłych
Pod wpływem przesilenia politycznego 1989 r. polska oświata otworzyła się na przemiany społeczne, kulturowe i technologiczne.
W perspektywie organizacyjnej - edukacja dorosłych ulega zmianie pod wpływem uwolnienia oświaty o ideologicznych wpływów państwa.
Kształtuje się wolny rynek usług edukacyjnych i pojawiają się inni organizatorzy edukacji dorosłych (organizacje społeczne, fundacje, osoby fizyczne, itd.).
Mocną pozycję zachowały placówki o tradycjach sięgających starej kultury (zakłady doskonalenia zawodowego i centra kształcenia ustawicznego).
Utrwala się nierównomierne rozłożenie instytucji edukacji dorosłych.
Po wejściu do UE - dynamiczny rozwój sektora zawodowej edukacji pozaszkolnej.
Uczestnictwo dorosłych w edukacji ilustrują dane zawarte w Niebieskiej Księdze Polskiego Forum Strategii Lizbońskiej.
Z edukacji dorosłych częściej korzystają kobiety, a uczestnictwo maleje wraz z wiekiem.
Stosunkowa wysoka jest popularność samokształcenia.
Motywy podejmowania dokształcania są zróżnicowane ze względu na fakt posiadania zatrudnienia. Osoby pracujące - ze względów zawodowych, osoby bezrobotne (znacznie częściej niż pracujące) - ze względów społecznych i osobowych, w mniejszym stopniu doskonalenie kwalifikacji zawodowych (raczej zdobycie pierwszych kwalifikacji, ich zmiana, a także zainteresowania własne).
Pozytywna ocena korzyści wynikających z kształcenia. Oceny bardziej surowe w przypadku bezrobotnych.
Największymi barierami uczestnictwa w edukacji jest brak czasu wolnego w przypadku osób pracujących oraz ograniczenia finansowe, silnie odczuwane zwłaszcza przez bezrobotnych.
Kształcenie ustawiczne w Europie 2002 (osoby w wieku 25 - 64 lata, 4 tygodnie nauki) - Polska na 4 miejscu od końca ze wskaźnikiem 4,3.
Mimo otwartości na teorię i praktykę zagraniczną mamy do czynienia w Polsce z utrwalaniem starego porządku w instytucjonalnym systemie edukacji dorosłych, chociaż nowy stoi u drzwi:
w oraz większym stopniu praca i nauka ulegają zjednoczeniu,
nauka staje się procesem na całe życie,
uczenie się nie jest już związane wyłącznie z murami szkół i uniwersytetów,
niektóre instytucje szkoleniowe podejmują różnorodne działania w celu przestawienia się na nowe tory funkcjonowania, jednak efekty tych wysiłków są niewielkie,
w celu stworzenia uczących się organizacji niezbędny jest wysoki stan świadomości przedsiębiorstw,
nowe środki komunikacji i przekazu mogą w zasadniczy sposób przyczynić się do przemiany systemu edukacyjnego oraz stworzenia infrastruktury do pracy i nauki na miarę epoki gospodarki cyfrowej.
Nowoczesna kultura edukacji dorosłych
polska oświata nie jest przygotowana na współczesne przemiany cywilizacyjne, zbyt powoli reaguje na nie, koncentruje się nadal na zaspakajaniu tradycyjnych potrzeb.
Beata Przyborowska postuluje: „Nowi uczniowie” potrzebują kształcenia przez „nowych nauczycieli” w „nowych ośrodkach socjalizacji”.
„Nowi uczniowie” - grupa heterogeniczna, która charakteryzuje się zróżnicowanymi, zmiennymi i coraz bardziej złożonymi potrzebami edukacyjnymi, zarówno o charakterze instrumentalnym, jak i autotelicznym. Edukacja to aktywność, która ma umożliwić bezpieczne bycie w świecie „tu i teraz”. Postulat - uczyć się wszędzie i zawsze, ale bez większego wysiłku i zaangażowania.
„Nowi nauczyciele” - mają pełnić funkcję doradcy i animatora samodzielnego procesu uczenia się swoich podopiecznych. Rezygnacja z funkcji eksperta przekazywanej wiedzy na rzecz specjalisty metod nauczania i uczenia się.
