Proza małych ojczyzn, Polonistyka, oprac i streszcz


Proza małych ojczyzn (P. Huelle, S. Chwin, A. Jurewicz, J. Kornhauser, H. Waniek, F. Netz) po r. 1989.

Po 1989 roku w prozie zaznaczyła się tzw. idea „małych ojczyzn”. Po upadku PRL cieszyła się ogromną popularnością w naszym kraju. Wszystko zaczęło się od powieści P. Huellego „Weiser Dawidek” oraz J. Pilcha „Wyznania twórcy pokątnej literatury”.

Proza „małych ojczyzn” polegała głównie na odkrywaniu korzeniu w dalszej i bliższej przeszłości rodziny, regionu, miasta. Z literackimi powrotami do kraju dzieciństwa łączy się tzw. wątek kresowy (opis wydarzeń związanych ze zmianą przedwojennych granic Polski i przymusowymi przesiedleniami ludności). Charakterystyczne dla tej prozy były: zmiany na mapie - przesunięcie „małych ojczyzn” z dawnych kresów na obecne terytoria polskie; oddalenie od bezpośredniego doświadczenia (ojczyzny utracone stały się ojczyznami przodków, wspomnienia zostały zastąpione zmyśleniem, kreacją, lekturą, pojawia się problem wrastania w nowe miejsce), świadomość konwencji literackiej (idealizacja, mityzacja, autotematyzm).

Utwory tego nurtu skupione są na literackim dociekaniu historycznej istoty „ojczyzn” dotychczas zakazanych lub niedocenianych - niemieckość i polskość Gdańska, Szczecina itp., obszarów do tej pory w literaturze współczesnej pomijanych. To nowy nurt poszukiwań tożsamości z dala od uznanych centrów kultury, w sferze własnego osobistego doświadczenia, w obszarze dziejów i przeżyć lokalnych, które poddawali znaczącej mityzacji oraz demityzacji. Społeczność, o losach której piszą, wygnana z dawnej domeny np. na wschodzie, osiedlała się na gruzach kultury niemieckiej. Z czasem kultury autochtonów i osiedleńców przenikały się, powstawał szczególny palimpsest: należy tu mówić o dramatycznym nierzadko współbrzmieniu swojego i cudzego. Wiąże się z drapieżnym stosowaniem literackiej konwencji, z wyczuleniem na literackość języka, obrazu, konstrukcji fabularnej, a także z ostro widzianymi procesami społecznego wykorzeniania się i adaptacji.

Pojawiają się teorie łączące ten nurt z dyskusjami na łamach czasopism o kulturowej tożsamości i odrębności Europy Środkowej. Odwoływanie się do znanej koncepcji małych ojczyzn w okresie po przemianach ustrojowych, krytycy postrzegali m.in. jako próbę odbudowania utraconej, wskutek odrzucenia przeszłości PRL-u, tożsamości. W latach 90. był to jeden z najważniejszych nurtów w literaturze polskiej.

Przygody związane z dociekaniem prawdy są również udziałem bohaterów opowiadań z tomów: „Opowiadania na czas przeprowadzki” (1991) i „Pierwsza miłość i inne opowiadania” (1996). Opowiadania są osadzone w różnych, drobiazgowo rekonstruowanych pod względem historycznego miejsca i czasu realiach, choć na ogół zawsze pozostają związane z „małą ojczyzną” - Gdańskiem. To zapis własnej historii dorastania autora, poszukiwania mitycznej genealogii, korzeni duchowych. Wielką rolę odgrywa pamięć cudzych tekstów literackich, przez co mamy niejednokrotnie do czynienia w tekstach P.H. z pastiszem, grą aluzji, dialogiem ze współczesnymi i poprzednikami literackimi.

Natomiast w „Hanemannie” pojawia się opowieść o losach Wolnego Miasta Gdańska w l. 30., w czasie wojny i po niej. Opisany tu świat rzeczy ginących w pożarach, bezwolnie przechodzących w cudze ręce, niszczejących w obcym otoczeniu to symbol pustki i obcości świata oraz niepowrotności przeszłości. W powieść wplata wątki sławnych samobójstw, m.in. S. I. Witkiewicza.

W powieści „Esther” pojawia się zwątpienie zagarniające całość istnienia. Po pytaniu „Co znaczy istnienie?” (Krótka historia) oraz „Dlaczego raczej życie niż śmierć?” (Hanemann) trzecia książka pyta: „Czy można pokonać śmierć?”. Pojawia się sugestia, iż w cierpieniu doświadczamy nie tylko wartości życia, lecz także dotknięcia nicości. Chwin nie przejmuje się realiami i nie troszczy się o prawdopodobieństwo. Stworzył współ. przypowieść, rodzaj legendy wzorowanej na średniowiecznej opowieści o św. Aleksym. Interesuje go bowiem kondycja moralna współ. człowieka, pyta o jego duszę, religijność, poczucie sumienia i odpowiedzialności.

Największa zaleta tych utworów to misternie skonstruowane, obiecujące pozornie łagodną wyprawę w świat fikcji, w istocie zarażają życie wątpieniem. Powieści te nie należą do utworów z tezą: są raczej mądre niż pouczające i raczej podniosłe niż budujące. Spowija je aura smutku, melancholii i nierozstrzygalności, stanowiących o uroku narracji.

Opowieść „Pan Bóg nie słyszy głuchych” przynosi zapis z okresu mieszkania autora w Łodzi. Tok narracji przetykany jest introspekcjami, którym towarzyszą sceny rozgrywające się na pograniczu jawy i snu - autor snuje imaginacyjny romans z dawną towarzyszką dziecięcych zabaw na dalekiej Białorusi.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Proza kobieca i feminizm, Polonistyka, oprac i streszcz
proza na emigracji, Polonistyka, oprac i streszcz
Proza pokolenia 60, Polonistyka, oprac i streszcz
Proza oniryczna, Polonistyka, oprac i streszcz
Zarudzie, Polonistyka, oprac i streszcz
Poezja futurystów, Polonistyka, oprac i streszcz
Grupy poetyckie XX-lecia międzywojennego, Polonistyka, oprac i streszcz
Ironia, Polonistyka, oprac i streszcz
Teatr i Dramat. Pokolenie 56, Polonistyka, oprac i streszcz
Wczesna twórczość poetycka Tuwima jako ilustracja tendencji w Skamandrze, Polonistyka, oprac i stres
Nagrody literackie, Polonistyka, oprac i streszcz
Różne sposoby przedstawiania postaci Poncjusza Piłata, Polonistyka, oprac i streszcz
Serenite, Polonistyka, oprac i streszcz
Problem odpowiedzialności moralnej w literaturze XX wieku, Polonistyka, oprac i streszcz
1.(2), Polonistyka, oprac i streszcz
Wczesna twórczość poetycka Tuwima - grupa Skamander, Polonistyka, oprac i streszcz
stryjkowski, Polonistyka, oprac i streszcz

więcej podobnych podstron