TEORIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
została zapoczątkowana przez Dr. A. Jean Ayres, która zainteresowała się tym, w jaki sposób procesy integracji sensorycznej oraz zaburzenia planowania ruchu wpływają na codzienne życie. Korzystano również z literatury z zakresu neuropsychologii, neurologii, fizjologii, rozwoju dziecka oraz psychologii.
Jako stosunkowo nowa, teoria Integracji Sensorycznej nie jest powszechnie znana wśród lekarzy, nauczycieli czy opinii publicznej. Uzyskanie bardziej szczegółowych informacji na temat teorii i terapii integracji sensorycznej powinno być pomocne w zrozumieniu dziecka przez rodziców i inne osoby.
INTEGRACJA SENSORYCZNA, czyli przetwarzanie bodźców sensorycznych to skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu.
Wszyscy jesteśmy świadomi występowania i działania zmysłu smaku, węchu, wzroku oraz słuchu. Ale większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że nasz układ nerwowy odbiera i rejestruje informacje płynące z dotyku, ruchu, siły grawitacji oraz pozycji ciała. Tak jak oczy rejestrują informacje wzrokowe i przekazują je do mózgu w celu ich zinterpretowania, tak wszystkie pozostałe zmysły posiadają receptory odbierające bodźce i przekazujące je do mózgu. Komórki znajdujące się w skórze przekazują informacje dotyczące lekkiego dotyku, bólu, temperatury oraz nacisku. Struktury w uchu wewnętrznym rejestrują ruch oraz zmiany pozycji głowy. Odpowiednie struktury mięśni, stawów oraz więzadeł warunkują świadomość pozycji ciała. Te trzy podstawowe zmysły leżą u podstaw rozwoju psychoruchowego dziecka.
Jednak Przede wszystkim chodziło o problem przyczyn zaburzeń procesu uczenia się. Brakowało głębszego podejścia, które pozwoliłoby trafić na ślad przyczyn. Bardzo ważna okazała się możliwość zbadania rozwoju procesu postrzegania już od momentu zapłodnienia, by móc działać także prewencyjnie. Obecnie istnieje duża liczba badań i obserwacji jeżeli chodzi o rozwój i znaczenie procesu postrzegania. My zajmiemy się teorią, którą można w zasadzie udowodnić fundamentalnie i naukowo. Zajmiemy się także wynikającą z tej teorii metodą, która osiąga sukcesy w stosowaniu:
Wszystkie informacje odbierane ze świata docierają do nas poprzez zmysły. Zwykle nie jesteśmy świadomi zachodzących procesów, gdyż odbywają się one w obrębie ośrodkowego układu nerwowego na poziomie podświadomości. Wszyscy jesteśmy świadomi występowania i działania zmysłu smaku, węchu, wzroku oraz słuchu. Ale większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że nasz układ nerwowy odbiera i rejestruje informacje płynące z dotyku, ruchu, siły grawitacji oraz pozycji ciała. Tak jak oczy rejestrują informacje wzrokowe i przekazują je do mózgu w celu ich zinterpretowania, tak wszystkie pozostałe zmysły posiadają receptory odbierające bodźce i przekazujące je do mózgu. Komórki znajdujące się w skórze przekazują informacje dotyczące lekkiego dotyku, bólu, temperatury oraz nacisku. Struktury w uchu wewnętrznym rejestrują ruch oraz zmiany pozycji głowy. Odpowiednie struktury mięśni, stawów oraz więzadeł warunkują świadomość pozycji ciała.
Mimo że zmysły dotyku, ruchu oraz pozycji ciała są nam mniej znane, mają kluczowe znaczenie w naszym codziennym funkcjonowaniu. Na przykład dotyk umożliwia nam znalezienie latarki w szufladzie przy awarii oświetlenia. Wrażenia dotykowe są również bardzo ważne w chronieniu nas przed niebezpieczeństwem na przykład, cofnięcie ręki po dotknięciu gorącej kuchenki.
Układ przedsionkowy reaguje na ruchy ciała w przestrzeni oraz zmianę pozycji głowy. To z kolei automatycznie koordynuje ruchy oczu, głowy i ciała. Jeżeli zmysł przedsionkowy nie będzie funkcjonował prawidłowo to np. uczeń nie będzie w stanie spojrzeć na tablicę a następnie na zeszyt bez gubienia miejsca zapisywania. Utrudnione znacznie będzie chodzenie po kamienistej drodze bez przewracania się lub wystarczająco długie stanie na jednej nodze umożliwiające kopnięcie piłki. Ten sam zmysł przedsionkowy odpowiada za utrzymanie napięcia mięśniowego, skoordynowaniu ruchów obydwu stron ciała oraz utrzymaniu prosto głowy przeciwko sile grawitacji. System przedsionkowy może być traktowany jak podstawa dla orientacji ciała w stosunku do otoczenia.
