DIAGNOZOWANIE I PLANOWANIE W PRACY SOCJALNEJ NA TLE POLITYKI GOSPODARCZEJ

1. Kazimiera Wódz Praca socjalna w środowisku zamieszkania - rozdział o diagnozie społecznej.

2. Anna Zasada-Chorab ABC wywiadu środowiskowego.

3. Ewa Kantowicz Elementy teorii i praktyki w pracy socjalnej.

4. Kotlarska-Michalska Diagnozowanie i projektowanie w pracy socjalnej.

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 września 2001 r. w sprawie wywiadu środowiskowego - Dz. U. 2001 nr 114 poz.1220.

6. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. - Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593.

1. Potrzeby człowieka dorosłego.

Fizjologiczne. Bezpieczeństwa. Przynależności i miłości. Aktywności, twórczości. Samodzielności i autonomii. Uznania. Nowych wrażeń, doświadczeń. Sensu życia. Samorealizacji. Szczęścia, zadowolenia z życia. Wiedzy i rozumienia. Estetyczne.

2. Klasyfikacja wartości.

Max Scheler pogrupował waertości od najniższych do najwyższych, i tak:

1. Hedoniczne - egzystencja i fizjologia człowieka.

2. Użytkowe - przedmioty, dobra, których używamy.

3. Witalne - wartości związane ze zdrowiem, samopoczuciem, aktywnością fizyczną.

4. Duchowe - miłość, wiara, przyjaźń, nadzieja.

5. Święte - wiara.

Wartości autonomiczne wg Schelera to prawda, dobro i piękno, a do wartości zależnych zaliczył państwo, prawo i religię.

Horbowski do wartości autonomicznych zalicza dobro i piękno, a obok prawdy wymienia bezpieczeństwo, przyjaźń, autonomię, wolność, sprawiedliwość, samorządność. Prawda doskonali umysł. Dobro wpływa na wolę. Piękno kształtuje uczucia.

Sergiusz Hessen uważał, że kulturę tworzą trzy warstwy wartości:

1. Nauka, sztuka, religia i moralność.

2. Państwo i prawo.

3. Gospodarstwo i technika.

Wiśniewski podzielił wartości ze względu na ich źródła, i tak:

• kiedy źródłem wartości jest człowiek lub społeczeństwo - jest to świecka aksjologia humanistyczna;

• kiedy źródłem wartości jest Bóg i prawo boże - jest to religijna aksjologia humanistyczna.

3. Kodeks etyczny pracownika socjalnego.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec klienta - pracownik socjalny jest zobowiązany:

• do poszanowania godności klienta i jego prawa do samostanowienia;

• równego traktowania klientów bez względu na wiek, płeć, stan cywilny, orientację seksualną, narodowość, wyznanie, przekonania polityczne, stan zdrowia, rasę, kolor skóry oraz inne preferencje i cechy osobiste;

• wykazać zaangażowanie na rzecz pomocy klientowi;

• wzmacniać wysiłki klienta na rzecz usamodzielniania;

• udzielać pełnej informacji klientowi;

• zasięgać konsultacji współpracowników na rzecz dobra dla klienta;

• ma prawo do zmiany formy udzielanej pomocy;

• do zachowania tajemnicy (bez zgody klienta, jeśli to nie zagraża jego zdrowiu lub życiu).

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec współpracowników - pracownik socjalny jest zobowiązany:

• respektować ich wiedzę i doświadczenie, przestrzegać zasady lojalności zawodowej;

• współpracować z innymi pracownikami socjalnymi;

• rozstrzygać konflikty ze współpracownikami.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec pracodawcy - pracownik socjalny jest zobowiązany:

• przestrzegać zobowiązań;

• dążyć do usprawnienia funkcjonowania instytucji;

• w sposób racjonalny dysponować środkami finansowymi i rzeczowymi.

Odpowiedzialność etyczna pracownika socjalnego wobec społeczeństwa - pracownik socjalny jest zobowiązany:

• działać na rzecz dobra ogólnego;

• zapewnić osobom uprawnionym dostęp do niezbędnych świadczeń;

• domagać się zmian w ustawodawstwie sprzyjających poprawie warunków życia społeczeństwa.

