STAROŻYTNOŚĆ
Nazw „Antyk” i „Starożytność” zazwyczaj używa się zamiennie. Znaczenie etymologiczne obu nazw oznacza okres zamierzchły, stary, umiejscowiony w dalekiej przeszłości. Nazwa „antyk” pochodzi od łacińs kiego słowa antiquus - dawny. Określenie dotyczące okresu świata starożytnego: cywilizacji i kultury starożytnej Grecji i Rzymu oraz innych cywilizacji od końca II tysiąclecia p.n.e. do V wieku n.e

MIT: opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, zjawisk paranormalnych, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka.
W mitach występują metafory, alegorie i symbole, nie wyrażają treści wprost, wyrażają ją poprzez różnie zbudowany obraz, np. alegoryczna opowieść o Demeter i Korze - przemienność pór roku. Symboliczną wartość ma mit o Ikarze
i Dedalu, który mówi, że idealizacja rzeczywistości i marzenia często prowadzą do upadku. Metaforą bezowocnego wysiłku jest praca Syzyfa, skazanego na wieczne wtaczanie głazu, który przy samym szczycie sam spadał.
Mity dzielimy na:

• teogoniczne - dotyczące powstania bogów, np. mit o narodzeniu Ateny, która poczęła się z głowy Zeusa czy
  o Afrodycie, która narodziła się z piany morskiej

• mity kosmogoniczne - o powstaniu świata

• mity genealogiczne - mit o historii rodów, np. mit rodu Labdakidów, przedstawiający dzieje rodu Ląjosa.

• mity antropogeniczne - o powstaniu człowieka (mit o Prometeuszu).

Funkcje mitów. Mity stanowią składnik kultury ludów pierwotnych, tworzą więź społeczną, uświadamiają odrębność i tożsamość, określają obyczaje i tradycje. Dzielimy je na :

• światopoglądowe - stanowiące podstawę wierzeń religijnych (mit o stworzeniu świata)

• poznawcze - dzięki nim ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody, np. burzę z piorunami czy zmienność pór roku, np. mit o Demeter i Korze

• sakralne - przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały jak czcić bogów.

TOPOS: to odwieczny i stale podejmowane motyw lub temat będący świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury. Toposy literackie są uniwersalnymi opiniami o świecie, koncepcjami człowieka i świata, komentarzami do rzeczywistości, np. przeciwstawienia starca i młodzieńca, miłości niebiańskiej miłości ziemskiej; wartościujące określenia, jak wyspy szczęśliwe, ojczyzna matka; interpretujące formuły, m.in. świat na opak, świat jako teatr, sen brat śmierci.

ARCHETYP: to inaczej pierwowzór, prawzór, prototyp; nazwa pochodzi od arche - początek, przyczyna, pierwiastek. Zespół cech ludzkich, składający się na daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś reakcji. Przykłady: archetyp syna marnotrawnego z Biblii, archetyp wyzwoliciela - Prometeusz, archetyp wiernej żony - Penelopa.

MIT O STWORZENIU ŚWIATA:
Chaos jest trudny do zdefiniowania. Z Chaosu wyłonili się pierwsi małżonkowie: Gaja - Ziemia i Uranos - Niebo, dający początek pokoleniom bogów. Najstarsi byli tytani, potem kiklopowie (cyklopi) i hekatonchejrowie (sturęcy). Jednak Uranos, niezadowolony z okrutnego i szkaradnego potomstwa, strącił je do Tartaru - podziemnej głębi, z której nie ma wyjścia. Matce Gai nie podobały się bezwzględne rządy Uranosa, więc namówiła Kronosa, najmłodszego z tytanów, który jeszcze był wolny, do strącenia ojca z tronu. Z krwi z rany obalonego króla narodziły się Erynie - trzy boginie zemsty. Kronos panował na ziemi razem z żoną Reją. Pamiętając o klątwie rzuconej nań przez Uranosa, Kronos połykał swoje dzieci. Lecz Reja ukryła szóste dziecko i dała mężowi kamień do połknięcia. Zabrała niemowlę na ziemię i nadawszy mu imię Zeus, zostawiła syna na wyspie Krecie pod opieką nimf górskich. Zeus był karmiony mlekiem kozy Almatei. Kiedy dorósł polecił swej matce dać Kronosowi środek wymiotny. Wtedy wyszli na świat bogowie - rodzeństwo Zeusa - Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia. Rozpoczęła się długa i krwawa wojna przeciw Kronosowi. Z pomocą wydobytych z Tartaru cyklopów i sturękich udało się zwyciężyć Zeusowi. Tryumf bogów nie trwał długo, bo stanęli przeciw nim giganci, synowe ziemi. Najokropniejszy z nich, Tyfon, przeraził bogów tak, że uciekli do Egiptu i zamienieni w zwierzęta czekali w ukryciu. Tylko Zeus stanął przeciw Tyfonowi, zabił go żelaznym sierpem i złożył pod skałami Sycylii. Kiedy Etna jest niespokojna, znaczy to, że Tyfon się budzi.

