1. METODYCZNE ABC

Praca metodyczna z dziećmi i młodzieżą wymaga od nauczyciela wychowania fizycznego czy instruktora olbrzymiego zaangażowania. Stając przed problemem- jak nauczyć dzieci podstawowych elementów techniki, taktyki oraz zasady gry, muszą oni uwzględnić w swojej pracy :

• zasady nauczania;

• metody nauczania;

• formy nauczania;

• fazy nauczania nowego elementu.

Zasady nauczania:

Zasada poglądowości realizowana jest przede wszystkim poprzez pokaz i objaśnienie danego ruchu,

a równocześnie zainteresowanie nim i spowodowanie chęci wykonania demonstrowanych ćwiczeń. Ma ona szczególne zastosowanie w nauczaniu początkujących. Pokaz zatem powinien być dokładny

i prawidłowy ze szczególnym uwzględnieniem dominant danego ruchu. Podstawową rolę w realizacji zasady poglądowości odgrywa film ( kaseta video ), którego treścią są elementy gry.

Zasada świadomości i aktywności ma istotny wpływ na wyniki pracy szkoleniowej. Każdy ćwiczący powinien znać korzyści jakie daje mu uczestnictwo w zajęciach sportowych, wiedzieć i rozumieć jaki jest sens wykonywania danego ćwiczenia i gdzie ma ono zastosowanie w grze. Taka świadomość wzmaga aktywność wychowanka na zajęciach. Realizując tę zasadę należy również nakłaniać ćwiczących do studiowania przepisów, obserwowania różnych zawodów sportowych.

Zasada systematyczności dotyczy ciągłego rozkładania materiału w czasie i prawidłowym powtarzaniu podstawowych elementów techniczno- taktycznych. Każde nowe ćwiczenie powinno wiązać się z poprzednim i kolejno przygotowywać do nowych, trudniejszych elementów.

Zasada stopniowania trudności wymaga od nauczycieli znajomości następujących reguł postępowania:

• od elementu prostego do złożonego;

• od elementu łatwego do trudnego;

• od elementów znanych do nieznanych.

Ponadto powinien umieć dostosować ćwiczenia do poziomu ćwiczących.

Zasada wszechstronności opiera się na znanym stwierdzeniu, że w utrzymaniu nawyków ruchowych na odpowiednim poziomie wydatnie pomaga wszechstronne przygotowanie fizyczne. Zaleca się zatem, aby w pracy nie zasklepiać się tylko w jednej dyscyplinie sportu. Ćwiczący powinni umieć wykonywać elementy techniczne również z innych gier zespołowych, lekkiej atletyki, gimnastyki itp. Ponadto zasada ta wymaga od nauczyciela znajomości szerokiego repertuaru ćwiczeń, aby mógł przygotować ćwiczących do wykonywania różnorodnych zadań w trakcie gry. W sensie techniczno- taktycznym oznacza to, że grający powinien umieć skutecznie działać na przynajmniej dwóch pozycjach. Dlatego też w pracy z początkującymi nie określamy pozycji na jakich będą oni grali.

Metody nauczania:

Metoda analityczna polega na podziale nauczanego ruchu na części składowe. W nauczaniu techniki będzie to rozkładanie trudniejszych elementów na poszczególne fazy ruchu, których należy nauczać kolejno, a na końcu łączyć je we właściwy element techniczny.

Metoda syntetyczna jest najbardziej naturalną metodą nauczania. Stosujemy ją przy nauczaniu prostych elementów techniki gry, ponieważ polega na wykonywaniu pełnej formy ruchu. Jeśli ćwiczący wykazują duże uzdolnienia ruchowe, metodą tą można objąć nauczanie wszystkich lub prawie wszystkich elementów technicznych.

Metoda kombinowana łączy dwie poprzednie metody. Ma zastosowanie w sytuacji kiedy nauczanie metodą syntetyczną nie przynosi spodziewanych efektów, gdyż w pewnej fazie ruchu popełniany jest błąd. W związku z tym ćwiczymy daną fazę, aż do jej opanowania i ponownie wprowadzamy metodę syntetyczną.

Formy nauczania:

Forma zabawowa omówiona została na potrzeby publikacji na wstępie części metodycznej.

Forma ścisła jest podstawową formą w nauczaniu gier. Nauczyciel stosując ją, określa ustawienie ćwiczących, kierunek podań piłek i zmianę miejsc. Istotną cechą tej formy jest to, że ćwiczenia odbywają się bez udziału przeciwnika. W formie ścisłej naucza się nie tylko pojedynczych elementów technicznych lecz także wprowadza się ćwiczenia kompleksowe, które łączą po kilka elementów tworzących, przez odpowiednie zestawienie, logiczną całość. Takie ćwiczenia kompleksowe, ze względu na niezaprzeczalną wartość odgrywają niezwykle ważną rolę.

