Język mowy a język pisma
Pismo nie jest TYLKO narzędziem zapisu langue!
Takie przekonanie było jednak powszechne jeszcze w latach 30 XX wieku:
Pismo nie jest językiem, lecz jedynie sposobem rejestrowania języka za pomocą znaków wizualnych. Dla lingwisty jest tylko środkiem zewnętrznym, tak jak używanie gramofonu, który przechowuje dla naszych obserwacji niektóre cechy mowy z przeszłości...
Leonard Bloomfield
Język mowy a język pisma
Przeniesienia języka ze sfery słuchowej do wizualnej warunkuje zmianę w sposobie myślenia.
Różnice „produktów” języka pisanego i mówionego są uzasadnione odmiennością procesów ich wytwarzania.
Wynalazek pisma umożliwił:
NIE TYLKO przechowywanie i utrwalania mowy,
ALE przede wszystkim dekontekstualizację, czyli uniezależnienie mowy od sytuacji jej powstania.
DEKONTEKSTUALIZACJA
powoduje dystans między nadawcą a jego tekstem;
odrywa słowo od sytuacji działania;
przepływający potok mowy ulega statycznemu unieruchomieniu,
umożliwia obiektywną analizę oraz „uwalnia umysł od konieczności przechowywania wypowiedzi, kierując całą jego energię na badanie tekstu”
Opanowanie pisma = opanowanie piśmiennego stylu poznawczego
Przedpiśmienny styl myślenia:
- konkretny - styl myślenia przedpiśmiennego cechuje bezpośredniość danych; tę bezpośredniość rozumie się w dwu aspektach: jako danych głównie zmysłowych oraz jako danych wynikających z własnego doświadczenia praktycznego jednostki;
- relacje kontekstowe - budowane na podstawie asocjacji (skojarzeń) wynikających z bezpośredniego doświadczenia, czyli ze styczności w czasie i przestrzeni, a nie z analizy logicznej zjawiska
Piśmienny styl myślenia
Mowa i pismo stały się dwoma odrębnymi, choć związanymi z sobą faktami kulturowymi, odrębnymi formami bytowania języka.
Mówienie:
bezpośrednia współobecnością nadawcy i odbiorcy (którzy w naturalnym dialogu nieustannie zmieniają się rolami) w czasie i przestrzeni.
Pismo:
niweczy wspólnotę czasową, przestrzenną, osobową.
Piśmienny styl myślenia
Opanowanie odmiany mówionej i pisanej to opanowanie dwu typów myślenia, dwu typów kultury:
1) kultury bezpośredniego współbycia;
2) kultury abstrakcyjnego dystansu.
Pogranicze kultur: użytkownicy języka, dla których językową naturalnością jest mówienie, zaś pisanie - rzadkim życiowym przymusem.
Komunikacja mówiona = „kołyska języka”
Kod językowy + nieuświadomione subkody pozajęzykowe (niewerbalne):
mimiczny
gestowy
zapachowy
dotykowy
wzrokowy
aparycyjny
fizjologiczny
proksemiczny
Komunikacja face-to-face jako „kołyska języka"
Cechy komunikacji pierwotnej:
Współobecność — uczestnicy znajdują się w tym samym środowisku fizycznym;
Widzialność — uczestnicy pozostają w bezpośrednim kontakcie wzrokowym;
Słyszalność — uczestnicy mogą się wzajemnie słyszeć;
Natychmiastowość — uczestnicy widzą swoje działania bez opóźnienia;
Przelotność — medium jest nietrwałe — słowo przebrzmiewa i znika;
Brak zapisu — działania uczestników nie zostawiają śladów materialnych w postaci nagrań lub artefaktów;
Symultaniczność — uczestnicy są jednocześnie (i naprzemiennie) twórcami i odbiorcami;
Improwizacja — uczestnicy tworzą i odbierają swoje działania na poczekaniu, w realnym czasie;
Samookreślenie — uczestnicy zgadzają się, kiedy i jakie działania podjąć;
Samoekspresja — uczestnicy działają we własnym imieniu.
Clark i Brennan
Dziecko jako podmiot języka przedpiśmiennego
U dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa istnieje tak ścisłe powiązanie między słowem i rzeczą, znaczeniem i tym, co jest widziane, że rozdzielenie pola wizualnego od pola sensu staje się niemożliwe. Słowo pierwotne oznacza znane miejsce w sytuacji.
