FUNKCJA LOKALIZACYJNA NAZW WŁASNYCH W NARRACJI UTWORÓW POLSKICH POZYTYWISTÓW: SIENKIEWICZ, ORZESZKOWA, DYGASIŃSK

Pozytywistyczna literatura nie dba o lokalizację akcji w konkretnej rzeczywistości. Opisy wprowadzające czytelnika w świat przedstawiony wyglądają zazwyczaj tak:Miasto M... zbudowane na wysokiej górze, ma kilka wąskich i krętych ulic, które spuszczają się w dół, prowadzą do szerokiego koryta, jednej z największych rzek w kraju…(Pan Graba – Orzeszkowa). Aby zasugerować realność występującego nazewnictwa, pojawiają się często w komentarzu narratora autentyczne nazwy (m. in. nazwy miejscowe: Warszawa, Paryż, Londyn itp.). Ta onomastyka, nie związana z miejscem opisywanych zdarzeń, umożliwia czytelnikowi przykładanie świata przedstawionego do świata realnego. W innych utworach autentyczne nazwy służą lokalizacji w konkretnym terenie rozwijających się zdarzeń np.: …jechał pan Skrzetuski na Śmiłę, Żabotyn, i Nowsielce… (Ogniem i Mieczem – Sienkiewicz). Autentyczne nazwy pojawiają się też licznie w retrospekcjach informujących o wypadkach poprzedzających rozpoczęcie właściwej akcji np.: … kiedy się o wybuchu powstania dowiedział, zdarł oficerskie szlify i przepadł znad Newy, wiosną dopiero wynurzywszy się w okolicach Żytomierza pod Pustochą jako dowódca blisko dwutysięcznej jazdy. (Hrabiątko – Konopnicka). Narrator dysponuje tutaj wielostronną orientacją. Narrator prezentując tło zdarzeń, stwarza czytelnikowi dogodne warunki do porównania świata przedstawionego z realnym np.: widać było niezmierną, przestrzeń Stepów (…) na północ ujście Samary, a na południe cały bieg Dnieprowy… (Potop I – Sienkiewicz) lub … w pobliżu Serocka wiją się Bug i Narew (Na trumienkę – Dygasiński). Rola autentycznego nazewnictwa geograficznego w narracji nie ogranicza się do lokalizowania zdarzeń. Niemal zawsze zachowana jest literacka postać nazw. Stanowi to o niezależności narratora wobec przedstawionego świata. Nazwy własne które lokalizują akcję, są wprowadzane do wypowiedzi narratorów w wymiarze takim, jaki jest konieczny, z punktu widzenia rozwoju fabuły. Wielu pozytywistycznych prozaików (np. Dygasiński), podjęło próbę niezwykle ścisłego obserwowania terenu, oraz szczególnego dbania o realia. Troska o tę szczegółowość topograficzną wynika z założeń poetyki realistycznej. Ale można zauważyć, że pisarze zazwyczaj lokalizują akcję swych utworów na terenach, które znają. I tak np. znajomość problemów i klimatu Warszawy widać w utworach Bolesława Prusa ( Lalka, Katarynka) i Henryka Sienkiewicza (Rodzina Połanieckich). W sumie większość wychowanków Szkoły Głównej umiejscawiała w Warszawie akcję większości swych utworów. Znaczna ilość nowel Adolfa Dygasińskiego, to utwory, których akcja zlokalizowana jest na Ponidziu. Eliza Orzeszkowa to pisarka, której bliskie są litewskie prowincje oraz Grodno i wsie pod Grodnem. Niemal we wszystkich jej utworach akcja zlokalizowana jest właśnie tam (Meir Ezofowicz, Nad Niemnem). Wykorzystane utwory: Eliza Orzeszkowa – Pan Graba, Warszawa, 1952; Henryk Sienkiewicz - Ogniem i Mieczem, Potop, Warszawa 1977; Maria Konopnicka – Hrabiątko (wybór nowel), Warszawa, 1968; Adolf Dygasiński – Na trumienkę (Nowele i opowiadania), Warszawa, 1951.