Ściśle związany ze zmysłem przedsionkowym jest zmysł czucia proprioceptywnego, dzięki któremu mamy świadomość pozycji ciała. To dzięki propriocepcji można wykonywać precyzyjne ruchy rąk lub nóg bez konieczności ciągłego ich obserwowania. Prawidłowo funkcjonujące czucie proprioceptywne powoduje, że pozycja naszego ciała jest automatycznie dostosowywana i chroni przed spadnięciem z krzesła. Czucie proprioceptywne umożliwia również precyzyjną manipulację takimi przedmiotami jak: długopis, guziki, łyżka, grzebień itp. Dzięki propriocepcji jesteśmy w stanie płynnie zejść z krawężnika i wykonać płynnie następny krok na ziemi.
Zmysł dotyku, zmysł przedsionkowy oraz proprioceptywny zaczynają funkcjonować w bardzo wczesnym etapie życia nawet podczas życia płodowego. Działania tych podstawowych zmysłów są ściśle ze sobą powiązane i w trakcie rozwoju tworzą połączenia z innymi zmysłami w obrębie mózgu.
Człowiek posiada więcej niż pięć zmysłów - dotyk, wzrok, słuch, smak i węch. Jedne z nich bardziej sobie uświadamiamy, o innych nie myślimy dopóki rozwój przebiega w sposób prawidłowy, ponieważ są bardziej pierwotne i kształtują się jakby poza naszą świadomością - po prostu dzieje się samo.
Zaburzenia zmysłów powodują różne, często niezrozumiałe dla otoczenia zachowania i określane bywają jako dziwaczne. Jeśli osoba taka ma trudności z komunikowaniem się z otoczeniem, może pojawić się problem.
szystkie bodźce zmysłowe, które oddziałują na organizm, trafiają w jakieś formie do mózgu.Tu są przetwarzane. W mózgu zachodzi proces integracji sensorycznej, w czasie którego wszystkie bodźce zostają „stawione ”.
MÓZG bodźce przyjmuje
sortuje
koordynuje
porównuje
zapamiętuje
Jeżeli wszystkie bodźce sensoryczne zostaną prawidłowo przetworzone, mogą zostać przydzielone - zintegrowane w odpowiedniej części mózgu. Jean Ayres oparła się o naukowy wniosek fizjologii mózgu, że np., równowaga jest przetwarzana w pniu mózgu, a czytanie, pisanie, liczenie w korze mózgowej. Analogicznie do ewolucyjnego rozwoju mózgu posunęła się o krok dalej: ponieważ pień mózgu zaistniał jako pierwszy w rozwoju w stosunku do kory mózgowej (wyższej struktury mózgu)* to teoria integracji sensorycznej głosi, że aby osiągnąć optymalną wydajność wyższych funkcji mózgu, muszą najpierw zostać zrealizowane wszystkie funkcje w pniu mózgu.
Bardzo ważne dla wydajności procesu integracji sensorycznej są podstawowe informacje z pnia mózgu. Informacje te są przekazywane głównie przez trzy podstawowe systemy postrzegania:
1. system westybularny (równowaga)
2. system dotykowy (postrzeganie przez skórę)
3. system proprioceptywny (czucie głębokie)
Integracja sensoryczna oznacza, że masy informacji zmysłowych zostają tak przetworzone przez mózg, że mogą być dalej wykorzystane do rozwoju i przeprowadzania wyższych funkcji mózgu. Tylko przy dobrej integracji bodźców sensorycznych człowiek może się odpowiednio zachowywać, może się nauczyć zachowywać odpowiednio do sytuacji.