Dla dziecka przedszkolnego myśleć znaczy przypominać sobie, tj. odnosić się do swoich wcześniejszych doświadczeń.
Lew Wygotski
Piśmienny styl myślenia - zdolność do wytwarzania tekstów autonomicznych
Tekst autonomiczny: tekst oderwany nie tylko od konkretnej sytuacji, funkcjonujący w świecie uniwersum, ale w swej strukturze semantycznej:
dąży do w miarę pełnej werbalizacji, ograniczającej do minimum presupozycje i implikatury,
jest niezależny od innych tekstów
nie posługuje się innymi kodami (niewerbalnymi) i dąży do wyczerpania przedmiotu wypowiedzi, eliminując składniki domyślne, niedopowiedzenia, itp.
Komunikacja - środki zimne versus środki gorące
W przeciwieństwie do środków zimnych, środki gorące nie pozostawiają odbiorcom wiele do uzupełnienia. Dlatego też powodują małe współuczestnictwo odbiorcy, podczas gdy środki zimne zmuszają di współuczestniczenia i uzupełniania. Wobec tego, oczywiście, taki gorący środek, jak radio, wywiera na słuchacza zupełnie odmienny wpływ niż środek zimny - telefon.
Marshall McLuhan
We współczesnych przejawach piśmienności można zauważyć ochładzanie środka - teksty pisane zmuszają do współuczestniczenia i uzupełnień = sygnał uwsteczniania się piśmienności, regresji do niższych porządków organizacji znaczeń, angażujących w odbiorze pamięć polisensoryczną (wielozmysłową).
W tym wypadku: pisaność = wyuczony powierzchownie, niezinterioryzowany sposób konceptualizacji rzeczywistości.
Logika piśmienności każe:
odrywać przedmiot od konkretnego, sytuacyjnego tła
eksponować w danym monecie tylko jeden element rzeczywistości
widzieć go w układzie linearnym, w nienaturalnym porządku następczości w miejsce naturalnego porządku symultanicznego
Gustave Le Bon
Wnioski
Języki pisany i mówiony to nie tylko odmienność tworzywa, ale i sposobów myślenia.
Wynalazek pisma umożliwił rozwinięcie umiejętności poznawczych właściwych dla tzw. myślenia nowoczesnego, myślenia w kategoriach relacji. Użytkownik języka, który nie posiadł umiejętności posługiwania się odmianą pisaną, tkwi nadal w przedpiśmiennym stylu poznawczym, którego wyrazistą cechą jest charakterystyczne dla mówioności uwikłanie w „tu i teraz".
Komunikacja ustna, bezpośrednia ma charakter naturalny i te nawyki komunikacyjne pozostają w nas na trwale, wszystkie inne sposoby zastosowania języka zawsze mieć będą charakter wtórny, nadbudowany nad tym pierwotnym i każdy z owych wtórnych systemów charakteryzuje brak którejś z cech kontaktu bezpośredniego.
Przeciwieństwo tekstów autonomicznych to TEKSTY NIESAMODZIELNE ZNACZENIOWO
aby je dopełnić, odbiorca musi przywołać wyobrażenie sytuacji w pełnym jego polisensorycznym wyposażeniu.
Współczesne teksty pisane zbliżają się często do dialogów mówionych, cechujących się „największym poluzowaniem” w zakresie ładu i pełności informacji.
Jan Wilkoń
Synestezja
Naturalna aktywność recepcyjna organizmu jest aktywnością polisensoryczną.
Sygnały przetwarzane jednocześnie przez różne zmysły, których źródłem jest ten sam obiekt, powodują powstanie w tym samym czasie wielu wrażeń.
One właśnie zostają zintegrowane i tworzą obrazową podstawę spostrzeżenia.
Integracja następuje dzięki specyficznej aktywności kory mózgowej, a szczególnie płatów czołowych.