Forma fragmentów gry to wszystkie ćwiczenia techniki i taktyki, które odbywają się przy udziale przeciwnika ( obrońcy ), przez co uzyskuje się warunki zbliżone do gry. Przeciwnik w pierwszej fazie spełnia rolę pozornego obrońcy, z czasem się uaktywnia, a pod koniec ćwiczenia w pełni realizuje swoje zadania defensywne. Zmusza to ćwiczących do rozwiązywania pewnego zadania taktycznego. Forma fragmentów gry powinna być stosowana wówczas kiedy dany element techniczny czy taktyczny jest dokładnie wyćwiczony w formie ścisłej.

Forma gry uproszczonej stosowana jest podczas zajęć z początkującymi. W grze uproszczonej egzekwowane są tylko te przepisy, które związane są z nauczonymi elementami technicznymi. Celowe pominięcie niektórych przepisów ułatwia to zachowanie ciągłości gry, a grającym umożliwia czerpanie przyjemności ze zdobywania bramek.

Forma gry szkolnej to forma, w której podczas gry egzekwujemy wyuczone elementy techniczne lub taktyczne. Prowadzący ustala pewne reguły gry ( stawia zadania szkoleniowe ), których ćwiczący muszą przestrzegać. Kiedy drużyna nie wykonuje stawianych w grze zadań, nauczyciel przerywa grę i zwraca uwagę na błąd. Inną formę gry szkolnej może być gra bez kozłowania lub tylko lewą ręką. Należy wspomnieć iż drużynę, która nie stosuje się do zaleceń prowadzącego można ukarać utratą piłki lub odwrotnie- można przyznać piłkę drużynie, która wypełniła postawione przed nią zadanie i zakończyła akcję skutecznym rzutem.

Fazy nauczania:

Są nierozerwalnie złączone z zasadami i formami nauczania. Stosowanie odpowiednich faz, to przestrzeganie pewnej kolejności nauczania. Wyróżniamy następujące trzy fazy:

Faza generalizacji - zgodnie z zasadą poglądowości zapoznajemy ćwiczących z nowym zadaniem lekcji poprzez pokaz. Omawiamy cechy istotne dla danego ćwiczenia oraz błędy, jakie można popełnić. Do centralnego układu nerwowego dociera dużo różnego rodzaju bodźców zarówno słownych jak i wizualnych.

Faza koncentracji- następują próby wykonania danego elementu z jednoczesnym eliminowaniem błędów. W układzie centralnym eliminowane są bodźce zbędne, a pozostają tylko te, które są istotne dla nauczania danego elementu. Dzieje się tak dzięki wykonywaniu przez podopiecznych ćwiczeń.

W nauczaniu należy wybrać taką drogę postępowania, która stworzy najlepsze warunki do właściwego przyswojenia określonych zadań. Droga ta, wypróbowana w praktyce, prowadzi od form łatwiejszych do trudniejszych ( zasada stopniowania trudności ). Ćwiczenia stosowane w nauczaniu techniki i taktyki można ująć w pięć grup:

1. ćwiczenia pomocnicze i wprowadzające;

2. ćwiczenia techniczne w formie zabawowej;

3. ćwiczenia techniczne lub taktyczne w formie ścisłej;

4. ćwiczenia techniczne lub taktyczne w formie fragmentów gry;

5. gra szkolna i właściwa.

Ćwiczenia pomocnicze i wprowadzające charakteryzują się wyborem pewnej, określonej formy ruchu przygotowującej do późniejszego wyuczenia jakiegoś elementu technicznego, co ułatwi dalsze postępowanie metodyczne. W taktyce celem ćwiczeń tej grupy jest podkreślenie jakiegoś charakterystycznego zespołowego zadania.

Dobór ćwiczeń, w którym zostanie uwzględniona kolejność podanych wyżej grup, zagwarantuje- z punktu widzenia zasad dydaktycznych oraz metodyki - pełną prawidłowość współdziałania w zakresie czynności i środków wykorzystanych do osiągnięcia celu.

Nasuwa się pytanie: czy w nauczaniu należy obowiązkowo realizować ćwiczenia z wszystkich omówionych grup? O tym decyduje z jednej strony zaawansowanie zespołu czy też nawet jednego ćwiczącego, z drugiej strony za stopień trudności danego elementu technicznego czy taktycznego. Prowadzący zajęcia, kierując się tymi przesłankami, będzie sam decydował o doborze ćwiczeń.

Faza automatyzacji następuje tu zastosowanie wyuczonych elementów w grze. Początkiem wprowadzenia ćwiczeń w fazie automatyzacji jest forma fragmentów gry.

Przykład opracowania konspektu lekcji z zespołowych gier sportowych

Miejsce zajęć: hala sportowa;

Klasa: IV c

Czas:45 min.

Liczba ćwiczących: 26 osób

Zadanie główne ( temat ): Piłka ręczna- Nauczanie podania jednorącz i chwytu oburącz półgórnego. Doskonalenie sposobów poruszania się po boisku.