„Nowe ośrodki socjalizacji” - organizacje o wysokim potencjale innowacyjnym, które odznaczają się następującymi parametrami:
powiązania ze środowiskiem - granice między organizacją i otoczeniem są otwarte, między nimi istnieje stała wymiana informacji i współpraca,
warunki wejściowe - organizacja ma umiejętności pozyskiwania i gospodarowania wszystkimi zasobami; dominujący czynnik w procesach przetrwania to zasoby niematerialne - ludzie - ich wiedza, umiejętności i kreatywności,
procesy transformacyjne - organizacja ma jasne, sprecyzowane cele;
warunki wyjściowe - oferuje nowe produkty;
środowisko pracy - odpowiada potrzebom członkom organizacji; umożliwia praktykowanie uczenia się w toku normalnej pracy.
pod wpływem zarysowanej koncepcji nowoczesnej kultury edukacji dorosłych mogą zajść zmiany, które grożą dezinstytucjonalizacją oświaty dorosłych.
Mimo wszystko, w nowoczesnej kulturze edukacji dorosłych na pierwszy plan wysuwa się jej indywidualna perspektywa: czyli znajomość uczestników edukacji, ich potrzeb, możliwości, barier, stylów uczenia się, by skutecznie pomagać w osiąganiu samodzielnie wytyczonych celów, co implikuje wiedzę na temat:
zmiennych społeczno - demograficznych i strukturalnych (wiek, poziom wykształcenia, zarobki, zawód),
zmiennych związanych z nabytym doświadczeniem i wcześniejszą nauką, włącznie z przyczynami uczestnictwa w programach nauczania oraz rodzajami motywacji,
cech osobowościowych,
zmiennych sytuacyjnych,
zmiennych środowiskowych.
Kluczowym momentem jest różnorodność miejsca, czasu, mediów oraz aranżacji dydaktycznej procesu nauczania i uczenia się.
ROZDZIAŁ IV
Modele pracy edukacyjnej z uczeniem dorosłych i obszary edukacji - podstawowe różnice.
Kryteria różniące |
Model technologiczny Edukacja formalna (szkolna) |
Model Humanistyczny Edukacja przedszkolna (pozaszkolna) |
Model Krytyczny Edukacja nieformalna (powszechność) |
Najważniejszy problem społeczny |
Rozwój społeczny |
Indywidualna świadomość |
Operacyjne warunki życia |
Ontologia człowieka |
Istota poznająca |
Istota działająca |
Istota wolna |
Kluczowa wartość |
Demokracja, dobrobyt |
Samorealizacja |
wolność |
Kontekst edukacji |
Struktura społeczna |
Indywidualna osobowość |
„Ja” w społeczeństwie |
Ideał edukacji |
Zaangażowanie społeczne, odpowiedzialność w rolach |
Zintegrowana osobowość |
Orientacja emancypacyjna |
Rola nauczyciela |
Przewodzenie |
Podtrzymywanie uczenia się |
Budzenie świadomości |
Zadanie nauczyciela |
Transmisja wiedzy |
Konstruowanie kompetencji |
Kwestionowanie tożsamości |
Charakter edukacji |
Nauczanie |
Uczenie się |
Krytyczna refleksja |
Metody nauczania |
Dydaktyczne (podające) |
Uprzystępnianie |
Sokratejskie (dialogowe) |
Rola doświadczenia życiowego słuchaczy |
Bezwartościowe („wiedza zamiast doświadczenia”) |
Potencjalne źródło uczenia się |
Podstawowe źródło smomwiedzy |
Pozycja nauczyciela |
Dominacja |
Partnerstwo |
Służba |
Odpowiedzialność |
Nauczyciel |
Nauczyciel, słuchacze |
Uczący się |
Kryteria efektywności |
Reprodukcja wiedzy |
Umiejętność rozwiązywania problemów |
Zdolność do zmiany życia (emancypacja) |
MODEL TECHNOLOGICZNY
Zasady dydaktyczne - zwracanie uwagi na:
Poglądowość (bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk)
Przystępność (przechodzić od tego co bliższe do tego co dalsze, od tego co łatwiejsze , do tego co trudniejsze, od tego co znane, do tego co nie znanie, różnicować temp nauki)
Systematyczność (podział materiału, kolejność logika, pokazywać powiązania, itp.)