Przy zaburzeniach integracji sensorycznej mózg nie jest w stanie przetworzyć napływu impulsów zmysłowych w sposób, który dostarczałby danej jednostce odpowiednią i dokładną informację o niej samej i o otaczającym ją świecie. Oznacza to ,że mózg jest w stanie np., przyjąć bodziec dotykowy przez skórę i próbuje także ten bodziec porównać, ale już tutaj może wystąpić zaburzenie. Nie potrafi on przyporządkować tego bodźca do odpowiedniego obszaru. Dla dziecka z takim zaburzeniem oznacza to, że każdy bodziec dotykowy odbierany jest jako nowy - nigdy nie zostanie zidentyfikowany jako znany i w związku z tym, ewentualnie jako przyjemny. Właśnie przy bodźcach dotykowych ( czesanie, ubieranie, chwytanie za rękę, mycie...) powstaje niemożliwa do niezauważenia, nieznana fala bodźców, która dziecko odstrasza i przed którą może się ono tylko próbować bronić.
Jak już wspominaliśmy, Jean Ayres opracowała w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych terapię integracji sensorycznej dla dzieci z zaburzeniami procesu uczenia się. Teorię, która leży u podstaw tej terapii J.Ayres, rozwinęła w oparciu o podstawowe badania mózgu w połączeniu z obserwacjami i badaniami zachowań dzieci. ”Żeby połączyć te koncepcje, luki w teorii musiały zostań wypełnione przypuszczeniami.”- cytat J.Ayres.
Jean Ayres definiuje integrację sensoryczną jako „integrację i koordynację dwóch lub więcej funkcji lub procesów służących polepszeniu zdolności dopasowania się mózgu.”
Jean Ayres wychodzi z założenia, że braki i błędy w funkcjonowaniu integracji sensorycznej są przyczyną określonych rodzajów zaburzeń procesu uczenia się. W badaniu tych dysfunkcji pomocne są opracowane przez nią Southern California Sensory Integration Tests ( SCSIT).
J.Ayres nie twierdzi, że terapia sensoryczno-integracyjna wyeliminuje przyczyny niewłaściwej organizacji nerwowej i wynikające z niej zaburzenia procesu uczenia się. Terapia ta jest raczej traktowana jako sposób na złagodzenie problemów, których przyczyny są nieznane.
Centralną pozycję w teorii J.Ayres zajmuje koncepcja sekwencji rozwoju. Wychodzi ona z założenia, że każdy etap rozwoju jest zależny od stopnia dojrzałości poprzedniego etapu. Oznacza to, że nowe struktury mózgu powtarzają, ulepszają i zmieniają funkcje starych struktur, ale ich nie zastępują. Wyższe struktury nawet już po wykształceniu się pozostają zależne od tych niższych.
Przedstawimy to na bardzo uproszczonym schemacie mózgu:
Schemat ten przedstawia trzy różne poziomy organizacji neurologicznej. Dwa dolne poziomy oznaczają niższe struktury mózgu (pień mózgu), trzeci poziom to wyższe struktury mózgu (kora mózgowa). Wszystkie przetwarzają te same bodźce. Bodźce przyjmowane przez pierwszy poziom (linie pionowe), przechodzą do drugiego i trzeciego. Na poziomie drugim istnieją nowe struktury, przetwarzające dodatkowo ten bodziec (linie skośne). Tak przetworzony dociera do poziomu trzeciego, wyższych struktur mózgowych, gdzie jest po raz kolejny przetwarzany w sposób możliwie doskonały (linie poziome).
Jeżeli, z jakiegoś nieznanego powodu, funkcjonowanie niższych struktur mózgowych jest zaburzone, wówczas powstaje coś w rodzaju luki (puste miejsca na poniższym schemacie).U większości osób proces integracji sensorycznej przebiega automatycznie umożliwiając odpowiednie reakcje do wymogów otoczenia i warunkuje prawidłowy rozwój sensomotoryczny.
U osób, które mają Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego proces ten przebiega inaczej. Zaburzenia Integracji Sensorycznej zaburzają sposób, w jaki mózg tych osób interpretuje odbierane informacje, jak również ich reakcje na nie; emocjonalne, ruchowe, koncentrację i inne.
ZABURZENIA PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO
zwane również Zaburzeniami Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i dorosłych. Osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane codziennie informacje sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk, czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie bombardowani ilością bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych, a jeszcze inni mogą prezentować odmienne symptomy.Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Każdy z nich może powodować różnorodne, złożone zachowania. Poniżej w ogólny sposób przedstawiono najczęściej występujące wzorce zachowań.
DZIECI UNIKAJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci/osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nadmiernie reagują na stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo intensywne, w efekcie czego czują się stale bombardowane przez odbierane bodźce.