4. Definicja pracy socjalnej Kamińskiego i Radlińskiej.

Praca socjalna - to swoista forma pomocy w przezwyciężeniu przez jednostki lub grupy trudnych sytuacji życiowych oraz działalność wychowawcza ukierunkowana na wydobywanie, wyzwalanie konstruktywnych sił tkwiących jednostkach i zbiorowościach, pobudzanie jednostkowej i grupowej aktywności społecznej i kulturowej, samozaradności, troski o swoich najbliższych, wspomaganie inicjatyw i akcji społecznych itd.

5. Cel pracy socjalnej.

Celem pracy socjalnej są działania zmierzające do przywracania zdolności jednostek i grup społecznych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz walka ze społecznym wyłączeniem, marginalizacją i alienacją. To wspieranie lub odbudowa obopólnie korzystnych interakcji pomiędzy jednostką a społeczeństwem, aby poprawić poziom życia obywateli. To pomaganie ludziom w nabywaniu umiejętności rozwiązywania problemów oraz zdolności do radzenia sobie w różnych sytuacjach, pomoc jednostkom w uzyskaniu środków, ułatwienie interakcji między jednostką, a środowiskiem, uczulanie organizacji na potrzeby jednostek i grup.

6. Zasady pracy socjalnej.

1. Akceptacji klienta - tolerancja, poszanowania ludzkiej godności, swobody wyboru wartości i celów życiowych, a także zdolność do wolnego od uprzedzeń i stereotypów postrzegania klienta oraz rozumienia jego punktu widzenia. Budowanie planu pomocy na silnych stronach klienta i wykorzystywanie jego potencjału rozwojowego.

2. Indywidualizacji - podmiotowe podejście do klienta, jego niepowtarzalnej osobowości, która ma swoje prawa i potrzeby.

3. Kontrolowanej swobody ekspresji emocjonalnej - tłumienie emocji nie sprzyja nawiązaniu autentycznych relacji między klientem a pracownikiem socjalnym. Emocje należy wykorzystywać w sposób świadomy i celowy w pracy socjalnej.

4. Neutralności (nieoceniania) - poszukiwanie przyczyn trudności klienta bez oceny jego postepowania.

5. Obiektywizmu - wszechstronne, oparte na profesjonalnej wiedzy rozpatrywanie każdej sytuacji..

6. Ograniczonego zaangażowania emocjonalnego - pomaganie innym wymaga pewnego minimum empatii.

7. Samostanowienia - opiera się na uznaniu prawa klienta do wolności.

8. Udostępniania zasobów - aktywne poszukiwanie możliwości zaspokojenia uzasadnionych potrzeb klientów.

9. Poufności - respektowanie prywatności i nieujawniania informacji bez jego zgody i wiedzy, poza sytuacjami wyjątkowymi (naruszania prawa i zagrożenia życia lub zdrowia).

7. Co to jest diagnoza społeczna?

Diagnoza społeczna jest to rozpoznanie natury i przyczyn trudności jednostek, grup, społeczności poprzedzające zazwyczaj działania interwencyjne. Rozpoznanie to powinno dotyczyć odpowiedzi na pytania o:

1. Rodzaj i zakres trudności jednostki.

2. Jej niezaspokojone potrzeby.

3. Przypuszczalne przyczyny środowiskowe jej zaburzeń.

4. Wskazać te cechy jednostki, które mogłyby być wykorzystane w pracy socjalno-wychowawczej.

8. Sytuacje trudne wg Tomaszewskiego.

1. Sytuacje deprywacji - podmiot działający pozbawiony jest czegoś, co jest potrzebne do jego normalnego życia lub funkcjonowania - nie są zaspokojone jakieś podstawowe potrzeby fizjologiczne (głód, pragnienie), jak i potrzeby psychologiczne (utrata sensu życia), społeczne (izolacja społeczna).

2. Sytuacje przeciążenia - powstają gdy człowiek podejmuje zadania, które przekraczają granice jego odporności nerwowej, możliwości umysłowych, sił fizycznych, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń w zachowaniu i stanów nerwicowych.

3. Sytuacje utrudnienia - to braki np. środków niezbędnych do wykonania jakiegoś zadania oraz przeszkody fizyczne lub symboliczne (zakazy, nakazy, wymagania, ograniczenia) wpływające dezorganizująco na możliwości działania celowego.