Świadome i …
Kształtowanie umiejętności uczenia się (odpowiednie techniki, metody pracy)
Łączenie teorii z praktyką
Wykorzystywanie doświadczeń osób dorosłych
Indywidualizację i zespołowość
Trwałość wiedzy (prosta struktura myśli, przejrzystość treści, wielokrotne powracanie do głównych tez)
Ustawiczność kształcenia (wdrażać do samokształcenia)
MODEL HUMANISTYCZNY
Warunki uczenia się |
Zasady nauczania |
Słuchacze odczuwają potrzebę uczenia się |
|
|
|
|
|
|
|
Środowisko edukacyjne charakteryzowane poprzez komfort fizyczny, szacunek i wzajemne zaufanie, wzajemną samopomoc, wolność wypowiedzi i akceptacje różnic |
|
|
|
|
|
|
|
Słuchacze postrzegają cele uczenia się, jako własne |
|
Słuchacze akceptują poziom odpowiedzialności za planowanie i potrzebę uczenia się i angażują się w te procesy |
|
Słuchacze aktywnie uczestniczą w procesie kształcenia |
|
Proces uczenia się jest opierany na doświadczenia uczestników procesu edukacyjnego |
|
|
|
|
|
Uczący się oceniając postęp w zakresie osiągania założonych celów |
|
|
|
MODEL KRYTYCZNY
Zorientowany na grupy docelowy
Podnoszenie jakości życia
Zwolennicy tego modelu uważają, że dwa poprzednie niczym się nie różnią od siebie, bo w pierwszym dorośli wpisani są z świat dominacji i panowania przy pomocy wiedzy obiektywnej. Drugi oferuje to samo tylko na zamówienie samych słuchaczy.
Zadaniem krytycznie nastawionych nauczycieli jest przerywanie tego zaklętego kręgu poprzez transformację treści do świadomości ludzi dorosłych
Model zorientowany na uczestników, zorientowany na pracę nad wzorami interpretacyjnymi - dyskusja, dialog, prowadzi do potrzymania lub wypracowania własnych poglądów
Integracji ogólnej, obywatelskiej, zawodowej edukacji (rozpoznawanie związków i zależności z otaczającą rzeczywistością)
Wpływu emocji na proces kształcenia (emocje mogą pomagać i blokować uczenie się, uświadomienie sobie tych emocji)
Zorientowania dorosłych na działanie (współodpowiedzialność za proces uczenia się, włączenie do praktycznych działań, projektów)
Dostosowanie języka zajęć do odbiorcy
Skrzyżowania perspektyw uczenia i nauczyciela (chęć wzajemnego zrozumienia, elastyczność, przyjęcie innych wzorów interpretacji)
Zorientowania na cele uczenia się (wspólne ustalanie i realizowanie celów uczenia się)
Konfrontacji z treściami kształcenia (dyskutowanie konkretnych koncepcji, treści, teorii)
Samokształcenia
Estetyzacji
Ekonomiki czasu (czas uczenia się jest odskocznią od codzienności, strukturyzuje życie np. seniorów, grup wykluczanych)
Dopuszcza prawdopodobieństwo błędu
Wykorzystania humoru
Wzbudzaj motywacje ucznia dorosłego poprzez:
Skupianie jego uwagi (dobrze dobrana metodyka)
Zarządzanie czasem
Wzmacnianie jego pewności siebie
Omawiaj stosowane metody
Powtarzaj, podsumowuj, puentuj i proś o to uczestników
Wydobywaj doświadczenia ucznia i traktuj je jako wartościowe źródło wiedzy
Interpretuj popełniane błędy jako cenne dla procesu uczenia się (odpersonalizuj je)
Podkreślaj współodpowiedzialność ucznia za proces uczenia się
Dorośli uczą się szybciej gdy:
Mają poczucie sensu tego co robią, sens cel idea
Kiedy pozwala się im na błędy
Gdy nowe informacje wiąże się z poprzednimi
Otrzymują jasną informację zwrotną
Gdy są szanowani i wysłuchani
Gdy są w stanie kontrolować proces uczenia się
Gdy potrzeba wiedzy jest natychmiastowa
Gdy mogą się zaangażować i być aktywni
Gdy mają czas na przemyślenia
Gdy atmosfera na zajęciach nie jest stresująca i gdy jest miła
Gdy istnieje odpowiednia aranżacja przestrzeni
Daję się dużą swobodę a nauczyciel jest facylitatorem (pomagającym ale nie zastępującym)
Rozdział 9
NOWE PERSPEKTYWY W ANDRAGOGICE
Nowe perspektywy w andragogice wyznaczają kluczowe reguły andragogicznej. Wyróżniamy 6 takich reguł:
Potrzeba informacji, czyli „uczeń musi wiedzieć”.