Stan taki nazywa się `obronnością sensoryczną'. Najczęstszą wówczas reakcją na bodźce jest reakcja „walki lub ucieczki” mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości bodźców. W efekcie „przeciążenia” układu nerwowego dzieci mogą również reagować agresją. Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów.
Dzieci takie mogą;
Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się
Bać się wysokości i ruchu, lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź wysokości
Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy
Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach
Jeść mało zróżnicowane jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy
Być nadmiernie pobudzone i aktywne
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną.
DZIECI POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze rejestruje lub rozpoznaje informację sensoryczną do niego docierającą. W efekcie wydawać się może, że dzieci te mają `nienasycony apetyt' na stymulację sensoryczną, co może przejawiać się nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych.
Dzieci te mogą:
Prezentować nadmierną aktywnością ruchową będącej efektem jak i źródłem wrażeń sensorycznych `odżywiających mózg'
Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych; często i zbyt mocno dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)
Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie się
Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez objawów dyskomfortu
Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor
Mieć opóźnioną mowę
DZIECI MAJĄCE OBNIŻONE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWE
Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych. Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z nauczeniem się wielu zabaw ruchowych.
Dzieci te mogą;
Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp.
Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki
Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie „Ojciec Wergiliusz”
Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną koordynacją
Preferować znane aktywności i zabawy
Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądanie telewizji, czytanie książki
Mieć trudności z wymową
Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą próbować manipulować i kontrolować otoczenie. Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać swoje problemy planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi lub unikając nowych aktywności wykonywanych w grupie.
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych, czyli zaburzenie planowania ruchu.
Ogólnie rzecz ujmując efektem Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego (zaburzeń SI) może być:
Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności
Obniżony poziom aktywności, ociężałość
Trudności z koncentracją
Opóźniony rozwój ruchowy
Trudności z utrzymaniem równowagi
Trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową
Trudności z percepcją słuchową
Opóźniony rozwój mowy
Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką
Niskie poczucie wartości
Zaburzone relacje społeczne
Problemy emocjonalne
W JAKI SPOSÓB TERAPIA MOŻE POMÓC DZIECKU
Osoba przeprowadzająca badania a następnie terapię powinna być wykwalifikowanym terapeutą Integracji Sensorycznej /najlepiej fizjoterapeutą jako podstawowym wykształceniem/.
Podczas terapii dziecko będzie zachęcane i kierowane do wykonywania aktywności, które będą wyzwalać i prowokować odpowiednie, skuteczne reakcje na bodźce sensoryczne. W trakcie zajęć wykonywane będą odpowiednie dla Państwa dziecka aktywności dostarczające stymulacji przedsionkowej, proprioceptywnej oraz dotykowej. Stopień trudności tych aktywności będzie stopniowo wzrastać tak, aby wymagać od dziecka bardziej zorganizowanych i zaawansowanych reakcji. W trakcie terapii preferowane są ukierunkowane zabawy i aktywności swobodnie wykonywane przez dzieci, wyzwalające automatyczne reakcje sensoryczne, aniżeli instruowane, narzucone i ćwiczone konkretne reakcje na bodźce.
Ćwiczenie konkretnych umiejętności nie jest zwykle celem terapii Integracji Sensorycznej. Dziecko w większości nie będzie ćwiczyło takich czynności jak: chodzenie po równoważni, łapanie piłki, pisanie długopisem, podskoki na jednej nodze. Stosowane raczej będą aktywności rozwijające podstawowe umiejętności, które umożliwią dziecku nauczenie się efektywne powyższych czynności /np. łapania piłki/. W niektórych jednak sytuacjach dziecko może być poddane ćwiczeniom konkretnych czynności ruchowych. Może to mieć miejsce w przypadku dzieci, u których wyćwiczenie takich umiejętności jest kluczowe dla rozwoju jego poczucia wartości oraz stosunków z rówieśnikami.
Wskazane mogą być dodatkowe zajęcia ruchowe, które są niezmiernie ważne ale nie są równoznaczne z aktywnościami z zakresu Integracji Sensorycznej.