4. Sytuacje konfliktowe - w których człowiek staje wobec sprzecznych wartości, musi wybierać między jednakowo korzystnymi lub jednakowo niekorzystnymi celami, albo narazić się na przykrość w dążeniu do czegoś, na czym mu zależy.

5. Sytuacje zagrożenia - powstają w wyniku naruszenia jakiejś wartości cenionej przez podmiot działający, życia, zdrowia jego samego i jego bliskich, własności, pozycji społecznej itp.

6. Sytuacje kryzysowe - sytuacje o charakterze przewlekłym, wiążące się z przeżywaniem silnych napięć emocjonalnych i nie rokujące szybkiego rozwiązania.

9. Jakie sytuacje trudne uprawniają do pomocy (art. 7 ustawy o pomocy społecznej)?

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej.

10. Prawne aspekty wywiadu środowiskowego.

Rozporządzenie ministra polityki społecznej w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego, w którym określa się:

• sposób przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego;

• dokumenty niezbędne do ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej;

• wzór legitymacji pracownika socjalnego;

• wzór kwestionariusza wywiadu;

• wzór oświadczenia o stanie majątkowym.

Wywiad przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia z pomocy społecznej, a w sprawach niecierpiących zwłoki, wymagających pilnej interwencji ośrodka pomocy społecznej lub powiatowego centrum pomocy rodzinie, wywiad przeprowadza się w terminie 2 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia.

Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich pobytu.

Pracownik socjalny przeprowadzając wywiad, bierze pod uwagę indywidualne cechy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby samotnie gospodarującej lub osób w rodzinie, mogące mieć wpływ na rodzaj i zakres przyznawanej im pomocy.

Na podstawie przeprowadzonego wywiadu pracownik socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny i formułuje wnioski z niej wynikające stanowiące podstawę planowania pomocy.

Przed przystąpieniem do przeprowadzenia wywiadu pracownik socjalny uprzedza osobę lub rodzinę, z którą przeprowadza wywiad, o odpowiedzialności karnej za udzielenie nieprawdziwych informacji.

W przypadku gdy osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia przebywa w zakładzie opieki zdrowotnej, kierownik ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce jej zamieszkania, zwraca się do kierownika ośrodka właściwego ze względu na siedzibę danego zakładu o przeprowadzenie wywiadu.

Kierownik ośrodka właściwego ze względu na siedzibę danego zakładu zwraca się do dyrektora zakładu opieki zdrowotnej o przeprowadzenie wywiadu przez pracownika socjalnego zatrudnionego w zakładzie opieki zdrowotnej albo o umożliwienie przeprowadzenia wywiadu przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej.

W przypadku gdy osoba ma miejsce zamieszkania w innej gminie, kierownik ośrodka właściwego ze względu na miejsce przebywania osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia zwraca się o przeprowadzenie wywiadu do kierownika ośrodka właściwego ze względu na miejsce stałego zamieszkania osoby.

Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się na podstawie następujących dokumentów:

• dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość;

• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka lub książeczki zdrowia dziecka;

• dokumentów określających status cudzoziemca w Rzeczypospolitej Polskiej;

• decyzji właściwego organu w sprawie renty, emerytury, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego;

• orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenia komisji lekarskiej;

• orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności;

• zaświadczenia pracodawcy o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia,;

• zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych;

• dowodu otrzymania renty lub emerytury, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;

• zaświadczenia urzędu gminy o powierzchni gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych;

• zaświadczenia wystawionego przez szkołę potwierdzającego kontynuowanie nauki w gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej, szkole ponadpodstawowej lub szkole wyższej;

• decyzji starosty o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bezrobotną, utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium, dodatku aktywizacyjnego albo zaświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych lub poszukujących pracy;

• decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ustaleniu kapitału początkowego;

• zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzającego zobowiązanie do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników;

• zaświadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zadeklarowanej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą;

• oświadczenia o uzyskaniu dochodu;

• zaświadczenia lub decyzji organów przyznających świadczenia pieniężne;

• oświadczenia o stanie majątkowym.