Grecy wierzyli, że u zarania dziejów najpierw był Chaos. Z Chaosu wyłoniły się dwa potężne bóstwa Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Oni dali początek wszystkim bogom. Na początku spłodzili ród tytanów z najstarszym Okeanosem. Później byli Kiklopowie (Cyklopi) i Hekatonchejrowie (Sturęcy). Uranos nie był zadowolony z brzydkiego potomstwa i strącił wszystkich do Tartaru. Tartar to bezdenna czeluść. Gaja namówiła najmłodszego z tytanów, wciąż nie pozbawionego wolności - Kronosa, do zamachu na władzę Uranosa. Kronos ugodził Uranosa żelaznym sierpem i zrzucił go z tronu. Z krwi Uranosa narodziły się trzy straszliwe boginie zemsty - Erynie. Razem z bogami rodził się świat. Kronos rządził razem z żoną Reją. Większość tytanów pozostawił w Tartarze. Obawiając się klątwy Uranosa, który powiedział mu, że władze odbierze mu jego dziecko, wszystkie swoje narodzone dzieci od razu połykał. Taki los spotkał 5 jego dzieci. Za szóstym razem Reja podała Kronosowi kamień zawinięty w pieluszki. Reja ukryła niemowlę na ziemi, nadając mu imię Dzeus. Dzeus dorastał na Krecie razem z kozą Amalteją, którą Dzeus bardzo kochał. Ze złamanego rogu Amaltei Dzeus uczynił róg obfitości, który napełniał się wszystkim, co tylko zapragnął jego właściciel. Dzeus dorósł i stanął do walki przeciwko Kronosowi. Najpierw namówił Reję, by podała Kronosowi środek wymiotny. Kronos zwrócił piątkę dzieci: Hadesa, Posejdona, Herę, Demeter i Hestię. Walka rozgrywała się na polach Tesalii. Kronos walczył wspólnie z tytanami. Dzeus miał po swej stronie Cyklopów i Sturękich. Wojna była długa i straszliwa. W końcu Dzeus zwyciężył Kronosa. Za siedzibę objął górę Olimp. Niedługo rządził w spokoju, przeciw bogom powstał ród gigantów, synów Ziemi. Rozgorzała kolejna straszliwa bitwa, w której przewagę zaczęli brać giganci. Dzeus poprosił o pomoc człowieka śmiertelnego Heraklesa, dowiedział się z Księgi przeznaczenia, że gigantów pokonać może tylko człowiek śmiertelny. Bogowie wspólnie z Heraklesem pokonali gigantów. Giganci byli dziećmi Gai. Kiedy wyginęli ta w rozpaczy wydała na świat potwora o imieniu Tyfon. Tyfona przestraszyli się wszyscy bogowie, oprócz Dzeusa, i uciekli do Egiptu przyjmując postać zwierząt. Dzeus stanął do walki z Tyfonem i pokonał go, ciało przykrywając Sycylią.