Oprócz podstawowego elementu spostrzeżenia, jakim jest obraz, typowymi jego składnikami są:
- uogólnione ślady treści pamięciowych kojarzące się z obrazem
- emocje, do których powstania przyczynia się treść tego obrazu
Jan Młodkowski
Synestezja we współczesnych tekstach pisanych
zjawisko współwystępowania odmian języka (mówioność jest przywoływana w pisaności) znak pisma nie pozostaje transparentnym abstrakcyjnym wyobrażeniem o określonej referencji, wywołuje łańcuch asocjacji wyobrażeń należących do różnych dziedzin poznawania zmysłowego;
dla nadawcy znak staje się etykietą stale obecnego za nią zdarzenia, odsyła do sytuacji mówienia, którą nadawca, budując tekst, ma zakodowaną w pamięci polisensorycznej;
słowo pisane staje się tylko impulsem, bodźcem do synestezyjnego (całościowego, polisensorycznego, holistycznego) oglądu przywoływanej rzeczywistości;
dokonanie wszelkich operacji logicznych należy do odbiorcy, ponieważ tekst uwikłany jest w konkretność myślenia obrazowego (nieumiejętność uogólniania danych, odrywania ich od kontekstu, ustalania związków przyczynowo-skutkowych);
przedpiśmienny, niemal dziecięcy związek z konkretem, z wielozmysłowo odbieraną rzeczywistością;
rzeczywistość jest traktowana jako obecna nie tylko w wyobraźni mówiącego, ale - na zasadzie wspólnoty wiedzy sytuacyjnej - także jako obecna w świadomości odbiorcy;
to, co widzę ja i mój rozmówca, nie wymaga werbalizacji, jest oczywistym składnikiem komunikacji między nami;
sens tekstu nie zostaje wyrażony językowo, nie zostaje wyczerpany na drodze logicznych dopełnień (presupozycje, konotacje), lecz wymaga odtworzenia sytuacji przez nadawcę.
Nowa oralność
Wtórna przedpiśmienność
Ta nowa przedpiśmienność jest uderzająco podobna do dawnej ze względu na mistykę uczestniczenia, pielęgnowanie poczucia wspólnoty, skupianie się na teraźniejszości.
Walter Ong
Telewizja zakwestionowała dominację kultury opartej na piśmie i druku, przywołując dźwięczną bezpośredniość społeczeństw przedpiśmiennych.
Roger Silversone
Kod ograniczony a kod rozwinięty w komunikacji społecznej
Uczenie pisaności = rozwijanie kodu:
odchodzenie od kodu ograniczonego do rozwiniętego;
przechodzenie od używania języka mówionego znanego dziecku tylko z określonych sytuacji (rodzina, sąsiedzi, bliscy) do zachowań bardziej sytuacyjnie skomplikowanych (zróżnicowana oficjalność, zmieniający się dystans ról społecznych i językowych, różnorodna tematyka);
przechodzeniem od języka małej grupy społecznej do języka społeczeństwa
;
Współczesne przemiany krajobrazu komunikacyjnego - ekspansja mówioności
Mówioność = konieczna sprawność językowa, ale NIEWYSTARCZAJĄCA, by sprawnie funkcjonować w społeczeństwie;
Trwanie w języku sytuacyjnym ma istotne reperkusje w konceptualizacji świata blokuje przejście do języka abstrakcyjnego.
Skutek w świadomości uczestników komunikacji zaczyna dominować przekonanie, że język jest odzwierciedleniem rzeczywistości, a nie TYLKO narzędziem spójnego i skutecznego wyrażania myśli.
Ekspansja mówioności - ciąg dalszy
Język postrzegany jako narzędzie komunikacji społecznej użytkownik ogniskuje uwagę na właściwościach języka, świadomie kształtuje proces komunikacyjny.
Język postrzegany jako zwierciadło rzeczywistości użytkownik nieelastyczny, nieskory do negocjowania sensów, kurczowo uczepiony swojej własnej wizji świata.
Nowe typy kodowania a przyswajanie kodu komunikacji pisemnej (zasad pisaności)
Pokolenie SMS i emotikonów = skróconym span of attention (zmniejszona zdolność do skupiania uwagi na dłuższych fragmentach tekstu.
Wszechobecne testy nastawione NIE na budowanie oraz rozumienie ciągłości i całościowości ALE na odtwarzanie fragmentów wiedzy; pokazywanie ewentualnej sumy elementów, a nie związanej całości.
nieciągłość, punktowość, migawkowość, kolaż, struktura wideoklipu = cechy konstytutywne współczesnych tekstów pisanych.
4