Samokształcenie.
Uprzednie doświadczenia ucznia.
Gotowość do uczenia się.
Orientacja na uczenie się i rozwiązywanie problemów.
Motywacja do uczenia się.
„UCZEŃ MUSI WIEDZIEĆ”
Kluczowa reguła andragogiki mówi o tym, że dorośli „muszą wiedzieć dlaczego” zanim zaangażują się w uczenie. Ważne jest włączanie ich we wspólny proces planowania ich uczenia się. Czyni to cały proces bardziej efektywnym, zaspokaja potrzebę informacji oraz odwołuje się do ich koncepcji bycia niezależnym uczniem. Wskazuje się na 3 wymiary potrzeby informacji: jak uczenie będzie realizowane, jaki rodzaj uczenia będzie się występował i dlaczego uczenie się jest ważne.
Zaangażowanie uczestników szkoleń w planowanie wzmacnia proces uczenia się.
3 podstawowe obszary, w których dorośli potrzebują informacji i zaangażowania przed rozpoczęciem procesu uczenia, to: jak, czego i dlaczego się uczyć.
SAMOKSZTAŁCENIE
W literaturze spotykamy dwie koncepcje samokształcenia:
- rozumiane jako samodzielne kształcenie - uczeń jest w stanie przejąć kontrolę nad mechanizmami i technikami uczenia się w konkretnej dziedzinie
- dotyczy obszaru osobistej autonomii nazywanej autodydaktyką, autonomia oznacza tu przejęcie kontroli nad celami uczenia się i uczeniem w ogólności; prowadzi to do wewnętrznej zmiany świadomości - pozwala uczącemu na swobodę w stawianiu pytań o treści kształcenia
Te dwa wymiary samokształcenia są od siebie niezależne, bo nie każdy kto wybiera samokształcenie musi cechować się wysokim poziomem autonomii i odwrotnie.
Uczniowie w danych sytuacjach prezentują odmienne zdolności i różna preferujcie co do uczenia się, samokształcenie się jest sytuacyjne, a zadaniem nauczyciela jest dopasowanie stylu nauczania się do uczniów.
Z uwagi na zróżnicowany poziom autonomii wśród uczniów zadaniem nauczyciela jest nadanie sytuacji edukacyjnej takiej struktury, która będzie respektowała doświadczenia wszystkich uczniów.
Garisson - ogólny model samokształcenia, oparty na 3 komponentach:
- samodzielne zarządzanie (kontrola)\
- motywacja (rozpoczęcie uczenia się i wykonywania zadania)
- monitorowanie postępów (odpowiedzialność)
Jego zdaniem edukacja dorosłych skupia się tylko na 1 komponencie. Natomiast organizatorzy edukacji dorosłych muszą zwracać uwagę na wszystkie 3 komponenty.
Czynniki, które jednostka rozważa, decydując się na samokształcenie, w danych okolicznościach: styl uczenia się, wcześniejsze doświadczenia uczeniu się, orientacją społeczną, skuteczność, wcześniejsza socjalizację w zakresie uczenia się i poczucie umiejscowienia kontorli.
UPRZEDNIE DOŚWIADCZENIA UCZNIA
Ch. Argyris - wyróżnia 2 rodzaje uczenia się: pojedynczą pętlę i podwójną pętlę.