NAJWAŻNIEJSI BOGOWIE GRECCY

ZEUS: albo Dzeus (u Parandowskiego), król bogów, ojciec bogów i ludzi, stróż sprawiedliwości i porządku we wszechświecie. Greckie słowo dios znaczy jasny. Ukazywany był najczęściej z błyskawicą w ręku, w Iliadzie Homera Zeus zsyła burze. W mitologii Zeus przebywa na Olimpie, skąd króluje, sądzi, daje prawo, strzeże sprawiedliwości, także moralności. W Teogonii Hezjoda Zeus jest jedynym ocalałym dzieckiem spośród potomstwa Kronosa i Rei. Król Kronos pożarł wszystkie swoje dzieci, Rea ukryła małego Zeusa na Krecie, gdzie ojciec go nie znalazł. Zeus powrócił do królestwa ojca i stanął na czele buntu przeciw Kronosowi. Był już wtedy ojcem wielu bóstw i półbogów. Zeus podzielił władzę tak, że sam rządził niebiosami, morzem władał jego brat Posejdon, podziemiem - drugi brat Hades. Razem odparli wiele ataków na Olimp. W okresie wojny trojańskiej Zeus stanął po stronie Achillesa, nie pozwalając wygrać Grekom.

ATENA: jedna z najważniejszych bogiń greckich, patronka mądrości, rzemiosła i sztuki wojennej. Od jej imienia nazwano miasto Ateny, gdzie na Akropolu zbudowano najważniejszą świątynię bogini. Mit, przekazany przez Hezjoda i Pindara, mówi o połknięciu przez Zeusa jego pierwszej żony Metis, gdy była w ciąży. Przepowiednia bowiem przestrzegała, że Metis urodzi syna, który ma pokonać Zeusa. Kiedy króla bogów rozbolała głowa, przyszedł z pomocą Hefajstos, rozłupał Zeusowi czaszkę, a z niej wyskoczyła Atena w pełnej zbroi. Scena ta ukazuje symbolicznie, jak Zeus dzieli się ze swą córką mądrością. W późniejszych stuleciach uważano Atenę także za boginię filozofii. Atena pomagała często w walkach herosów: Heraklesowi w wykonaniu dwunastu prac, Odyseuszowi podczas powrotu do domu, Perseuszowi w zabiciu Meduzy. Jest ona patronką strategii wojennej, dyscypliny, obrony słabszych - w przeciwieństwie do Aresa, boga brutalności i niszczącej siły wojny. Atenie przypisuj się wynalazki: okręt, kwadrygę, rydwan bojowy. W eposie Homera Atena pomaga Achillesowi zabić Hektora. Do atrybutów bogini należą: napierśnik, hełm, włócznia i tarcza - egida, o właściwościach nadprzyrodzonych. W czasach pokoju Atena również pełniła ważne funkcje. Jako patronka rzemiosł opiekowała się tkaczami, garncarzami, kowalami (razem z Hefajstosem). Według mitu ze sporu Ateny i Posejdona o przywództwo w Atenach narodziły się uprawy drzewek oliwnych w Grecji. Bóg morza wydobył ze szczytu Akropolu słone źródło, a Atena zasadziła na skale pierwszą oliwkę. Lud zdecydował, że zwyciężyła bogini. Atenę przedstawiano jako piękną, lecz surową dziewicę, obrończynię twierdz. W jej mieście znajdowały się dwie świątynie: Partenon, ze złotym i wykańczanym kością słoniową posągiem Ateny Partenos oraz Erechtejon, z wykonaną z drzewa oliwnego figurką Ateny Polias. Bogini miała swoje święto, Wielkie Panatenaje, obchodzone co cztery lata, a także inne mniejsze, podczas których np. obmywano w morzu figurkę Polias. Łączono z Ateną także zwierzęta: węża i sowę - symbol mądrości.

HEFAJSTOS: bóg rzemieślników, ognia i wulkanów; czczony głównie w Atenach. Przedstawiano go jako kulawego boskiego kowala. Według Homera był synem Zeusa i Hery. Kiedy rodzice pokłócili się i Hefajstos stanął po stronie matki, Zeus zrzucił go z Olimpu. Spadał dziewięć dni i dziewięć nocy. Hefajstos jest wykonawcą wielu cudownych przedmiotów, występujących w mitach. Jego niewierna żona Afrodyta została złapana wraz z kochankiem Aresem w sieć zrobioną przez Hefajstosa i zawleczona pod sąd. Achilles walczył w boskiej zbroi Hefajstosa zapewniającej nieśmiertelność.