Cele operacyjne w zakresie:

A). Umiejętnośći: Uczeń potrafi właściwie ustawić się do podania i chwytu;

Uczeń podaje piłkę w miejscu i w ruchu na różne odległości i w różnych kierunkach; Uczeń wykorzystuje podania i chwyty do współpracy w grupie i w zespole; Uczeń potrafi znaleźć się na boisku we właściwym miejscu i czasie.

B). Motoryczności: Uczeń reaguje na różne bodźce bez piłki i z piłką rozwijając własną zwinność i szybkość; Uczeń wykonuje ćwiczenia koordynacyjne z akcentem na zdolność różnicowania kinestetycznego (manipuluje piłkami o różnej masie i wielkości), orientacji czasowo- przestrzennej (wykonuje jak największą liczbę podań w podanym czasie) i poczucia rytmu (uczeń wykorzystuje sposoby poruszania się z piłką i bez piłki oraz podania i chwyty w grze szkolnej zgodnie z przepisami).

C). Wiadomośći: Uczeń potrafi przyporządkować różne piłki poszczególnym dyscyplinom zespołowym;

Uczeń poznaje zasady nowych gier i zabaw ruchowych; Uczeń doskonali znajomość przepisów gry w piłkę ręczną.

D). Wychowania: Uczeń pełni funkcję sędziego;

Uczeń kulturalnie zachowuje się w roli kibica; Uczeń rywalizuje zgodnie z zasadami „fair play”.

Cechy lekcji: twórczy charakter; zastosowanie zasady wszechstronności; stosowanie metody improwizacji ruchowej; wykorzystywanie nietypowych przyborów.

Tok lekcyjny	Szczegółowy opis realizacji zadań	Dozowanie	Metody	Uwagi

Tok lekcyjny dla sportowych gier zespołowych

Część I

1. Ćwiczenia porządkowo- dyscyplinujące.

2. Zabawa ( gra ) ożywiająca.

3. Ćwiczenia kształtujące.

4. Ćwiczenia kondycyjno- sprawnościowe.

Część II

1. Ćwiczenia ( zabawy lub gry ) w przyswajaniu elementów techniki.

2. Ćwiczenia ( zabawy lub gry ) w przyswajaniu elementów taktyki.

3. Fragmenty gry.

4. Gra w formie uproszczonej, szkolnej lub właściwej.

Część III

1. Ćwiczenia wyrównawcze lub korektywne.

2. Omówienie lekcji.

3. Pożegnanie.

Nauczyciel może jeden lub kilka punktów ww. toku przy opracowywaniu konkretnej lekcji pominąć, jeśli zamierza je później uwzględnić w następnych lekcjach. Możliwe jest także dodanie jakiejś grupy ćwiczeń, jeżeli nauczyciel potrafi to uzasadnić. Faktem jest, iż co najmniej 1/ 3 ćwiczeń winna być przeprowadzona przy zastosowaniu formy zabawowej.

W zależności od zadań, jakie chcemy na lekcji wyegzekwować, lekcję z gier i zabaw prowadzimy według następującego toku:

1. Ćwiczenia porządkowo- wychowawcze ( zbiórka, przywitanie, podanie zadań ).

2. Zabawa lub gra o charakterze ożywiającym psychicznie i rozgrzewającym fizycznie

( masowa, znana i lubiana ).

3. Zabawa lub gra orientacyjno- porządkowa.

4. Zabawa lub gra na czworakach lub z mocowaniem.

5. Zabawa lub gra bieżna.

6. Zabawa lub skoczna.

7. Zabawa lub gra rzutna, z podbijaniem lub kopna.

8. Ćwiczenia korekcyjne.

9. Zabawa ( rzadziej gra ) o charakterze uspokajającym.

10. Ćwiczenia porządkowo- wychowawcze: uporządkowanie miejsca zajęć, sprzętu, zbiórka, omówienie dydaktyczno- wychowawcze, pożegnanie, wymarsz z miejsca zajęć.

Naturalnie, zajęcia według podanego toku prowadzi się w klasach niższych jako wprowadzenie do mini gier. W klasach wyższych gry i zabawy winny przygotowywać już do nauczania techniki i taktyki gry. Ponadto należy pamiętać, aby natężenie zajęć dostosować do poziomu grupy, uwzględniając dużą różnorodność ćwiczeń (ćwiczenia o dużym natężeniu przeplatać ćwiczeniami o natężeniu mniejszym).

Stosując w nauczaniu formę zabawową należy zwracać uwagę na następujące zasady postępowania:

• tułów ustawiać frontalnie do piłki;

• prawidłowy chwyt gwarantuje dokładne wykonanie podania;

• unikać podań w poprzek boiska, raczej po przekątnej;

• piłkę należy podawać z siłą dostosowaną do możliwości partnera;

• należy podawać piłkę tam, tam gdzie ją można chwycić bezpiecznie;

• za bezpieczeństwo piłki odpowiada podający;

• podając piłkę do partnera należy zmusić go do ruchu.

---