DIAGNOZA WYCHOWAWCZA

Diagnoza – to rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy , jego tendencji rozwojowych , na podstawie jego objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości

(Stefan Ziemski)

Organizacja diagnozy :

1. Określenie (nazwanie) badanego problemu

2. Ustalenie pożądanego stanu ( jak jest? – różne źródła informacji , jak powinno być? – wizja – na podstawie literatury pedagogicznej i praktyki szkolnej )

3. Konstrukcja pytań , na które chcemy uzyskać odpowiedź

4. Wybór metod i technik zbierania materiału

5. Przeprowadzenie badania

6. Dokonanie analizy zebranego materiału :

   • porównanie stanu obecnego ze stanem pożądanym

   • próba odpowiedzi – co jest przyczyną takiego stanu rzeczy

   • opracowanie wniosków

7. Zaplanowanie działań , które zmienią ten stan rzeczy na pożądany – opracowanie

programu naprawczego

8. Ewaluacja przyjętych zadań do realizacji

Diagnoza – metody i techniki :

1. Obserwacja – udokumentowana np. arkusze obserwacyjne

2. Wywiad - udokumentowany z podpisami co najmniej 2 osób

3. Rozmowa - notatka z rozmowy ( data, kto z kim rozmawiał i na jaki temat, podpisy)

4. Eksperyment – różne sytuacje tworzone eksperymentalnie, w których np. dzieci będą dobierały się parami lub tworzyły grupy

5. Ankieta :

To metoda zbierania danych ilościowych polegająca na planowanym wypytywniu badanego. Przy pomocy tej metody możemy uzyskać informacje o tym:

• co inni myślą

• jak widzą i oceniają interesujące nas zjawiska czy zdarzenia

• jak działają w określonych sytuacjach

Podstawą ankiety jest kwestionariusz , czyli ustalona lista pytań , którym towarzyszy mniej lub bardziej zamknięty zbiór odpowiedzi.

( Krzysztof Konarzewski)

BUDOWA ANKIETY :

1. Wstęp – np.:

Chcieliśmy dowiedzieć się , jak ocenia Pan/Pani zajęcia, na które uczęszcza Pana/Pani dziecko.

Ankieta jest anonimowa. Wyniki będą opracowane wyłącznie zbiorczo , prosimy więc o odpowiedzi , które w pełni wyrażają Pana/Pani poglądy.

Jesteśmy przekonani , że uzyskany materiał dostarczy cennych informacji , które pozwolą ulepszyć organizację i prowadzenie zajęć.

DZIĘKUJEMY

2. Pytania – np.:

Pytania ze skalowaniem w wersji Likerta:

Większość nauczycieli szczerze troszczy się o moją przyszłość ( Postaw znak X przy wybranej odpowiedzi)

A) ZDECYDOWANIE SIĘ ZGADZAM ...............

B) RACZEJ SIĘ ZGADZAM ...............

C) TRUDNO POWIEDZIEĆ ...............

D) RACZEJ SIĘ NIE ZGADZAM ...............

E) ZDECYDOWANIE SIĘ NIE ZGADZAM ...............

Pytania ze skalowaniem:

Czy rozumiesz to , co mówi nauczyciel na lekcji ? ( Postaw znak X przy wybranej odpowiedzi)

a) ZAWSZE ...............

b) CZĘSTO ...............

c) CZASEM TAK , A CZASEM NIE ...............

d) NIGDY ...............

Pytania z niejawnymi opcjami :

Ile Pani ma dzieci?.............................................

Pytania z rangowaniem :

OD CZEGO PANI/PANA ZDANIEM ZALEŻĄ OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE DZIECKA?

( Proszę postawić 1 przy najważniejszej przyczynie, 2 – przy nieco mniej ważnej i tak dalej , aż do najmniej ważnej)

A) DOBRE ZDROWIE ..................

B) WYKSZTAŁCENIE RODZICÓW ..................

C) KOMPETENCJE NAUCZYCIELA ..................

D) ZDOLNOŚĆI UCZNIA ..................

E) ZAMOŻNOŚĆ RODZICÓW ..................

F) AMBICJA UCZNIA ..................