11. Metody pracy socjalnej.

1. Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku - stosowana w działalności instytucji opiekuńczo-wychowawczych, poradnictwie psychologicznym, w pracy kuratorów sądowych, klinikach psychiatrycznych, poradniach rehabilitacyjnych. Metoda ta polega na pomocy w rozwiązywaniu problemów życiowych jednostki poprzez bezpośrednia oddziaływanie pracownika socjalnego na nią i wymaga od niego:

• postawy aktywnej, wspartej na wiedzy teoretycznej z zakresu nauk o człowieku;

• doświadczenia praktycznego, umiejętności obcowania z ludźmi, zdolności wczuwania się w ich położenie czyli ma pewne predyspozycje osobnicze do pełnienia swej roli zawodowej;

• odpowiedzialności za dobro klienta - mobilizacja sił jednostki, czyli utrafienie w motywację, skłaniającą jednostkę do podjęcia starań o wyjście z trudności;

• zdefiniowania problemu;

• opracowania planu postępowania, wdrożenia go i prowadzenia.

Podstawowymi narzędziami w tej metodzie są rozmowa i wywiad z klientem oraz wywiad środowiskowy (społeczny).

2. Metoda pracy grupowej to metoda pracy socjalnej, która poprzez celowe doświadczenia grupowe pomaga jednostkom uzyskać poprawę ich społecznego funkcjonowania i lepiej sobie radzić z ich indywidualnymi, grupowymi lub społecznymi problemami. Niewielka grupa, licząca od kilku do kilkunastu osób, stwarza korzystne warunki do rozwoju systemu pomocy wzajemnej opartej na wspólnocie potrzeb i celów. Małe grupy wykorzystywane w pracy socjalnej dzielą się na:

• grupy naturalne (rodzina, grupa rówieśnicza, grupa sąsiedzka);

• grupy sztuczne, utworzone dla określonego celu lub zadania.

M Hartford wyodrębniła trzy stadia rozwoju grupy:

1. Planowanie poprzedzające tworzenie grupy - grupa istnieje jeszcze w wyobraźni pracownika, który stara się przekonać przełożonych i kolegów o potrzebie jej stworzenia. Po akceptacji przystępuje do werbowania jej członków.

2. Pośrednie - nowo powstała grupa konsultuje się i integruje, ale także może się dezintegrować w wyniku konfliktów. Po ich zażegnaniu grupa trwa i realizuje swoje cele.

3. Faza planowania zakończenia pracy z grupą i stopniowe wprowadzanie tego planu w życie.

Odmiana metody pracy grupowej jest metoda - praca w zespole specjalistów. Zespół specjalistów jako grupa społeczna (jak np. grupa wolontariuszy) prowadzona przez pracownika socjalnego. Aby zespół mógł efektywnie pracować należy:

• jasno zdefiniowany cel /dla wszystkich członków grupy/;

• wynikające z celu ogólnego określić cele szczegółowe w postaci konkretnych problemów do rozwiązania;

• zapewnić swobodę wypowiadania opinii;

• jasno zdefiniować role;

• prowadzący zespół pełni funkcję koordynującą lub zarządzającą.

3. Metoda organizowania społeczności lokalnej - polega na ulepszaniu sytuacji (gminy, osiedla, dzielnicy, kwartału, miasta itp.) zjednoczonymi siłami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań w oparciu o wspólny plan wypracowany przy pomocy odpowiednich badań kompleksowych, czyli planowe wywoływanie zmian w określonej społeczności będącej przedmiotem oddziaływania.

Do praktycznych modeli organizowania społeczności lokalnej zaliczamy (J. Rothman):

• Model A - rozwoju lokalnego, którego celem jest przywrócenie społeczności jako całości jej zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów, przezwyciężenia procesów dezintegracji i anomii.

• Model B - planowania społecznego, którego celem jest rozwiązywanie konkretnych problemów społecznych, np. walka z ubóstwem, przestępczością, bezdomnością, analfabetyzmem, skażeniem środowiska.

• Model C - akcji społecznej, której celem jest zmiana zasad dystrybucji władzy lub zasobów na korzyść najbardziej upośledzonych grup społecznych.

1

---