Pojedyncza pętla - mamy do czynienia z nią w tedy, gdy uczenie się pasuje do uprzednich doświadczeń i systemu wartości, umożliwiając uczniowi automatyczną reakcję.
Podwójna pętla - dotyczy sytuacji, w których uczenie się nie pasuje do uprzednich doświadczeń czy schematów. Wymaga to od ucznia fundamentalnej przebudowy i zmian schematów myślowych.
Donald Schon - mówi o wiedzy w działaniu i refleksji w działaniu.
Wiedza w działaniu, to zdolność do automatycznych reakcji na bazie schematów myślowych, co umożliwia skuteczne działanie w codziennych sytuacjach.
Refleksja w działaniu, to proces namysłu w trakcie działania doprowadzający do wyeliminowania tych schematów myślowych, które okażą się już nieskuteczne i wytworzenia nowych.
Teorie przetwarzania informacji, mówią że uprzednia wiedza działa jako filtr w procesie uczenia się, sterując natężeniem uwagi. Oznacza to, że uczeń będzie bardziej skoncentrowany na uczeniu się, jeżeli będzie ono zgodne z jego uprzednią wiedzą i schematami, natomiast mniej uwagi poświęci uczeniu się w sytuacji, która nie pasuje do uprzednich doświadczeń.
GOTOWOŚĆ DO UCZENIA SIĘ
Dorośli osiągają gotowość do uczenia się, gdy ich sytuacja życiowa narzuci potrzebę zdobycia nowej wiedzy.
Pratt - model wyjaśniający wpływ okoliczności życiowych na gotowość dorosłych do uczenia się oraz gotowość do doświadczania, uczenia się typu andragogicznego.
Dwa wymiary decydujące o zróżnicowaniu sytuacji uczenia się dorosłych:
- potrzeba wskazówek - dotyczy pomocy jaką uczeń spodziewa się uzyskać od nauczyciela, dla niektórych ważne są wskazówki dotyczące technik i logistyki uczenia się; potrzeba wskazówek wiąże się z kompetencjami dorosłych w zakresie danego przedmiotu oraz z ogólną potrzebą zależności np. dorośli o wysokim poziomie kompetencji i niską potrzebą zależności będą bardziej samodzielni
- wsparcie emocjonalne - odnosi się do emocjonalnej zachęty, jakiej uczeń potrzebuje do innych; wynika to z zaangażowania ucznia w proces uczenia się i pewności siebie w odniesieniu do własnych umiejętności uczenia się np. pewni siebie i zaangażowani uczniowie będę potrzebowali mniejszego wsparcia niż niepewni i niezaangażowani.
ORIENTACJA NA UCZENIE SIĘ I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
Rola bieżących doświadczeń w kształtowaniu potrzeb edukacyjnych jest blisko związana z rolą uprzednich doświadczeń edukacyjnych.
D. Kolb - model uczenia się przez doświadczenie na modelu rozwiązywania problemów Lewina, powszechnie wykorzystywany w koncepcjach rozwoju organizacji. Wyróżnia 4 kroki w cyklu uczenia się przez doświadczenie:
1. konkretne doświadczenia (pełne zaangażowanie w nowe, bieżące doświadczenie).
2. obserwacja i refleksja (obserwacja doświadczeń ucznia i refleksja nad nimi prowadzona z wielu perspektyw)
3. tworzenie abstrakcyjnych pojęć i generalizacja (tworzenie koncepcji integrujących wyniki obserwacji w logiczne teorie)
4. testowanie praktycznych implikacji nowych koncepcji w nowych sytuacjach (używanie teorii do rozwiązywania problemów)
MOTYWACJA DO UCZNIA SIĘ
Dorośli mają skłonność do wyzwalania większej motywacji do uczenia się, gdy widzą możliwość rozwiązania w ten sposób problemów życiowych lub dostrzegają wewnętrzna korzyści płynące z uczenia się. Nie oznacza to, że nagrody zewnętrzne (podwyżka) nie mają znaczenia, ale silniejszym czynnikiem motywacyjnym jest zaspokojenie potrzeb wewnętrznych.