G) WYPOSAŻENIE SZKOŁY

Pytania z wyborem:

Do kogo zwrócił/a/byś się w razie problemów osobistych? (Postaw znak X przy wybranej odpowiedzi)

A) DO WYCHOWAWCY ........................

B) DO NAUCZYCIELA , KTÓREMU UFAM ........................

C) DO PEDAGOGA/PSYCHOLOGA SZKONEGO ........................

D) DO DYREKTORA SZKOŁY ........................

E) DO KOLEGI/KOLEŻANKI ........................

F) DO RODZICÓW .......................

G) DO NIKOGO ......................

DO JESZCZE KOGOŚ INNEGO. KOGO? ( NAPISZ )

.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3.Metrczka – np.:

JESTEM :

UCZENNICĄ ................................................................... UCZNIEM ........................

CHODZĘ DO KLASY......................................................

WPISZ MIEJSCOWOŚĆ ..................................................

I DZISIEJSZĄ DATĘ .........................................................

Techniki socjometryczne :

1. KONSTRUOWANIE TESTÓW SOCJOMETRYCZNYCH:

Przez test socjometryczny rozumie się arkusz pytań z opisem sytuacji , które są zarazem kryteriami wyboru lub odrzucenia przez badanych tych członków własnej grupy , z którymi chcą lub nie chcą w danych opisanych w teście sytuacjach współdziałać.

( W. Zaczyński . Praca badawcza nauczyciela)

2. TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE NAJCZĘŚCIEJ WYKORZYSTYWANE SĄ DO:

• Klasyfikowania osób do różnych kategorii , np. popularności ( gwiazdy socjometryczne)

• Identyfikowania jednostek wymagających szczegółowej uwagi , np. uczniów nie przystosowanych społecznie lub nadmiernie zahamowanych

• Ustalania struktury wewnętrznej grupy ( podgrup , ich składu osobowego , powiązań)

• Mierzenia takich czynników , jak wielkość wpływu jednostki na innych , spostrzeganie i ocenianie roli własnej i ról innych członków w grupie oraz do badania innych przejawów świadomości społecznej

• Do określania zmian w stosunkach międzyosobniczych i międzygrupowych

( Łobocki 1982; Brzezin)

Wartość socjometrii dla pedagogiki polega na tym , że :

• “Umożliwia ona wyodrębnienie tych jednostek z grupy , które wymagają szczególnej opieki wychowaczej , << wielkich samotników >> w klasie szkolnej :

• Pozwala racjonalnie organizować grupy robocze dla wykonania określonych zadań , harmonizować nieoficjalne życie grupy z jej życiem oficjalnym :

• Ułatwia wyodrębnianie z grupy tej osoby , która ciesząc się zaufaniem wszystkich członków , może spełniać kierownicze funkcje – przewodniczącego samorządu klasowego , szkolnego itp.;

• Ułatwia obserwowanie w strukturze społecznej grupy zmian zachodzących pod wpływem oddziaływań zmiennych kontrolowanych w określonym czasie;

• Umożliwia wymierne ( ilościowe ) porównanie grup i podgrup pod różnymi względami - ich struktury wewnętrznej , stopnia integracji w wymiarze czasu i przestrzeni

• Pozwala obserwować losy jednostek na tle grupy , to jest zmian ich statusu socjometrycznego , ilościowe przekształcanie się więzi psychospołecznych i z innymi członkami grupy”

( Z. Zaczyński .Praca badawcza nauczyciela. Warszawa

1968 PZWS, s. 152 )

3. ROLA BADAŃ SOCJOMETRYCZNYCH :

Badania socjometryczne można zastosować np. w celu ustalenia pozycji ucznia w klasie oraz rozpoznania stosunków społecznych w grupie .

Pozycja dziecka w grupie klasowej w pewnym stopniu wypływa z już ukształtowanych zachowań , ale przede wszystkim tu kształtują się lub utrwalają cechy osobowości .Dzieci mogą być akceptowane , odrzucone, izolowane.

Dziecko akceptowane ma zaspokojone potrzeby przynależności do grupy , akceptacji, uznania , bezpieczeństwa, ma poczucie własnej wartości, akceptuje siebie i ma pozytywną samoocenę.