DIONIZOS: zwany Bakchus lub Bachus, bóg wina i bujności żywotnych sił natury. Wyobrażany był jako prawie nagi lub w powłóczystej szacie młodzieniec, niesiony wśród zbiorowiska satyrów Dionizos był pierwszym z bogów, który żył na ziemi, wśród ludzi. Dobroczynny i łagodny opiekował się każdym stworzeniem i każdą rośliną. Wierzono, że Bachus śpi zimą, a budzi się wiosną. Jeden z mitów mówi o zamienieniu przez Dionizosa trzech królewien w nietoperze za to, że nie chciały brać udziału w świętowaniu na cześć boga wina i zostały w domu przy tkaniu płótna. Do atrybutów Dionizosa należały: tyrs (laska opleciona bluszczem i liśćmi wina, zakończona szyszką pinii i wstążkami), bluszcz, latorośl winna, puchar, pantery i lwy.

APOLLO: syn Zeusa i Leto (Latony), brat bliźniak Artemidy. Bóg słońca, światła, mądrości, śmierci, ziemi, wyroczni, oczyszczenia z win; bóg nowo założonych miast i kolonii; patron poezji, sztuk pięknych, muzyki, sztuk i nauk; przewodnik Muz. Jego atrybutami były: łuk i strzały, kołczan, kitara, trójnóg, palma, wieniec laurowy.

EROS: syn Afrodyty i Aresa, uosobienie potęgi miłości (historia uczucia Erosa do Psyche). Jego atrybutami są: skrzydła, łuk i strzały.

HERA: córka Kronosa i Rei, siostra i małżonka Zeusa. Jest patronką małżeństwa i wierności po zaślubinach. Znosiła wiele zdrad męża. Jej atrybutami są: berło, diadem, welon, krowa, paw, bocian, owoc granatu (symbol płodności), lilia.

ARTEMIDA: bliźniacza siostra Apollina, dziewica. Bogini łuku i strzały, lasów, gór, łowów i zwierzyny, Księżyca. Jest przewodniczką nimf. Wyobrażano ją sobie z łukiem, strzałami, kołczanem, sarną, psem, łanią, wśród gęsi lub z rybami.

HERMES: syn Zeusa i nimfy Mai, poseł bogów, przewodnik dusz zmarłych, patron kupców, zysku, bogactwa, pasterzy, żeglarzy, podróżnych, złodziei. Opiekował się także trzodami, rzeczami znalezionymi. Jest bogiem płodności. Wyobrażany był z kapeluszu i skrzydlatych sandałach.

HADES: imię boga świata umarłych, królestwa podziemia. Był synem Kronosa i Rei, bratem Zeusa, mężem Persefony. Znienawidzony i siejący postrach władca Tartaru. W Iliadzie Homera Atena pożycza od Hadesa szyszak, dzięki czemu staje się niewidzialna. Stąd pochodzi powiedzenie czapka niewidka. Atrybutami Hadesa są: jabłko granatu i róg obfitości.

DEMETER: bogini ziemi, urodzajów, płodności, rolnictwa (zwłaszcza zboża); matka Kory (Persefony) spłodzonej z Zeusem. Atrybuty: berło, diadem, pęk kłosów

PERSEFONA: czyli Kora, córka Demeter i Zeusa. Jest boginią świata podziemnego przez małżeństwo z Hadesem. Jako Kora opiekuje się kiełkującym ziarnem, natomiast kiedy porywa ją mąż do podziemi - bogini przybiera imię Persefony (Prozerpiny, Libery). Atrybutami Persefony są: narcyz i owoc granatu (zob. mit o Demeter i Korze).

POSEJDON : syn Kronosa i Rei, mąż Amfitryty, ojciec Trytona. Jest bogiem mórz, wysp, wybrzeży i przystani. Nazywany ziemiotrząścą. Do jego atrybutów należały: trójząb, ryby, delfin, koń, byk, wąż.