Wlodkowski - motywacja dorosłych do uczenia się jest sumą 4 czynników:
Sukces - dorośli chcą odnosić sukcesy w uczeniu się.
Wola - dorośli chcą mieć poczucie wpływu na uczenie się.
Wartość - dorośli chcą mieć przekonanie, że uczą się czegoś wartościowego.
Przyjemność - dorośli chcą by uczenie się sprawiało im przyjemność.
ROZDZIAŁ 5
Zasady kształcenia dorosłych w modelu technologicznym
1. zasada poglądowości (bezpośredniości) - zdobywanie wiedzy o rzeczywistości przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń, procesów bezpośrednio lub dzięki pomocom naukowym tj. tabele, obrazy, modele, wykresy. Ułatwia to zrozumienie i zapamiętanie faktów, uogólnień i praw naukowych, przyspiesza proces opanowania wiedzy i umiejętności.
2. zasada przystępności kształcenia - polega na stopniowaniu trudności, dostosowaniu treści i metod nauczania do możliwości uczniów. Najważniejsze w tej metodzie to: uwzględnianie właściwości psychofizycznych człowieka, dbanie o zrozumiałość terminologii, którą się nauczyciel posługuje.
3. zasada systematyczności - powinna być stosowana zarówno przez nauczycieli jak i przez uczniów. Należy regularnie powtarzać określone partie materiału, stale nawiązywać do wiadomości już opanowanych, właściwie dawkować wiedzę, podzielić materiał na określone części, podkreślać sprawy najważniejsze.
4. zasada świadomego i aktywnego współuczestnictwa - nie sprawdzała się w szkolnictwie tradycyjnym, gdzie nauczyciel był w centrum. Nauczyciel powinien: - poznać potrzeby uczniów i rozwijać je tak, aby uwzględniać przy tym potrzeby społeczne,
- motywować i stawiać realne zadania, które będą dawać poczucia sprawstwa.
5. zasada kształcenia umiejętności uczenia się - to samokształcenie. Zasada ta wynika z edukacji ustawicznej, stąd też jest szczególnie ważna w dydaktyce dorosłych, bo dorośli szybciej zapominają zdobytą wiedzę. Ważna jest tu:
- świadomość i wydajność nauki
- samodzielne planowanie i organizowanie pracy umysłowej
- prawidłowe rozumienie poznawanych informacji
- doskonalenie metod nabywania informacji
6. zasada łączenia teorii z praktyką - to racjonalne posługiwanie się wiedzą teoretyczną w życiu i sytuacjach praktycznych. Zasada ta ważna jest dla dorosłych, bo dla nich teoria bez praktyki jest bezwartościowa. Ponadto łatwiej przyswajają oni wiedzę praktyczną niż teoretyczną.
7. zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych - nawiązywanie do indywidualnych doświadczeń osób dorosłych; ważne jest poznanie uczniów. Podkreśla się charakter posiadanych doświadczeń (pozytywne i negatywne) oraz ich wpływ na proces nauczania - uczenia się.
8. zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości, ale podkreśla też znaczenie zespołowości w nauczaniu. Dorośli są mniej skłoni do samorzutnego tworzenia grup, dlatego należy stwarzać określone sytuacje.
9. zasada trwałości wiedzy - nauczyciel powinien ułatwić trwałe zapamiętywanie wiedzy przez rozmaite zabiegi dydaktyczne np: ćwiczenia utrwalające, wzbudzenie zainteresowania uczniów, ich aktywny udział. Ważna jest też kontrola i ocena postępów.
10. zasada ustawiczności kształcenia - zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji. Od 1974 r. ustawiczność kształcenia stałą się podstawową zasadą reform szkolnych i oświatowych. Obecnie istnieje potrzeba ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się.
Zasady kształcenia dorosłych w modelu humanistycznym
1. Słuchacze odczuwają potrzebę uczenia się
Nauczyciel ujawnia uczącym się nowe możliwości samorealizacji.