Dziecko odrzucone nie ma zaspokojonych potrzeb , ma niskie poczucie własnej wartości ,nie akceptuje siebie , ocenia się negatywnie , ujawnia zachowania agresywne . Wśród tych dzieci będą występowały osoby, które będą miały pozycję kontrowersyjną - przez jedne będą akceptowane ( za złe zachowanie) , przez inne odrzucone .

Dziecko izolowane jest niezauważane przez rówieśników, również przez nauczycieli. Nie ma zaspokojonych potrzeb przynależności, kontaktu emocjonalnego , odsuwa się od ludzi, nie włącza się do zabaw , boi się ,jest nieufne ,ma niskie poczucie własnej wartości , ocenia siebie negatywnie.

4. PRZEBIEG BADANIA :

Omawiając przebieg badania , należy z uczniami omówić następujące zasady :

• Wybory mogą być wykonywane tylko i wyłącznie w obrębie klasy , tzn. można wpisać nazwiska uczniów tylko danej klasy.

• Należy uwzględniać w wyborach dzieci , które są nieobecne w klasie w chwili badania.

• Dokonywane wybory są tajemnicą i nikt z kolegów nie może ich widzieć.

• Uczeń nie może dokonać wyboru samego siebie.

• Uczeń podpisuje kartkę

5. PRZYKŁADOWE ZESTAWY PYTAŃ DO TESTU SOCJOMETRYCZNEGO :

Wybraź sobie , że Dyrekcja szkoły postanowiła zmniejszyć liczbę uczniów w poszczególnych klasach , tworząc po jednej nowej klasie na każdym poziomie nauczania. Z Twojej klasy należy więc przeneść kilka osób do nowo tworzonej klasy.

1. Gdybyś to Ty został wytypowany do przeniesienia się do tej nowej klasy ,to kogoś byś najchętniej ze soba zabrał? Wymień 3 nazwiska :

   1. ................................................................................................................

   2. ................................................................................................................

   3. ................................................................................................................

B) Natomiast , gdyby się okazało ,że Ty zostajesz w swojej starej klasie , to kogo

byś zaproponował do przeniesienia ? Wymień 3 nazwiska :

1. ...............................................................................................................

2. ................................................................................................................

3. ................................................................................................................

6. OPRACOWANIE WYNIKÓW :

• Narysować tabelę liczącą tyle kolumn i wierszy , ile osób w klasie.

• Wpisać nazwiska wszystkich osób w porządku alfabetycznym poziomo i pionowo w tej samej kolejności , tak aby każda osoba zajmowała kolumnę i wiersz oznaczone tą samą liczbę.

• Nanieść wybory socjometryczne

Biorąc po kolei kartki w dowolnej kolejności za każdym razem :

1. odszukujemy w tabeli wiersz ( rubrykę poziomą) , w której znajduje się nazwisko osoby , która wypełniła test – jest to osoba wybierająca;

2. W wierszu tym stawiamy ustalony znak ( cyfrę , kółko , krzyżyk itp.) we wszystkich kolumnach ( rubrykach pionowych) , nad którymi znajdują się nazwiska osób figurujących na kartkach socjometrycznych ( są to osoby, które zostały wybrane) .

Przy nanoszeniu należy koniecznie pamiętać ,że pracujemy wyłącznie w linii poziomej.

Poziomo oznacza się wybory oddane , a pionowo odczytuje

się wybory otrzymane przez jednostkę.

• Obliczyć wartości brzegowe:

Zsumować poziomo i pionowo wybory dla poszczególnych osób. W wyniku dodawania dla każdej osoby otrzymamy liczby wskazujące :

1. Ile wyborów oddała ( wartości brzegowe z prawej strony tabeli)

2. Ile wyborów otrzymała od pozostałych członków grupy ( liczbę tę odczytujemy u dołu tabeli , w kolumnie opatrzonej nazwiskiem intetresującej nas osoby.