AFRODYTA: zrodzona z piany morskiej małżonka Hefajstosa, kochanka Aresa. Piękna bogini miłości zmysłowej była matką Erosa, Harmonii i Priapa (z Aresa), Eneasza (z Anchizesem), Hermafrodyty (z Hermesem). Opiekowała się żeglarzami. Do jej atrybutów należą: mirt, róża, alabastron (naczynie na perfumy), jabłko, jaskółka, para gołębi, łabędź, kozioł, delfin, zając.

ARES: syn Zeusa i Hery. Bóg niszczycielskiej wojny, brutalnej walki za polu bitwy; był kochankiem Afrodyty. Przedstawiano go w zbroi, z psem, wilkiem lub sępem.

HESTIA: córka Kronosa i Rei, bogini ognia i ogniska domowego. Przedstawiana z pochodnią i czarą ofiarną Hestia jest symbolem domu i rodziny.

MIT O DEMETER I KORZE
Demeter była czczoną przez wszystkich ludzi matką plonów, ptaków, ryb i całej żyjącej przyrody. Z wody i powietrza dawała życie wszystkich roślinom i stworzeniom. Miała córkę - Persefonę, nazywaną Korą. Któregoś dnia zostawiła Persefonę pod opieką nimf. Młoda dziewczyna zbierała kwiaty na łące. Demeter zabroniła jej tylko zrywać narcyze. Jednak bóg podziemi, Hades, zwabił piękną boginkę właśnie tym kwiatem, który nagle wyrósł spod ziemi i był tak piękny, że Persefona nie mogła powstrzymać się i zerwała roślinę. Wtedy rydwan z czarnymi końmi porwał Korę do Tartaru. Zrozpaczona Demeter szukała córki wszędzie. Ukryła się przed ludźmi i bogami w łachmanach staruszki. Na ziemi zapanowały susze i klęski przyrody, pola nie dawały plonów, rośliny umierały. Kiedy wreszcie Zeus odnalazł Demeter, rozkazał Hadesowi zwrócić Persefonę jej matce. Ale przez zjedzenie granatu, Persefona musiała na część roku wracać do męża. I tak, przez pewien czas przyroda pięknieje, żyje, bujnie się rozwija, by potem na kilka miesięcy zasnąć, kiedy matka Demeter tęskni do swej córki. Demeter nazywana jest boginią życia, zaś Persefona (Kora) - boginią śmierci. Atrybutami pierwszej są kłosy i maki, natomiast drugiej bogini - narcyz i owoc granatu

MIT O IKARZE I DEDALU
Dedal (Dajdalos) był rzemieślnikiem artystą na dworze króla Krety, Minosa. Mówiono, że w swe posągi Dedal potrafi tchnąć życie - tak były doskonałe. Wykonywał nie tylko statuy, ale wynalazł świder, grundwagę, był też architektem. Król Minos zlecił Dedalowi wykonanie labiryntu dla Minotaura - potwornego królewskiego syna, pół-byka i pół-człowieka. Dedal nie pochodził z Krety, tęsknił za swoją ojczyzną - Atenami. Król jednak, z przywiązania do przyjaciela, i z obawy przed jego wiedzą o tajemnicach państwowych, zabronił Dedalowi opuszczać wyspę. Rzemieślnik wymyślił sposób ucieczki. Z ptasich piór sklejonych woskiem sporządził skrzydła dla siebie i swego syna Ikara. Przed odlotem ojciec przestrzegł młodego chłopaka, aby leciał równo między niebem a ziemią, bo inaczej albo wosk się stopi, albo pióra nasiąkną wodą. Jednak Ikar, zachwycony lotem, wspaniałością przygody, zapomniał o radach ojca, wleciał zbyt wysoko i spadł do morza, gdy jego skrzydła się rozpadły. Zrozpaczony ojciec znalazł zwłoki syna, wyspę nazwał Ikarią, a morze - Ikaryjskim. Dedal zatrzymał się na Sycylii, został tam nadwornym budowniczym. Po kilku latach król Minos zaatakował Sycylię, upominając się o Dedala. W walce jednak Minos poległ, a Dedal żył jeszcze długo w poważaniu wszystkich mieszkańców.