Ważnym aspektem terapii Integracji Sensorycznej jest motywacja dziecka. Gra ona ważną rolę przy doborze ćwiczeń. Większość dzieci poszukuje i domaga się tych aktywności, które są dla nich najbardziej wskazane na danym etapie rozwoju. Stanowi to dla terapeuty ważną informację dotyczącą zainteresowania i motywacji dziecka. Czynniki te brane są pod uwagę przy doborze aktywności. Niektórym dzieciom terapeuta pozostawi wiele swobody przy wyborze zabaw i ćwiczeń. Innym dzieciom, które mają trudności z wybraniem odpowiedniej aktywności terapeuta zaproponuje dużą ilość zabaw przez siebie wyselekcjonowanych. Nawet w takiej sytuacji dziecko będzie zachęcane do czynnego udziału w zabawie. Rzadko się zdarza, aby dziecko było tylko biernym uczestnikiem stymulacji, ponieważ aktywny udział i eksploracja umożliwia dziecku bardziej dojrzałe i lepiej zorganizowane przetwarzanie informacji sensorycznych.
Terapia Integracji Sensorycznej jest zazwyczaj dla dziecka przyjemnością. Otoczenie terapeutyczne jest wyposażone w różnorodny sprzęt taki jak: zjeżdżalnie, platformy do huśtania, liny do wspinania, koła do wskakiwania, trapezy do huśtania. Dla dziecka terapia jest zabawą i może taką wydawać się dorosłym. Ale jest to jednocześnie ciężka praca, bo pod kierunkiem wykwalifikowanego terapeuty dziecko jest w stanie osiągnąć sukces, który prawdopodobnie byłby niemożliwy w całkowicie spontanicznej zabawie. Faktem jest, że wiele dzieci z problemami Integracji Sensorycznej nie potrafi bez pomocy bawić się efektywnie i w sposób zorganizowany. Tworzenie atmosfery zabawy nie służy jedynie przyjemności. W takiej atmosferze dziecko jest bardziej zaangażowane w aktywności i robi większe i szybsze postępy niż dziecko niezaangażowane.
W większości dzieci bardzo chętnie uczestniczą w terapii i z niecierpliwością na nią oczekują. Jednak nie każde spotkanie terapeutyczne jest tak samo efektywne - wszystkie dzieci miewają trudniejsze dni.
Należy pamiętać, że niektóre zaburzenia utrudniają dziecku zabawę z wykorzystaniem sprzętu i powodują, że zabawy przyjemne dla większości dzieci dla niego takimi nie są. Dlatego też, dla niektórych dzieci początki terapii mogą być trudne. Doświadczony terapeuta będzie wiedział, w jaki sposób zachęcić i sprowokować dziecko do zabawy. Ponadto w początkowym etapie terapii może poprosić rodziców o pomoc w zaangażowaniu dziecka.
Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne. Ma to swoje odbicie w życiu codziennym dziecka. Poprawa koordynacji ruchowej ma swoje odbicie w możliwości i jakości wykonywania trudniejszych aktywności ruchowych z zakresu dużej i małej motoryki. W przypadku dziecka prezentującego początkowo objawy nadwrażliwości lub słabej reaktywności na bodźce sensoryczne, bardziej prawidłowe reakcje mogą prowadzić do pozytywnych zmian w zachowaniu, poprawy stosunków z rówieśnikami oraz zwiększonego poczucia własnej wartości. W miarę poprawy efektywnego funkcjonowania układu nerwowego niektóre dzieci będą osiągały postępy w rozwoju mowy, inne w umiejętnościach szkolnych. Bardzo często rodzice stwierdzają, że ich dziecko jest lepiej zorganizowane, skoncentrowane, pewniejsze siebie i łatwiejsze we współżyciu.
W trakcie terapii postępy dziecka będą monitorowane poprzez wykonywanie różnego rodzaju testów, jak również poprzez obserwację zmian zachowania. Zwykle badania kontrolne wykonywane są co 3-6 miesięcy. Terapia zwykle trwa od 1 roku do 2 lat. Zależy to od stopnia nasilenia i rodzaju zaburzeń oraz tempa czynionych postępów. Zdarza się, że niektóre dzieci odnoszą korzyści z wieloletniej terapii przeprowadzanej interwałowo tzn. uczestniczą w terapii przez okres 6-9 miesięcy i po na przykład rocznej przerwie znowu podejmują terapię. Najczęściej sesje terapeutyczne odbywają się 1-2 razy w tygodniu i trwają 45 - 60 minut w zależności od możliwości terapeuty/ośrodka oraz od potrzeb dziecka.
Terapia Integracji Sensorycznej nie może - jak już powiedziałem to wcześniej - czynić cudów. Jest też jedynie jedną z wielu możliwości niesienia pomocy dzieciom, młodym i dorosłym osobom autystycznym. Zwłaszcza w dziennych ośrodkach pomocy możne się znaleźć miejsce dla różnych koncepcji