Nauczyciel pomaga każdemu sprecyzować jego aspiracje w zakresie optymalizacji działania
Nauczyciel pomaga każdemu ustalić poziom rozbieżności pomiędzy jego aspiracjami a aktualnym poziomem sprawności.
pomaga zidentyfikować problemy życiowe, których doświadczają z tytułu deficytu w zakresie sprawności.
2. Środowisko edukacyjne charakteryzowane poprzez komfort fizyczny, szacunek i wzajemne zaufanie, wzajemną samopomoc, wolność wypowiedzi i akceptację różnic.
Nauczyciel tworzy warunki komfortu fizycznego (meble, temperatura, wentylacja, oświetlenie, wystrój wnętrza).
Nauczyciel akceptuje każdego jako osobę wartościową i szanuje jego przekonania i uczucia.
Nauczyciel dąży do budowania stosunków wzajemnego zaufania i samopomocy miedzy uczącymi się poprzez stymulowanie kooperacji i przeciwdziałanie rywalizacji.
Nauczyciel ujawnia swoje emocje i wnosi swój wkład w proces wspólnych poszukiwań.
3. Słuchacze postrzegają cele uczenia się jako własne
Nauczyciel włącza uczących się w proces wspólnego formułowania celów kształcenia, uwzględniając ich potrzeby, instytucji kształcącej, potrzeby własne, wymogi programu.
4.Słuchacze akceptują poziom odpowiedzialność uczenia się i angażują się w te procesy.
Nauczyciel dzieli się swoimi przemyśleniami na temat koncepcji procesu uczenia się, doboru materiału dydaktycznego i metod oraz angażuje uczących się do wspólnego podejmowania decyzji w tym zakresie.
5.Słuchacze aktywnie uczestniczą w procesie kształcenia.
Nauczyciel pomaga uczącym się samodzielnie zorganizować grupowe projekty edukacyjne, zespoły kształcące się, studia indywidualne etc. Oraz dokonać podziału odpowiedzialności za proces wspólnych poszukiwań.
6.Proces uczenia się jest opierany na doświadczeniach uczestników procesu edukacyjnego.
Nauczyciel pomaga wykorzystać doświadczenia uczących się, traktować je jako źródło poznania, posługując się takimi metodami jak: dyskusja, socjodrama, analiza przypadków itp.
Nauczyciel prezentuje własne doświadczenia jako źródło kształcenia.
Nauczyciel pomaga słuchaczom włączyć nową wiedzę w zakres ich doświadczeń, osiągając w ten sposób zintegrowanie
7.Uczący się oceniają postęp w zakresie osiągania założonych celów
Nauczyciel angażuje się w proces stanowienia obustronnie akceptowanych kryteriów i metod pomiaru rezultatów uczenia się.
8.Nauczyciel pomaga słuchaczom rozwijać i stosować procedury samooceny w zakresie uczenia się.
Zasady kształcenia dorosłych w ujęciu M. Knowelsa charakteryzuje typowy dla Ameryki pragmatyzm, który wyraża się w zestawieniu oczekiwań słuchaczy z regułami postępowania andragoga; operacyjnym, nie normatywnym, charakterze języka, zachęcającym do praktycznych odniesień.
Zasady kształcenia dorosłych w modelu krytycznym
- Zasada zorientowania na grupy docelowe .
- Zasada zorientowania na uczestników .
- Zasada pracy nad wzorami interpretacyjnymi .
- Zasada dostosowania języka zajęć do odbiorców .
- Zasada skrzyżowania perspektyw nauczyciela i ucznia .
- Zasada zorientowania na cele uczenia się .
- Zasada konfrontacji z treściami kształcenia .
- Zasada samokształcenia .
- Zasada integracji ogólnej, politycznej i zawodowej edukacji .
- Zasada wpływu emocji na proces nauczania - uczenia się .
- Zasada zorientowania dorosłych na działanie odpowiada zasadzie łączenia teorii z praktyką oraz wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych w ujęciu Józefa Półturzyckiego .
- Zasada estetyzacji .
- Zasada ekonomiki czasu .
- Zasada prawdopodobieństwa błędu .
- Zasada wykorzystania humoru .
Przestrzeganie zasad dydaktycznych umożliwia osiąganie wyznaczonych celów nauczania.