MIT O NIOBE
Niobe była córką Tantala, okrutnego mordercy swego syna, żoną Amfiona, króla Teb, z którym miała siedmiu synów i siedem córek (Homer mówił o sześciu córkach i takiej samej liczbie synów) zwanych Niobidami. Była kobietą próżną, pyszną, przede wszystkim chełpiła się swoją płodnością, urodą swych dzieci. Szydziła przy tym z Leto, która urodziła tylko Artemidę i Apolla, uważała, że należy jej się większa część niż matce ważnych bogów. Bogowie uznali to za zniewagę, za atak na siebie. Mszcząc szyderstwo z matki, dzieci Leto pozabijały strzałami z łuków prawie całe potomstwo Niobe. Ocalała wyłącznie jedna z córek, ale jej twarz z przerażenia już na zawsze pozostała zielona - nazwano ją Zieloną (Chloris).

Niobe słyszała przerażające krzyki gnijących dzieci. Wybiegła z pałacu, jej oczom ukazał się straszny widok prężących się, wijących w agonii ciał. Jakby skamieniała ze zgrozy. Następnie wróciła do Teb. Zeusa ogarnęła litość, zamienił nieszczęsną matkę w skałę o kształtach przypominających kobietę na górze Sypilos, z której spływały łzy tworzące strumyk. Zwłoki zabitych dzieci Niobe przez dziesięć dni leżały niepogrzebane. Dopiero dziesiątego dnia minął gniew bogów - sami pochowali synów i córki tej, która odważyła się z nich szydzić. Niobe stała się powszechnie znanym synonimem matki rozpaczającej po stracie ukochanych dzieci.

MIT O EDYPIE
Edyp był potomkiem Lajosa z rodu Labdakidów- założycieli Teb (założycielem miasta był Kadmos).W wyniku różnych zrządzeń losu ród ten został przeklęty przez bogów. Lajos i jego brzemienna żona Jokasta dowiedzieli się od wyroczni, że dziecko, które kobieta nosi w swym łonie zabije swojego ojca i poślubi matkę, z którą będzie miało potomstwo. Straszliwa ta przepowiednia zmusiła królewskich małżonków do podjęcia decyzji o zabiciu nowonarodzonego chłopca. Porzucono więc dziecko w górach Kitajronu, przebiwszy mu uprzednio stopy, aby zapach krwi przywabił do niego zgłodniałe dzikie zwierzęta (stąd imię chłopca- Edyp, oznaczające człowieka z nabrzmiałymi kostkami u nóg). Los Edypa jednak był inny. Nie zginął rozszarpany przez zwierzynę, ponieważ wcześniej znaleźli go pasterze. Dobrzy ludzie zaopiekowali się chłopcem i zanieśli go do bezdzietnych królów władających Koryntem. Edyp został przybranym synem króla Polybosa. Tajemnica jego prawdziwego pochodzenia nie dawała mu jednak spokoju, mimo tego, że Polybos kochał go jak rodzonego syna. Wreszcie Edyp zdecydował się wyruszyć do wyroczni, która miała wyjawić mu prawdę. Wyrocznia powiedziała jednak znów to samo- odradziła Edypowi powrót do ojczyzny, bo ten groził będzie w konsekwencji zabójstwem ojca i kazirodczym związkiem z matką. Edyp, nie znając swojej prawdziwej ojczyzny przestraszył się, że mógłby zabić Polybosa- człowieka, którego uznawał za swojego ojca. Dlatego, chcąc zapobiec straszliwemu złu, postanowił- tak zrozumiawszy słowa wyroczni- nigdy więcej nie wracać do Korynty. Nie wiedział, że właśnie wkroczył na nieodwracalne ścieżki swojego straszliwego przeznaczenia. Edyp wyruszył więc w drogę, aby znaleźć sobie nowe miejsce na ziemi, jak najdalej od Koryntu. Pewnego razu spotkał na wąskiej drodze wóz i orszak jakiegoś możnego pana. Służba towarzysząca bogaczowi zaczęła przeganiać Edypa z drogi, bo na wąskim dukcie otoczonym górami nie dało się bezkolizyjnie wyminąć. Edyp uniósł się jednak pychą i postanowił nie ustępować obcemu człowiekowi. I tak od słowa do słowa wybuchła kłótnia, a potem bójka, podczas której zapalczywy Edyp pozabijał wszystkich członków orszaku. Nie wiedział, że panem, którego przed chwilą pozbawił życia był jego własny ojciec- Lajos. Nieświadomie dla Edypa dokonała się więc pierwsza część przepowiedni- ojcobójstwo. W tym czasie w Tebach pozbawionych władcy zaczyna rządy brat Jokasty- szwagier Lajosa- Kreon. Na okolicę Teb spada jednak straszliwy cios- pojawia się w pobliskich górach przerażający Sfinks, który zabijał coraz więcej ludzi. Jedynym sposobem na uwolnienie Teb od potwora było rozwiązanie zagadki zadanej przez Sfinksa.