Jeśli chodzi o układ dokonanych wyborów , to w socjogramach mogą występować następujące rodzaje struktur socjometrycznych.:

1. PARA - gdy dwie osoby wybierają siebie nawzajem ( wybory wzajemne, dwustronne)

2. ŁAŃCUCH – gdy osoba A wybiera osobę B , ta z kolei osobę C itd. ( Są to wybory jednostronne , nieodwzajemnione)

3. GWIAZDA SOCJOMETRYCZNA – to osoba , która uzyskała największą liczbę wyborów pozytywnych ( Często osoby te nie odwzajemniają wyborów)

4. KLIKA – “ Częśc grupy składającej się z trzech lub więcej osób , które nawzajem wybierają jedna drugą.”

( S. Nalaskowski. Metody badań i diagnozowania edukacji /materiały szkoleniowe/

Toruń 1999 r.)

Istnienie klik świadczy o rozbiciu wewnątrz grupy , o możliwości istnienia rozmaitych konfliktów w grupie.

5. SIEĆ - to jest taki układ wyborów w grupie , że wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich.

7) “TECHNIKA ZGADNIJ, KTO…”

- Polega na wpisywaniu przez poszczególnych uczniów danej klasy nazwisk tych kolegów, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce zachowań .

- Odpowiedź ucznia w przypadku zastosowanej techniki “ Zgadnij Kto?” JEST WYRAZEM NIE TYLKO JEGO OSOBISTEGO STOSUNKU DO WYMIENIONYCH PRZEZ NIEGO KOLEGÓW I KOLEŻANEK , ILE ISTNIEJĄCEJ W KLASIE OPINII SPOŁECZNEJ.

8) TECHNIKA NIEDOKOŃCZONYCH ZDAŃ , np.

Chciałbym siedzieć w jednej ławce z ………………………………….

Chciałbym zaprzyjaźnić się z ……………………………………………

A w mojej klasie najbardziej lubię………………………………………

Analiza wytworów uczniów.

1) Metody graficzne – rysunki

2) Wypracowania na dowolny i zadany temat.

Rysunki - na dowolny temat ( raz w semestrze , prace podpisujemy)

Rysunki na zadany temat - np. Moja klasa ,Moja ulubiona postać z bajki,itp.

Na co zwracamy uwagę:

- rozmieszczenie postaci na kartce

- ustawienie postaci

- wielkość postaci

- zastosowane kolory

- grubość lini

- charakterystyczne szczegóły np. ręce

- obecność innych postaci

- działanie (ruch)

- wartościowanie samego siebie

- obecność postaci nauczyciela ( np. jaka jest odległość nauczyciela od ucznia , proporcje)

- dekoracja wnętrza

Informacja zwrotna.

1) Przykład ankiety jako informacji zwrotnej:

Często: Czasami: Nigdy:

a) Czy jestem sprawiedliewa ? ………… ……….. ………..

b) Czy sądzisz , ża Ciebie lubię? ………… ……….. ………..

c) Czy jestem zbyt surowa wobec klasy? ………… ……….. ……….

d) Czy uśmiecham się do Ciebie? ………… ………. .. ……….

e) Czy pomagam , gdy tego potrzebujesz? ………… ……….. ………..

f) Czy podzielisz się ze mną swoją radością lub smutkiem? ………… ……….. ………..

2) przekaz informacji zwrotnej :

- zaczynać od pozytywnych stwierdzeń

- być konkretnym

- eksponować to , co można zmienić

- proponować alternatywne rozwiązania

- stwierdzenia opisowe zamiast wartościujących sądów

- pozostawiać wybór rozmówcy

- sposób przekazywania informacji zwrotnej zdradza nasze poglądy i zachowania

Bibliografia :

1) J. Brzeziński . Elementy metodologii badań psychologicznych . Warszawa 1980

2) J. Hanisz (red.) Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia . Warszawa WSiP 2001

3) S. Nalaskowski . Metody badań i diagnozowania edukacji ( materiały szkoleniowe)

Toruń 1999

4) M. Pilikiewicz . Techniki socjometryczne . Wprowadzenie do badań . Psychologia

wychowawcza 1962

5) W. Zaczyński . Praca badawcza nauczyciela. Warszawa PZWS 1968