MIT O WOJNIE TROJAŃSKIEJ
Aby zrozumieć wydarzenia opisane w Iliadzie - poemacie o dziejach wojny trojańskiej (Ilion to po grecku Troja) - należy cofnąć się w czasie znacznie wcześniej, do wesela księcia tesalskiego Peleusa i pięknej boginki Tetydy. Na wesele zaproszono wszystkich bogów poza Eris, boginią niezgody. Zeus znając jej kłótliwy charakter, nie kazał jej posyłać zaproszenia. W pewnym momencie Eris jednak zjawiła się nieoczekiwanie na weselu - przyszła, aby się zemścić. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało się, każda chciała, aby to ją ogłoszoną „tą najpiękniejszą”. Najgłośniej domagały się: Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała mieć jabłko dla siebie. Zeus rozsądził, że sędzią sporu pomiędzy boginiami będzie młody pasterz, Parys: której on przyzna złote jabłko, ta je mieć będzie.
Parys był synem Priama, króla Troi, miasta leżącego na wybrzeżu Azji Mniejszej. Na kilka dni przed jego urodzeniem jego matka, Hekabe, miała sen, że wydała na świat płonącą żagiew, od której spłonęło całe miasto. Wróżbici orzekli, że syn, którego urodzi, stanie się przyczyną zagłady państwa. Noworodka oddano więc pasterzom, aby go wynieśli między wąwozy i tam porzucili. Tak też się stało, ale w parę dni później jeden z owych pasterzy, przechodząc obok miejsca, gdzie zostawiono dziecko, ujrzał, jak niedźwiedzica własną piersią karmiła Parysa. Wzruszył się i zabrał chłopaka do domu. Pasąc trzody przybranego ojca wyrósł Parys na ślicznego pasterza, nic nie wiedział o swym królewskim pochodzeniu. Gdy boginie przybyły do niego na „sąd”, każda obiecywała mu co innego, zależnie od swej profesji. Hera - władzę królewską, Atena - mądrość, a Afrodyta - najpiękniejszą kobietę świata, Helenę, żonę Menelaosa, króla Sparty. Parys bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie. Niedługo po tym wydarzeniu urządzono w Troi publiczne igrzyska. Parys stanął do zawodów, a odniósłszy zwycięstwo tak zjednał wszystkich urodą i wdziękiem, że wzięto go na dwór królewski. Po kilku dniach odkryła się tajemnica jego pochodzenia. Stary król Priam płakał z radości, płakała Hekabe, zapomniano o złej wróżbie i przyjęto go Parysa do grona książąt. Teraz młodzieniec mógł wykonać z dawna planowany zamiar. Dobrał sobie świtę dworzan i podążył statkiem do Sparty. Na dworze spartańskim podejmowano gościa bardzo serdecznie, Menelaos przyjął królewicza trojańskiego z honorami. Tymczasem Parys porwał Menelaosowi jego żonę Helenę i odjechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca podeptał święte prawa gościnności. Ogłoszono wojnę. Naczelne dowództwo objął Agamemnon, brat Menelaosa. Grecy przybiwszy do brzegów Azji wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Trojańczycy odmówili wydania dziewczyny i zaczęła się wojna.Wojna trojańska trwała dziewięć lat. Akcja „Iliady” obejmuje ostatni rok trwania walk, od momentu sporu Achillesa z Agamemnonem w sprawie Bryzeidy do pogrzebu Hektora.

2

---